T.C. AYDIN VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK MÜDÜRLÜĞÜ

AYDIN İLİ 2013 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU

AYDIN 2013

Eğer vatan denilen şey kupkuru dağlardan taşlardan ekilmemiş sahalardan çıplak ovalardan şehirlerden ve köylerden ibaret olsaydı, onun zindandan hiçbir farkı olmazdı.

I İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ...... 1 GİRİŞ ...... 2 A.HAVA ...... 9

A.1. HAVA KALİTESİ ...... 9 A.2. HAVA KALİTESİ ÜZERİNE ETKİ EDEN UNSURLAR ...... 9 A.3. HAVA KALİTESİNİN KONTROLÜ KONUSUNDAKİ ÇALIŞMALAR ...... 13 A.4. ÖLÇÜM İSTASYONLARI ...... 13 A.5. EGZOZ GAZI EMİSYON KONTROLÜ ...... 15 A.6. GÜRÜLTÜ ...... 15 A.7. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ EYLEM PLANI ÇERÇEVESİNDE YAPILAN ÇALIŞMALAR ...... 16 A.8. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ...... 17 B. SU VE SU KAYNAKLARI...... 18

B.1. İLİN SU KAYNAKLARI VE POTANSİYELİ ...... 18 B.1.1. Yüzeysel Sular ...... 18 B.1.2. Yeraltı Suları ...... 22 B.1.3. Denizler ...... 22 B.1.3. Denizler ...... 22 B.2. SU KAYNAKLARININ KALİTESİ ...... 29 B.3. SU KAYNAKLARININ KİRLİLİK DURUMU ...... 29 B.3.1. Noktasal kaynaklar ...... 30 B.3.2. Yayılı Kaynaklar ...... 33 B.4. SEKTÖREL SU KULLANIMLARI VE YAPILAN SU TAHSİSLERİ ...... 34 B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu ...... 34 B.4.2. Sulama ...... 37 B.4.3. Endüstriyel Su Temini ...... 41 B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı ...... 41 B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı ...... 42 B.5. ÇEVRESEL ALTYAPI ...... 42 B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus ...... 44 B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri ...... 53 B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri ...... 54 B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması ...... 57 B.6. TOPRAK KİRLİLİĞİ VE KONTROLÜ ...... 57 B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar ...... 57 B.6.2.Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı ...... 57 B.6.3.Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar ...... 57 B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği ...... 58 B.7. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ...... 59 C.2. HAFRİYAT TOPRAĞI, İNŞAAT VE YIKINTI ATIKLARI...... 63 C.3. AMBALAJ ATIKLARI ...... 63 C.4. TEHLİKELİ ATIKLAR ...... 65 C.5. ATIK MADENİ YAĞLAR ...... 67 C.6. ATIK PİL VE AKÜMÜLATÖRLER ...... 68 C.7. BİTKİSEL ATIK YAĞLAR ...... 68 C.8. POLİKLORLU BİFENİLLER VE POLİKLORLU TERFENİLLER ...... 69 C.9. ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER (ÖTL) ...... 69 C.10. ATIK ELEKTRİKLİ VE ELEKTRONİK EŞYALAR (AEEE) ...... 70 C.11. ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ (HURDA) ARAÇLAR ...... 71

II C.12. TEHLİKESİZ ATIKLAR ...... 71 C.13. TIBBİ ATIKLAR...... 73 C.14. MADEN ATIKLARI ...... 73 C.15. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ...... 74 Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ ...... 75

Ç.1. BÜYÜK ENDÜSTRİYEL KAZALAR ...... 75 Ç.2. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ...... 75 D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK ...... 76

D.1.MİLLİ PARKLAR ...... 76 D.1.1 Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Milli Parkı: ...... 76 D.1.2. Tavşanburnu Tabiat Parkı (15,87 Ha.) ...... 77 D.1.3. Bafa Gölü Tabiat Parkı: ...... 78 D.2. SULAK ALANLAR ...... 79 D.2.1.Büyük Menderes Deltası Sulak Alanı ...... 79 D.2.2.Bafa Gölü Sulak Alanı ...... 80 D.2.3.Azap Gölü Sulak Alanı ...... 81 D.4. FLORA...... 82 D.5. FAUNA ...... 84 D.6. TABİAT VARLILARINI KORUMA ÇALIŞMALARI ...... 85 D.7. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ...... 105 E. ARAZİ KULLANIMI ...... 106

E.1. ARAZİ KULLANIM VERİLERİ ...... 106 E.2. MEKÂNSAL PLANLAMA ...... 108 E.2.1. Çevre Düzeni Planı ...... 110 E.3. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ...... 111 F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ ...... 112

F.1. ÇED İŞLEMLERİ ...... 112 F.2. ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ ...... 113 F.3. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ...... 113 G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI ...... 114

G.1. ÇEVRE DENETİMLERİ ...... 114 G.2. ŞİKÂYETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ ...... 116 G.3. İDARİ YAPTIRIMLAR ...... 116 G.4. ÇEVRE KANUNU UYARINCA DURDURMA CEZASI UYGULAMALARI ...... 117 G.5. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME ...... 117 H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ...... 118 I. İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER...... 122 1.GENEL ...... 122 1.1.Nüfus ...... 122 1.2.Sanayi ...... 125 2. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ...... 131 GÖSTERGE: Yağış ...... 133 2.3. Deniz suyu yüzey sıcaklığı ...... 135 3.HAVA KALİTESİ ...... 136 3.1. Hava Kirleticileri ...... 136 4. SU-ATIKSU ...... 139 4.2. Belediye İçme Kullanma Suyu Kaynakları ...... 142

III 4.4. Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu ...... 144 4.5. Sanayiden Kaynaklanan Atıksu ve Bertarafı ...... 147 5. ARAZİ KULLANIMI ...... 149 6. TARIM ...... 151 6.1. Kişi Başına Tarım Alanı ...... 151 6.2. Kimyasal Gübre Tüketimi ...... 154 6.3.Tarım İlacı Kullanımı ...... 156 6.4. Organik Tarım ...... 157 7. ORMAN ...... 160 7.1. Ormanlık Alanlar ...... 160 8. BALIKÇILIK...... 161 8.1.Aydın’da Balıkçılık ...... 161 9. ALTYAPI VE ULAŞTIRMA ...... 163 9.1. Karayolu ve Demiryolu Ağı ...... 163 9.2. Motorlu Kara Taşıtı Sayısı ...... 165 10. ATIK ...... 166 10.1 Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve Bertarafı ...... 166 10.2. Katı Atıkların Düzenli Depolanması ...... 168 10.3.Tıbbi Atıklar ...... 172 10.4. Atık Yağlar...... 173 10.5. Bitkisel Atık Yağlar ...... 173 10.6. Ambalaj Atıkları ...... 174 10.7. Ömrünü Tamamlamış Lastikler ...... 175 10.8. Ömrünü Tamamlamış Araçlar ...... 175 10.9.Atık Elektrikli -Elektronik Eşyalar ...... 175 10.10.Maden Atıkları ...... 176 10.10.Tehlikeli Atıklar ...... 177 11.TURİZM ...... 178 11.1.Yabancı Turist Sayıları ...... 178 11.2.Mavi Bayrak Uygulamaları ...... 181 EK-1: 2013 YILINA AİT İL ÇEVRE SORUNLARI VE ÖNCELİKLERİ ANKET FORMU ...... 183 AÇIKLAMALAR: ...... 183 BÖLÜM I. HAVA KİRLİLİĞİ ...... 184 BÖLÜM II.SU KİRLİLİĞİ ...... 187 BÖLÜM III. TOPRAK KİRLİLİĞİ ...... 191 BÖLÜM IV. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNLARI ...... 193 I. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU ...... 194 II. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU ...... 196

IV ÇİZELGE A.1- HAVA KALİTE İNDEKSİ KARŞILAŞTIRMA TABLOSU...... 11 ÇİZELGE A.2- AYDIN MERKEZ VE İLÇELERİN KİRLİLİK DERECELENDİRİLMESİ ...... 11 ÇİZELGE A.3 – İLİMİZ MERKEZ İLÇE SINIRLARI İÇERİSİNDE ISINMA AMAÇLI OLARAK KULLANILACAK ( 2012- 2013)YILINDA EVSEL ISINMADA KULLANILAN KATI YAKITLARIN CİNSİ, YAKITLARIN ÖZELLİKLERİ VE BU YAKITLARIN TEMİN EDİLDİĞİ YERLER ...... 12 ÇİZELGE A.4– İLİMİZDE SINIR DEĞERLERİN AŞILMADIĞI İLÇELERDE ISINMA AMAÇLI OLARAK KULLANILACAK (2012-2013) YILINDA EVSEL ISINMADA KULLANILAN KATI YAKITLARIN CİNSİ, YAKITLARIN ÖZELLİKLERİ VE BU YAKITLARIN TEMİN EDİLDİĞİ YERLER ...... 12 ÇİZELGE A.5- İLİMİZDE HAVA KALİTESİ ÖLÇÜM İSTASYON YERLERİ VE ÖLÇÜLEN PARAMETRELER ...... 13 ÇİZELGE A6- İLİMİZDE HAVA KALİTESİ ÖLÇÜM İSTASYON YERLERİ VE ÖLÇÜLEN PARAMETRELER ...... 13 ÇİZELGE A.7-AYDIN İLİNİN 2011 - 2013 YILLARI ARASINDA KIŞ SEZONU SO2 (KÜKÜRTDİOKSİT) ORTALAMA DEĞERLERİ ...... 14 ÇİZELGE A.8-AYDIN İLİNİN 2011-2013 YILLARI ARASINDA KIŞ SEZONU PARTİKÜL MADDE(PM10) ORTALAMA DEĞERLERİ ...... 14 ÇİZELGE B.1 –İLİMİZİN AKARSULARI ...... 19 ÇİZELGE B.2-İLİMİZDEKİ MEVCUT SULAMA GÖLETLERİ ...... 21 ÇİZELGE B.3-YAS FAALİYETLERİ (2012 YILI SONU İTİBARİYLE AÇILAN KUYULAR) ...... 22 ÇİZELGE B.4– 2011-2012 YILI DSİ 21. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ AYDIN TOPRAK-SU KOOPERATİFLERİNCE İŞLETİLEN SULAMALAR...... 22 ÇİZELGE B.5 – İLİMİZDE NOKTASAL NOKTASAL DEŞARJ EDEN ENDÜSTRİYEL TESİSLER ...... 31 ÇİZELGE B.6 – İLİMİZDE ATIKSU ARITMA TESİSİ BULUNAN BELEDİYELER ...... 32 ÇİZELGE B7 – İLİMİZDE VAHŞİ DEPOLAMA YAPAN BELEDİYELER ...... 34 ÇİZELGE B.8-İLİMİZDEKİ İÇMESUYU AMAÇLI BARAJLAR ...... 37 ÇİZELGE B9 - AYDIN İLİ İÇME - KULLANMA DURUMU ...... 37 ÇİZELGE B.10 - AYDIN İLİ SULAMALARI ...... 38 ÇİZELGE B.11- 2012 YILI SONU İTİBARİYLE, ENERJİ HİDROELEKTRİK POTANSİYEL ...... 42 ÇİZELGE B.12- AAT GENEL DURUMU ...... 45 ÇİZELGE B.13 – İLİMİZDE (2011-2012)YILI KENTSEL ATIKSU ARITMA TESİSLERİNİN DURUMU ...... 46 ÇİZELGE B.13 – İLİMİZDEKİ ATIKSU ARITMA TESİSLERİNDEN ÇEVRE İZNİ DURUMU ...... 53 ÇİZELGE B.14 – İLİMİZDEKİ (2012-2013) YILI OSB’LERDE ATIKSU ARITMA TESİSLERİNİN DURUMU ...... 54 ÇİZELGE B.15 – İLİMİZDEKİ DÜZENLİ KATI ATIK DEPOLAMA TESİSLERİNİN DURUMU ...... 54 ÇİZELGE B.16-İLİMİZDE (2012) YILINDA KULLANILAN TİCARİ GÜBRE TÜKETİMİNİN BİTKİ BESİN MADDESİ BAZINDA VE YILLIK TÜKETİM MİKTARLARI ...... 58 ÇİZELGE B.17-İLİMİZDE (2012) YILINDA KULLANILAN TİCARİ GÜBRE TÜKETİMİNİN BİTKİ BESİN MADDESİ BAZINDA VE İLÇELERE GÖRE YILLIK GÜBRE TÜKETİM MİKTARLARI ...... 59 ÇİZELGE B.18-İLİMİZDE (2012) YILINDA TARIMDA KULLANILAN GİRDİLERDEN GÜBRELER HARİCİNDEKİ DİĞER KİMYASAL MADDELERİ (TARIMSAL İLAÇLAR VB) ...... 59 ÇİZELGE C.1 KATI ATIK DÜZENLİ DEPOLAMA TESİSLERİ ...... 60 ÇİZELGE C.2 BERTARAF YÖNTEMİNE GÖRE KATI ATIK MİKTARLARI ...... 60 ÇİZELGE C.3– İLİMİZDE (2012) YILI İÇİN İL/İLÇE BELEDİYELERİNCE TOPLANAN VE BİRLİKLERCE YÖNETİLEN KATI ATIK MİKTAR VE KOMPOZİSYONU ...... 61 ÇİZELGE C.4 – İLİMİZDE (2012) YILI İL/İLÇE BELEDİYELERDE OLUŞAN KATI ATIKLARIN TOPLANMA, TAŞINMA VE BERTARAF YÖNTEMLERİ VE TESİS KAPASİTELERİ ...... 62 ÇİZELGE C.5 – İLİMİZDEKİ (2013) YILINDA SANAYİ TESİSLERİNDE OLUŞAN TEHLİKELİ ATIKLARLA İLGİLİ VERİLER ...... 66 ÇİZELGE C.6 – İLİMİZDEKİ ATIK YAĞ GERİ KAZANIM VE BERTARAF MİKTARLARI ...... 67 ÇİZELGE C.7 – İLİMİZDEKİ (.....) YILI İÇİN ATIK MADENİ YAĞLARLA İLGİLİ VERİLER ...... 67 ÇİZELGE C.8 – İLİMİZDEKİ ATIK YAĞ GERİ KAZANIMI SONUCU ELDE EDİLEN ÜRÜN MİKTARLARI ...... 67 ÇİZELGE C.9 – İLİMİZDE (2013) YILINDA OLUŞAN AKÜMÜLATÖRLERLE İLGİLİ VERİLER ...... 68 ÇİZELGE C.10 – İLİMİZDE YILLAR İTİBARİYLE ATIK AKÜ KAZANIM MİKTARI ...... 68 ÇİZELGE C.11 – İLİMİZDE YILLAR İTİBARİYLE TOPLANAN ATIK AKÜ MİKTARI ...... 68 ÇİZELGE C.12- İLİMİZDE YILLAR İTİBARİYLE TOPLANAN ATIK PİL MİKTARI ...... 68 ÇİZELGE C.13 – İLİMİZDE TAŞIMA LİSANSLI ARAÇLARIN YILLARA GÖRE GELİŞİMİ ...... 68

V ÇİZELGE C.14 – İLİMİZDE (2012) YILI İÇİN ATIK BİTKİSEL YAĞLARLA İLGİLİ VERİLER ...... 68 ÇİZELGE C.15- İLİMİZDE 2009-2012 YILLARI ARASINDA BİTKİSEL ATIK YAĞ TAŞIMA LİSANSLI ARAÇ SAYISI ... 69 ÇİZELGE C.16 – İLİMİZDE (2013) YILINDA OLUŞAN ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER İLE İLGİLİ VERİLER ...... 69 ÇİZELGE C.17 – İLİMİZDE GERİ KAZANIM TESİSLERİNE VE ÇİMENTO FABRİKALARINA GÖNDERİLEN TOPLAM ÖTL MİKTARLARI (TON/YIL) ...... 70 ÇİZELGE C.18 –İLİMİZDE (….) YILI AEEE TOPLANAN VE İŞLENEN MİKTARLAR ...... 70 ÇİZELGE C.19- İLİMİZDE 2013 YILINDA FAALİYET GÖSTEREN ÖTA TESLİM YERLER, GEÇİCİ DEPOLAMA ALANI, İŞLEME TESİSLERİ VE ÖTA MİKTARI ...... 71 ÇİZELGE C.20 –İLİMİZDEKİ (2012) YILI İÇİN SANAYİ TESİSLERİNDE OLUŞAN TEHLİKESİZ ATIKLARIN TOPLANMA, TAŞINMA VE BERTARAF EDİLMESİ İLE İLGİLİ VERİLERİ ...... 72 ÇİZELGE C.21 – DEMİR VE ÇELİK ENDÜSTRİSİNDEN KAYNAKLANAN ATIKLAR LİSTESİ ...... 72 ÇİZELGE C.22 – İLİMİZDEKİ (….) YILI İLDEKİ DEMİR VE ÇELİK ÜRETİCİLERİ ÜRETİM KAPASİTELERİ, CÜRUF VE BERTARAF YÖNTEMİ ...... 72 ÇİZELGE C.25– 2013 YILINDA İLİMİZ İL SINIRLARI İÇİNDEKİ BELEDİYELERDE TOPLANAN TIBBİ ATIKLAR...... 73 ÇİZELGE C.26- İLİMİZDEKİ YILLARA GÖRE TIBBİ ATIK MİKTARI ...... 73 ÇİZELGE C.27 – MADEN ATIKLARININ SINIFLANDIRILMASI ...... 73 ÇİZELGE C.28– İLİMİZDEKİ (….) YILI MADEN ZENGİNLEŞTİRME TESİSLERİNDEN KAYNAKLANAN ATIK MİKTARI ...... 74 ÇİZELGE Ç.1 – İLİMİZDEKİ (2012) YILI SEVESO KURULUŞLARININ SAYISI ...... 75 ÇİZELGE D.1 – İLİMİZDEKİ ENDEMİK BİTKİ TÜRLERİ ...... 82 ÇİZELGE D.2 – İLİMİZDEKİ TESCİLLİ AĞAÇ LİSTESİ...... 86 ÇİZELGE F.1 – İLİMİZDE BAKANLIK MERKEZ VE ÇŞİM TARAFINDAN 2013 YILI İÇERİSİNDE ALINAN ÇED OLUMLU VE ÇED GEREKLİ DEĞİLDİR KARARLARININ SEKTÖREL DAĞILIMI ...... 112 ÇİZELGE F.1 – İLİMİZDE ÇEVRE KANUNUNCA ALINMASI GEREKEN İZİN VE LİSANSLAR HAKKINDA YÖNETMELİK HÜKÜMLERİ KAPSAMINDA DEĞERLENDİRİLEN PROJELERİN SEKTÖREL DAĞILIMLARI ...... 113 ÇİZELGE G.1 -İLİMİZDE 2013 YILINDA ÇŞİM TARAFINDAN GERÇEKLEŞTİRİLEN DENETİMLERİN DAĞILIMI ...... 114 ÇİZELGE G.2 – İLİMİZDE 2012 YILINDA ÇŞİM’E GELEN TÜM ŞİKÂYETLER VE BUNLARIN DEĞERLENDİRİLME DURUMLARI ...... 116 ÇİZELGE G.3 – İLİMİZDE 2013 YILINDA ÇŞİM TARAFINDAN UYGULANAN CEZA MİKTARLARI VE SAYISI ...... 116 NÜFUS ...... 122 GÖSTERGE: NÜFUS ARTIŞ HIZI ...... 122 2 ÇİZELGE I.1-1990-2012 DÖNEMİ İL NÜFUS ARTIŞ HIZI (%), NÜFUS YOĞUNLUĞU (KİŞİ/KM ) ...... 122 ÇİZELGE I.2-1965-2012 DÖNEMİ YILLIK KIRSAL VE KENTSEL NÜFUS ORANI (%),TÜRKİYE GENELİ ORANLARIYLA KARŞILAŞTIRILMASI ...... 123 ÇİZELGE I.3-AYDINDAKİ ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ ...... 125 ÇİZELGE I.4-MADEN REZERVLERİ TENÖR, KALİTE VE İŞLETME DURUMU ...... 127 ÇİZELGE I.5- İL ÖZEL İDARESİNCE MADEN KANUNU KAPSAMINDA RUHSATLANDIRILMIŞ SAHALAR...... 127 ÇİZELGE I.6-AYDIN'DAKİ SANTRALLERİN SAYISI, KURULU GÜÇLERİ, TOPLAM ÜRETİMLERİ, 2001 ...... 127 ÇİZELGE I.7-İLİMİZİN 1954 – 2013 ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİ ...... 131 AYDIN İLİ AYLIK YAĞIŞ DAĞILIMI ...... 133 UZUN YILLAR İÇİNDE GERÇEKLEŞEN YAĞIŞ MİKTARLARI (1981-2013) ...... 134 UZUN YILLAR İÇİNDE GERÇEKLEŞEN ORTALAMA DEĞERLER (1954 - 2013) ...... 134 ÇİZELGE I.8- 2013 YILI AYLARA GÖRE KUŞADASI DENİZ SICAKLIĞI ORTALAMASI ...... 135 ÇİZELGE I.9-AYDIN İLİNİN 2008 2013 YILLARI ARASINDA KIŞ SEZONU SO2 (KÜKÜRTDİOKSİT) ORTALAMA DEĞERLERİ ...... 136 ÇİZELGE I.10-AYDIN İLİNİN 2008-2013 YILLARI ARASINDA KIŞ SEZONU PARTİKÜL MADDE(PM10) ORTALAMA DEĞERLERİ ...... 137 ÇİZELGE I.11-2008-2013 YILLARINA AİT PARTİKÜL MADDE (PM10) ORTALAMA DEĞERLERİ ...... 137 ÇİZELGE I.12- KÜKÜRTDİOKSİT (SO2) ÖLÇÜM DEĞERLERİ ...... 137 ÇİZELGE I.13- PARTİKÜL MADDE (PM10) ...... 137 ÇİZELGE I.14 BELEDİYE SU İSTATİSTİKLERİ, 2004-2012 ...... 139 ÇİZELGE I.15- İLÇELERE GÖRE BELEDİYELER TARAFINDAN İÇME VE KULLANMA SUYU ŞEBEKESİ İLE DAĞITILAN SU MİKTARI, 2010 ...... 140

VI ÇİZELGE I.16- 2011-2012 YILI DSİ 21. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ AYDIN TOPRAK-SU KOOPERATİFLERİNCE İŞLETİLEN SULAMALAR ...... 140 ÇİZELGE I.17- İLÇELERE GÖRE BELEDİYELERİN İÇME VE KULLANMA SUYU ARITMA TESİSİ MEVCUT DURUMU, 2010 ...... 141 ÇİZELGE I.18- İLÇELERE VE KAYNAKLARINA GÖRE BELEDİYELER TARAFINDAN İÇME VE KULLANMA SUYU ŞEBEKESİ İLE DAĞITILMAK ÜZERE ÇEKİLEN SU MİKTARI 2010 ...... 142 ÇİZELGE I.19- AYDIN BELEDİYELER ATIK SU İSTATİSTİKLERİ ...... 143 ÇİZELGE I.20-BELEDİYE ATIKSU İSTATİSTİKLERİ, 2004-2012 ...... 144 ÇİZELGE I.21 KANALİZASYON SİSTEMİ MEVCUT DURUMU (İLÇE VE BELDE DÜZEYİNDE) ...... 145 ÇİZELGE I.22 KANALİZASYON SİSTEMİ MEVCUT DURUM (BELDE BELEDİYELERİ DÜZEYİNDE) ...... 145 ÇİZELGE I.23 KANALİZASYON HİZMETİNDEN FAYDALANAN NÜFUS ORANLARI (İLÇE VE BELDE DÜZEYİNDE) . 146 ÇİZELGE I.24 KANALİZASYON SİSTEMİNİN ATIKSU ARITMA TESİSİ İLE SONLANMA ORANLARI ...... 146 ÇİZELGE I.25-AYDIN ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİNİN ATIKSU ALTYAPI TESİSLERİ DURUMU ...... 147 ÇİZELGE I.26 AYDIN’DA OSB DIŞINDA YER ALAN SANAYİ TESİSLERİNİN ATIKSU DEŞARJ YERLERİ ...... 147 ÇİZELGE I.27 AYDIN’DA 1990, 2000 VE 2006 YILLARI ARAZİ KULLANIMLARININ MİKTARI VE DEĞİŞİM ORANI .. 149 ÇİZELGE I.28-AYDIN’DA TOPRAK SINIFLARI ...... 151 ÇİZELGE I.29-AYDIN’DA TARIM VE ORMAN ALANLARI ...... 152 ÇİZELGE I.30 KİMYASAL GÜBRE TÜKETİMİ ...... 154 ÇİZELGE I.31 İLÇELERE GÖRE KİMYASAL GÜBRE TÜKETİMİ ...... 154 ÇİZELGE I.32 AYDINDA TARIM İLACI KULLANIMI ...... 156 ÇİZELGE I.33-ORGANİK BİTKİSEL ÜRETİM (GEÇİŞ SÜRECİ DAHİL), 2009-2013 ...... 157 ÇİZELGE I.34-TARIM ALANI KULLANIMI, 2009-2013 ...... 158 ÇİZELGE I.35-BAŞLANGIÇTAN 2013 YILI SONUNA KADAR GERÇEKLEŞTİRİLEN EROZYON KONTROLÜ FAALİYETLERİ ...... 160 ÇİZELGE I.35-AYDIN İLİ AVCILIK VE YETİŞTİRİCİLİKLE ELDE EDİLEN ÜRETİM DURUMU ...... 161 ÇİZELGE I.36-AYDIN İLİ SU ÜRÜNLERİ İŞLETMELERİ ÜRETİM KAPASİTE KULLANIM ORANLARI(2012) ...... 161 ÇİZELGE I.37-TATLISU ÜRÜNLERİNİN AVLANDIKLARI İLLER VE TÜRLERİ ...... 161 ÇİZELGE I.38-AYDIN’DA YILLARA GÖRE KARAYOLU, OTOYOL VE DEMİR YOLU UZUNLUKLARI ...... 163 ÇİZELGE I.39-AYDIN’DA MOTORLU TAŞIT SAYILARININ YILLARA GÖRE DAĞILIMI ...... 165 ÇİZELGE I 40-BELEDİYE ATIK İSTATİSTİKLERİ, 2004-2012 ...... 166 ÇİZELGE I.41-BELEDİYELER TARAFINDAN YA DA BELEDİYE ADINA TOPLANAN ATIK VE BERTARAFI ...... 166 ÇİZELGE I.42-BERTARAF YÖNTEMİNE GÖRE BELEDİYE ATIK MİKTARI, 2010-2012 ...... 168 ÇİZELGE I.43- 2012 YILI BELEDİYE KATI ATIK DEPOLAMA ...... 169 ÇİZELGE I.44 BELEDİYELERİN NÜFUSLARINA GÖRE SINIFLANDIRILMASI ...... 170 ÇİZELGE I.45 TIBBİ ATIKLAR ...... 172 ÇİZELGE I.46 ATIK YAĞLAR ...... 173 ÇİZELGE I.47 BİTKİSEL ATIK YAĞLAR ...... 173 ÇİZELGE I.48 İLİMİZDEKİ (2012) YILI AMBALAJ VE AMBALAJ ATIKLARI İSTATİSTİK SONUÇLARI ...... 174 ÇİZELGE I.49 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER ...... 175 ÇİZELGE I.50 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ ARAÇLAR ...... 175 ÇİZELGE I.51 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ ARAÇLAR ...... 176 ÇİZELGE I.52 ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ ARAÇLAR ...... 177 ÇİZELGE I.53 2012-2013 YILI İLİMİZDE KONAKLAMA YAPAN VATANDAŞ VE YABANCI TURİSTLERİN TESİS TÜRÜNE GELİŞ VE GECELEME SAYILARI ...... 178 ÇİZELGE I.54 GİRİŞ VE ÇIKIŞ YAPAN YABANCILARIN İSTATİSTİKLERİ ...... 178 ÇİZELGE I.55 GİRİŞ VE ÇIKIŞ YAPAN VATANDAŞLARIN İSTATİSTİKLERİ ...... 179 ÇİZELGE I.56 AYDIN İLİNİN MAVİ BAYRAKLI PLAJLARI ...... 181 ÇİZELGE I.57 AYDIN İLİNİN MAVİ BAYRAKLI MARİNALARI ...... 181

VII ÖNSÖZ

İnsanlık tarihi çeşitli evrelerden geçerek, günümüzün bilgi toplumu seviyesine erişmiştir. Çevresel anlamda gelinen bilgi birikimi aşaması, yaşam kaynağımız hava, su ve toprağın sürdürülebilir değerler çerçevesinde ele alınıp korunması ve geliştirilmesi aşamasıdır. Çevre, en temel yaşamsal ihtiyaçlarımız çerçevesinde yönetilebilir niteliğe dönüşmesi gerekmektedir. Tarım, orman, madencilik, endüstriyel faaliyetler ile doğal kaynakların kullanımının koruma ve kullanma dengeleri ilkesi bütünlüğünde ve bu alanlardan toplanmış sağlıklı verilere bağlıdır.

İşte bu bağlamda ilimizin doğal kaynaklarının (tarım alanları, orman alanları, yeraltı yerüstü su kaynakları gibi) endüstriyel anlamda değerlendirilirken nüfus, iklim gibi kıstaslar ekseninde karşılıklı etkileşimlerinden oluşan sağlıklı envanterlere ihtiyaç bulunmaktadır. Müdürlüğümüzce hazırlamış olduğumuz 2013 yılı Çevre Durum Raporu geleceğin Aydın’ının çevresel sorunlarının çözümü için yapılacak planlamalarda bir başvuru kaynağı niteliği taşıyacağı duygu ve düşüncesiyle, raporun Aydın’a ve ülkemize hayırlı olmasını dilerim.

M. Taha AL Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürü

1 GİRİŞ Aydın İli, antik çağdan bugüne doğal yapısıyla insanlığın ilgisini çeken önemli yerleşim alanlarından biri olmuştur. Özgün ekolojik yapısı “Dağlarından Yağ, Ovalarından Bal Akar” deyişi ile tanımlanmıştır. Kente adını veren Tralles antik yapılaşmasından, Selçuklu-Aydınoğulları yerleşimlerine kadar yerleşim- nüfus ilişkilerinin yoğun olduğu Aydın kenti kültürel açıdan da önemli bir merkez olmuştur. Yörede eski çağlarda Thales, Anaksimandros, Anaksimenes, Hekataios, Hippodamos, İsidoros gibi birçok düşünce ve sanat adamı yetişmiştir. Aydın ilinin kesin tarihi bilinmemekle birlikte prehistorik izler kentin insanoğlunun yerleşik düzene geçtiği dönemlerde kurulduğunu göstermektedir. Aydın’da ilk yerleşimi M.Ö. 7000 yıllarında Hititler gerçekleştirmiştir. M.Ö. 4000 yıllarında Trakyalı kavimler, Tralles adı verilen yerleşimi kurmuşlardır. Roma döneminde Andropolis adını alan kent, Selçukluların Anadolu’ya gelmesiyle Güzelhisar, Osmanlı döneminde Nefs-i Güzel Hisar der Liva-i Aydın, Cumhuriyet ile birlikte il merkezi olarak Aydın adını almıştır. (Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.) Aydın yöresinde efelerin ayrı bir önemi vardır. Osmanlı İmparatorluğunun son döneminde ortaya çıkan haksızlığa başkaldıran, yoksulları koruyan kimseler olarak halkın yanında yer aldılar, saygı ve sevgi gördüler. Adlarına türküler yakılan öyküleri dilden dile dolaşan Çakırcalı Efe ile Yörük Ali Efe Aydın topraklarında yetişmiştir. Osmanlıya karşı bir ayaklanma ile 1818’de Aydın’a egemen olan Atçalı Kel Memed Efe kendi adına para bastırması ile önem taşımaktadır. Yörenin doğal ve antik yapısı yabancıların dikkatini çekmiş ve 1866 ‘da Fransızlar tarafından ilk demiryolu hattı İzmir-Kasaba (Aydın) arasında kurulmuştur. (Kaynak: İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.) Aydın 1. Dünya Savaşı sonrası Yunan işgaline uğramış, işgale direnişte ve Kuvva-i Milliye hareketinin oluşmasında efelerin büyük yararı olmuş, 3 yıl süren işgal Kurtuluş Savaşının kazanılması ile 7 Eylül 1922’de sona ermiştir. Aydın İli, yörenin yaşam kaynağı olan Büyük Menderes Irmağı 584 km. boyunca akarak Ege Denizi’ne kadar uzandığı Havza’da yer alır. Büyük Menderes Havzası 25.000 km2 yüzölçümü ile 23.000 km² lik İsrail devletinden de büyüktür. Havzanın 19.846 km²’lik kısmı Aydın il sınırları içinde kalır. Akdeniz ikliminin hakim olduğu il’de yazlar sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçer. 2010 yılı verilerine göre Ortalama sıcaklık 17.6 °C, ortalama yağışlı gün sayısı 79,5, ortalama yağış miktarı 651 kg/m2'dir. Büyük Menderes vadisi, diğer Ege ovaları gibi batıda denize doğru açılan bir oluk biçimindedir. Bu yüzden denizin ılıtıcı etkisi ve yağış getiren rüzgârlar iç kısımlara kadar kolaylıkla girer. Aydın ili, iklim, toprak ve topografik yapı itibariyle bölge ve ülke açısından polikültür tarıma uygun ve ülke tarımında önemi olan illerimiz arasındadır. İlin yüzölçümünün %50 sinde zeytin ve meyvelikler kaplamakta, Aydın ili Türkiye genelinde zeytin, incir, kestane üretiminde birinci, pamuk üretiminde Adana’dan sonra 2. sırada yer almaktadır. İlin %67 sini dağlık alanlar kaplar. Ülkenin orman ürünleri üretiminin % 3,8 ‘i Aydın ilinden karşılanmaktadır. Tarihte çeşitli uygarlıkları barındıran Aydın ili, günümüzde tarımsal aktivitelerin yoğunluğu ve çeşitliliği ile deniz kıyısı, ören yerleri ve doğal mekânlarıyla turizm sektörü içinde önemli yörelerimizden birisidir. Aydın, orta ve batı kesiminde verimli ovalar, kuzey ve güneyi dağlar ile çevrili Büyük Menderes Havzası üzerinde 8.007 km2 lik bir alan üzerine kuruludur. Doğusunda Denizli, batıda Ege Denizi, kuzeyde İzmir ve Manisa, güneyde ise Muğla illeriyle komşudur. İl, 37°- 44' ve 38°- 08' kuzey enlemleri ile 27°- 23' ve 28°-52' doğu boylamları arasında yer alır. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu: Aydın ilinden kuzeye gidildikçe 500-600 m’yi bulan yükseklikte topografya izlenir. Bu yükselme Doğu-Batı yönünde ovanın sınırı boyunca kuzeye doğru devam eder. Güney bölümü ise denizden 04-50 m irtifadadır. Dağlar: Aydın İlinin % 67 ini dağlık alanlar oluşturmaktadır. Kuzeyde doğu-batı yönünde uzanan sıra dağlar Aydın Dağlarıdır ve zirvesi 1732 m ile Karlık Tepesi’dir. Güneyde Doğu-Batı yönünde uzanan

2 dağlar, Büyük Menderes Irmağının kolları olan Dandalas Çayı, Akçay ve Çine Çaylarının güneyden kuzeye doğru parçalayan vadileri nedeniyle parçalı bir görünümdedir. İlin en yüksek dağı olan Madran Dağı ise Akçay ve Çine Çayları arasında kalır. Ortada kalan Menderes Nehri civarı düzlüktür. Kuzey yönünü, Dinar’dan başlayıp 300 km devam eden ve Samson dağları adını alarak Ege Denizinde sona eren Mezukis Dağlarının en yüksek noktası 1.360 metredir. Mezukis Sıra Dağlarının il içinde devam eden kısmında Doğu’ dan Batı’ ya doğru Çamlık, Oyuk, Karlık, Malgıç, Cevizli adları ile sıralanan Batı’ da daha az yükseklik arz eden Gümüş ve Samson Dağları ile Dipburun mevkiinde Mezukis Dağları küçük vâdilerle yer yer birbirlerinden ayrılırlar. Kuzeydoğu’da 1.430 m yüksekliğindeki Çal Dağlarından ayrılan Çamlık Dağı, 1.732 m yüksekliğindedir. Aydın ilinin kuzeyindeki Cevizli Dağına kadar yukarıda Oyuk, Karlık, Malgaç tepelerini meydana getiren Karadağ, 1.353 m yüksekliktedir. Kıvrıntılı küçük yaylaları ile sıradağlar halinde batıya uzanan Cevizli Dağı, Söke ilçesinin Batısında en yüksek seviyeye ulaşır. Bu dağın yüksekliği, 1.229 m’dir. Dalgalı tepecikler halinde devam ederek Dipburun’ da denize gömülen Samson Dağları, 1.360 m olup, Sisam Adalarına kadar devam ettiği görülmektedir. Mezukis Dağlarının bol suları, Menderes Vadisine 11 dere halinde yayılır. İlin Güney’inde, yükseklikleri 1.800 m’yi bulan Çubuk, Karıncalı, Madran, Beşparmak Dağları, Batı’ da Bafa Gölü’ nü yarım çember içine alarak denizde sona erer. Doğu kesiminde, ili sınırlayan Baba Dağı, 2.380 m’den 1.300 m’ye inerek, Çubuk Dağı adı ile Aydın sınırları içine girerek Karacasu ilçesi’nin doğu kesiminden geçen Dandalaz Çayı’ na geniş bir vâdi geçidi verdikten sonra, Karıncalı Dağı ile birleşir. Dandalaz Çayı ile Akçay arasında kalan dağlar, Karıncalı Dağı’dır. Bu dağ, Karacasu ilçesinin batısından, Menderes Ovası’ na doğru uzanan bir çıkıntı meydana getirir. Güzel yaylalara sahip bu dağın en yüksek noktası 1.699 m’dir. Çakırcalı Efe 1912’ye kadar bu dağda yaşamıştır. Karıncalı Dağı’nın Batısında Madran ve Göksel Dağları vardır. Bu iki dağın önemli kısımları Muğla ili hudutları içine girmektedir. Aydın ili hudutları içinde bulunan dağlar ve yükseklikleri hakkında aşağıdaki cetvel daha genel bir bilgi vermektedir. Dağlar En Yüksek Noktaları Babadağ 2.380 m Karıncalı Dağı 1.699 m Madran Dağı 1.792 m Göksel Dağı 1.412 m Beşparmak Dağı 1.367 m Çamlık dağ 1.334 m Oyuk Dağı 1.353 m Samson Dağı 1.380 m Ovalar: Aydın İli’nde, “Ova” deyimi çok önemli bir yer tutar. Büyük Menderes Irmağının suladığı alanlar Büyük Menderes Ovası olarak tanımlanır. Denizli İl sınırlarından başlayan büyük bir ovadır. B. Menderes Irmağı ’nın geçtiği ova, taşkın ovası niteliğinde olup 23.900 km2’lik bir sahadır. Irmak çağlar boyu denize taşıdığı alüvyonla bugünkü ovayı oluşturmuştur. Havzadaki ovalar Aydın, Söke, Yenipazar, Koçarlı, Karpuzlu, Çerkez ve Çine Ovası gibi yerel adlarla anılırlar. Bu ovalar Büyük Menderes Ovasını oluşturur. Denizli ili sınırlarından Ege Denizine kadar uzanan bu ovanın en geniş yeri 20 km’yi bulmaktadır.

Vadiler: Büyük Menderes havzasına 50’den fazla dere ve akarsu yer almakta, bu yan dere ve akarsular Büyük Menderes Irmağına dökülmektedir. Vadilerdeki yan dere ve akarsuların büyük kısmı yağışa bağlı akış gösteren mevsimlik akarsulardır. Büyük kısmı yaz aylarında kurumaktadır.

3 İlin kuzeyinde Kuvaterner yaşlı taraçalar yer alır. Bu taraçalar, yamaç molozları ve alüvyon birikintilerinin Algin orojenik hareketleri sırasında yöredeki malzemenin yükselmesinden oluşmuştur. Çakıllı, kumlu ve gevşek çimentolu konglomeratik özelliktedirler. Taraçalar, yer yer akarsular tarafından keskin hatlarla yarılmışlardır. Şehrin içinden geçen ve bu taraçaları Kuzey-Güney istikâmetinde kesen Tabakhane Deresi şu anda yerleşim alanının altında kalan büyük bir birikinti konisi oluşturmuştur. Aydın ilinin büyük bir kısmı ovada kuruludur. B. Menderes Nehri’nin getirmiş olduğu malzeme, ovayı oluşturur. Doğu-Batı uzanımlı verimli toprakların önemli bir kısmı şu anda şehrin yerleşim alanı altında kalmıştır. Titizlikle korunması gereken 1. Sınıf tarım arazilerinin iskân sahası olarak kullanılması, tarımsal alanların aleyhine gelişen bu olumsuzluktur.

Taraçalardan ve alüvyon birikintilerinden daha yaşlı olan ve taraçalardan sonra daha kuzeyde bulunan Pliyosen yaşlı kayaçlar, gevşek yapıda ve konglomeratik özelliktedirler. Aşınması kolay olan bu formasyonlar çok dalgalı morfolojik görünüm verirler. Pliyo kuvaterner’de yer kabuğundaki dalgalanmalardan birçok tepecik oluşmuştur (500-600 m).

Paleozoyik yaştaki kayaçlar içinde kuvarsit şistler, mermerler dik yükselti verirler. Gnays ve şistli yapıda olan yerlerde ise daha yumuşak hatlı bir morfolojik yapı gözlenir.

Jeolojik Yapı ve Stratigrafi: Aydın ili sınırları içinde Batı Anadolu’da geniş bir yayılım gösteren “Menderes Masifi’’ ve çevresindeki kaya birimleri yüzeylenmektedir. Yüzyılı aşkın bir süredir çeşitli amaçlara yönelik çalışmalar yapılmıştır. Yörede ilk çalışma, Stricland (1840) tarafından gerçekleştirilmiştir. Daha sonraki yıllardaki farklı amaçlarla yapılan birçok araştırmada bir bütünsellik sağlanamamıştır. Doğal olarak raporlar stratigrafik-yapısal farklılıklar içermektedir. Bu nedenle, masifin çekirdeği, kaya birimleri, yaşları ve çevre kayalarla ilişkileri konusunda beliren sorunların çözümüne yönelik, Üniversite-MTA çalışanları ve değişik araştırmacılar arasında belirli doğrular üzerinde yoğunlaşmıştır.

Son yıllarda yapılan araştırmalarla, açıklık getirilmiş görüşlerin ışığında çalışma alanında Menderes Masifinin birbiriyle diskordan bir ilişkiye sahip üç grubun kayaçları ve bunların üzerindeki neojen örtü ve kuvaterner yaşlı alüvyonlar, bunlara ek olarak batı kesimde yüzeylenen Dilek yarımadası-Selçuk- Tire ekaylı zonu bulunmaktadır.

Çine Grubu (Menderes Masifinin çekirdeği): Almandin-amfibolit fasiyesinde metomarfizma özellikleri gösteren, granitim kökenli gözlü gnays meta granit, sedimenter kökenli gözlü gnays, migmatit, ince taneli bantlı gnays, metavolkanit ve değişik şistlerden oluşmuştur. Prekambriyen yaşlıdır. Bu grubun üzerine “Kavaklıdere Grubu” uyumsuz olarak gelmektedir.

Sedimenter Kökenli Gözlü Gnays: Bunlar genellikle kaba ve belirsiz foliasyon gösterirler. Gnays ve magmatitler, alttan üste doğru derecelenmişlerdir. Kayaçın en tipik özelliği, farklı şekillerdeki gözlü yapılarıdır. 1-5 cm arasında değişen boyutlarda, Feldspat, Kuvars, Muskovit, Biyotit ve Turmalin topluluklarından oluşan gözler, koyu minerallerle kaplıdır. Makroskopik olarak, porfiroblastik bir doku gösterirler. Gözlerin kısmen kaybolduğu yerlerde lepidoblestik doku gösterirler.

Migmatit: Sedimenter kökenli gözlü gnayslar ile gynaslar arasında lokal adeseler şeklinde gözlenmektedir. Genellikle bantlı, kıvrımlarmış ve ptigmatik gözlü yapıya sahip, belirsiz ve kaba folisyon göstermektedir. Minerolojik bileşimi sedimanter kökenli gözlü gnaysa benzemektedir.

4 Çeşitli gnays ve şistleri: Sedimanter kökenli, gözlü gnays ve alttaki migmatit ile geçişli olan bu metamorfik kayaçlar grubun en üst seviyesini oluşturmaktadır. Birbiriyle yanal ve düşey geçiş gösteren ince taneli gnays, granatlı şist, mikaşist ve kuvars şist ardalanması şeklindedirler. Yer yer amfibolit şist, kalk-şist ve mermer bandı ve adeseleri de görülmektedir.

Kayaç tipine bağlı olarak renkleri, alterasyon ve erozyon şekilleri farklıdır. Kuvars, plajioklas, biotit, beyaz mika, granat, disten mineralleri yanında ikincil olarak turmalin, apatit, zirkon, rutil ve opak minerallere de rastlanır.

Granitim kökenli gözlü gnayslar: Ana kayacı oluşturan sedimanter kökenli gözlü gnayslara, migmatitlere, ince taneli gnays ve değişik şistleri boydan boya kesmektedirler. Kayaç içinde dayk, sill ve stok şeklinde yerleşmişlerdir. Meta granit olarak ta adlandırılırlar. Kayaç çok kaba, belirsiz foliasyon ve iyi gelişmiş lineasyon göstermektedir. Kenar zonları genellikle ince dokuludur ve koyu minerallerce çok fakirdir. Diğer bir tipik özelliği kenar zonlarnda radyal olarak dizilmiş tumalinlerin görülmesidir. Çoğunlukla feldspattan oluşan gözler lineasyona paralel olarak dizilir ve birbirleriyle temas halindedirler. İncelme alanında yukarıda ayrıntılarından bahsedilen masifin çekirdeğinde yer alan tüm bu kayaçlar, haritada “Gnays” olarak gösterilmiştir.

Metavolkanit: Araştırmacılar tarafından “Leptit” olarak tanımlanmıştır. Sedimanter yapı çoğunlukla şiddetli metamorfizma ile yok olmuştur. Renkleri, gri ile açık morumsu gri renklerdir. Masif, rest şistozitesi oldukça güç gözlenir. Çatlak sistemlerinden oldukça fazla etkilenmiş olması, sert olmalarındandır. Pegmatit’e benzer damarlar içerirler.

Damarlar içindeki kuvars ve feldspat oranının artmasıyla belirginleşen taneler yüzünden çift mikalı gnays’a benzer görünüştedirler.

Metavolkanikler içinde migmatikleşmeler de görülür. Kuvars, plajioklas, ortoklas, biotit, granit, sillimanit, muskovit, turmalin, apatit, zirkon içerirler. Metavolkanitler, ince taneli kayaçlar olup poligonal doku gösterirler. Sahada ince taneli gnayslar ile leptitler karıştırılabilir. Ama mikroskopta eş boyutlu minerallerin, şistozite boyunca dizilmeleri leptitler için karakteristiktir. Çine kuzeyinde ve batısında uzanım göstermektedirler. Ayrıca Bozdoğan kuzeyi ve civarında da kuzeylenmektedirler.

Kavaklıdere Grubu (Menderes Masifinin paleozoyik yaşlı örtüsü): Düşük dereceli metamorfizma özellikleri gösteren meta konglomera, kuvarsit, kuvars şist, mikaşalkşist, mermer, metabazik ve fillatlardan oluşan kayaçlar bu grubu oluştururlar. Alt paleozoik-Alt Triyas yaşlıdır. Tabanında yayılımı devamlı gözükmeyen, yanal olarak kuvarsitlere geçiş yapan metakonglomeralar bulunmaktadır. Metakonglomeralar içerisinde Çine grubundan türemiş granit, aplit, gnays, farklı şist ve kuvars çakılları bulunmaktadır. Düşey olarak kuvarsit, kuvarşist, granatşist, mikaşist, klorit, muskovitşist, fillat ve kalkşistlere geçiş yaparlar. İstif yer yer mermer ve metabazik, metaçört bantları ve adeseleri de içerir. Kloritoid şistler koyu gri ile siyah renkli mermer band ve adeseleri içerir. Kavaklıdere grubunda üste doğru kuvarşist ve kuvarsitin yanında, çeşitli şistlerde görülmektedir. Granat şistler, mika şistler, kloritoid-disten şistler şeklinde devam eden istifin en üst kesimleri fillatlardır. Kayaç siyahımsı renkli belirgin ve ince yapraklanmalıdır. Şistler içerisinde en baskın litolojiyi açık kahve renkli ve kirli sarı renklerde gözlenen granat-mikaşistler oluşturur. Çine grubunun üzerine diskordan olarak gelen Kavaklıdere grubunun üzerinde yine diskordan olarak Marçal grubu gözlenmektedir. Bütün bu birimler haritada ‘’şist’’ olarak gösterilmiştir.

5 Marçal Grubu (Menderes Masifinin mezozoik yaşlı örtüsü): Kavaklıdere grubu üzerinde, uyumsuz olarak metakonglomera ve metakırıntılarla başlar. Üste doğru neritik karbonatlarla devam eder. Grup, olası Üst Triyas-Alt posen yaşlıdır. Birimler, güneyde düzenli istifi, karbonat platformu ile içbükeyi kuzeye doğru olan kavis şeklinde tamamen sarkarken, kuzeyde yer yer düzensiz olarak yüzeylenmektedir. Aydın dağları güney yamacı konu edilen mesozoyik yaşlı mermerlerin üzerine bindirmeli bir dokanakla genelde ince taneli gnayslarla temsil edilen orta-yüksek dereceli metamorfiklerin gözlendiği yerlerdir. B. Menderes havzasının kuzey ve güneyinde menderes masifi çekirdeği ile örtüsünün ilişkisi farklıdır. Güneyde düzenli olarak gözlenen istif, kuzey kesiminde gelişen ters faylar ve bindirmeli yapılar dolayısıyla terslenmiştir. Bu kesimde farklı metamorfizma özelliği sunan değişik yaştaki kaya toplulukları, yatay hareketlerle düzensiz bir şekilde birbirini üzerlemişlerdir. Bu bindirmeli yapılar, yerel değil, aksine bölgeseldir.

Marçal grubu, kırmızı renkli taban konglomerası ile başlar. Konglomera tavana doğru ince-orta kalınlıktaki metakumtaşına, metasilttaşına, sarımsı dolemite ve üstünde dolomitik kireç taşından oluşan kalın bir istife geçer. Dolomitik kireç taşları beyaz, gri, koyu gri, mavimsi renkli ince-orta kristalli, yer yer stromatolitik, düzensiz tabakalaşmıştır.

Dolomit-Dolomitik kireç taşlarının altında, kalın ve kristalize kireç taşları yer almaktadır. Kirli beyaz renkli, orta- iri kristalli, orta-kalın tabakalıdır. Yer yer laminali ve tabakalanma düzlemlerine paralel olarak çatlaklıdır. Rekristalize kireç taşlarının alt seviyelerinde boksit, zımpara taşı adeseleri bulunmaktadır. Bol rudist parçacıkları içeren marçal grubunun en üst kesimleri üst kretase yaşlıdır. Rudistli kireçtaşlarını yer yer breşleşmiş kireçtaşı seviyeleri izlemektedir. Kiltaşı oranlarının giderek artması sebebi ile mesozoik yaşlı kireçtaşların flişe benzer bir istife geçiş yapar. Kumtaşı şeyl ve kristalen kireçtaşı ara katmanlarından oluşmuş seviyelerde bulunmaktadır. En üstteki nümmülitli, globoratalialı tabakalar üst paleosen-alt eosen yaşı vermektedir. Haritada tüm bu birimler mermer olarak gösterilmiştir.

Muğla Grubu (Menderes Masifi üzerindeki genç çökeller ): B. Menderes grabeni, masifi Kuzey ve Güney olarak ikiye ayrılmıştır. Çöküntü havzasında ve bunları kesen havzalarda genç tersiyer yaşlı birimler ve en üstteki kuvarterner yaşlı birimler alüvyonlar yer almaktadır. Posttektonik tersiyer birimleri detaylandırılmamış, Neojen olarak haritada gösterilmiştir. Killi kırıntılı kireçtaşları, silt taşı, tüften oluşan, göl-bataklık ortamının kayaçları (Sekköy Formasyonu) çöküntü havzalarında dolgulanmıştır. Eski alüvyon yelpazesi ortamının kayaçları (Yatağan Formasyonu) olan çakıl taşı, çamur taşı, kumtaşı seviyeleri de,mikritik killi kireçtaşı ve gölsel kireçtaşı şeklinde gözlenen göl ortamının kayaçları (Milet Formasyonu) da, Didim dolayında yüzlek vermektedir. B. Menderes grabeninin aktif olan kuzey kenarında dolgulanmış neojen çökelleri, güney kenarına nazaran daha fazla yayılımlıdır. Eski taraçalar şeklinde, daha çok kuzey kesimde, genç birimlere rastlanılmaktadır. Jeotermal enerji potansiyeline yönelin çalışmalar aktif olan kuzey kenarda yoğunlaşmıştır. B. Menderes grabenine dik kesen Bozdoğan havzasında ve Karacasu havzasında da neojen birimleri yaygındır. Karacasu havzası adı geçen havzalardan farklı özelliklere sahiptir. Acı su (Somatr) ortamının ürünleri bu yörede gözlenebilmektedir.

Kuvaterner Yaşlı Birimler: ‘’Alüvyonlar’’ olarak haritada gösterilen birim esasında; örgülü ırmak çökeli, Menderesli ırmak çökeli, Alüvyon yelpazesi, birikinti konisi ve yamaç molozlarının, ayrıca Söke ovasındaki genç geçici göl çökellerinin tamamını kapsamaktadır. Çakıl, kum, silt, çamur ve kilden oluşmuş seviyelerdir. B. Menderes grabeninin çöküntü havzası yan çöküntü havzasının tabanını

6 doldurmuştur. Kuvaterner jeolojisi ayrıntılı incelendiğinde; pleistosen yaşlı eski taraçaları oluşturan çakıl ve çakıl taşlarından oluşmuş seviyaler belirginleşir. Çöküntü havzasının kuzeyinde bu birimler tipik morfoloji yaratmıştır.

Mağmatik Kayalar: İnceleme alanında gabro ve granit, gronidiyorit, andezit olarak haritada gösterilen birimlerdir. Metamorfik birimleri kesen genç asit mağmatikler, Çubukdağ kuzeydoğusunda (Buldan civarında) yüzeylenmektedir. Granit, granadiyorit kökenlidirler. Ayrıca inceleme alanında irili ufaklı küçük sokulumlarada rastlanır. Asit mağmatik kayalar gerek gnaysların gerekse metavolkanitlerin içinde görülürler. Makroskopik olarak dış yüzeyleri oldukça ayrışmış, kırmızımsı, kahve renkli renktedir. Ayrışmamış kısımları beyazımsı gri renkte gözlenir. Sert ve şistozite göstermeyen kayalardır.

Gabrolar ise farklı bölgelerde küçük yüzlekler vermektedir. Tamamen tektonik hatlarla ilişkilidirler. Fay zonları boyunca farklı büyüklükte stoklar şeklinde dizilmişlerdir. Oldukça sert kompakt bir görünüm sunarlar. Beyaz renkli feldispat mineralleri ile koyu renkli mafik minerallerin görüldüğü belirgin bir mağmatik dokuya sahiptirler. Çevre kaya ile bazik damar kaya arasındaki madde alışverişi bazik damar kayalarına zonlu bir yapı özelliği kazandırmıştır. Paleozoyik yaşlı volkanitler içerisinde yer almış gabroik bileşimli eski damar kayalarının, metamorfizma geçirmiş oldukları sanılmaktadır. Metagabrolar haritamızda ‘’gabro’’ olarak gösterilmiştir.

Dilek Yarımadası/Selçuk-Tire Ekaylı Zonu: Yüzeylenen kayaçlar Menderes Masifi ile tektonik ilişki içindedir. Menderes Masifinin örtü serileri (şistler, mermerler) yanında metaserpantinit, metadiyabaz, metagabro türündeki ofiyolitik topluluğa ait kayaçlar da gözlenmektedir. Haritada yayılımı geniş olan birimler; şist, serpantinittir.

Metamorfizma ve Magmatizma: Genel olarak istif; Paleozoyik yaşlı kristalen seriler, Neojen yaşlı formasyonlarlar ve Kuvarterner yaşlı alüvyonlarla temsil olunur. Paleozoyik yaşlı kristalen seriler Gnays serisi, Mikaşist serisi, Kuvarsitler, Mermerler ve yarı kristalen kalkerlerden oluşmaktadır. Bölgede ikinci zaman Stratigrafik boşluk şeklindedir. Neojen yer yer yüzlerce metre kalınlığa erişerek Kristalen şistler üzerine gelmiştir. Neojen; çakıllı, kumlu, killi, marnlı, greli, konglomeralı, yer yer marnlı ve kalkerli seviyeler halindedir. Kuvarterner, geniş alüvyon sahaları ile yan derelerin ağızlarında teşekkül etmiş birikinti konileri şeklinde yer almaktadır. a) Metamorfik Kayaçlar: Paleozoyik: Bölgede Paleozoyik, Menderes Masifi olarak isimlendirilen metamorfik kristalen şistlerle temsil olunmaktadır.

Menderes Masifi olarak adlandırılan bu seri; Permo-Karbonifer – 200 m şist ve kuvarsit ile ardalanmalı kristalen kalkerlerden, Devoniyen – 1.000 m mermerler,

Silüriyen – 1.000 m çeşiştli şistler ve kuvarsitler, Grenaşistler, Şistlerden gnaylara geçiş 20 m, Açık renkli gnayslar, Kambriyen ve Prekambriyen – Mikalı Gözlü Gnayslar Prekambriyen – İnce taneli Gnayslar, Grafitli, Grenalı Mika Şistler, Gnayslar Görüldüğü gibi Kristalen Kayaçlar tabandan tavana doğru, gnays serisi, mikaşist serisi, kuvarsitler, mermerler ve kristalen kalkerler şeklinde dizilmektedir. b) Sedimanter Kayaçlar: Neojen Bölgede Neojen bir göl ortamını temsil etmektedir. Menderes Grabeni’nin Güney ve Kuzey yamaçlarında, doğrudan doğruya kristalen serilerinin üzerine gelmektedir. Bu duruma göre Paleozoyik olarak kabul edilen Kristalen Şistlerle Neojen arasında büyük bir stratigrafik boşluk bulunmaktadır.

7 Neojen, çeşitli irilikte kum ve çakıllardan konglomera gre, kil, marn ve kalker ardalanmalarından oluşmaktadır. Bölgede marnlar, Söke İlçesi civarında sert marnokalkerlerden oluşmaktadır. Genelde kumlu, killi marnlı, çakıllı ve greli konglomeralı tabakalar arasında, gerek yanal ve dikey geçişler, gerekse çapraz stratigrafikasyonlar mevcuttur. Didim İlçesi Neojen’e ait genç ve karbonatlı bir platform istif üzerinde yer almaktadır. Bu istifin içerisinde, karbonatlı kil taşları, marnlar ve tebeşirsi kireçtaşları yer aldığı gibi çalışma alanında yaygın olarak “MUKA” adı verilen bej renkte kalın tabakalı sert killi kireçtaşları bulunmaktadır. Bu birim genelde tabakalıdır ve umumiyetle tabakalar doğu-batı doğrultusunda olup yer yer 5-10 derece civarında eğimler gösterirler.

Yapısal Jeoloji ve Jeolojik Tarihçe: Bölgede Hersinyen ve Alpın Orojenik hareketler rol oynamıştır. Menderes Masifi’ne ait bütün kristalen seriler Paleozoyik denizinde çökelmiş bölgenin en eski formasyonlarıdır. Altta bulunan Gnays Serisi Kayaçları, oldukça derin bir denizde teşekkül etmiş killerle, üstteki Mikaşist, Killi Şist, Kuvarsit ve Mermerleri ise dipleri periyodik hareketler gösteren bir denizde teşekkül eden çeşitli kil, kalker ve gre münasebetlerine ait olduğunu göstermektedir.

Gnays ve mikaşistler, çok fazla ihtivalanma göstermektedirler. Bunların kıvrımlanma yaşı, Hersinyen Orojenezi veya daha eski hareketler olmaktadır.

Bölge dâhilinde kristalen seri ile Neojen arasında her hangi bir sedimenter oluşum gözlenmemektedir. Bu duruma göre, Paleozoyik olarak kabul edilen kristalen serilerle Neojen arasında büyük bir stratigrafik boşluk mevcuttur.

Neojen, çeşitli irilikte kum ve çakıllardan, konglomera, gre, kil, marn ve kalker ardalanmalarından oluşmaktadır. Bu kayaçlar, çapraz tabakalanma göstermektedir. Bölgede rastlanılan faylar değişik yaştadırlar. Neojen tabakalarını kesen büyük fayların teşekkülü, Neojen esnasında ve Neojen sonrasında hakim olan Alpin hareketleriyle, kristalen seri içindeki faylar ise gerek Neojenden önce, gerekse Neojen esnasında ve gerekse neojenden sonra da bu bölgede hüküm süren hareketlerle ilgilidir. Neojen formasyonları ve B. Menderes masifi’nin küçük vadi alüvyonlarında mevcut taraçalar Alpin hareketlerinin halen devam etmekte olduğunu göstermektedir.

Tektonik ve Paleocoğrafya: Aydın İl sınırları B. Menderes grabeni içerisinde yer almaktadır. Yapılan çalışmalarda grabeni oluşturan Kuzey ve Güney sınır faylarının diri olduğu belirtilmektedir. Deprem oluşturabilecek potansiyele sahip bu faylar üzerinde ayrıntılı çalışmalar gerekmektedir. Sel baskını, heyelan, çığ düşmesi vb. olaylar kurumumuzca da çalışmaları yapılan projeler kapsamında olmasına karşın Aydın İli’ne ait böyle bir proje yapılmamıştır.

Kaynaklar -Anonim,2000. Aydın ili Jeolojisi. MTA Gen. Müd.Ankara.

- GÖKBEL, A., ŞÖLEN, H., 1936. Aydın İli Tarihi Eski Zamanlardan Yunan İşgaline Kadar, Cilt 1, S:285, Ahmet İhsan Basımevi Ltd. Ankara.

-Ü.ERDEM, E. NURLU, İ. M. KAHRAMAN, 1999. Büyük Menderes Havzası Temelinde Aydın İli Alan Kullanım Kararları Üzerinde Bir İrdeleme. Büyük Menderes Havzası 4. Tarım ve Çevre Sorunları Sempozyumu, Söke.

8 A.HAVA A.1. Hava Kalitesi Aydın’da özellikle kış sezonunda şehir ve ilçe merkezlerinde meteorolojik şartlara da bağlı olarak hava kirliliği görülmektedir. Kış aylarında ısınmadan kaynaklanan hava kirliliğinin temel sebepleri; düşük vasıflı yakıtların iyileştirilme işlemine tabi tutulmadan kullanılması, yanlış yakma tekniklerinin uygulanması ve kullanılan yakma sistemleri işletme bakımlarının düzenli olarak yapılmaması şeklinde sıralanabilir.

Şehirleşme ile sanayi tesislerinin yakın çevresindeki bölgelerdeki konutlaşmaların artması hava kirliliğinin olumsuz etkilerini artırmaktadır. Kömüre dayalı termik santrallerde kullanılan yerli linyitlerin yüksek kükürt oranı ve bazı tesislerde arıtma sistemlerinin olmaması nedeniyle kükürt dioksit (SO2) emisyonları problem oluşturmaktadır. Çevre Mevzuatının kirletici vasfı yüksek tesisler olarak nitelendirdiği enerji üretim tesisleri için mevzuatta özel emisyon sınır değerleri bulunmaktadır. Söz konusu tesislerin kurulması ve işletilmesi için gerekli izinler, tesisten çıkan emisyonlar ve tesisin etki alanı içerisinde hava kirliliğinin tespitine ilişkin usul ve esaslar Çevre Mevzuatında belirlenmiştir. Katı sıvı ve gaz yakıt kullanan bu tesisler için ilgili baca gazı sınır değerlerinin sağlanması yanında tesis etki alanlarında hava kalitesi sınır değerlerinin de sağlanması gereklidir. Bu nedenlerle söz konusu tesislerden kaynaklanan özellikle toz, kükürt dioksit (SO2) ve azotoksit (NOX) emisyonlarının giderilmesi ve azaltılması konusundaki tekniklerinin uygulanması gereklidir. Söz konusu azaltım teknikleri son yıllarda tesislerden kaynaklanan emisyon yüklerini önemli ölçüde azaltılabilmektedir. Söz konusu azatlım tekniklerinin hayata geçirilmesi ve yaygın olarak kullanılabilmesi içinde Çevre Mevzuatında bazı değişiklikler yapılmıştır.

Hava Kalitesi Değerlendirme ve İlimizde katı yakıtların ısınmada kullanımın yanı sıra hava kirliliğine sebep olan faktörlerden bir diğeri Kent içi ulaşımında kullanılan özel oto, minibüs ve otobüs gibi araçlardan çıkan egzoz gazlarıdır. İlimiz, motorlu araçlar yoğunluğu bakımından önde gelen illerdendir.

İlimizde 2012 yılı Mart ayında toplam araç sayısı 314.242 iken, 2013 yılı Mart ayında % 5,9 oranında bir artış göstererek 332.901’e, otomobil sayısı ise 119 844 iken % 7,5 artışla 128.791’ya ulaştı

Denizli-İzmir, Muğla–İzmir devlet Karayollarının Şehrin ortasından geçmekte oluşu nedeniyle, Trafik İdaresi kayıtlarına göre Aydın‘dan gelip geçen şehirlerarası motorlu araç sayısı ortalama 15.000 adettir.

Egzoz gazı emisyonlarının kontrolüne yönelik ilimizdeki faaliyetler A.5. Bölümünde verilmektedir.

A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar Hava kirliliği, doğrudan veya dolaylı olarak insan sağlığını etkileyerek yaşam kalitesini düşürmektedir. Günümüzde hava kirliliği nedeniyle yerel, bölgesel ve küresel sorunlar yaygın olarak yaşanmaktadır.

Yoğun şehirleşme, şehirlerin yanlış yerleşmesi, motorlu taşıt sayısının artması, düzensiz sanayileşme, kalitesiz yakıt kullanımı, topoğrafik ve meteorolojik şartlar gibi nedenlerden dolayı büyük şehirlerimizde özellikle kış mevsiminde hava kirliliği yaşanabilmektedir.

Bir bölgede hava kalitesini ölçmek, o bölgede yaşayan insanların nasıl bir hava teneffüs ettiğinin bilinmesi açısından çok büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, önemli bir nokta da, bir bölgede meydana

9 gelen hava kirliliğinin sadece o bölgede görülmeyip meteorolojik olaylara bağlı olarak yayılım göstermesi ve küresel problemlere de (küresel ısınma, asit yağmurları, vb) sebep olmasıdır.

Renksiz bir gaz olan kükürtdioksit (SO2), atmosfere ulaştıktan sonra sülfat ve sülfürik asit olarak oksitlenir. Diğer kirleticiler ile birlikte büyük mesafeler üzerinden taşınabilecek damlalar veya katı partiküller oluşturur. SO2 ve oksidasyon ürünleri kuru ve nemli depozisyonlar (asitli yağmur) sayesinde atmosferden uzaklaştırılır.

Azot Oksitler (NOX), Azot monoksit (NO) ve azot dioksit (NO2), toplamı azot oksitleri (NOX) oluşturur.

Azot oksitler genellikle (%90 durumda) NO olarak dışarı verilir. NO ve NO2’din ozon veya radikallerle

(OH veya HO2 gibi) reaksiyonu sonucunda oluşur. İnsan sağlığını en çok etkileyen azot oksit türü olması itibari ile NO2 kentsel bölgelerdeki en önemli hava kirleticilerinden biridir. Azot oksit (NOX) emisyonları insanların yarattığı kaynaklardan oluşmaktadır. Ana kaynakların başında kara, hava ve deniz trafiğindeki araçlar ve endüstriyel tesislerdeki yakma kazanları gelmektedir.

İnsan sağlığına etkileri açısından, sağlıklı insanların çok yüksek NO2 derişiklerine kısa süre dahi maruz kalmaları, şiddetli akciğer tahribatlarına yol açabilir. Kronik akciğer rahatsızlığı olan kişilerin ise bu derişimler maruz kalmaları, akciğerde kısa vadede fonksiyon bozukluklarına yol açabilir. NO2 derişimler uzun süre maruz kalınması durumunda ise buna bağlı olarak solunum yolu rahatsızlıklarının ciddi oranda arttığı gözlenmektedir.

Toz Partikül Madde (PM10), partikül madde terimi, havada bulunan katı partikülleri ifade eder. Bu partiküllerin tek tip bir kimyasal bileşimi yoktur. Katı partiküller insan faaliyetleri sonucu ve doğal kaynaklardan, doğrudan atmosfere karışırlar. Atmosferde diğer kirleticiler ile reaksiyona girerek PM’yi oluştururlar ve atmosfere verilirler. (PM10- 10 μm’nin altında bir aerodinamik çapa sahiptir) 2,5 μm’ye kadar olan partikülleri kapsayacak yasal düzenlemeler konusunda çalışmalar devam etmektedir. PM10 için gösterilebilecek en büyük doğal kaynak yollardan kalkan tozlardır. Diğer önemli kaynaklar ise trafik, kömür ve maden ocakları, inşaat alanları ve taş ocaklarıdır. Sağlık etkileri açısından, PM10 solunum sisteminde birikebilir ve çeşitli sağlık etkilerine sebep olabilir. Astım gibi solunum rahatsızlıklarını kötüleştirebilir, erken ölümü de içeren çeşitli ciddi sağlık etkilerine sebep olur. Astım, kronik tıkayıcı akciğer ve kalp hastalığı gibi kalp veya akciğer hastalığı olan kişiler PM10’a maruz kaldığında sağlık durumları kötüleşebilir. Yaşlılar ve çocuklar, PM10 maruziyetine karşı hassastır. PM10 yardımıyla toz içerisindeki mevcut diğer kirleticiler akciğerlerin derinlerine kadar inebilir. İnce partiküllerin büyük bir kısmı akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşabilir. Buradan da kurşun gibi zehirli maddeler % 100 olarak kana geçebilir.

Karbonmonoksit (CO), kokusuz ve renksiz bir gazdır. Yakıtların yapısındaki karbonun tam yanmaması sonucu oluşur. CO derişimleri, tipik olarak soğuk mevsimlerde en yüksek değere ulaşır. Soğuk mevsimlerde çok yüksek değerler ulaşılmasının bir sebebi de inversiyon durumudur. CO’in global arka plan konsantrasyonu 0.06 ve 0.17 mg/m3 arasında bulunur. 2000/69/EC sayılı AB direktifinde CO ile ilgili sınır değerler tespit edilmiştir.

İnversiyon, sıcak havanın soğuk havanın üzerinde bulunarak, havanın dikey olarak birbiriyle karışmasının engellenmesi durumudur. Kirlilik böylece yer seviyesine yakın soğuk hava tabakasının içerisinde toplanır. CO’in ana kaynağı trafik ve trafikteki sıkışıklıktır. Sağlık etkileri, akciğer yolu ile kan dolaşımına girerek, kimyasal olarak hemoglobinle bağlanır. Kandaki bu madde, oksijeni hücrelere taşır. Bu yolla, CO organ ve dokulara ulaşan oksijen miktarını azaltır. Sağlıklı kişilerde, daha yüksek

10 seviyelerdeki CO’e maruz kalmak, algılama ve gözün görme gücünü etkileyebilir. Hafif ve daha ağır kalp ve solunum sistemi hastalığı olan kişiler ve henüz doğmamış ve yeni doğmuş bebekler, CO kirliliğine karşı en riskli grubu oluşturur.

Kurşun (Pb), doğada metal olarak bulunmaz. Kurşun gürültü, ışın ve vibrasyonlara karşı iyi bir koruyucudur ve hava yoluyla taşınır. Kurşun, maden ocakları ve bakır ve tunç (Cu+Sn) alaşımı işlenmesi, kurşun içeren ürünlerin geriye dönüştürülmesi ve kurşunlu petrolün yakılmasıyla çevreye yayılır. Kurşun içeren benzin ilavesi ürünlerinin de kullanılması, atmosferdeki kurşun oranını yükseltir.

Ozon (O3), kokusuz renksiz ve 3 oksijen atomundan oluşan bir gazdır. Ozon kirliliği, özellikle yaz mevsiminde güneşli havalarda ve yüksek sıcaklıkta oluşur (NO2+ güneş ışınları = NO+ O => O+ O2 = O3). Ozon üretimi uçucu organik bileşikler (VOC) ve karbon monoksit sayesinde hızlandırılır veya güçlendirilir. Ozonun oluşması için en önemli öncü bileşimler NOX (Azot oksitler) ve VOC’dır. Yüksek güneş ışınlarının etkisiyle ozon derişimi Akdeniz ülkelerinde Kuzey-Avrupa ülkelerinden daha yüksektir. Sebebi ise güneş ışınlarının ozon’un fotokimyasal oluşumundaki fonksiyonundan kaynaklanmasıdır.

Diğer kirleticilere kıyasla ozon doğrudan ortam havasına karışmaz. Yeryüzüne yakın seviyede ozon karmaşık kimyasal reaksiyonlar yoluyla oluşur. Bu reaksiyonlara NOX, metan, CO ve VOC’ler (etan

(C2H6), etilen (C2H4), propan (C3H8), benzen (C6H6), toluen (C6H5), xylen (C6H4) gibi kimyasal maddelerde eklenir. Ozon çok güçlü bir oksidasyon maddesidir. Birçok biyolojik madde ile etkileşimde bulunur. Tüm solunum sistemine zarar verebilir. Ozonun zararlı etkisi derişim oranına ve ozona maruziyet süresine bağlıdır. Çocuklar büyük bir risk grubunu oluşturur. Diğer gruplar arasında öğlen saatlerinde dışarıda fiziksel aktivitede bulunanlar, astım hastaları, akciğer hastaları ve yaşlılar bulunur.

Çizelge A.1- Hava Kalite İndeksi Karşılaştırma Tablosu SO2 PM10 Hava Kalitesi İndeksi 1 saatlik ortalama 24 saatlik ortalama (µgr/m3) (µgr/m3) 1 (çok iyi) 0-50 0-25 2 (iyi) 51-199 26-69 3 (yeterli) 200-399 70-109 4 (orta) 400-899 110-139 5 (kötü) 900-1499 140-599 6 (çok kötü) >1500 >600

Çizelge A.2- Aydın Merkez ve İlçelerin Kirlilik Derecelendirilmesi (Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012)

I. Grup Kirli İL II. Grup Kirli İl/İlçeler İl/İlçeler

Bozdoğan, Buharkent, Çine, Didim, Germencik, İncirliova, Karacasu, Karpuzlu, AYDIN Merkez Koçarlı, Kuşadası, Köşk, Kuyucak, Nazilli, Söke, Yenipazar

11 3 3 2011-2012 kış sezonunda PM10 105 µg/m , SO2 değeri 58 µg/m olarak, 2012-2013 kış sezonunda 3 3 Partikül Madde (PM10) ortalama değeri 80 µg/m , Kükürt dioksit (SO2) ortalama değeri 12 µg/m 3 olarak, 2013-2014 kış sezonunda kış sezonunda Partikül Madde (PM10) ortalama değeri 90 µg/m , 3 Kükürt dioksit (SO2) ortalama değeri 9 µg/m olarak ölçülmüştür Mevzuatta belirtilen (PM10) ve SO2 3 3 parametrelerine ilişkin Uzun Vadeli Sınır Değerler ise (PM10) (UVS) 90 µg/m , SO2 (UVS) 125 µg/m olarak belirtilmiştir.

Görüldüğü üzere 2011-2012 kış sezonunda PM10 ortalama değeri aşılmış, SO2 değerinde her iki yılda da aşım gerçekleşmemiştir. Ancak, 2012-2013 kış sezonunda ve 2013-2014 kış sezonunda kirlilik parametrelerinde önemli azalma saptanmıştır. Bunun sebebi, meteorolojik koşullarla birlikte yapılan etkin denetimler ile Mahalli Çevre Kurulunda alınan kararların uygulanmasıdır. 2013-2014kış sezonunda ilimiz sınırları içerisinde pirina üretimi yapan tesislerin Bakanlığımız, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından Çevre Lisansı kapsamında değerlendirilmesi nedeniyle, Çevre Lisansı almaları yönünde işletmelere gerekli bildirimler yapılmış ve bu kapsamda Uygunluk İzin talepleri değerlendirmeye alınmamıştır. Çizelge A.3 – İlimiz Merkez İlçe sınırları içerisinde Isınma amaçlı olarak kullanılacak ( 2012-2013)Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Yakıtın Özellikleri Temin Tüketim Yakıtın Alt Isıl Uçucu Toplam Toplam Edildiği Miktarı Kül Cinsi (*) Değeri Madde Kükürt Nem Yer (ton) (%) (kcal/kg) (%) (%) (%) En az 6400 % 12-31 En çok. % En çok % En çok İthal İthal Kcal/kg (- (+2 0,9 (+0,1 10 (+1 %16 (+2 Kömür 200 tolerans) tolerans) tolerans) tolerans) tolerans) En az 4800 Yerli En çok En çok Kcal/kg (- En çok % 2 Kömür %25 %25 200 tolerans) Sodyum Yağ Biyokütle 3700 Kcal/kg (Na) %15 %1.5 (pirina) (min.) 300 ppm (max.) (max.) (max) (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi.

Çizelge A.4– İlimizde Sınır Değerlerin aşılmadığı İlçelerde Isınma amaçlı olarak kullanılacak (2012-2013) Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi, Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Yakıtın Özellikleri Tüketim Yakıtın Temin Miktarı Alt Isıl Uçucu Toplam Toplam Cinsi (*) Edildiği Yer Kül (ton) Değeri Madde Kükürt Nem (%) (kcal/kg) (%) (%) (%) En az 6400 % 12-31 En çok. % En çok % En çok Kcal/kg (- İthal Kömür İthal (+2 0,9 (+0,1 10 (+1 %16 (+2 200 tolerans) tolerans) tolerans) tolerans) tolerans) En az 4200 Kcal/kg (- En çok % En çok En çok Yerli Kömür 200 2,3 %30 %30 tolerans) (*) Yerli kömür, ithal kömür, briket, biyokütle, Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü, odun gibi. EPDK’nın 2012 yılı Petrol Piyasası Sektör Raporu verilerine göre, 2012 yılında, Aydın İli genelinde 3.812 ton Fueloil tüketilmiştir.

12 05.01.2012 tarihli ve 28164 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan ve 01.01.2012 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere yayımı tarihinde yürürlüğe giren “Fueloil Türlerine İlişkin Teknik Düzenleme Tebliği (Akaryakıt Seri No: 24)” ile 07.08.2009 tarihli ve 27312 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Fueloil Türlerine İlişkin Teknik Düzenleme Tebliği Akaryakıt Seri No:17)” yürürlükten kaldırılmıştır. Bununla beraber piyasaya akaryakıt olarak arz edilen veya dolaşımda bulunan Fueloil türlerinden; Kalorifer Yakıtı, Fueloil ve Yüksek Kükürtlü Fueloil ‘in teknik özelliklerine ilişkin düzenleme yapılarak Türk Gümrük Tarife Cetveline uyum da sağlanmıştır. 14.07.2012 tarihli ve 28353 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Fueloil Türlerine İlişkin Teknik Düzenleme Tebliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Akaryakıt Seri No: 25) ile söz konusu tebliğin 2 nci maddesinin birinci fıkrası “Piyasaya akaryakıt olarak arz edilen veya dolaşımda bulunan Fueloil türlerinin Ekim 2006 tarihli (T3 Haziran 2012 dâhil) “TS 2177 – Fueloil ”standardına uygun olması zorunludur.” şeklinde değiştirilmek suretiyle TS 2177 – Fueloil standardında yapılan tadil esas alınarak güncellenmiştir. A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar

Harita A.1 – İlde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazlarının Yerleri (Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013)

Çizelge A.5- İlimizde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler (Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012)

İL İstasyon sayısı Ölçülen Parametreler

AYDIN 1 SO2 ve PM10

A.4. Ölçüm İstasyonları

Çizelge A6- İlimizde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler (Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) İSTASYON KOORDİNATLARI HAVA KİRLETİCİLERİ

YERİ (Enlem, Boylam) SO2 NOX CO O2 HC PM Aydın İl Merkezi 35 573637 - 4188444 X X

13 Çizelge A.7-Aydın İlinin 2011 - 2013 Yılları Arasında Kış Sezonu SO2 (Kükürtdioksit) Ortalama Değerleri(µg/m3), (Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü,2013) AY 2011 2012 2013 OCAK 81 38 6 ŞUBAT 98 37 9 MART - 41 7 NİSAN 38 20 13 MAYIS 11 7 12 HAZİRAN 5 6 1 TEMMUZ 7 3 2 AĞUSTOS 5 6 0 EYLÜL 6 14 4 EKİM 6 4 0 KASIM 52 14 1 ARALIK 151 - 16

Çizelge A.8-Aydın İlinin 2011-2013 Yılları Arasında Kış Sezonu Partikül Madde(PM10) Ortalama Değerleri(µg/m3),(Kaynak: Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2013) AYLAR 2011 2012 2013 OCAK 137 93 121 ŞUBAT 209 65 97 MART - 63 91 NİSAN 81 46 69 MAYIS 54 74 72 HAZİRAN 46 42 40 TEMMUZ 51 55 32 AĞUSTOS 75 52 63 EYLÜL 46 65 48 EKİM 39 90 50 KASIM 114 8 98 ARALIK 212 48 81 SO2: kükürtdioksit Sınır Değeri 1 saatlik Günlük Aşılmaması Sınır değerin Yıllık Saptayan ortalama sınır ortalama sınır istenen gün aşıldığı gün ortalama sınır Kuruluş değer (mg/m3) değer (mg/m3) sayısı (mg/m3) sayısı değer (mg/m3) AB 350 125 3 20 HKDYY1 - 1502 - Partikül Madde 10 Sınır Değeri Günlük ortalama Aşılmaması Sınır değerin Yıllık ortalama sınır Saptayan sınır değer istenen gün sayısı aşıldığı gün sayısı değer (mg/m3) Kuruluş (mg/m3) (mg/m3) AB 50 35 40 HKDYY 1403 - 78

1 HKDYY: Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği 2 HKDYY EK-1/A’da yer alan geçiş süreci limit değeri (proje yılına göre değişir). 3 HKDYY EK-1/A’da yer alan geçiş süreci limit değeri (proje yılına göre değişir).

14 A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü 2013 yılında İlimizde, 23 yetki belgesine sahip istasyon tarafından 2013 yılında 103.500 adet egzoz emisyon ölçümü yapılmıştır.

A.6. Gürültü İlimizde, sanayii tesislerinin genellikle yerleşim yerlerinin dışında yer alması sebebiyle yoğun bir gürültü kirliliği söz konusu değildir. Bunun dışında yeni kurulacak işletmeler için; 2872 sayılı Çevre Kanunu’na istinaden çıkarılan Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği gereği hazırlanan ÇED Raporlarında gürültü kirliliğinin önlenmesine yönelik gerekli tedbirler aldırılmaktadır.

Bunun yansıra, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’ne intikal eden gürültü şikâyetleri değerlendirilmekte ve ilgili yönetmelikler gereği işlem yapılmaktadır. Yerleşim bölgelerinde, bina ve yol çalışmaları esnasında kullanılan araç ve ekipmanların yüksek düzeyde gürültü yayması ve bu makinaların uzun süreli çalışması durumunda çalışan işçilerin ve çevrede yaşayan insanların ruh sağlığını ve toplumun huzurunu bozabilmektedir. Kısa ve uzun süreli olabilen bu işlemler, ani ve sürekli, ancak yüksek düzeyli gürültüler ile yakın çevrede özellikle yaz aylarında rahatsızlık oluşturmaktadır.

Uluslararası standartlarda ve gelişmiş ülkelerin standartlarında park, bahçe, ormanlık alanlar ve hatta mezarlıklar kentlerin en sessiz alanları olarak ayrılmıştır. Bu alanların sakinliği, toplumun huzuru, ulaşım ve endüstri gürültülerinden uzak bulunmalarına veya bu tür gürültülere karşı teknik önlemler alınmasına bağlıdır. İnsanların dinlenme ihtiyacı duyduğu bu tür sakin bölgelerde, yerel yönetimler tarafından yapılan imar planlarında gürültünün azaltılmasını sağlayacak tedbirlerin ve teknik önlemlerin yeterince alınmaması, ayrıca çevreye duyarsız ve diğer insanlara saygı duymayan kimi eğlence meraklıları tarafından gürültü kirliliğine sebebiyet verilmektedir.

Bunun yanında son yıllarda artan açık hava eğlence yerleri, bütün gece boyunca sabahın erken saatlerine kadar Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi Ve Yönetimi Yönetmeliğindeki standartlara aykırı olarak çalışabilmekte ve elektronik olarak yükseltilmiş müzik sesleri ile yakın çevredeki konutlar ve dinlenme tesisleri için büyük bir rahatsızlık oluşturabilmektedir. Elektronik olarak yükseltilmiş sesler, ulaşım gürültülerinin ve diğer arka plan gürültülerinin en aza indiği gece saatlerinde çok daha uzun mesafelere yayılabilmektedir.

04 06 2010 tarih ve 27601 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliğinde 27.04.2011 tarih ve 27917 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan yönetmelik ile değişiklikler yapılmıştır. Yönetmelik değişikliği ile “Çok hassas kullanımlar” “Yataklı hizmet veren sağlık kurumları, eğitim dönemlerinde yatılı eğitim kurumları, çocuk ve yaşlı bakım evleri gibi kullanımlar”,

“Hassas kullanımlar” “Konut, yataklı hizmet veren konaklama tesisleri, eğitim kurumları, açık arazideki ve yerleşim alanı içindeki sessiz alanlar gibi kullanımlar”, “Az hassas kullanımlar” “İdari ve ticaret binaları, çocuk bahçeleri, oyun alanları ve spor tesisleri gibi kullanımlar” ve “Çok hassas kullanım alanları” “Çok hassas kullanımların sınırlarından itibaren 250 metreyi içine alacak şekilde belirlenen alan” olarak tanımlanmıştır.

Yönetmelik değişikliği ile Çok hassas kullanım alanlarındaki açık ve yarı açık eğlence yerlerinde canlı müzik yayını yapılması yasaklanmıştır. Bu alanlarda, açık ve yarı açık eğlence yerlerinin kurulmasına izin verilmeyecektir.. Bu alanlardaki mevcut açık ve yarı açık eğlence yerleri 31.12.2011 tarihine kadar kapalı hale getirilecektir. Eğlence yerlerinden kaynaklanan çevresel gürültüden etkilenen yapı ile

15 bitişik nizamda olan eğlence yerinden/yerlerinden kaynaklanan çevresel gürültü, Leq gürültü göstergesi cinsinden etkilenen yapı içindeki arka plan gürültü seviyesi değerini aşmamalıdır. Eğlence yerlerinden kaynaklanan çevresel gürültüden etkilenen yapı ile bitişik nizamda olmayan eğlence yerinden kaynaklanan çevresel gürültü, Leq gürültü göstergesi cinsinden arka plan gürültü seviyesini 5 dBA’dan ve 7 dBC’den daha fazla aşmamalıdır. Birden fazla eğlence yerinden çevreye yayılan toplam gürültü seviyesi, Leq gürültü göstergesi cinsinden arka plan gürültü seviyesini 7-10 dBA aralığından fazla aşmamalıdır. Hassas kullanımların bulunduğu alanlarda faaliyet gösteren açık ve yarı açık eğlence yerlerinde, 24.00-07.00 saatleri arasında canlı müzik yayını yapılması yasaktır.

Canlı müzik yapabilecek eğlence yeri veya yerlerinin 14/7/2005 tarihli ve 2005/9207 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik hükümlerine göre canlı müzik izni alması şarttır. Bu izin verilirken yetkili idarenin bu maddede belirtilen esaslara ilişkin uygun görüşü alınır, gerekli görüldüğü takdirde yetkili idare Çevresel Gürültü Seviyesi Değerlendirme Raporu hazırlatır ve rapora ilişkin yetkili idarenin uygun görüşü esas alınır. Kapalı eğlence yerlerinin dış giriş kapılarının üzerine "Dikkat: İçerideki ses seviyesi insan sağlığına zararlıdır." şeklinde ışıklı ikaz levhalarının asılması zorunludur.

Ayrıca bu yönetmelik ile Çok hassas kullanımları etkileyebilecek şekilde yakınında, bitişiğinde, altında veya üstündeki alanlarda konser, gösteri, miting, tören, festival, düğün ve benzeri açık hava faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi yasaklanmıştır. Hassas ve az hassas kullanımların bulunduğu alanlarda bu tür faaliyetlerden çevreye yayılan gürültü seviyesi Leq gürültü göstergesi cinsinden mevcut arka plan gürültü seviyesini 5 dBA’dan fazla aşmayacak şekilde yapılabilecektir.

İlimiz genelinde, 2012 yılında çevresel gürültü şikâyetlerine istinaden Müdürlüğümüze 53 eğlence, 6 şantiye, 12 sanayi, 25 işyeri ve 8’i diğer unsurlardan kaynaklı toplam 104 müracaatı yapılmıştır. Kuşadası, Didim ve Nazilli ilçelerine yetki devri yapılmış olduğundan bu ilçelerdeki şikâyetler değerlendirme dışı tutulmuştur.

8; 8%

25; 24% 53; 51%

0; 0% 12; 11% 6; 6%

Eğlence Şantiye Sanayi Trafik İşyeri Diğer

Grafik A.3- 2012 yılı Aydın Gürültü Şikâyetleri dağılımı (Kaynak, Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012)

A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Koordinasyonunda hazırlanan İDEP’in il düzeyinde izlenmesi ve değerlendirilmesi amacıyla Aydın’da ilgili kurum ve kuruluşlarda sorumlulukları bildirilmiş olup bu kapsamdaki yapılan ve yapılacak çalışmalar hakkında İDEP izleme sistemine veri girişleri yapılmaktadır.

16 A.8. Sonuç ve Değerlendirme Aydın’da hava kalitesi üzerine en önemli olumsuz etken enversiyon olayıdır. Atmosferik koşullara doğal olarak yaşanan enversiyonda kentte kullanılan fosil yakıtlar ile prinanın oluşturduğu kirlilik yakma sistemlerinin verimliliği üzerine yapılacak çalışmaların oldukça önemli olacağı sonucunu doğurmaktadır.

Kaynaklar -Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013

-http://www.havaizleme.gov.tr/Default.ltr.aspx

17 B. SU VE SU KAYNAKLARI B.1. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli Aydın İlinin Su Kaynakları Potansiyeli:

Yerüstü suyu (İl çıkısı toplam ortalama akım) 3.800 hm3/yıl Büyük Menderes nehri 3.800 hm3/yıl Yeraltı suyu (İldeki toplam emniyetli rezerv) 292 hm3/yıl Toplam su potansiyeli 4.092 hm3/yıl Doğal göl yüzeyleri 4.312 ha Bafa gölü 3.516 ha Azap gölü 123 ha Serçin gölü 673 ha Baraj rezervuarı yüzeyleri 3.220 ha Kemer Barajı 1214 ha Topçam Barajı 408 ha Karpuzlu-Yaylakavak Barajı 99 ha Çine Adnan Menderes Barajı 934 ha İkizdere Barajı 565 ha Gölet rezervuarı yüzeyleri 94,85 ha Germencik-Hıdırbeyli Göleti 37,2 ha Çine-Akçaova Göleti 29,5 ha Çine Çatak Göleti 18,8 ha Koçarlı Karacaören Göleti 9,35 ha Akarsu yüzeyleri 2.045 ha Büyük Menderes nehri 2.045 ha Toplam su yüzeyi 9.671,85 ha B.1.1. Yüzeysel Sular

B.1.1.1. Akarsular Büyük Menderes: Büyük Menderes ırmağı 584 km uzunluğunda olup Ege Bölgesinin en uzun akarsuyudur. İç Batı Anadolu’da Sandıklı ve Dinar (Afyon) arasındaki platolar ile Çivril ve Honaz (Denizli) yakınlarından sızan kaynaklardan doğar. Işıklı gölünü dolduran sularla beslenir. Uşak’tan katılan Banaz Çayı ve Muğla’dan Çine Çayı sularını bünyesine katarak 2.4976km2’lik bir havzaya adını vererek Ege Denizine dökülür. İl topraklarındaki uzunluğu 283 km’dir. Irmak her yıl 13 milyon m3 alüvyon taşıyarak 320 km2’lik bir alüvyon ovası oluşturmuştur. Her yıl 200 ha. tarım arazisi alüvyonla örtülmekte yine her yıl 2.000 ha arazide taşkın altında kalmaktadır. Irmağı çok sayıda yan dere beslemektedir. Dandalaz Çayı: Karacasu’nun güney-doğusunda toplanan suların sonucudur. Başlangıçta Geyre Çayı adını alır. Babadağ eteklerinden gelen Işıklar deresi ve Akyar deresi sağdan katılır. Çakıllı ve kayalı bir yatakta hızla akarak düzlüğe iner ve Kuyucak yakınlarında B. Menderes’e karışır. Akçay: Muğla’nın kuzey doğusundaki dağlardan doğar. Tavas ovasına bakan yamaçlardan gelen Yenidere ile birleşir. Dar ve derin vadiler içinde hızla akmaya başlar. Bozdoğan yakınlarında, ova düzeyine inmeden önce, üzerinde Kemer Barajı kurulmuştur. Karıncalıdağ ve Madran arasındaki vadiyi kuzey batıya doğru akarak geçer. Yenipazar yakınında B. Menderes’e kavuşur. Çine Çayı: Yatağan ovasında toplanan Bencik ve Kamış derelerine, Bozüyük köyü kenarında Pınarbaşı denilen büyük bir kaynaktan çıkan suların katılmasıyla oluşur.

18 Sağnan, Gökçay ve Madran derelerini içine alır. Eskiçine’de ovaya iner. Çine ovasını suladıktan sonra soldan Karpuzlu Çayı katılır. Çiftlikburnu yakınında B. Menderes’e ulaşır. Diğer Küçük Akarsular: Aydın ili sınırları içinde B. Menderes’e katılan pek çok dere vardır. Sağ yandan; Feslek, Kestel, Malgaç, Köşk, Musluca, İmamköy Dereleri. Aydın’dan katılan; Tabakhane Deresi Aydın-Germencik arasında; Karagöz, Yalkı, İkizdere, Alangüllü Dereleridir. Sol yandan katılanlar; Kocadere, Dalama dereleri. Çine çayından sonra; Çakırbeyli, Çakmar, Koçarlı, Sarıçay dereleridir. Tablo 7’de İlimizde mevcut olan başlıca akarsular ile bunların debileri verilmiştir. Çizelge B.1 –İlimizin Akarsuları (DSİ 21. Bölge Müd. ,Uzun Yıllar Ort. 2012) Debisi İl Sınırları (m3/sn) Toplam İçindeki Kolu Olduğu Kullanım Akarsu İsmi Uzunluğu Uzunluğu Min. Max. Ort. Akarsu Amacı (km) (km) Akım Akım Akım (m³/sn) (m³/sn) (m³/sn)

B. Menderes 584 293 1,000 700,0 80,548 Done Temini Nehri Sulama + Enerji+ B. Menderes Çine Çayı 359 143,9 0,000 625,0 10,700 Taşkın Nehri Koruma (Çine Barajı) Sulama + İçme Suyu + B. Menderes Taşkın Akçay 158 69,8 0,004 975,0 20,100 Nehri Koruma (Kemer Barajı) B. Menderes Köşk Deresi 23,1 0,000 170,0 1,070 Sulama Nehri İçme Suyu B. Menderes İkizdere 21,5 0,000 450,0 2,130 (İkizdere Nehri Barajı) Sulama+ B. Menderes İçme Suyu Dandalaz Çayı 44,5 0,001 250,0 2,270 Nehri (Karacasu Barajı) B. Menderes Kapızdere 17,9 17,9 0,000 150,0 0,661 Sulama Nehri İçme Suyu B. Menderes Sarıçay 47,7 0,000 419,0 1,590 (Sarıçay Nehri Barajı) İçme Suyu B. Menderes Kargın çayı 0,000 105,0 0,329 (Beşparmak Nehri Barajı) İkizdere B. Menderes Cılımbız deresi 11,2 11,2 0,000 38,7 0,264 Barajı veri Nehri temini İkizdere B. Menderes Yalkı deresi 21,1 21,1 0,000 43,0 0,225 Barajı veri Nehri temini Aydın İçme Tabakhane B. Menderes 20,2 20,2 0,000 15,6 0,373 Suyu Veri deresi Nehri Temini Sulama+ Taşkın B. Menderes Madran çayı 41,2 41,2 0,000 86,0 0,950 Koruma Nehri (Topçam Barajı)

19 B.1.1.2. Doğal Göller, Göletler ve Rezervuarlar DOĞAL GÖLLER: Bafa Gölü: İlin en büyük gölü Bafa Gölü olup, B. Menderes deltasının güney doğusundadır. Bafa Gölü’nün yüzölçümü 65 km2dir. 37 km2si Aydın il sınırları içerisinde yer almaktadır.

Bafa Gölü A Sınıfı Sulak Alandır. Göl 08.07.1994 tarihinde Tabiat Parkı ilan edilerek koruma altına alınmıştır. 37o29’ Kuzey 27o28’ doğu koordinatlarında yer almaktadır. Eskiden Ege Denizi’nin bir körfezi olan Latmos Körfezi’nin, Menderes Nehri’nin taşıdığı alüvyonlarla kaplanması ve yaklaşık 300 km2’lik körfezin dolması sonucunda bugünkü Bafa Gölü meydana gelmiştir. İdari olarak Muğla ve Aydın il sınırları içerisinde yer almaktadır. Gölün beslenmesi, göl alanına düşen yağışlar, mevsimlik akarsular, kıyılardan çıkan pınarlar, dip kaynaklar ve Menderes Nehri ile olan bağlantı kanalıyla olmaktadır. Kuzeyde ortalama derinliği 2 metre civarında olan gölün, orta kesimleri 21 metreye ulaşmaktadır. Göl üzerinde antik kalıntıların bulunduğu 4 ada vardır. Ekolojik yönden bol gıdalı özellik arz eden gölün, güneybatı kesimlerinde saz toplulukları, kuzeybatı uzunda sazlarla birlikte ılgın, söğüt ve kındıra toplulukları bulunmaktadır. Menderes Nehri ile göl arasında taşkın önleme seddesi yapılmadan önce 300 tonun üzerinde olan balık üretimi, su seviyesinin düşmesi, sazlıkların kurması ve ekolojik dengenin bozulması sonucu önemli ölçüde azalmıştır. Göl de sazan, yayın, sarıbalık, kızılkanat ve kefal bulunmaktadır. Kuş varlığı yönünden son derece zengin olan gölde, pek çok kuş türünün yanı sıra, nesli tehlikede olan türlerden cüce karabatak ve deniz kartalı kuluçkaya yatmakta ve kış mevsiminde de yüz binlerce ördek ve su kuşu tarafından beslenme ve barınma yeri olarak kullanılmaktadır.

Harita B.1- Bafa Gölü

20 Aydın ili sınırları içerisinde yer alan diğer doğal göller ise; Azap Gölü ve Serçin Gölü’dür. İlde bulunan sulama göletlerine ait bilgiler ise Çizelge B.2’de verilmiştir.

Çizelge B.2-İlimizdeki Mevcut Sulama Göletleri (DSİ, 2013) Sulama Yıllık Ortalama Göl hacmi, Göl Alanı Kullanım Göletin Adı Tipi Alanı (net), Çekilen Su hm3 (net), ha Amacı ha Miktarı, (m3/yıl) İŞLETMEYE AÇILMIŞ BARAJLAR

%48.6 Enerji, Beton 431,50 1220,6 %29,2 Taşkın Kemer Barajı 58 930 668,89*106 Kemer Koruma, %22,2 Sulama Kil %50 Taşkın Çekirdekli 106,20 465,0 Topçam Barajı 4 300 43,51*106 Koruma, %50 Toprak Sulama Dolgu Kil Çekirdekli 31,40 99,1 Yaylakavak Barajı 2 322 78,84*106 Sulama Toprak Dolgu SSB Çine % 37 Sul. + % (Silindirle 349,55 934 Adnan Menderes 22 358 380,36*106 47 En. + % 13 Sıkıştırılmış Barajı ve HES Taşkın Koruma Beton) Merkezi kil çekirdek, memba 194,96 564,5 İkizdere barajı -- 131,76*106 İçme Suyu kum-çakıl, mansap kaya dolgu Önyüzü beton kaplı, İçme Suyu+ Karacasu Barajı 3,21 125 2 884 66,86*106 kum-çakıl Sulama dolgu İŞLETMEYE AÇILMIŞ GÖLETLER

Kil 6 3,00*10 Akçaova Göleti Çekirdekli 2,89 32,7 337 Sulama Kaya Dolgu Homojen 273 3,24*106 Hıdırbeyli Göleti Dolgu 4,85 44,2 Sulama

Kil Çekirdekli 160 1,56*106 Çatak Göleti Toprak 1,96 21,0 Sulama Dolgu

Kil 6 Kullanma ve Çekirdekli 0 0,62*10 Karacaören Göleti 0,64 10,2 Hayvan İçme Kaya Dolgu Suyu

Toprak 32 0,45*106 Kahvederesi Göleti Dolgu 0,29 4,6 Sulama

21 B.1.2. Yeraltı Suları

Aşağı Büyük Menderes Havzası Revize Rezerv çalışmaları 2012 yılında tamamlanmış olup 19.04.2012 tarih ve 28269 sayılı Resmi Gazetede ilanı yapılmıştır. Emniyetli yeraltısuyu rezervi 437 hm3/yıl olarak hesaplanmış olup yaklaşık 110 hm3/yıl kısmı tahsis edilmiş durumdadır.

Çizelge B.3-Yas Faaliyetleri (2012 Yılı Sonu İtibariyle Açılan Kuyular) AMACI KUYU ADEDİ DERİNLİK (M) Araştırma Kuyusu 138 18 833 İşletme Kuyusu 142 15 280 Bedelli Kuyu 104 10 881 İçme-Kullanma Kuyusu 2 259 TOPLAM 386 45 253 *YAS Kuyuları envanterine ait veriler son olarak 2012 yılı itibari ile çıkarılmış olup, Kurumumuz tarafından ihale edilerek 2013 yılında başlanılan “Büyük Menderes Havza Master Planı” işi kapsamında kuyu sayılarının belirlenmesi işi devam etmektedir. Veriler 2015 yılında tamamlanacaktır.

Çizelge B.4– 2011-2012 Yılı Dsi 21. Bölge Müdürlüğü Aydın Toprak-Su Kooperatiflerince İşletilen Sulamalar

Sulama Bulunduğu Yer İşletmeye Sulama Alanı Net (ha) Kuyu Adedi Sulama Ünitesi Açıldığı Adı Brüt 2012 Yılı 2013 Yılı 2012 Yılı 2013 Yılı Adı İl İlçe Yıl Kesin Program Kesin Program Ataeymir Ataeymir Aydın Karacasu 1983 - 330 330 8 8 Geyre Geyre Aydın Karacasu 2005 - 200 200 5 5 Palamutçuk Palamutçuk Aydın Karacasu 1994 - 150 150 2 2 Horsunlu Horsunlu Aydın Kuyucak 2005 - 75 75 4 4 Sinekler Sinekler Aydın Kuyucak 2005 - 107 107 4 4 Yöre Yöre Aydın Kuyucak 1981 - 140 140 3 3 Kızılcaköy Kızılcaköy Aydın Merkez 2005 - 126 126 3 3 Bozyurt Bozyurt Aydın Nazilli 2005 - 100 100 3 3 S.hisar Mkz. S.hisar Mkz. Aydın S.hisar 1980 - 500 500 14 14 Atça Atça Aydın S.hisar 1989 - 470 470 19 19 Aydın Toplam - 2.198 2.198 65 65 Bölgede, Paleozoyik yaşlı mermerler, Tersiyer yaşlı birimlerin kumlu-çakıllı seviyeleri ile Kuvaterner yaşlı alüvyonun kumlu çakıllı seviyeleri akifer niteliği taşımaktadır. Bu birimlerde açılan kuyular genelde içmede, sulamada, turizmde ve sanayide kullanılmaktadır. Kuyulardan çekim, genelde yaz aylarında artmaktadır.

B.1.2.1. Yeraltı Su Seviyeleri

Aydın ili ve çevresinde yeraltı suyu seviyeleri 0 ile 50 m civarında gözlenmektedir.

B.1.3. Denizler

B.1.3. Denizler Aydın ili 190 km sahil şeridine sahiptir. Kıyı ve denizlerin turistik ve dinlenme amacıyla kullanılması sonucu, ortaya çıkan çöplerden dolayı deniz ve sahillerde fiziksel kirlenmeler olmaktadır. İl Sağlık Müdürlüğünce yazın 15 günde bir, kış aylarında ise ayda bir olmak üzere 68 adet gözlem istasyonlarından numune alınarak yapılan kontroller sonucunda, 2012 yılında denizlerimizde herhangi bir bakteriyel kirliliğe rastlanmamıştır.

22 Aydın ili deniz ve kıyılarının önemli ölçüde kirli olmayışının nedeni, sahillerimizde endüstriyel tesislerin bulunmayışıdır. Bu büyük ve korunması gereken bir avantajdır.

İlimize bağlı bulunan 17 ilçe ve 37 beldeden, 5 ilçe ( Nazilli, Didim, Söke, Çine ve Bozdoğan’ın bir mahallesinde) ve 8 beldede (İsabeyli, Yazıkent, Ataeymir, Yenice, Başaran, Pamukören, Atça, Yamalak) evsel atık su arıtma tesisi bulunmaktadır. İlimiz Kıyı şeridinde yer alan Didim İlçesi Merkez Belediyesine ait atıksu arıtma tesisi iyi işletilmekte, alınan atıksu numune sonuçları yönetmelik değerlerine uygun çıkmakla birlikte ÇED raporunda taahhüt edilen deniz deşarj hattı tamamlanamadığından deşarj izni verilememektedir. Kuşadası belediyesinin kanalizasyon çalışmaları tamamlanmakta olup, kanalizasyon sistemi derin deniz deşarjı ile sonlanmaktadır. Ancak derin deniz deşarjı ile ilgili yönetmelikte tanımlanan gereklilikler henüz tamamlanmamıştır. Ayrıca İkinci derin deniz deşarj hattı çalışmaları kanalizasyon çalışmaları ile birlikte sürdürülmektedir.

Türkiye'nin deniz yetki alanlarında gemilerin normal faaliyetlerinden kaynaklanan atıkların deniz ortamına verilmesinin önlenmesi amacıyla gemilerden; atıkların alınması, depolanması ve bertaraf tesislerine taşınması ile ilgili işlemlerin yapılması ve bu amaçla limanlarda kurulması ve işletilmesi gerekli olan atık kabul tesisleri ve atık alma gemilerine ilişkin usul ve esasları, 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu, 1/5/2003 tarihli ve 4856 sayılı Mülga Çevre ve Orman Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 9 uncu maddesi, 10/8/1993 tarihli ve 491 sayılı Denizcilik Müsteşarlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 2 ve 7 nci maddeleri ile 24/6/1990 tarihli ve 20558 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanarak taraf olunan Denizlerin Gemiler Tarafından Kirletilmesinin Önlenmesi Hakkında Uluslararası Sözleşmesi (MARPOL 73/78 Sözleşmesi) hükümlerine dayanılarak hazırlanan 26.12.2004 tarih ve 25682 sayılı Resmî Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Gemilerden Atık Alınmaması ve Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nde belirtilmiş olup, söz konusu Yönetmelikle liman başkanlıklarına, liman yöneticilerine, atık alma gemi işletmecilerine, karasularımızda tarifeli sefer yapan gemi işletmecilerine ve gemilere yükümlülükler getirilmiştir.

Dolayısıyla ilimiz sınırları dâhilinde bulunan tüm tersaneler, marinalar ve yat limanları ile balıkçı ve gezinti tekneleri de dâhil olmak üzere tüm gemilerin muhtelif faaliyetlerinde kullanabilmeleri amacı ile inşa edilmiş ve donatılmış deniz ve kıyı yapılarını işletenlerinin (Liman Yöneticisi) bu Yönetmelik hükümleri çerçevesinde, belirtilen süre içerisinde, atık kabul tesislerini kurmaları ve lisans almaları yönünde bilgilendirme çalışmaları yapılmıştır.

Yer altı suyu, kıta içi suları denizlerin kirliliğinin önlenmesine yönelik; İlimizde köy bazında su kaynakları envanteri çıkarılmalı ve en küçük su kaynaklarının bile ne yolda kullanılacağı konusunda araştırmalar yapılmalı, Su kaynakları ve sulak alanlar korumaya alınarak, rezervuarlarımızda ağaçlandırma işlerine önem verilmeli ve sediment temizliğine mutlaka çare düşünülmeli,

Kimyevi gübre kullanımında, gübrenin verileceği toprağın tahlil edilmesi ve gübre satışlarının çiftçi belgesi esasına bağlanması gereği dikkate alınmalı,

Tarımsal mücadelede çevreye zarar vermeyecek çeşit ve miktarda ilaç kullanımı konusunda, dağıtıcı kuruluşların uymak zorunda olacakları çiftçi belgesi esası getirilmeli,

Yeraltı su kaynaklarından faydalanmak üzere açılmış bütün kuyular incelenmeli ve bu incelemeler devamlılık taşımalıdır. Suları kullanım standardına uygun olmayanların kullanımına izin verilmemeli,

İçme suyu su kaynakları, her türlü yerleşim çevresi dışında tutularak korunmalı,

23 Ayrıca su kaynakları erozif olaylara karşıda korunmalı,

Arıtma tesislerinden çıkmamış ve kontrolü sonucu, su alıcı ortama bırakılmalarında sakınca görülen hiçbir kentsel, endüstriyel veya bir başka şekilde kirlenmiş su ve atık suyun dere, çay,ırmak, göl ve denizlerimize akıtılmalarına izin verilmemeli, kanalizasyonu olmayan yerlerde vidanjörle taşınan atıklar için, sağlık ve çevre kurullarınca proje geliştirme çalışmaları yapılmalı,

Su kalitesinin korunması açısından, B. Menderes havzasındaki evsel ve sanayi çıkışlı atık suların, arıtılmalarından sonra alıcı su ortamlarına deşarjı sağlanmalı,

Kısa vadeli olarak B. Menderes Nehrinde kurulu Feslek Ragülatöründen sulanan tarım arazilerinde bor kirliliği had safhaya ulaşmadan, Kızıldere Jeotermal Enerji Santralının sulama dönemlerinde çalıştırılmamalı,

Uzun vadeli önlem olarak, Denizli Kızıldere, Ömerbeyli, Salavatlı ve Aydın Ilıcabaşı jeotermal sahalarından yararlanılması,

Bafa Gölü ve diğer lagüner alanların gerektikçe Bozdoğan Kemer Barajı, Karpuzlu Barajı ve ileride Çine Barajı gibi temiz sularla beslenmesi keyfiyeti daima göz önünde tutulmalı, İlimiz ve çevresinde görülen, iyi vasıftaki suların, genelde karayolu güzergahındaki çeşitli tesis ve restorantlarda boş yere akıtılma israfının önlenmesi,

Yeraltı sularından faydalanmak için açılan kuyu ve artezyenlerden çıkan sular mutlak surette tahlil edilmeli, Arıtma tesislerinin kurulma zorunluluğu hayata geçirilerek, bu şarta uymayanlara caydırıcı olması bakımından yüklü miktarda ceza kesilmesi,

Sonuç olarak, önemli su kaynaklarımızın kirlenmelere karşı korunmalarını sağlamak yönünde, böylesine su kaynakları için ülke düzeyinde arazi kullanma planlamasına gidilmeli ve böylece kentsel ve endüstriyel yerleşim ve gelişim alanlarının tespitiyle gereken tedbirler alınmalı ve yerüstü su kaynaklarının tahsis ve denetimine yönelik çevreyi göz önünde tutan bir yasanın tedvini cihetine gidilmelidir.

Türkiye’de denizyolu ile en fazla giriş-çıkış yapılan liman olma özelliği taşıyan Kuşadası Limanı yat ve yolcu gemisi trafiği yönünden önemli bir hudut kapısı niteliğine sahiptir. Limanın, biri yeni diğeri eski olmak üzere iki adet iskelesi vardır. Maksimum gemi kabul kapasitesi her iki iskele dahil olmak üzere 2400 gemi/yıl’dır. Kıyı şeridinin 150 km’yi bulduğu İlimizin tek limanı olan ve Türkiye Denizcilik işletmelerince işletilmekte bulunan Kuşadası Limanı özellikle Turizm sezonlarında yoğun bir deniz trafiğine sahne olmaktadır. Bu liman yat limanı ile birlikte hizmet vermektedir. Yaz aylarında yolcu gemisi trafiği ve yolcu gemilerindeki pis su tanklarının çok çabuk dolması, tankları dolan gemilerin atıksularını verecek atıksu-kabul tesisinin Kuşadası ilçesinde bulunmayışı neticesinde zaman zaman gemilerden kaynaklanan deniz kirliliği olabilmekte ancak bu kirliliğin büyük bir kısmı açık denizlerde gemiler iskeleden ayrıldıktan sonra ortaya çıkmaktadır. Kuşadası ilçesinde gemilerden alınan sintine katı atık maddelerini tahlil edecek bir laboratuvarın bulunmayışı da bazı yasal işlemlerin uzamasına neden olmaktadır. Kuşadası’nda sintine kabul merkezi ile katı atık maddelerini analiz edecek bir laboratuvarın kurulması, deniz üzerinde biriken her türlü pisliğin toplanması için deniz süpürgesi ve sintine toplama aracının temin edilmesi temiz çevre, temiz deniz ve turizme daha iyi hizmet için önem taşımaktadır.

24 Kuşadası Liman Başkanlığınca gemilerden kaynaklanan deniz kirliliğinin önlenmesi için hassas davranıldığı ve gemilerin sürekli uyarıldığı, limanda meydana gelen kirlilik durumlarında Çevre Kanununa göre cezai müeyyide uygulandığı belirtilmiştir.

İlimizin Didim, Kuşadası ve Söke İlçelerinin Ege Denizi ile sınırı bulunmaktadır. Aşağıda Didim ve Kuşadası İlçelerinde Mavi Bayrak almaya hak kazanmış plaj ve marinalar verilmiştir.

Harita B.2- Aydın’ın Ege Denizi İle Sınırları (Kaynak http://www.mavibayrak.org.tr/laj/PlajListesi.aspx?il_refno=9)

Aydın İlinin Mavi Bayraklı Plajları İlçe Adı Plaj Adı İlçe Adı Plaj Adı

Didim ALTUNKUM PLAJI Kuşadası BLUE SKY OTEL PLAJI (09KUS30)

Didim CLUP PATIO PLAJI Kuşadası ÇAM LIMANI (PINE BAY-09KUS08)

Didim CLUP TARHAN Kuşadası EPHESIA OTEL PLAJI (09KUS23)

Didim DOLUNAY PLAJI Kuşadası FANTASIA OTEL PLAJI (09KUS20)

Didim HOLIDAY OTEL PLAJI Kuşadası GREEN BEACH PLAJI (09KUS32)

Didim PALM WINGS OTEL PLAJI Kuşadası IMBAT OTEL PLAJI (09KUS34)

Didim SAHTE CENNET PLAJI Kuşadası KADINLAR DENIZI PLAJI (09KUS04)

Didim 3. KOY DENIZ RESTAURANT PLAJI Kuşadası KORUMAR OTEL DE LUXE PLAJI (09KUS11)

Kuşadası AQUALAND PLAJI (09KUS25) Kuşadası VİSTA HİLL OTEL PLAJI (09KUS21)

Kuşadası AYDINLIK KOYU PLAJI Kuşadası ÖMER TATIL KÖYÜ PLAJI (09KUS16)

Kuşadası BANYOLAR PALMIYE PLAJI (09KUS29) Kuşadası PAPAZ HAMAMI PLAJI (09KUS03) Mavi Bayraklı Plajlar (Kaynak http://www.mavibayrak.org.tr/Plaj/PlajListesi.aspx?il_refno=9) Aydın İlinin Mavi Bayraklı Marinaları Bölge Marina Adı Didim D-Marina Didim Kuşadası Setur Kuşadası Marina Mavi Bayraklı Marinalar, (Kaynak http://www.mavibayrak.org.tr/Plaj/PlajListesi.aspx?il_refno=9)

25 25

20

15

10

5

0 Mavi Bayraklı Plaj Sayısı Mavi Bayraklı Marina Sayısı

Grafik B.1- İlimizdeki 2012 Yılı Mavi Bayrak Almış Plaj ve Marinaların Sayısı (Kaynak http://www.mavibayrak.org.tr/ Plaj/PlajListesi.aspx?il_refno=9)

Aydın İlinin Plajları

İlçesi Yüzme Alanı Adı İlçesi Yüzme Alanı Adı

Kuşadası ADAKULE OTEL PLAJI Kuşadası ONURA OTEL PLAJI

Kuşadası AQUALAND PLAJI Kuşadası ÖMER TATIL KÖYÜ PLAJI

Kuşadası AYDINLIK KOYU PLAJI Kuşadası PAPAZ HAMAMI PLAJI

Kuşadası AYKUSTUR SITESI PLAJI Kuşadası PIGALE 1 PLAJI (TUSAN OTEL)

Kuşadası BANYOLAR PALMIYE PLAJI Kuşadası PIGALE 2 PLAJI (KUSTUR OTEL)

Kuşadası BELDE SITESI PLAJI Kuşadası PINE BEACH CLUP PLAJI (EPHESIA)

Kuşadası BLUE SKY OTEL PLAJI Kuşadası PRELUDE OTEL PLAJI

Kuşadası BP MOKAMP PLAJI Kuşadası SEA LIGT OTEL PLAJI

Kuşadası ÇAM LIMANI (PİNE BAY) PLAJI Kuşadası SEVGI PLAJI

Kuşadası EMEKLI SANDIGI PLAJI Kuşadası SOLARA OTEL ÖNÜ PLAJI

Kuşadası EPHESIA OTEL PLAJI Kuşadası SÖKE SAHIL SITESI PLAJI

Kuşadası FANTASIA OTEL PLAJI Kuşadası SSK ÖZLEM SITESI PLAJI

Kuşadası GENÇLIK KAMPI Kuşadası SULTAN BEACH PLAJI

Kuşadası GÖLKENT SITESI PLAJI Kuşadası TEK SITE PLAJI

Kuşadası GREEN BEACH PLAJI Kuşadası YAVANSU PLAJI

Kuşadası GRUP SITESI PLAJI Kuşadası YILANCI BURNU PLAJI

Kuşadası GÜZELÇAMLI KOYU Kuşadası ZINOS OTEL PLAJI

Kuşadası IÇMELER KOYU PLAJI Kuşadası ZITUR SITESI PLAJI

Kuşadası IDARECILER SITESI Kuşadası 06 KAMP PLAJI

Kuşadası IMBAT OTEL PLAJI Kuşadası 2. HALK PLAJI

Kuşadası KADINLAR DENIZI PLAJI Kuşadası 3. HALK PLAJI

Kuşadası KISMET OTEL PLAJI Didim USLU SAHIL SITESI PLAJI

Kuşadası KORUMAR OTEL DE LUXE Didim VET-TUR SITESI

Kuşadası NAZILLI SITESI PLAJI Didim 3. KOY DENIZ RESTAURANT PLAJI

Kuşadası NÖTESTIK PLAJI

26 İlimizde 69 yüzme alanının 28 İzleme noktası mavi bayraklıdır. 2010 yılından bugüne kadar her izleme noktasından sezon başı ve sezon sonu olmak üzere yılda 11 numune alınmakta olup tamamı A kalitedir.

Yüzme Suyu Kalitesi Sonuçları 2013

Yüzme Suyu Kalitesi

İLÇESİ

Takip Edilen Alan Alan TakipEdilen Sayısı (Nokta) Gereken Alınması Sayısı Numune Numune Alınan Sayısı (Mükemmel) A (İyi) B (Kötü) C Kötü) (Çok D

KUŞADASI 46 414 506 506 0 0 0

DİDİM 23 207 253 253 0 0 0

İL TOPLAMI 69 621 759 759 0 0 0 2011-2012-2013-2014 Yıllarına ait aşağıdaki siteden (http://yuzme.saglik.gov.tr/) adresinden tüm bilgilere ulaşılabilir.

27

28 B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi Aydın ili ve ilçelerinde polikültür tarım yapılır. Bu maksatla kontrolsüz, bilinçsiz ve adeta çiftçiler arasında yarışır halde sayılabilecek gübre ve çok çeşitli zirai mücadele ilaçları kullanılmaktadır. Bunun sonucunda yeraltına olan sızmalarla, yeraltı sularımızda ve çeşitli amaçla açılmış kuyularımızda, nitrat çeşitli azot bileşikleri kirliliği oluşmuştur.

Aydın ili genelinde açılmış bulunan çoğunluğu sulama amaçlı 15.000 civarında kuyu bulunmaktadır. DSİ Bölge Müdürlüğünce yapılan araştırmalar sonucu Dalama-Ilıcabaşı-Tepeköy arasındaki sahada Germencik-Turanlar-Ömerbeyli-Sınırteke-Reisköy civarında ve Mursallı, Gümüş Yeniköy arazilerindeki, bazı kuyularda standartların üzerinde bor mineraline rastlanmış olup bu minerale hassas ve yarı hassas bitkilerin söz konusu sularla sulanmaları sakıncalı görülerek kayıtlarına işaret konulmuştur.

Ayrıca Aydın şehir merkezinde ve il genelinde açılmış bulunan çeşitli amaçlı kuyularda amonyak, nitrit, nitrat bulunmuş ve yapılan ölçümlerde ortalama 40 mg/lt kirlilik tespit edilmiştir. SSK hastanesinde açılmış bulunan içme suyu amaçlı kuyuda 110 mg/lt nitrat tespit edilmiş olup kuyu devre dışı bırakılmıştır.

Yeraltı sularımızda, bulundukları katmanlardan kaynaklanan veya bazı sanayi atıklarıyla sulama, içme ve kullanma sularına karıştığı görülen Bor kirliliği, hem insan ve hayvan sağlığı açısından hem de tarımımız bakımından tehlikeli işaretler vermeye başlamıştır. Böylesi sularla sulanan Narenciye bahçelerinde kurumalar suretiyle ekonomik değerlerini yitirmeleri sonucu Kuyucak-Kurtuluş köyünde bahçelerin sökümüne başlanmıştır. İncir bahçelerinde de sürgün ve yaprak kurumaları, üründe kalite bozuklukları bariz bir şekilde görülmektedir.

Bu olay bize bir yandan Aydın ilinde kanalizasyon bulunmasına rağmen, sisteme bağlı olmayan sızdırmalı fosseptik çukurlarından, kirlenmenin yeraltına sızabileceğini gösteriyor. Diğer yandan da su kaynaklarına doğru giden şehirleşmenin de ne kadar yanlış olduğuna dair yeterli bir ikaz mahiyeti taşıyor.

B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu Büyük Menderes Havzası çok yoğun bir karayolu trafiğine sahiptir. Aydın karayolu üzerindeki akaryakıt istasyonlarından kaynaklanan atıklar, dereler vasıtasıyla Büyük Menderes Nehrini kirletmektedir.

Büyük bir kısmı İlimiz sınırları içerisinde bulunan Büyük Menderes Nehrindeki kirlilik, İlimizden çok Büyük Menderes Havzasının üst kısmında bulunan illerdeki sanayi tesislerinden kaynaklanmakta ve Büyük Menderes Nehri, İlimiz sınırlarına zaten kirlenmiş olarak ulaşmaktadır.

Uşak ili'nde faaliyet gösteren dericilik, tekstil, pamuklu dokuma, iplik ve seramik sektörlerinin atıksuları Adıgüzel Barajı'nı besleyen ve Banaz Çayı'nın bir kolu olan Dokuzsele Çayına deşarj edilmektedir. Uşak ili'nde tekstil ağırlıklı Uşak Organize Sanayi Bölgesi ve Uşak Deri Organize Sanayi Bölgesi'nin arıtma tesisinin yapımı tamamlanmış ancak henüz verimli hale gelmediğinden kirlilik sürmektedir.

Aynı şekilde Denizli ilinde faaliyet gösteren çok sayıda çoğunlukla tekstil ağırlıklı işyerlerinin atıksuları da Çürüksu Çayı ve Büyük Menderes Nehri'nin diğer yan kolları vasıtası ile Büyük Menderes Nehri'ne Boşalmaktadır. Denizli ili'nde birçok endüstri tesisinin arıtması mevcuttur. Ancak, bu arıtma

29 tesislerinin uygun standartlarda arıtma yapıp yapılmadıklarının sürekli olarak denetlenmesi gerekmektedir. Ayrıca bu arıtmaların hemen hepsinin arıtmaları sektörlere göre belirlenen deşarj kriterlerine göre inşa edilmiştir. Bu atıksuların deşarj edildiği Çürüksu Çayı ve Büyük Menderes Nehri sulan sulamada kullanıldığı için, asgari sulama suyu deşarj kriterlerinin sağlanması gerekmektedir. Dolayısıyla bu atıksu arıtma tesislerinin asgari sulama suyu deşarj kriterlerini sağlayacak şekilde yenilenmelerine ihtiyaç bulunmaktadır. Yine Sarayköy yakınlarında faaliyet gösteren Menderes Tekstil Fabrikası'nın arıtma tesisi mevcut olmasına rağmen arıtma tesisinin sürekli olarak çalıştırılıp çalıştırılmadığı periyodik olarak denetlenmelidir. Çünkü bu fabrikanın atıksuları doğrudan Büyük Menderes Nehri'ne boşaltılmaktadır.

Havzada yer alan illerde faaliyet gösteren diğer küçük sanayi tesislerinin arıtma tesisleri ya bulunmamakta ya da bulunanlar verimli olarak çalıştırılmamaktadır.

B.3.1. Noktasal kaynaklar İlimizdeki su kirliliğine neden olan noktasal kaynakları gruplandıracak olursak;

1. Endüstriyel atıksular(özellikle tekstil ve deri sanayi) 2. Evsel atıksular 3. Zeytinyağı üretiminden kaynaklanan karasu 4. Jeotermal sular (noktasal ve yayılı) olarak gruplandırılabilir.

B.3.1.1. Endüstriyel Kaynaklar Endüstriyel kirliliğe sebep olan sektörlerden tekstil ve deri sanayi Denizli ve Uşak’ta yoğunlaşmıştır. Üst havzadaki kirlilik kaynaklarının etkisi ile İlimize ulaşan ve Buharkent İlçe sınırlarından giriş yapan Büyük Menderes Nehrinde, DSİ 21.Bölge Müdürlüğünce yapılan izleme çalışmalarına göre su kalitesi açısından görülen en ciddi sorunlar;

-Gökpınar Çayı‘nda Denizli‘den kaynaklanan aşırı derecede organik madde, azot, pH, ağır metal kirliliği ve oksijen azlığı;

-Çürüksu Çayı‘nda ve Büyük Menderes Nehri‘nde Denizli-Sarayköy-Kuyucak hattında devam eden organik madde ve azot kirliliğine eklenen tuzluluk problemi ile

-Dokuzsele Deresi‘nde (Banaz Çayı öncesi) Uşak‘tan kaynaklanan aşırı derecede organik madde ve azot kirliliği, tuzluluk ve oksijen azlığıdır.

30 Çizelge B.5 – İlimizde Noktasal Noktasal Deşarj Eden Endüstriyel Tesisler (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Tesis adı Deşarj yeri Batı Söke Çimento Fabrikası 1ve 2 nolu İşletme içi bahçe sulama Evsel AAT Yüksel Seramik Endüstriyel AAT Drenaj kanalı SÖKTAŞ (Tekstil)+MOOVA Süt İşleme Söke Çayına deşarj izni var ancak, Belediyenin evsel atıksu Tesisi ortak AAT arıtma tesisine deşarj ediliyor. VF Ege Giyim (Tekstil) D-15 Drenaj kanalı ECC Kimya San.Tic. Drenaj Kanalı SİBAŞ Gıd.San.Tic.A.Ş. Drenaj kanalı Hisar Doğa Ür. ve Soğuk Dep.(Salyangoz Tesis içi arazi Üretimi) YÖRE Tavuk Kanatlı Mezbaha Tes. Kayran Çayı JANTSA (Jant Üretimi) Musluca Çayı Titan Jantsa San.Tic.A.Ş. Musluca Çayı JMW Jant Sanayi Koçak Deresi PEKPAN Radyatör San.Tes. Musluca Çayı AYKİM Metal San. Kuru Dere Osman Akça Tarım Ürünleri, (İncir İşleme Kuru dere yatağı Tesisi Orhanoğlu Gıda.(Salamura Tesisi) Kuru dere yatağı AN Gıda Ürt.Tes. Deliçay ALBA Su Ürn.Balık İşleme Tes. Akçay UĞURLU Balık İşlm.Tes. Didim Belediyesi AAT KRAL İncir İşlm.Tes. Drenaj kanalı Paşa Can Et.Mezbaha Tes Çine Çayı Pınar Su Şişeleme Tes. İşletme içi bahçe sulama Kaltun Dogal Kaynak Suyu Şişeleme Tes. İşletme içi bahçe sulama Karacasu dericiler derneği Dandalaz Çayı EFELER Çiftliği Hayv.İşlet Drenaj Kanalı BM Agro Sera Tesis. Drenaj Kanalı Sultan Sera Tes. Kuru Dere

Nehir İlimiz sınırlarına, İnorganik kirleticiler bakımından 3. sınıf, organik kirleticiler bakımından ise 4. sınıf (çok kirli su-tarımsal sulamada kullanılamaz) su kalitesinde girmektedir. Nehir, Kuyucak ilçemizden itibaren İnorganik ve organik parametreler bazında iyileşme göstermekte ve II. Sınıf su

31 kalitesine yükselmektedir. (Nehre bağlı yan dere ve çayların etkisiyle kirlilik yükünün seyreldiği görülmekte ) Ancak sülfat parametresi bakımından IV.sınıf özelliğini korumaktadır.

İlimiz sınırları içinde Büyük Menderes‘e katılan pek çok dere ve çay vardır. Bunlar, sağ yandan katılan Feslek, Kestel, Malgaç, Köşk, Musluca, İmamköy, Tabakhane, Karagöz, Yalkı, İkizdere, Alangüllü, Kocadere, Dalama, Çakırbeyli, Çakmar, Koçarlı, Sarıçay Dereleri ile Çine, Akçay ve Dandalaz Çayları’dır.

B.3.1.2. Evsel Kaynaklar Belediyeleri olmak üzere, İlimizde 54 Belediyeden 23 Belediyeye ait evsel atıksu arıtma tesisi mevcut olup bunlardan, Aydın Merkez, Nazilli, Çine, Söke, Kuyucak, Bozdoğan Atça, Yamalak, Ataeymir ve Akbük Belediyelerine ait evsel atıksu arıtma tesislerinin Çevre izni mevcuttur.

5491 Sayılı Çevre Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun Geçici 4. maddesi gereğince, Belediyelerin kanalizasyon ve ana kollektör yapım süresi de dahil olmak üzere atıksu arıtma tesisi kurarak işletmeye almaları gereken süre, nüfusu 100.000 ‘den fazla olanlar ile 100.000 ilâ 50.000 arasında olanlar için dolmuştur.

Nüfusu 50.000 ilâ 10.000 arasında olanlarda 13.05.2014, nüfusu 10.000 ilâ 2.000 arasında olanlarda ise, 13.05.2017 tarihi itibariyle dolacak olup, yükümlülüklerin, kanunda belirtilen süre içinde yerine getirilmemesi halinde, yine aynı kanunda belirtilen idari cezalar uygulanacaktır.

Orman ve Su İşleri Bakanlığınca yayımlanan Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde; Açık deniz haricindeki bütün yüzeysel suların izlenmesi, kalitesinin belirlenmesi, ötrofikasyon riski ile çevresel kalitesindeki olumsuzlukların tespitine yönelik tüm iş ve işlemler Orman ve Su İşleri Bakanlığı yetki ve sorumluluğuna devrolunduğundan, İl Müdürlüğümüzce, B. Menderes Nehri üzerinde, su kalitesi ile ilgili herhangi bir izleme çalışması yapılamamaktadır.

Çizelge B.6 – İlimizde Atıksu Arıtma Tesisi Bulunan Belediyeler (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013 Belediyeler Deşarj Yeri Belediyeler Deşarj Yeri Aydın Merkez B Menderes Nehri Yazıkent Kuru Dere Dalama Kuru Dere Karacasu Dandalaz Çayı Didim Ege Denizi Ataeymir Kuru Dere Akbük (Geçici Paket AAT) Yeşil Alan Sulaması Yenice Kuru Dere Söke D22 Drenaj Kanalı Kuyucak B Menderes Nehri Nazilli B Menderes Nehri Başaran Kuru Dere İsabeyli Tahliye Kanalı Yamalak Kuru Dere Çine Çine Çayı Pamukören Kuru Dere Akçaova Kuru Dere Kurtuluş Kuru Dere Sultanhisar B Menderes Nehri Yenipazar B Menderes Nehri Atça (2 Adet AAT) Tahliye Kanalı Bıyıklı B Menderes Nehri Bozdoğan (2 Adet AAT) Kuru Dere

32 Çalışmalarımız, sadece dolaylı veya direkt olarak nehre yapılan deşarjların, deşarj noktalarından, arıtılmış veya arıtılmamış atıksulardan alınan numunelerle atık su oluşturan faaliyetlerin izlenmesi, Yönetmeliğe aykırı durumların tespitinde ise gerekli idari yaptırım uygulanması şeklindedir.

İl Müdürlüğümüzce, 2013 yılında 17 adet kişi ve kuruluşa su kirliliği nedeniyle 650.176 TL idari para cezası uygulanmış olup toplam 46 adet kişi/kuruluşa, 2872 Sayılı Çevre Kanunu ve ilgili Yönetmelik hükümlerinin ihlalinden dolayı 1.289.382 TL İdari Para Cezası uygulanmıştır.

Ayrıca, ülkemiz genelinde 16 Havza için tamamlanarak yürürlüğe giren Havza Koruma Eylem Planları kapsamında, 2010 yılında hazırlanmış olan Büyük Menderes Havzası Koruma Eylem Planı çerçevesinde, İlimiz genelinde atıksu arıtma ve katı atık bertaraf hizmetleri konusunda ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından yürütülmekte olan, çalışmalar/ gelişmelere ilişkin veri/ bilgiler ilerleme raporu halinde düzenlenerek 6 Aylık dönemler itibariyle Bakanlığımıza ve Havzada Koordinatör il olan Denizli Valiliğine sunulmaktaydı. Ancak DSİ 21. Bölge Müdürlüğünce Koordinatörlük görevinin Valiliğimize geçtiği bildirilmiştir.

B.3.2. Yayılı Kaynaklar

B.3.2.1. Tarımsal Kaynaklar TOPRAK KAYNAKLARI POTANSİYELİ VE KULLANIM ŞEKLİ

KHGM ETÜT SONUÇLARI

Tarıma elverişli arazi 362 638 ha Çayır-Mera 47 078 ha Orman-Fundalık 366 557ha Diğer arazi 20 175,6 ha Toplam 796 448,6 ha Sulanabilir arazi 252 486 ha DSİ ETÜT SONUÇLARI Etüt edilen arazi 194 875 ha Sulamaya elverişli arazi 173 032 ha Ekonomik olarak sulanabilir arazi DİĞER SULAMALAR

Toprak su kooperatifi sulamaları 2198 ha İşletmede olan 2198 ha İnşa halinde olan ha KHGM sulamaları 6 079 ha Halk sulamaları (***) 60 771 DİĞER SULAMALAR TOPLAMI 69 048 ha İL GENEL TOPLAMI 216 389 ha

B.3.2.2. Diğer İlimizde yer altı sularını etkileyebilecek kaynaklardan bir diğeri de vahşi depolama sahalarıdır. Aşağıda İlimizde vahşi depolama yapan ilçe ve belde belediyeleri yer almaktadır.

33 Çizelge B7 – İlimizde Vahşi Depolama Yapan Belediyeler (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Belediyenin Adı İlçesi Etki Oluşturacağı Su kaynağı Dalama Merkez Büyük Menderes Nehri Tepecik Merkez Büyük Menderes Nehri Umurlu Merkez Büyük Menderes Nehri Akçaova Çine Büyük Menderes Nehri Germencik Germencik Büyük Menderes Nehri Ortaklar Germencik Büyük Menderes Nehri İncirliova İncirliova Büyük Menderes Nehri Acarlar İncirliova Büyük Menderes Nehri Koçarlı Koçarlı Büyük Menderes Nehri Bıyıklı Koçarlı Büyük Menderes Nehri Yeniköy Kuşadası Büyük Menderes Nehri Karpuzlu Karpuzlu Büyük Menderes Nehri Bozdoğan Bozdoğan Büyük Menderes Nehri Yazıkent Nazilli Büyük Menderes Nehri Buharkent Buharkent Büyük Menderes Nehri Karacasu Karacasu Büyük Menderes Nehri Ataeymir Karacasu Büyük Menderes Nehri Geyre Karacasu Büyük Menderes Nehri Yenice Karacasu Büyük Menderes Nehri Köşk Köşk Büyük Menderes Nehri Kuyucak Kuyucak Büyük Menderes Nehri Başaran Kuyucak Büyük Menderes Nehri Horsunlu Kuyucak Büyük Menderes Nehri Kurtuluş Kuyucak Büyük Menderes Nehri Yamalak Kuyucak Büyük Menderes Nehri Pamukören Kuyucak Büyük Menderes Nehri Nazilli Nazilli Büyük Menderes Nehri İsabeyli Nazilli Büyük Menderes Nehri Pirlibey Nazilli Büyük Menderes Nehri Sultanhisar Sultanhisar Büyük Menderes Nehri Salavatlı Sultanhisar Büyük Menderes Nehri Atça Sultanhisar Büyük Menderes Nehri Yenipazar Yenipazar Büyük Menderes Nehri Hıdırbeyli Germencik Büyük Menderes Nehri Mursallı Germencik Büyük Menderes Nehri Savuca Söke Büyük Menderes Nehri Sazlı Söke Büyük Menderes Nehri Yenidoğan Söke Büyük Menderes Nehri Güllübahçe Söke Büyük Menderes Nehri Bağarası Söke Büyük Menderes Nehri

B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri B.4.1. İçme ve Kullanma Suyu

B.4.1.1 Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti İlde bulunan içme suyu temin edilen barajlara ait bilgiler B.4.1.3. kısmında verilmiştir.

34 İşletmeye Açılan İçme suyu Tesisleri

2013 yılı itibariyle İlimizde DSİ tarafından yapımı tamamlanmış ve işletmeye açılmış içme suyu arıtma tesisi bulunmamaktadır.

FAYDA AŞAMASI TESİSİN ADI (hm³/yıl) PROJESİ DEVAM EDEN 51.40 Nazilli ve Yöresi Karacasu Barajı Nazilli İçmesuyu Temini İKES 10.73 Didim-Akbük ve Yöresi İçmesuyu (Beşparmak Barajı + Güllübahçe YAS) 19.92 Kuşadası-Söke ve Yöresi İçmesuyu (Sarıçay Barajı) 20.75 İNŞA HALİNDE OLAN 72,60 Aydın ve Civar Yerleşimler İçmesuyu İsale hattı 1. Kısım ve 2. Kısım 72,60 İŞLETMEDE OLAN

Aydın İçmesuyu Ana İsale hattı ve Pompa İst. Aydın İçmesuyu Regülatör İnş. İsale Hattı Reh. Aydın İçmesuyu Arıtma Tesisleri

AYDIN İL TOPLAMI 124,00

B.4.1.2. Yeraltı su kaynaklarından temin edilen su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti Aydın kenti içme ve kullanma suyunu yerüstü doğal akımlar ve yeraltı suyu olmak üzere iki kaynaktan karşılanmaktadır. Hali hazır içme ve kullanma suyunun 2002 yılına kadar Tabakhane Deresinden %60’ı ve yeraltı kaynaklarından %40’ı sağlanmakta idi. 2013 yılı içerisinde kentin içme ve kullanma suyu ihtiyacının %48 Tabakhane deresinden, %6 yer altı derin kuyularından %46 ikizdere barajından sağlanmıştır. Tabakhane deresinden Zeytinköy mevkiinde bulunan regülatör ve çökeltim havuzlarına su alınmakta ve buradan yaklaşık 6 km isale hattı ile Topyatağı mevkiinde bulunan İçmesuyu Arıtma Tesisine iletilmektedir. Regülatör ve çökeltim havuzları 1930’lu yıllarda yapılmış olup, 1994 yılından günümüze kadar revizyon işlerine tabi olarak tesis işletime uygun hale getirilmiştir. Arıtma Tesisi İller Bankası tarafından yaptırılmış ve 1993 yılında hizmete girmiştir. Tesisin kapasitesi 500 lt/sn (43.200 m3/gün) dir. Tabakhane deresinden gelen su yetersiz olduğunda Dedekuyu, Pınarbaşı ve Şehiriçi derin kuyuları devreye girmektedir. Dedekuyu mevkiinde 12 adet, Pınarbaşı mevkiinde 7 adet, şehir içinde 5 adet derinkuyu mevcuttur. Şehrimiz ve civar yerleşim alanlarına su temini ile ilgili Belediyemiz ve DSİ. Genel Müdürlüğü arasında imzalanan protokol çerçevisinde DSİ. 21. Bölge Müdürlüğü 211. Şube Müdürlüğü tarafından yürütülmekte olan proje kapsamında İkizdere Barajı,İçmesuyu Terfi merkezi,İkizdere Barajı Terfi merkezi arası ,Terfi merkezi mecvut (Topyatağı) İçmesuyu Arıtma Tesisi arası, Terfi merkezi yeni içmesuyu arıtma tesisi arası ,Tersip havuzları(Zeytinköy), mevcut içmesuyu arıtma tesisi arası isale hattı inşaat ve yapım işleri bitirilmiştir.İçmesuyu terfi merkezi belediyemizce devir alınmış olup şehrimizin su ihtiyacı için İkizdere barajından su alınmaya başlanmıştır.Balıkköy mevkiindeki yeni İçmesuyu Arıtma tesisi inşaatı ile Zeytinköy mevkiinde bulunan tersip havuzlarındaki regülatör inşaatı 2013 yılı içerisinde tamamlanmıştır.2013 yılı içinde Kemer mahallesinde 1 adet, Ilıcabaşı mevkiinde 1 adet olmak üzere 2 adet 10,000 m3 lük içmesuyu depo inşaatlarına başlanmıştır. Ayrıca yeni içmesuyu arıtma tesisi ile bu 2 su deposu arası iletim hatlarının ve bu su depoları ile Işıklı ve Çeştepe yerleşim birimleri arası iletim hatlarının inşaat işlerine de başlanmıştır. Sağlanılan suyun şehir şebekesine aktarılması için; Arıtma Tesisi Topyatağı mevkiinde DM-1 deposu 4800 m3 Kalfaköy de Nazırlar DM-2 deposu 3300 m3 Kemer Mahallesinde DM-3 deposu 4500 m3

35 Zafer Mahallesi Aytepe Deposu 600 m3 olmak üzere (toplam 13.200 m3) kapasiteli depolar mevcuttur.

Dedekuyu mevkiinde bulunan derin kuyulardan alınan sular toplanarak Kemerde bulunan DM-3 deposuna aktarılmakta ve burada klorlama işlemi yapılmaktadır. Pınarbaşı mevkiinde bulunan derinkuyulardan alınan sular Nazırlar DM-2 deposuna aktarılmakta ve klorlama işlemi yapıldıktan sonra kentin şebekesine aktarılmaktadır. Şehir içinde bulunan derin kuyular ise kuyu üzerinde otomatik olarak klorlama yapılmakta ve şebekeye aktarılmaktadır.

Derinkuyulardan, depolardan, kentin uç noktalarından ve belirli noktalarından(özel olarak oluşturulan numune alma kabinlerinden) su numuneleri alınarak fiziksel, kimyasal ve bakteriyolojik su analizleri rutin olarak ISO 9001:2008 Kalite Belgesine sahip İçmesuyu Arıtma Tesisinde bulunan Su Analiz Laboratuvarda yapılmaktadır. Şehrin belirli noktalarında oluşturulan numune alma kabinlerinden İl Sağlık Müdürlüğü ekipleri ile beraber aynı anda alınan su numunelerinin fiziksel, kimyasal ve bakteriyolojik su analizleri hem Belediyenin Laboratuvarında hem de Halk Sağlığı Laboratuvarında yapılmaktadır. Su Analiz Laboratuvarına ait analiz raporları periyodik olarak İl Sağlık Müdürlüğüne yazı ile gönderilmektedir. Halk Sağlığı Laboratuvarı tarafından yapılan analizlere ait analiz raporları da Belediyeye gönderilerek bu şekilde bağımsız laboratuvar analiz sonuçları ile bilgilendirme sağlanmaktadır.

İçme suyu Arıtma Tesisinde Arıtma Evreleri;

Arıtma Tesisine gelen suyun ilk giriş yapısında ön klorlama ve suyun (çamurlu) bulanık olduğu zaman bulanıklığı gidermek ve askıdaki katı maddelerin çökeltilmesi için koagülant madde olarak Alüminyum sülfat kimyasalı ile dozlama işlemi yapılmaktadır.

Hızlı karıştırıcı bölümünde karıştırma işlemi yapılarak su ile Alüminyum sülfat kimyasalının homojen şekilde karıştırılması sağlanır.

Dağıtım ve toplama yapısına gelen suyun flokülatör-durultucu havuzlarına geçmesi sağlanır. Dağıtım ve toplama yapısından su önce durultucu havuzlarının merkezinde bulunan flokülatöre geçer.Burada yavaş karıştırma işlemi ile flokların oluşması sağlanır. Oluşan floklar flokülatörden durultucu ünitesine geçer. Durultucu ünitesinde floklar tabana çökelerek çamur tabakası oluştururlar. Üstteki berrak tabaka durultucu ünitesinden tekrar dağıtım ve toplama ünitesine geçiş yapar. Tabanda biriken çamur, sıyırıcılar vasıtası ile çamur konilerine aktarılarak sudan uzaklaştırılır. Dağıtım ve toplama yapısına tekrar giden su oradan hızlı kum filtrelerine geçer. Burada filtrasyon işlemi gerçekleşir. Hızlı kum filtrelerinde geri yıkama işlemi, rutin olarak yapılır ve filtrelerin sağlıklı çalışması sağlanır Hızlı kum filtrelerinden süzülen su, son klor temas tankında tekrar klorlandıktan sonra ana depoya yani temiz su deposuna geçer. Ana depodan su şehir merkezindeki diğer depolara, oradan da şebekeye verilir. (Kaynak, http://www.aydin.bel.tr/belediyemiz/hizmet-birimleri/90-su-leri-ml-mesuyu-ar)

B.4.1.3. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı, mevcut durumu, potansiyeli vb. İKİZDERE BARAJI:

İkizdere Barajı Aydın İli ve 29 yerleşim biriminin 2050 yılına kadarki içme, kullanma ve endüstri suyu ihtiyacının karşılanması amacı ile inşa edilmiştir. Söz konusu yerleşim birimlerine baraj gölünden yılda 72,60 milyon m3 su verilmesi planlanmıştır. Baraj inşaatı tamamlanarak, su tutulmuştur.

36 KARACASU BARAJI:

Karacasu Barajı ile Yenice Ovasında 13.220 dekar alanın sulanması sağlanacak ve Nazilli ve çevresindeki 38 yerleşim yerine yılda 4,5 milyon m3 içme, kullanma ve endüstri suyu temin edilecektir. Baraj gövde dolgusu tamamlanarak 18.09.2012 tarihinde su tutulmuştur.

Çizelge B.8-İlimizdeki İçmesuyu Amaçlı Barajlar (DSİ, 2012)

GÖL GÖL GÖLÜN HACMİ MAX. SU KOTU YERİ AMACI AŞAMASI ALANI ADI (rezerv) (m) (ha) (hm3)

Sarıçay Barajı Bağarası İçme Suyu Temini Proje Aşamasında 206 41.35 117.90

Davutlar Barajı Davutlar İçme Suyu Temini Kuş-Atak Birliğine devredildi 10.10 101.81

Beşparmak Barajı Söke İçme Suyu Temini Proje Aşamasında 253 36,51 193,88

İkizdere Barajı İncirliova İçme Suyu Temini İşletmede 564,5 194,96 180,14

Çizelge B9 - Aydın İli İçme - Kullanma Durumu (DSİ, 2013) FAYDA AŞAMASI TESİSİN ADI (hm³/yıl) PROJESİ DEVAM EDEN 51.40 Nazilli ve Yöresi Karacasu Barajı Nazilli İçmesuyu Temini İKES 10.73 Didim-Akbük ve Yöresi İçmesuyu (Beşparmak Barajı + Güllübahçe YAS) 19.92 Kuşadası-Söke ve Yöresi İçmesuyu (Sarıçay Barajı) 20.75 İNŞA HALİNDE OLAN 72,60 Aydın ve Civar Yerleşimler İçmesuyu İsale hattı 1. Kısım ve 2. Kısım 72,60 İŞLETMEDE OLAN

Aydın İçmesuyu Ana İsale hattı ve Pompa İst. Aydın İçmesuyu Regülatör İnş. İsale Hattı Reh. Aydın İçmesuyu Arıtma Tesisleri

AYDIN İL TOPLAMI 124,00

B.4.2. Sulama TOPRAK KAYNAKLARI POTANSİYELİ VE KULLANIM ŞEKLİ

KHGM ETÜT SONUÇLARI

Tarıma elverişli arazi 362 638ha Çayır-Mera 47 078 ha Orman-Fundalık 366 557 ha Diğer arazi 20 175,6 ha Toplam 796 448,6 ha Sulanabilir arazi 252 486 ha

37 DSİ ETÜT SONUÇLARI

Etüt edilen arazi 194 857 ha Sulamaya elverişli arazi 173 032ha Ekonomik olarak sulanabilir arazi DİĞER SULAMALAR

Toprak su kooperatifi sulamaları 2 198 ha İşletmede olan 2 198 ha İnşa halinde olan ha KHGM sulamaları 6 079 ha Halk sulamaları (***) 60 771 ha DİĞER SULAMALAR TOPLAMI 69 048 ha İL GENEL TOPLAMI 216 389 ha

Çizelge B.10 - Aydın İli Sulamaları (DSİ,2013) Sulama Alanı ASAMASI TESİSİN ADI (ha) PLANLAMASI DEVAM EDEN 2419.0 AYDIN Karpuzlu Hatipkışla Göleti ve Sulaması 110.0 Oyuk Barajı ve Ortaklar Ovası Sulaması (Rev.) 2309.0 PROJE AŞAMASI 7943,0 AYDIN Çine Sulaması 6465.0 Karacasu Barajı ve Yenice Ovası Sulaması (Rev.) 1125.0 Kuyucak Musakolu Göleti ve Sulaması 90.0 Kuyucak Kurtuluş Göleti ve Sulaması 100.0 Sultanhisar Kavaklı Göleti ve Sulaması 52.0 Germencik Ömerbeyli Göleti ve Sulaması 81.0 Karpuzlu Güneyköy Göleti ve Sulaması 30.0 YATIRIM PROGRAMINDA BULUNAN SAHA 109871,0 AYDIN Bozdoğan Ovası Sulaması 1.Kısım Sağ Sahil İkmali Sulaması 4908.0 Koçarlı Bağarası Sulaması 14604.0 Yenipazar Dalama Sulaması (Rehabilitasyon) 5100 Dalama Sulaması 2000.0 Aydın-Karacasu Ataköy Göleti İkmali 2. kısım 150.0 Çine İbrahim Kavağı Göleti ve Sulaması 81.0 Karacasu- Gökçeburun Göleti ve Sulaması 108.0 Köşk Başçayır Göleti ve Sulaması 202.0 Sultanhisar Göleti ve Sulaması 152.0 Karpuzlu Şenköy Göleti ve Sulaması 74.0 Karpuzlu Meriçler Göleti ve Sulaması 161.0 Yenipazar Katrancı Göleti ve Sulaması 145.0

Nazilli İsabeyli Göleti ve Sulaması 195.0

Söke Karacahayıt Göleti ve Sulaması 204.0

Yenipazar Hamzabali Göleti ve Sulaması 100.0

Karacasu Kahvederesi 2 Göleti ve Sulaması 22.0

*Yenipazar Koyunlar Göleti ve Sulaması 61.0

*Karacasu Işıklar Bozyer Göketi ve Sulaması 128.0 İŞLETMEDE OLAN 109871,0

38 Sulama Alanı ASAMASI TESİSİN ADI (ha) AYDIN Akçaova 337.0 Akçay Sulaması 18493.0

Aydın Ovası Sulaması 20920.0

Bozdoğan Ovası Sulaması 1 Kısım 6570.0

Çatak 160.0

Çine-Topçam Sulaması 4983.0

Hıdırbeyli 273.0

Kahvederesi 32.0

Nazilli Sulaması 18485.0

Söke Ovası Sulaması 29135.0

Sultanhisar Sulaması 7360.0

Karpuzlu Ovası Sulaması 3123.0

Genel Toplam 143528,0

B.4.2.1. Salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı Aydın İlinde İşletmeye Açılan Büyük Su İşleri Sulamaları

AKÇAY SULAMASI PROJENİN YERİ Sultanhisar İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL 1965 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER Cazibe sulamasıdır SU KAYNAĞI Kemer Barajı depolama tesisinden bırakılan su; B.Menderes nehrinin yan kolu olan Akçay nehri aracılığıyla iletilerek Akçay Regülatörü ile şebekeye alınmaktadır. Sulamaya verilen su Kemer Barajından 408.11hm³ Cindere Barajı 408.11 hm³’tür. SULAMA ÜNİTELERİ SAĞ SAHİL SOL SAHİL TOPLAM Cazibe sulaması Brüt 11 219 ha 7 274 ha 18 493 ha Net 8 680 ha 6 220 ha 14 900 ha

TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE Sulamanın “İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1995 BAKIM FAALİYETLERİ yılında Akçay Sağ Sahil ve Akçay Sol Sahil Sulama Birlikleri’ne devredilmiştir.

AYDIN OVASI SULAMASI PROJENİN YERİ Aydın İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL 1991 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER Adıgüzel Barajı ve Kemer Barajı depolama tesislerimizden bırakılan su; B.Menderes nehri aracılığıyla iletilerek Aydın Regülatörü ile şebekeye alınmaktadır. Cazibe ile Pompaj sulamasıdır. SU KAYNAĞI: Adıgüzel Barajı (Cindere Barajı) ve Kemer Barajı olup sulamaya verilen su Kemer Barajından 408.11hm³ Cindere Barajı 575,33 hm³’tür. SULAMA ÜNİTELERİ: CAZİBE POMPAJ TOPLAM Cazibe+Pompaj sulaması Brüt 13 151 ha 7769 ha 20 920 ha Net 11 800 ha 6700 ha 18 500 ha

TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE Sulamanın “İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1998 BAKIM FAALİYETLERİ yılında Aydın Ovası Sulama Birliği’ne devredilmiştir.

39 BOZDOĞAN OVASI SULAMASI PROJENİN YERİ Bozdoğan İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL 2007 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER Kemer Barajı depolama tesisimizden bırakılan su, hemen baraj mansabında inşa edilen Kemer Regülatörü vasıtası ile Bozdoğan-Akçay Sulaması İletim Kanalı’na alınmaktadır. Sulama inşaatı devam etmekte olup, Bozdoğan-Akçay Sol Sahil ünitesi kısmen işletmeye açılmıştır. SU KAYNAĞI Kemer Barajından sulamaya verilen su 408,11 hm³’tür SULAMA ÜNİTELERİ SAĞ SAHİL SOL SAHİL TOPLAM Cazibe sulaması Brüt 3 100 ha 3 100 ha Net 2 900 ha 2 900 ha

TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE Bozdoğan-Akçay Sağ Sahil ünitesinin şebekesinin inşaatına henüz başlanmamıştır. BAKIM FAALİYETLERİ Sulamanın “İşletme ve Bakım-Onarım Hizmetleri ile Yönetim Sorumluluğu” 1997 yılında “Halk Sulaması” olarak Bozdoğan-Akçay Sağ Sahil ve Bozdoğan-Akçay Sol Sahil Sulama Birliklerine devredilmiştir. Sol sahil ünitesinin inşaatının biten kısımlarının birliğe devrine 2007 yılında başlanmıştır.

ÇİNE-TOPÇAM SULAMASI PROJENİN YERİ Çine İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL 1986 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER Sulama suyunu Çine-Topçam Barajı’ndan almaktadır. SU KAYNAĞI Topçam Barajı (Sulamaya verilen su 26,5 hm ³) SULAMA ÜNİTELERİ CAZİBE POMPAJ TOPLAM Cazibe+Pompaj sulaması Brüt 3 229 ha 1 754 ha 4 983 ha Net 2 787 ha 1 513 ha 4 300 ha

TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE Sulamanın İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1995 BAKIM FAALİYETLERİ yılında Çine -Topçam Sulama Birliği’ne devredilmiştir.

FESLEK- NAZİLLİ SULAMASI PROJENİN YERİ Nazilli İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL 1943 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER Adıgüzel Barajı depolama tesisimizden bırakılan su B.Menderes nehri aracılığıyla iletilerek Feslek Regülatörü ile şebekeye alınmaktadır. SU KAYNAĞI Adıgüzel Barajı (Cindere Barajı Sulamaya verilen su 575,33 hm³) SULAMA ÜNİTELERİ SAĞ SAHİL SOL SAHİL TOPLAM Cazibe sulaması Brüt 9 387 ha 9 098 ha 18 485 ha Net 6 758 ha 8 242 ha 15 000 ha

TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE Sulamanın “İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1996 BAKIM FAALİYETLERİ yılında Nazilli Sağ Sahil ve Nazilli Sol Sahil Sulama Birlikleri’ne devredilmiştir.

SÖKE OVASI SULAMASI PROJENİN YERİ Söke İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL 1981-1991 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER Adıgüzel Barajı (Cindere Barajı) ve Kemer Barajı depolama tesislerimizden bırakılan su; B.Menderes nehri aracılığıyla iletilerek Söke-Sazlıköy Regülatörü ile şebekeye alınmaktadır. SU KAYNAĞI Adıgüzel Barajı (Cindere Barajı 575,33 hm³) ve Kemer Barajı (408,11 hm³) SULAMA ÜNİTELERİ Brüt Net Cazibe sulaması 29 135 ha 26 000 ha

TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE Sulamanın “İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1998 BAKIM FAALİYETLERİ yılında Söke Ovası Sulama Birliği’ne devredilmiştir

40 SULTANHİSAR SULAMASI PROJENİN YERİ Sultanhisar-Aydın İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL 1998 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER Sulama suyu; Adıgüzel Barajı (Cindere Barajı) depolama tesisimizden bırakılan ve B.Menderes nehri aracılığıyla iletilerek Feslek Regülatörü ile Nazilli Sağ Sahil ana kanalına alınan (Sultanhisar Sulaması ana kanalı Nazilli Sağ Sahil ana kanalı devamında inşa edilmiş olup suyunu cazibeyle almaktadır) sudan şebekeye alınmaktadır. SU KAYNAĞI Adıgüzel Barajı (Cindere Barajı Sulamaya verilen su 575,33 hm³) SULAMA ÜNİTELERİ Brüt Net Cazibe sulaması 7 360 ha 4 740 ha

TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE Sulama Nazilli Sağ Sahil Sulama Birliği’ne devredilmiştir. BAKIM FAALİYETLERİ

KARPUZLU OVASI SULAMASI PROJENİN YERİ Karpuzlu-Çine-Aydın İŞLETMEYE AÇILDIĞI YIL 1998 TESİSLE İLGİLİ BİLGİLER Sulama suyu; Adıgüzel Barajı (Cindere Barajı) depolama tesisimizden bırakılan ve B.Menderes nehri aracılığıyla iletilerek Feslek Regülatörü ile Nazilli Sağ Sahil ana kanalına alınan (Sultanhisar Sulaması ana kanalı Nazilli Sağ Sahil ana kanalı devamında inşa edilmiş olup suyunu cazibeyle almaktadır) sudan şebekeye alınmaktadır. SU KAYNAĞI Karpuzlu-Yaylakavak Barajı SULAMA ÜNİTELERİ Brüt Net Cazibe sulaması 3 123 ha 2 750 ha

TESİSLE İLGİLİ İŞLETME VE İşletme ve Bakım-onarım hizmetleri ile yönetim sorumluluğu 1998 yılında BAKIM FAALİYETLERİ başlamak üzere kısım kısım “Karpuzlu –Yaylakavak Sulama Birliği”ne devredilmiştir.

B.4.3. Endüstriyel Su Temini İlimizdeki bu oldukça büyük rezervuarlarımızdan ayrı olarak, Germencik’te Alangüllü-Neşetiye ve Yalkıderesi-Oyuk Barajı, Söke’de-Sarıçay, Kuşadası’nda-Davutlar Baraj ve bentlerine ait proje çalışmaları sürdürülmektedir. Karacasu’da Dandalaz Barajı da İnşaatı devam etmekte olup Karacasu barajından Nazilli İlçesi ve çevre yörelere İçme Kullanma ve Endüstri Suyu Temin edilmesi amacıyla planlama revizyonu çalışmaları yapılmaktadır.

B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı Aydın ili sınırları içerisinde su gücü ile elektrik enerjisi üretmek üzere gerçekleştirilecek tüm HES projeleriyle birlikte 2012 yıl sonu itibariyle; 158,63 MW Kurulu Güç ve ile yılda 502,46 GWh/yıl enerji üretilebilecek potansiyel bulunmaktadır. İşletmede olan HES projelerinden Akçay HES, Başaran HES, Feslek HES, Kemer Barajı ve HES, Sırma HES projelerinden toplam 92,10 MW Kurulu Güç ile yılda 306,35 GWh/yıl enerji üretilebilmektedir.

41 Çizelge B.11- 2012 Yılı Sonu İtibariyle, Enerji Hidroelektrik Potansiyel (DSİ, 2013) Toplam Kurulu Güç Toplam Yıllık Enerji AŞAMASI (MW) (GWh/yıl) HES ADI İLİ DSİ/EİE ÖZEL Toplam DSİ/EİE ÖZEL Toplam

ÖN İNCELEME 0.00 9.15 9.15 0.00 44.70 44.70

Gölgelikaya AYDIN 1.25 1.25 7.20 7.20

Kemer AYDIN 2.50 2.50 12.50 12.50

Kovanburnu AYDIN 5.40 5.40 25.00 25.00

FİZİBİLİTE 5.60 4.58 10.18 24.54 8.87 33.41

Alhisar AYDIN 4.58 4.58 8.87 8.87

Gökbel Barajı ve HES AYDIN 5.60 5.60 24.54 24.54

SKHA

PROJE AŞAMASI

İNŞATI DEVAM EDEN 47.20 0.00 47.20 118.00 0.00 118.00

Çine Adnan Menderes Brj ve HES AYDIN 47.20 47.20 118.00 118.00

İŞLETMEDE 53.88 38.22 92.10 166.20 140.15 306.35

Akçay AYDIN 28.78 28.78 94.88 94.88

Başaran AYDIN 0.60 0.60 4.27 4.27

Feslek AYDIN 8.84 8.84 41.00 41.00

Kemer Barajı ve HES AYDIN 48.00 48.00 143.00 143.00

Sırma AYDIN 5.88 5.88 23.20 23.20

GENEL TOPLAM 106.68 51.95 158.63 308.74 193.72 502.46

B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı Rekreasyonel Su Kullanımı kapsamında ilimizde kayda değer bir veri tespit edilememiştir.

B.5. Çevresel Altyapı Büyük Menderes Nehri ile nehrin yan kollarının yer aldığı yaklaşık 2.600.967 ha‘lık alanı kapsamakta olan Büyük Menderes Havzası sınırları içerisinde, Afyonkarahisar, Aydın, Burdur, Denizli, Isparta, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla ve Uşak olmak üzere 10 il yer almaktadır. Bu illerin toplam alanları ile havza sınırları içerisinde kalan alanlarının büyüklüklerine bakıldığında Havza içerisinde en fazla alana sahip iller sırasıyla: Denizli, Aydın ve Uşak’tır. Büyük Menderes Havzası‘nın genelinde önemli ölçüde çevresel baskı oluşturan faktörler; 1. Endüstriyel atıksular(özellikle tekstil ve deri sanayi) (noktasal) 2. Evsel atıksular (noktasal)

42 3. Tarım ve Hayvancılık Faaliyetleri ( Zirai mücadele ilaçları (pestisit) ve kimyasal gübreler) 4. Düzensiz katı atık depolama sahaları (yayılı) 5. Zeytinyağı üretiminden kaynaklanan karasu (noktasal) 6. Jeotermal sular (noktasal ve yayılı) 7. İklim Değişikliği olarak gruplandırılabilir. Aydın’da, Dokuzsele Deresi (Uşak), Banaz Çayı (Uşak), Çürüksu Çayı (Denizli), Büyük Menderes Ovası (Aydın), Bafa Gölü (Aydın), Kirliliğin yoğun olduğu sıcak noktalardır. Havzadaki kentsel alanlardan, endüstriyel tesislerden ve düzenli depolama tesislerinden kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, noktasal kirlilik, toplam kirlilik içerisinde daha küçük bir paya sahiptir. Havza içerisindeki 185 belediyeden 53’ü İlimiz sınırları içerisinde yer almaktadır. 53 belediyeden, 23 Belediyede evsel atıksu arıtma tesisi mevcuttur. Dolayısıyla, ilimiz havzadaki diğer illere oranla atık suyu arıtılan nüfus bakımından önemli bir paya sahip bulunmaktadır. Bununla birlikte, havza genelinde nüfusu 50 000’in üzerinde bulunan tüm yerleşim yerlerinde atıksu arıtma tesisi mevcuttur. Havzadaki belediye sayısına oranla atıksu arıtma tesisi sayısının az olmasına rağmen, nüfusun büyük çoğunluğu şehir merkezlerinde toplandığından, havza içerisinde atıksuları arıtılan nüfus (1.102.793), arıtılamayan nüfustan (650.019) daha fazladır. (Kaynak B. Menderes Havzası Havza Koruma Eylem Planı,2011) Endüstriyel kirliliğe sebep olan sektörlerden tekstil ve deri sanayi Denizli ve Uşak’ta yoğunlaşmıştır. Üst havzadaki kirlilik kaynaklarının etkisi ile İlimize ulaşan ve Buharkent İlçe sınırlarından giriş yapan Büyük Menderes Nehrinde, DSİ 21.Bölge Müdürlüğünce yapılan izleme çalışmalarına göre su kalitesi açısından görülen en ciddi sorunlar; -Gökpınar Çayı‘nda Denizli‘den kaynaklanan aşırı derecede organik madde, azot, pH, ağır metal kirliliği ve oksijen azlığı; -Çürüksu Çayı‘nda ve Büyük Menderes Nehri‘nde Denizli-Sarayköy-Kuyucak hattında devam eden organik madde ve azot kirliliğine eklenen tuzluluk problemi ile -Dokuzsele Deresi‘nde (Banaz Çayı öncesi) Uşak‘tan kaynaklanan aşırı derecede organik madde ve azot kirliliği, tuzluluk ve oksijen azlığıdır. Nehir İlimiz sınırlarına, İnorganik kirleticiler bakımından 3. sınıf, organik kirleticiler bakımından ise 4. sınıf (çok kirli su-tarımsal sulamada kullanılamaz ) su kalitesinde girmektedir. Nehir, Kuyucak ilçemizden itibaren İnorganik ve organik parametreler bazında iyileşme göstermekte ve II. Sınıf su kalitesine yükselmektedir. (Nehre bağlı yan dere ve çayların etkisiyle kirlilik yükünün seyreldiği görülmekte ) Ancak sülfat parametresi bakımından IV.sınıf özelliğini korumaktadır. Aydın sınırları içinde Büyük Menderes‘e katılan pek çok dere ve çay vardır. Bunlar, sağ yandan katılan Feslek, Kestel, Malgaç, Köşk, Musluca, İmamköy, Tabakhane, Karagöz, Yalkı, İkizdere, Alangüllü, Kocadere, Dalama, Çakırbeyli, Çakmar, Koçarlı, Sarıçay Dereleri ile Çine, Akçay ve Dandalaz Çayları’dır. Organize sanayi bölgelerimiz dışında münferit olarak faaliyet gösteren kirletici vasfı yüksek olan sanayi tesislerimizin çoğunun arıtma tesisi mevcuttur. İlimiz için su kirliliğine sebep olan en önemli sektör zeytinyağı işleme tesisleridir. Bu tesislerde zeytinin işlenmesi sırasında ortaya çıkan karasuyun (kızılsu) karakteristik özelliği nedeniyle yüksek miktarda organik madde içermesinden dolayı, bu atıksuların arıtılmasında teknik ve ekonomik zorluklarla karşılaşılmaktadır.

43 İlimizde, ilin tümüne yayılmış vaziyette 154 adet zeytinyağı fabrikası mevcuttur. Zeytinyağı Üretim Tesisleri üretim tipi yönünden, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinin Endüstriyel Atıksu Deşarj Standartları” başlıklı 31. maddesi (a) bendinde yer alan Gıda Sanayi Sektörü kapsamında olup, proses atık sularının (karasu) alıcı ortama deşarjı söz konusu olması durumunda, Tablo 5.5’de yer alan standart değerlerin sağlanması gerekmektedir. Ayrıca, zeytin yıkama sularının alıcı ortama verilmek istenmesi durumunda aynı Yönetmeliğin Tablo 5,9‘ da yer alan deşarj standartlarını sağlayarak, Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğe göre atıksu deşarjı yönünden çevre izninin alınması gerekmektedir. Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğünce zeytinyağı fabrikalarının atıksularının (karasu) bertarafının, geçici olarak, en az bir sezonda çıkabilecek ve tüm atıksuların biriktirileceği kapasitede, sızdırmasız buharlaştırma lagünleri (havuzları) inşa edilmektedir. Lagünlerde biriktirildikten sonra, buharlaştırma yöntemi ile veya yazıda belirtilen diğer yöntemlerden (2 fazlı sisteme geçiş, ortaklaşa arıtma yöntemleri vs.) uygun olanın seçilerek bertarafının sağlanması, bunun dışında hiçbir şekilde alıcı ortama verilmemesi gerektiği bildirilmiştir. Zeytinyağı işletmelerinden kaynaklanan zeytin karasuyunun lagünlerde buharlaştırılarak bertarafı durumunda, lagünlerin geçirimsizliğinin sağlanması (betonarme, PVC veya membran ile kaplama yöntemi, kil serilerek geçirimsizliğin sağlanması yöntemi vs.), yeraltı sularına etkisi, kapasite yeterlilikleri ve mevsimsel şartlara bağlı yağış miktarlarının da dikkate alınması gerekmektedir. Bununla birlikte tesislerin çok sayıda ve dağınık vaziyette olmaları denetimlerini zorlaştırmakta, çoğunun engebeli arazide yer alması nedeni ile uygun ve yeterli büyüklükte lagün yapamayışları, lagünlerin aşırı yağışlarla birlikte dolması gibi sebeplerle bu yöntemin uygulanabilirliğinde sıkıntılar yaşanmaktadır. B.5.1. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus Oluşan Atıksu Miktarları (Köyler Hariç ) Oluşan Atıksu Miktarı= 138.338 m3/gün Bunun 102.000 m3/günü arıtılmakta, 36.338 m3/günü arıtılmamaktadır. Oluşan atıksuların miktar olarak arıtım oranı: %74 arıtılan , % 26 arıtılmayan. Oluşan Atıksu Miktarları ( Köyler Dahil) Oluşan Atıksu Miktarı= 146.651 m3/gün Bunun 110.313 m3/günü arıtılmakta, 36 338 m3/günü arıtılmamaktadır. Oluşan atıksuların miktar olarak arıtım oranı: %75 arıtılan , % 25 arıtılmayan. İlimizde oluşan evsel atıksuların arıtılma oranları: Nüfusa göre (Köyler Hariç) Belediyelerin Toplam Nüfusu:767.124 Kişi Atıksuyu Arıtılan Nüfus: 543.335Kişi, Oran: %67 Atıksuyu Arıtılmayan Nüfus: 223.789 Kişi, Oran: %33 Nüfusa göre (Köyler Dahil ) Köyler Dahil tüm İl Nüfusu: 950.757 Kişi Atıksuyu Arıtılan Nüfus: 669 169 Kişi, Oran: % 70 Atıksuyu Arıtılmayan Nüfus: 281 588 Kişi, Oran: % 30 ( 2000 Nüfusun altında kullanılan fosseptikler, yerinde arıtım olarak kabul edildiğinden)

44 Çizelge B.12- AAT Genel Durumu (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) İLÇE VE BELDE BELEDİYELERİ AAT SAYISI DURUM TABLOSU Toplam Belediye Sayısı AAT Olan AAT Olmayan AAT Proje Aşamasında 53 24 20 9

İLÇE VE BELDE BELEDİYELERi AAT GENEL DURUM GRAFİĞİ

AAT olan AAT Olmayan AAT Proje aşamasında

0%

17% 45%

38%

Grafik B.2- AAT Genel Durumu (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013)

45 Çizelge B.13 – İlimizde (2011-2012)Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Belediye Atıksu Arıtma Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Belediye Atıksu Arıtma Olmadığı? Tesisi Türü Mevcut Arıtılan /Deşarj Deşarj Hizmet Oluşan AAT Yerleşim Yerinin Adı Kapasitesi Edilen Atıksu Noktası Deniz Deşarjı Verdiği Çamur (ton/gün) Miktarı (m3/sn) koordinatları Nüfus Miktarı(ton/gün) Var İnşa/plan aşamasında Yok Fiziksel Biyolojik İleri

AYDIN Kentin Batı Yönünde 2. Var AAT Yapımı Plan Biyolojik 53.831m3/gün 0,32 m3/sn - - 198.000 35 ton/gün (Merkez) Aşamasında

Var Mevcut Doğal AAT var Dalama Ancak, Biyolojik AAT Doğal 200 m3/gün 0,002m3/sn - - 1700 20 m3/ yıl (Doğal AAT) Yapımı Plan Aşamasında

Kanalizasyon Aydın Çeştepe - Yok ------Bel.Altyapısına kısmen bağlı Kanalizasyon Aydın Ovaeymir - Yok ------Bel.Altyapısına

kısmen bağlı İl Merkezi ve Bağlı Beldeler ve Bağlı Merkezi İl Kanalizasyon Aydın Bel. Tepecik - Yok ------Altyapısına kısmen bağlı Biyolojik AAT İhalesi Umurlu yapılarak İnşaat/Yapım ------İşleri Başlamıştır.

3.Biyolojik AAT yapımı Eymir Var Biyolojik 90 m3/gün 1 000 (10.000 m3/gün) Mahallesi 100 BOZDOĞAN 0,05 ton/gün (Mevcut 2 Adet tamamlanarak Devreye Biyolojik m3/gün AAT 170 m3/gün - - 1 500 Yazıkent 0,08 ton/gün Biyolojik AAT )i alınmak üzere Biyolojik TOKİ Konutları - - - 1000

Beldeler 3 (Bozdoğan) 3 20 m /yıl 180 m /gün 3 İlçeler ve ve Bağlı İlçeler Var Madran Mahallesi paket Biyolojik 190 m /gün 2 000 AAT tamamlanarak AAT

46 Belediye Atıksu Arıtma Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Belediye Atıksu Arıtma Olmadığı? Tesisi Türü Mevcut Arıtılan /Deşarj Deşarj Hizmet Oluşan AAT Yerleşim Yerinin Adı Kapasitesi Edilen Atıksu Noktası Deniz Deşarjı Verdiği Çamur (ton/gün) Miktarı (m3/sn) koordinatları Nüfus Miktarı(ton/gün) Var İnşa/plan aşamasında Yok Fiziksel Biyolojik İleri

devreye alınmak üzere 120m3/gün Mevcut Doğal AAT iptal 200 m3/gün edilerek Biyolojik AAT yapılarak işletmeye alınmıştır. 592234 ÇİNE Var - Fiziksel Biyolojik İleri 3 000m3/gün 2 500m3/gün - 20 400 4 000 m3/ yıl 4161555 Doğal AAT yapımı Akçaova Var tamamlanmış olup 591523 Doğal 400 m3/gün 350 m3/gün - 3 000 40 m3 /yıl (Çine) (Doğal AAT) işletmeye henüz 4153950 alınmamıştır. GERMENCİK - Yok ------

Hıdırbeyli Yok ------(Germencik) Mursallı Yok ------(Germencik) Ortaklar Yok ------(Germencik) KARACASU Var Biyolojik 1 000 m3/gün 900 m3/gün - - 6 500 80 m3/ yıl

Ataeymir Var Doğal 200 m3/gün 150 m3/gün - - 1.478 20 m3/ yıl (Karacasu) (Doğal AAT) Geyre Yok - - - (Karacasu)

47 Belediye Atıksu Arıtma Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Belediye Atıksu Arıtma Olmadığı? Tesisi Türü Mevcut Arıtılan /Deşarj Deşarj Hizmet Oluşan AAT Yerleşim Yerinin Adı Kapasitesi Edilen Atıksu Noktası Deniz Deşarjı Verdiği Çamur (ton/gün) Miktarı (m3/sn) koordinatları Nüfus Miktarı(ton/gün) Var İnşa/plan aşamasında Yok Fiziksel Biyolojik İleri

Yenice Var Doğal 120 m3/gün 100 m3/gün - 1.213 12 m3/ yıl (Karacasu) (Doğal AAT) KOÇARLI Yok ------

1 Adet Biyolojik AAT Bıyıklı yapımı tamamlanmış olup Var Biyolojik 160 m3/gün 160 m3/gün - - 1.393 18 m3/ yıl (Koçarlı) işletmeye henüz alınmamıştır. Yeniköy Yok ------(Koçarlı) KUŞATAK tarafından, Kuşadası İlçe atıksu arıtma tesisi proje Merkezinde ve yapımı için (Kuşadası, kanalizasyon Davutlar ve Güzelçamlı) KUŞADASI Yok Biyolojik - - - sistemi - - İller Bankası aracılığıyla tamamlanmış olup, JICA biriminden kredi derin deniz deşarjı alınmıştır. İnşaatı yapılmaktadır. Başlamak üzeredir.

Güzelçamlı KUŞATAK Bel.Birliği Yok ------(Kuşadası) Üyesi

Davutlar KUŞATAK Bel.Birliği Yok ------(Kuşadası) Üyesi KUYUCAK Var - - Biyolojik 1200 ton/gün 600 m3/gün 7.550 0,333 ton/gün Başaran Var Doğal 150 m3/gün 150 m3/gün 1.420 15 m3/ yıl (Kuyucak) (Doğal AAT)

48 Belediye Atıksu Arıtma Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Belediye Atıksu Arıtma Olmadığı? Tesisi Türü Mevcut Arıtılan /Deşarj Deşarj Hizmet Oluşan AAT Yerleşim Yerinin Adı Kapasitesi Edilen Atıksu Noktası Deniz Deşarjı Verdiği Çamur (ton/gün) Miktarı (m3/sn) koordinatları Nüfus Miktarı(ton/gün) Var İnşa/plan aşamasında Yok Fiziksel Biyolojik İleri

3 Horsunlu 150 m /gün kapasiteli Doğal AAT yapım Yok - - - - (Kuyucak) çalışmaları başlatılmıştır.

3 Kurtuluş Var 400 m /gün Doğal AAT yapım çalışmaları Doğal 400 m3/gün - 1.709 - (Kuyucak) (Doğal AAT) tamamlanmak üzeredir. Yamalak Var - Doğal 300 m3/gün 300 m3/gün - 1.879 22 m3/ yıl (Kuyucak) (Doğal AAT) Pamukören Var - Doğal 400 m3/gün 400 m3/gün - 3.364 40 m3/ yıl (Kuyucak) (Doğal AAT) NAZİLLİ Var Biyolojik 24.000m3/gün 13.000m3/gün 111.298 150 m3/ yıl İsabeyli Var Biyolojik 300 m3/gün 300 m3/gün 4.607 11 m3/ yıl (Nazilli) Pirlibey Yok - - - - - (Nazilli) SÖKE Var Biyolojik 28.224m3/gün 15.000m3/gün 70522 25 m3/ yıl Doğal AAT İçin Yer Seçim Sarıkemer ve Kamu Yararı Kararı Yok - - - - (Söke) çalışmaları tamamlanmıştır. Kanalizasyon Savuca Söke Yok - - - (Söke) Bele.Bşk.kısmen bağlı

49 Belediye Atıksu Arıtma Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Belediye Atıksu Arıtma Olmadığı? Tesisi Türü Mevcut Arıtılan /Deşarj Deşarj Hizmet Oluşan AAT Yerleşim Yerinin Adı Kapasitesi Edilen Atıksu Noktası Deniz Deşarjı Verdiği Çamur (ton/gün) Miktarı (m3/sn) koordinatları Nüfus Miktarı(ton/gün) Var İnşa/plan aşamasında Yok Fiziksel Biyolojik İleri

Sazlı AAT tesisi için inşaat malzemeleri alınmış fakat Yok Biyolojik - - (Söke) inşaatına başlanmamıştır. Yenidoğan Yok - - - (Söke) Güllübahçe Yok - - - (Söke) Atburgazı Yok - - - (Söke) Bağarası (Söke) Yok - - - AAT İşletmeye alınmak SULTANHİSAR Var Biyolojik 600 m3/gün 600 m3/gün 5.995 50 m3/ yıl üzeredir Salavatlı Yok - - - - (Sultanhisar)

600 m3/gün Var Atça Biyolojik 1.AAT 600 m3/gün 50 m3/ yıl (2 adet Biyolojik - - 7500 (Sultanhisar) Biyolojik 500 m3/gün 500 m3/gün 40 m3/ yıl AAT Var) 2.AAT

AAT İşletmeye alınmak YENİPAZAR Var Biyolojik 560 m3/gün 560 m3/gün 6.700 40 m3/ yıl üzeredir 1700 m3/gün Biyolojik BUHARKENT AAT Yapım işi için Yok ------sunulan Projenin onayı

50 Belediye Atıksu Arıtma Tesisi/ Deniz Deşarjı Olup Belediye Atıksu Arıtma Olmadığı? Tesisi Türü Mevcut Arıtılan /Deşarj Deşarj Hizmet Oluşan AAT Yerleşim Yerinin Adı Kapasitesi Edilen Atıksu Noktası Deniz Deşarjı Verdiği Çamur (ton/gün) Miktarı (m3/sn) koordinatları Nüfus Miktarı(ton/gün) Var İnşa/plan aşamasında Yok Fiziksel Biyolojik İleri

yapılmıştır. İnşaat Çalışmaları başlatılacaktır. İNCİRLİOVA Yok ------Acarlar Yok ------(İncirliova) AAT İnşaatı tamamlanmıştır Kanalizasyon inşaatı KARPUZLU Yok Biyolojik 200m3/gün - - - 2100 - devam etmekte olduğundan sistem devreye alınamamıştır. Biyolojik AAT Yapım işi için sunulan Projenin KÖŞK Yok ------onayı yapılmıştır. İnşaat çalışmaları başlatılacaktır. DİDİM Var Biyolojik 40.000m3/gün 12.000m3/gün 46.000 3000 m3/ yıl Beldede oluşan ve Akbük Fosseptikte toplanan Var atıksular Mevcut 1 adet Biyolojik 500 m3/gün 500 m3/gün 5.000 40 m3/ yıl (Didim) Biyolojik AAT de arıtılmaktadır. Ak-Yeniköy Yok ------(Didim)

51 İlimizde ilçe bazında sadece Koçarlı İlçesinde mevcut ya da proje aşamasında AAT bulunmamakta olup, Buharkent, Germencik, İncirliova, Karpuzlu, Köşk, Kuşadası İlçelerinde proje aşamasındadır. Geri kalan 10 İlçede AAT mevcut olup, Çine Belediyesi İleri diğer Belediyeler İkincil AAT ‘ye sahiptir. İlimizde bulunan 36 beldenin 14 tanesinde AAT mevcut olup bunlardan Dalama, Akçaova, Yenice, Horsunlu, Pamukören, Kurtuluş, Yamalak, Başaran, Ataeymir birincil; Yazıkent, Akbük (Fosseptikte biriktirilip vidanjörle çekilerek AAT’ye gönderiliyor), Bıyıklı, İsabeyli ve Atça ikincil AAT’ye sahiptir. Umurlu, Davutlar ve Güzelçamlı Beldelerinde AAT proje aşamasında olup, geri kalan 19 Beldede mevcut ya da proje aşamasında AAT bulunmamaktadır. Çizelge B.11 – İlimizde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013)

MEVCUT AAT SİSTEMLERİ SAYILARI TABLOSU

BİRİNCİL AAT İKİNCİL AAT İLERİ AAT

9 14 1

MEVCUT AAT SİSTEMLERİ GRAFİĞİ

BİRİNCİL AAT İKİNCİL AAT İLERİ

4% 38%

58%

Grafik B.3- İlimizde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013)

766.925 olan toplam nüfusun 620.268’i ilçelerde 146.657’si beldelerde yaşamaktadır. Bu nüfusun 543.235 AAT hizmetinden yararlanmakta olup, 159.594’ü proje aşamasında AAT’ye sahiptir. 64.096’sı ise mevcut ya da proje aşamasında AAT hizmeti almamaktadır. Bu da yaklaşık; 33.553 m3/gün atıksuyun arıtılmadan deşarj edildiği gerçeğini ortaya çıkarmaktadır. (Kişi başı günlük su sarfiyatı 150m3/gün alınmıştır.)

Çizelge B.12 – İlimizde Atıksu Arıtma Tesislerinden Hizmet Alan Nüfus Durumu (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) TOPLAM NÜFUS AAT HİZMETİ ALAN NÜFUS AAT HİZMETİ ALMAYAN

766.925 543.235 223.690

52 AAT'DEN FAYDALANAN NÜFUS ORANLARI

AAT HİZMETİ ALAN NÜFUS AAT HİZMETİ ALMAYAN NÜFUS

71%

29%

Grafik B.4 – İlimizde Atıksu Arıtma Tesislerinden Hizmet Alan Nüfus Durumu (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013)

Çizelge B.13 – İlimizdeki Atıksu Arıtma Tesislerinden Çevre İzni Durumu (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) TOPLAM AAT GFB/ÇEVRE İZNİ OLAN AAT GFB/ÇEVRE İZNİ OLMAYAN AAT

24 7 17

AAT BELGE DURUMU

GFB/ ÇEVRE İZNİ OLAN AAT GFB/ ÇEVRE İZNİ OLMAYAN AAT

29%

71%

Grafik B.5 – İlimizdeki Atıksu Arıtma Tesislerinden Çevre İzni Durumu (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013)

B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri Aydın’da kurulu /kurulmakta olan toplam 6 adet OSB mevcuttur. Umurlu Beldesinde faaliyet gösteren Aydın OSB’de su kullanımındaki artış ve atıksu karakterindeki değişimler sonucunda yetersiz kalan mevcut 2.500 m3/gün kapasiteli Endüstriyel Tip AAT’ne ilave olarak, yeni bir AAT’nin kurulması kararı

53 alınarak projenin hazırlanmasına ilişkin sözleşme imzalanmış olup, tesis alanına ilişkin Kamu Yararı Kararı alınması ile ilgili işlemler devam etmektedir. Halen OSB atıksuları Musluca çayına deşarj edilmektedir.

ASTİM OSB’ne ait 1.700 m3/gün kapasiteli Endüstriyel (Fiziksel+Biyolojik+Kimyasal) Tip AAT Aralık 2011 yılında tamamlanarak işletmeye alınmıştır. Tesisin atık sularının alıcı ortama deşarjı ile ilgili GFB müracaatı yapılmış olup, işlemleri devam etmektedir.

Ortaklar OSB Müdürlüğü’ne ait 2.000 m3/gün kapasiteli Endüstriyel (Fiziksel+Biyolojik+Kimyasal) Tip AAT tamamlanmıştır.

Kurulum aşamasındaki Nazilli OSB’de oluşan atıksular Nazilli Belediyesi ve OSB Yönetimi arasında yapılan protokol ve meclis kararı doğrultusunda Nazilli Belediyesine ait AAT’ye verilmektedir.

Kamulaştırma ve altyapı yatırımlarının devam ettiği Çine ve Söke Organize Sanayi Bölgelerinde AAT yapımına ilişkin proje hazırlık çalışmaları (Kurulucak tesislere göre ) devam etmektedir.

Çizelge B.14 – İlimizdeki (2012-2013) Yılı OSB’lerde Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu(Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013)

AAT Çamuru OSB Mevcut Kapasitesi Deşarj AAT Türü Miktarı Deşarj Ortamı Adı Durumu (ton/gün) Koordinatları (ton/gün)

Astim Çalışır 850 m3/gün Fiziksel+Biyolojik+Kimyasal 0,25 ton/gün DSİ ait T-12 4187645 OSB Kurutma Kanalı 579167 Aydın Çalışır 2 500 Fiziksel+Biyolojik+Kimyasal 4 ton/ gün Musluca Çayı 4192072 OSB m3/gün 586157 Ortaklar İnşaat 2000 Kimyasal+Biyolojik - Naipli Çayı 4192000 OSB m3/gün 545503

B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri İlimizde Aydın, Didim ve Kuşadası Belediye‘lerinde faaliyet göstermekte olan toplam 3 adet Düzenli Katı Atık Depolama Tesisi mevcuttur.

Aydın İl Özel İdaresi Müdürlüğü ve 11 adet Belediye başkanlığının (Aydın, İncirliova, Germencik, Koçarlı, Çine Çeştepe, Tepecik, Ovaeymir, Umurlu, Dalama ve Acarlar Belediye Başkanlıkları) birlikteliğinden oluşan Aydın İli Çevre Hizmetleri Birliğinin ortak kullanımında olan Düzenli Katı Atık Deponi Tesisi Aydın Belediye Başkanlığı tarafından kurularak 2007 yılında işletmeye alınmıştır.

Çizelge B.15 – İlimizdeki Düzenli Katı Atık Depolama Tesislerinin Durumu(Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) Düzenli Katı Atık Depolama Sahasının Düzenli Katı Atık Depolama Ömrü Boyunca Yıllık Adı ve Sorumlu Olan Belediye Depolamanın Başladığı Tarih Depolanan Atık Miktarı (ton/yıl)

Aydın Belediyesi Katı Atık Düzenli 2007 62.500 Depolama Tesisi- Aydın Belediyesi Didim Belediyesi Katı Atık Düzenli 2007 29.000 Depolama Tesisi- Didim Belediyesi Kuşatak Belediyeler Birliği Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi(Kuşadası 2009 100.000 Belediyesi, Söke Belediyesi, Davutlar Belediyesi, Güzelçamlı Belediyesi)

54

Didim Belediyesi tarafından yaptırılan tesis, birlik olarak işletilmemekle beraber, ilçedeki tüm belde ve köylerin atıklarının depolanmasında kullanılmakta ve 2006 yılından beri faaliyettedir.

Kuş-Atak Belediyeler Birliği ( Kuşadası, Davutlar, Güzelçamlı Belediyeleri ) ve Aydın İl Özel İdaresi Müdürlüğünün birlikteliği sonucu kurularak, 2009 yılında işletmeye alınan Kuşadası Kirazlı Katı Atık

55 Düzenli Depolama Tesisi, Kuşadası, Güzelçamlı, Davutlar, Söke, Belediyeleri ile Yeniköy, Yaylaköy, Soğucak, Caferli, Çınarlı ve Kirazlı Köylerinin ortak kullanımındadır. Falliyette bulunanların dışında, İlimiz doğu bölgesinde yer alan 21 adet Belediye Başkanlığının birlikteliğinden oluşan (Nazilli, Sultanhisar, Köşk, Kuyucak, Yenipazar, Bozdağan, Karacasu, Buharkent, Atça, İsabeyli, Pirlibey, Salavatlı, Yazıkent, Ataeymir, Geyre, Yenice, Başaran, Pamukören, Horsunlu, Yamalak ve Kurtuluş Belediye Başkanlıkları) ‘’Nazilli ve Çevresi Katı Atık Bertaraf Çevre Hizmet Birliği’’ tarafından kurulması planlanan Düzenli Katı Atık Depolama Tesisi Projesine ilişkin yer seçim ve ÇED Süreçleri tamamlanmıştır. Tesisin fizibilite raporu Bakanlığımıza onaylanmak üzere sunulmuş ancak B. Şehir Belediyesi Kanunu kapsamında İçişleri Bakanlığı Mahalli İdeler Genel Müdürlüğü’nün görüşü beklendiğinden henüz onaylanmamıştır. Aydın İli Çevre Hizmetleri Birliğinin ortak kullanımında olan Düzenli Katı Atık Deponi Tesisi, transfer istasyonlarının olmaması, sıkıştırmalı çöp kamyonu bulunmaması, mazot ve işçilik giderleri, depolama ücretlerinin maliyetleri gerekçe gösterilerek özellikle küçük belediyeler tarafından kullanılmamakta vahşi depolamaya devam edilmektedir. Büyük Şehir Belediyesi Kanununun uygulamaya geçmesi ile bu sorunun çözüleceği düşünülmektedir. İlimiz dışında Havzada yer alan diğer belediyelerce de, katı atıklar düzensiz depolanarak bertaraf edilmektedir. Genellikle dere ve çay kenarlarına, terk edilmiş maden ocaklarına ve orman vasfını yitirmiş arazilere kontrolsüz bir şekilde dökülmektedir.

Evsel Katı Atık Bertaraf Yöntemine Göre Belediye Sayıları

0%

25%

Düzenli Depolama 11% 64% Düzenli Depolama+Vahşi Depolama Vahşi Depolama

Nüfusa Göre Evsel Katı Atık Bertaraf Yöntemi

0%

30% düzenli depolama

61% düzenli depolama+vahşidepolama 9% vahşi depolama

56 İlimizde Faaliyette/Proje Aşamasında Olan Evsel Katı Atık Düzenli Depolama Tesislerini Kullanan/üye olan Belediye Sayıları

AYDIN ILI ÇEVRE HIZMET BIRLIĞI DÜZENLI DEPOLAMA TESISI (MERKEZ-DOĞANKÖY)

7 16 KUŞ-ATAK BELEDIYELER BIRLIĞI DÜZENLI DEPOLAMA TESISI (KUŞADASı- KIRAZLı)

21 4 DIDIM DÜZENLI DEPOLAMA TESISI (DIDIM-TAVŞANBURNU) 5

PROJE AŞAMASıNDA OLAN NAZILLI VE ÇEVRESI KATI ATIK BERTARAF ÇEVRE HİZMET BİRLİĞİ ( NAZILLI-SAILER)

HIÇ BIR BIRLIĞE ÜYE OLMAYAN VE VAHŞI DEPOLAMA YAPAN

B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması İlimizde Yerel Yönetimlerce Atıksuların geri kazanılması konusunda yapılan bir çalışma bulunmamakla birlikte Kuşadası ve Didim ilçelerinde kurulu ve faaliyet gösteren Turizm Tesisleri ve Konutlarda oluşan ve arıtılan evsel atıksular işletme sahaları içerisinde yeşil alanlarda (çim ) sulama amaçlı kullanılarak geri kazanılmaktadır.

B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü B.6.1. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar İlimizde toprak kirliliğine ilişkin kayda değer bir veri tespit edilememiştir. (Kaynak, Aydın Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2012) . “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik” ve “Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik Yeterlilik Belgesi Tebliği” kapsamında İl Müdürlüğümüz tarafından tespit çalışmaları henüz yapılmamıştır.

B.6.2.Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı İlimizde arıtma çamurlarının toprakta kullanılmamaktadır.

B.6.3.Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar Madencilik faaliyetlerinin izin alınması aşamasında; söz konusu alan Orman Alanı olarak tanımlanan alanlardan ise Orman İşletme Müdürlüğünce faaliyet sahibinden ağaçlandırma bedeli, toprak bedeli, arazi kullanım bedeli ve fon bedelleri alınarak gerek faaliyet aşamasında gerekse faaliyet sonunda söz konusu alanda ağaçlandırma ve rehabilitasyon çalışmaları takip edilerek sahanın ağaçlandırılarak terk edilmesi sağlanmaktadır.

57 Ayrıca, madencilik faaliyetleri ÇED Yönetmeliği kapsamında yer aldığından söz konusu alanlarla ilgili Yönetmelik uyarınca hazırlanan raporda gerek faaliyet esnasında gerekse faaliyet sonrasında alınması gereken önlemler ile rehabilitasyon ve ağaçlandırma çalışmaları ile ilgili gerekli taahhütler alınarak, izlenmesi yapılmaktadır.

Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin olarak oluşturun komisyon tarafından yerinde inceleme yapılarak, arazi üzerinde yapılan çalışmaların yakın çevresine uyum içerisinde yeniden kazanımı yapılmadığı incelenip değerlendirilmektedir. Bu kapsamda 2012 yılında iki adet doğaya yeniden kazandırma projesi incelenip değerlendirilmiştir.

B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği Tarımsal uygulamaların en önemlilerinden birisi olan kimyasal gübreleme bir yandan üretimde katkılar sağlarken diğer yandan da birtakım olumsuzluklara neden olabilmektedir. Uygulama miktarı ve zamanı bu olumsuzlukların meydana gelmesinde önemli etkenler olarak görülmektedir. Tarım topraklarında kimyasal gübrelemeden kaçınmanın söz konusu olamayacağı gerçeği dikkate alındığında, yanlışlıklarının giderilmesi ve özellikle organik gübrelerle desteklenmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

Türkiye topraklarının % 70’inden fazlası organik madde bakımından yetersiz durumdadır ve organik gübre uygulamalarına zamanla hız vermek kimyasal gübrelerin olumsuz etkilerinin minimize edilmesinde bir etken olabilecektir. Ayrıca organik gübrelerle kimyasal gübrelerin kullanım miktarları azalacak ve mevcut olumsuzlukların oluşması engellenebilecektir.

Kimyasal gübreler, uzman kontrolünde analiz sonuçlarına dayanarak hazırlanmış bir gübreleme programı ile uygulandığında, çevre üzerine olumsuz etkileri azalarak ekonomik ve yüksek verim potansiyeli sağlanmış olacaktır. Bu amaçla toprak, bitki ve su analizleri gübre uygulamasında temel faktörler olarak ele alınmalı, ayrıca uygun sulama sisteminin seçilmesi de göz önünde tutulmalıdır. Gübre sarfiyatını minimize eden ve en etkin gübreleme sağlayan damla sulama yönteminin uygulama sahalarının uygun olduğu alanlarda yaygınlaştırılması sağlanmalıdır.

Tarım alanlarının yakınlarında yaşayan ve yer altı sularını içme suyu olarak kullanan insanların bu suları kullanmak yerine alternatif su kaynaklarına yönelmeleri, kimyasal gübrelerden yer altı sularına karışabilecek sağlığa zararlı bileşiklerden korunmalarında önemli katkı sağlayacaktır.

Yoğun kimyasal gübreye maruz kalmış alanlarda yetiştirilen ürünlerin insanlar ve hayvanlar tarafından tüketilmeleri bu alanlardaki zararlı bileşiklerin canlı bünyelerine geçmesine neden olabilecektir. Bu nedenle bu alanların da ıslah edilmeleri gerekmektedir. (Kaynak, http://batem.gov.tr/yayinlar/ derim/2008/24-34.pdf)

Çizelge B.16-İlimizde (2012) Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve Yıllık Tüketim Miktarları (Kaynak, Aydın Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü) Bitki Besin Maddesi Bazında İlde Ticari Gübre Kullanılarak Bitki Besin Maddesi Kullanılan Miktar Tarım Yapılan Toplam Alan (N,P,K olarak) (ton) (ha) Azot 19.563,657 305.523 Fosfor 5.153,88 Potas 2.550,13 TOPLAM 27.267,667 305.523

58 Çizelge B.17-İlimizde (2012) Yılında Kullanılan Ticari Gübre Tüketiminin Bitki Besin Maddesi Bazında ve İlçelere Göre Yıllık Gübre Tüketim Miktarları (Kaynak, Aydın Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü)

% 21 Azot Saf N (Ton) %17 P2O5 Saf P2O5 (Ton) %50 K2O Saf K2O (Ton) Merkez 11307,21 2374,50 3380,56 574,69 1037,92 518,96 Bozdoğan 7220,41 1516,28 2890,91 491,45 353,92 176,96 Buharkent 228,75 48037 37.632 23,35 13 117,48 Çine 11923,40 2504 3280,25 557,64 726,35 363,17 Didim 2324 488 259,89 111,49 46,71 23,35 Germencik 5291 1111,11 1719,16 292,25 297,36 148,68 İncirliova 6704,20 1407,80 1694,60 288,10 306,94 153,57 Karacasu 2238,98 470,18 1477,54 251,18 87,02 43,51 Karpuzlu 1364 286,45 272 46,24 81,75 40,87 Koçarlı 8337,71 1750,90 2847 483,99 457,62 228,81 Köşk 2002,5 420,50 524,97 89,24 159,08 79,54 Kuşadası 532,66 111,85 308,42 52,43 128,92 64,46 Kuyucak 3090,48 649 1348,15 229,10 232,10 116,12 Nazilli 7018,52 1473,88 2272,45 386,32 261,34 130,67 Söke 17941,76 3767,77 6491,30 1103,5 529,50 264,70 Sultanhisar 1314 276 71,85 160,70 38,56 19,28 Yenipazar 4320,94 907,40 945,70 12,21 342,16 171,08 Toplam 93.160,52 19.560.657 29.822.382 5153,88 5.100,25 2.550,13

Çizelge B.18-İlimizde (2012) Yılında Tarımda Kullanılan Girdilerden Gübreler Haricindeki Diğer Kimyasal Maddeleri (Tarımsal İlaçlar vb) (Kaynak, Aydın Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü) İlde Tarımsal İlaç Kimyasal Maddenin Kullanım Amacı Miktarı Kullanılarak Tarım Yapılan Adı Toplam Alan (ha) İnsekdisitler Böcek İlacı 494.550 kg/lt - Herbisitler Yabancı ot İlacı 102.800 lt - Fungisitler Mantar İlacı 128.900 kg/lt - Rodentisitler Kemirgen İlacı 20 kg - Nematositler Nematot İlacı - - Akarisitler Akar İlacı 37.850 kg/lt - Kışlık ve Yazlık Yağlar - - - Diğer Fumigant 4075 kg - Tarımsal faaliyetler sonucunda oluşan toprak kirliliğine ilişkin çalışmalar ilimizde yapılmamaktadır (Kaynak, Aydın Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2012)

B.7. Sonuç ve Değerlendirme Toprak ve su kaynakları için sürdürülebilir değerler çerçevesinde kurum ve kuruluşların eşgüdümü içerisinde yönetim modellerinin oluşturulması oldukça önemlidir. Ekolojik kıstaslar çerçevesinde bu kaynakların izlenmesi gerekmektedir. Bu kapsamda eldeki envanterlerden veri tabanlarının oluşturulması zaman içerisindeki toprak ve su kaynaklarındaki değişimlerin tespiti yapılması gerekmektedir. Aydın gibi tarımsal niteliği ile öne çıkan bir ilde tarımda kullanılan gübre ve ilaçların analiz sonuçları ve reçete gibi somut belgelerle kullanılması bir zorunluluk olmalıdır.

Kaynaklar -Aydın Belediyesi - Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Derim Dergisi, 2008,25(2):24-34 ISSN 1300- 3496 (http://batem.gov.tr/yayinlar/derim/2008/24-34.pdf) - DSİ 21.Bölge Müdürlüğü 2013 Takdim Raporu -Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü -İl Çevre Durum Raporu 2012

59 C. ATIK C.1. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) Katı atıklardan kaynaklanan problemler ülkemizin en önemli çevre sorunlarındandır. Nüfus artışına paralel olarak katı atık miktarları ve kompozisyonu da artmakta, kentlerimizin tüketim alışkanlıklarının değişimine paralel olarak atık kompozisyonu da hızla değişmektedir. Yine son yıllarda hızlı sanayileşme ve sanayi bölgelerinin de belirli merkezlerde yoğunlaşması nedeniyle sanayiden kaynaklanan atık miktarının artmasına yol açmıştır.

İlimizde bulunan katı atık düzenli depolama tesisleri ve bertaraf edilen atık miktarları Çizelge C.1’de, bertaraf yöntemine göre katı atık miktarları Çizelge C.2’de, nüfusa göre oranlar Grafik C.1’de verilmiştir.

Çizelge C.1 Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) Bertaraf Yöntemine Göre Katı Atık Miktarı(ton/yıl) Tesis Adı 2010 2011 2012 2013 1- Aydın Belediyesi - - 62.500 60.250 Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi 2- Didim Belediyesi - - 29.000 34.000 Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi 3- Kuş-Atak Belediyeler Birliği - - 99.792 95.189 Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi TOPLAM 191.292 189.439

Çizelge C.2 Bertaraf Yöntemine Göre Katı Atık Miktarları (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) 2010 2011 2012 2013 -Bertaraf Yöntemine Göre Katı Atık Miktarı(ton/yıl) 169.469 174.154 191.292 189.475 (Düzenli Depolama) -Bertaraf Yöntemine Göre Katı Atık Miktarı(ton/yıl) 173.906 169.151 155.203 102.565 (Vahşi Depolama) TOPLAM 343.375 343.305 346.495 292.040

Grafik C.1– İlimizde (2013) Yılında Katı Atık Bertaraf Yönteminin Nüfusa Oranı (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Nüfusa Göre Evsel Katı Atık Bertaraf Yöntemi

0%

30% düzenli depolama 61% 9% düzenli depolama+vahşidepolama vahşi depolama

60 Çizelge C.3– İlimizde (2012) Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Birliklerce Yönetilen Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Geri Kazanılan Kişi Başına Üretilen Toplanan Ortalama Ortalama Atık Ortalama Katı Atık Atık Kompozisyonu Nüfus Katı Atık Miktarı Birlik ise Miktarı Miktarı (yıllık ortalama, %) (ton/gün) İl/İlçe Belediye veya birliğe (ton/gün) (kg/gün) Birliğin Adı üye olan belediyeler Yaz Kış Yaz Kış Yaz Kış Yaz Kış Organik Kağıt Cam Metal Plastik Kül

Aydın Belediyesi A 182.000 195.195 194,66 210,44 3 5 1,07 1,07 75 10 0,5 0,7 8 1

Bozdoğan Belediyesi N 10.000 10.000 18 24 - - 1,8 2,4 ------

Buharkent Belediyesi N 6.800 6.800 3500 4500 - - 0,5 0,66 50 15 5 5 10 15

Çine Belediyesi A 20.300 20.300 17 20 1 1,5 0,83 0,98 - - - - - 13

Didim Belediyesi - 150.000 46.571 112 48 4,6 2,2 0,75 1,03 80 7 3 3 4 3

Karacasu Belediyesi N 7.000 6.200 28 35 - - * * 70 10 10 - - 10

Karpuzlu Belediyesi A 2.200 2.000 2.500 2.000 - - 1.100 1.000 30 15 15 10 10 20

Koçarlı Belediyesi A 6.400 6.400 7 7 - - 1 1 50 20 5 5 10 10

Köşk Belediyesi N 9.875 9.875 8.790 5.800 - - 1,12 1,69 ------

Kuşadası Belediyesi K

Kuyucak Belediyesi N 7.595 7.595 12 12 - - 0,0015 0,0015 50 10 10 - 10 20

Nazilli Belediyesi N 110.400 110.400 206 187 0,246 0,301 1,86 1,69 75 4 2 1 2 17

Söke Belediyesi K 70.522 70.522 80 80 20 20 1,14 1,14 55 7 5 5 8 20

İl Geneli 402.170 310.936 15178,66 12656,44 8,6 8,7 1107,07 1074,1715 405 87 48,5 23,7 52 92

A: Aydın İli Çevre Hizmetleri Birliği K: Kuş-Atak Belediyeler Birliği N: Nazilli ve Çevresi Katı Atık Bertaraf Birliği

61 Grafik C.2– İlimizde (2012) Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Birliklerce Yönetilen Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012)

Katı Atık Kompozisyonu

Organik Kağıt

11%

10%

3%

6% 60%

10%

Çizelge C.4 – İlimizde (2012) Yılı İl/İlçe Belediyelerde Oluşan Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ve Tesis Kapasiteleri (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012)

Atık Yönetimi Mevcut Hangi Atıklar Hizmetlerini Kim Bertaraf Toplanıyor? Transfer Yürütüyor?** Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi İstasyonu

İl/ilçe Belediye Adı

Varsa

Sayısı Evsel * Tıbbi Diğer

Diğer

Yakma

Düzenli Düzenli

Taşıma

Bertaraf

Kompost

Düzensiz Düzensiz

Toplama

Depolama Depolama (Belirtiniz)

Aydın Belediyesi ÖS B - 1 ÖS ÖS ÖS 2.700.000 m3

Bozdoğan Belediyesi B ÖS - - B B B B - - -

Buharkent Belediyesi B ÖS - - ÖS ÖS - B -

Çine Belediyesi B ÖS - - BŞ B - - - - - Didim Belediyesi 2.174.987 m3 B ÖS - - B B B -

Karacasu Belediyesi B ÖS - - B B B B - -

Karpuzlu Belediyesi B ÖS - - B B B B

Koçarlı Belediyesi B ÖS - - B B B - B

Köşk Belediyesi B ÖS - - ÖS ÖS ÖS - - - -

Kuşadası Belediyesi B ÖS B B B - 1.560.000 m3

Kuyucak Belediyesi B ÖS - - B B B 150.000 -

Nazilli Belediyesi B B - - B B B/ÖS B -

Söke Belediyesi B ÖS - - ÖS B B - B Belediye (B), Özel Sektör (ÖS), Belediye Şirketi (BŞ)

62 Çizelge C.5– İlimizde (2013) Yılında Birliklerce Yürütülen Katı Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf İşlemlerine İlişkin Bilgi (Kaynak, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013)

Mevcut Bertaraf Hangi Atıklar Toplanıyor? Transfer Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi Birlik adı İstasyonu Diğer Diğer Evsel* Tıbbi varsa sayısı Düzenli Depolama Kompost Yakma (Belirtiniz) (Belirtiniz) Aydın İli Çevre X X 1 500.000 ton Hizmetleri Birliği Kuş-Atak X - 2.118.000 ton Belediyeler Birliği C.2. Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıkları Hafriyat atıklarına ilişkin, 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği kapsamında, Belediyelerin yükümlülükleri kapsamında Müdürlüğümüzce, izleme veri toplama çalışmaları sürdürülmektedir.

C.3. Ambalaj Atıkları “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” kapsamında ambalajın üretimi, ürünlerin ambalajlı olarak satışa sunulması, ambalaj atığının oluşumu, ambalaj atığının toplanması ve geri dönüştürmesi aşamalarında Müdürlüğümüzce yapılan çalışmalar neticesinde toplanan veriler Çizelge C.6 ve C.7 de verilmiştir.

Çizelge C.6- İlimizdeki (2013) Yılında Gerçekleştirilen Ambalaj Üretimi Miktarları (Atık Ambalaj Sistemi, 2013)

AMBALAJ Yurtiçinde Üretilen Ambalaj İthal Edilen Ambalaj İhraç Edilen Ambalaj Yurtiçinde Piyasaya Sürülen CİNSİ Miktarı (Kg) Miktarı (Boş) (Kg) Miktarı (Kg) Ambalaj Miktarı (Kg)

TEKSTİL 0

PLASTİK 402.071 0 14.688 354.284

METAL 0 0 0 0

KOMPOZİT 0 0 0 0

KAĞIT KARTON 9.012.052 1.659.576 7.332.800

CAM 0

AHŞAP 171.500 171.500

TOPLAM 9.585.623 0 1.674.264 7.858.584

63 Çizelge C.6- İlimizdeki (2013) Yılı Piyasaya Sürülen Ambalaj ve Geri Kazanım Miktarları (Atık Ambalaj Sistemi, 2013)

Yurtiçinde Piyasaya Sürülen Yurtiçinde Piyasaya Sürülen Geri Kazanılması Geri Kazanılması Geri Kazanılan Geri Kazanılan Geri Kazanım Ambalaj Cinsi Ambalaj Miktarı (Kg) Ambalaj Miktarı Y.K (Kg) Gereken Oran (%) Gereken Miktar (Kg) Miktar (Kg) Miktar Y.K (Kg) Oranı (%)

TEKSTİL 1.017 0 0 0 0,00

PLASTİK Polietilen (PE)/Poliamid 786.273 42 29.863 30.000 100,4 (PA) Polietilen terftalat (PET) / 1.342.165 42 0 0 0,00 Polikarbonat (PC) Polipropilen (PP) 1.352.907 42 0 0 0,00

Polistiren (PS) 183.342 42 44.251 44.251 1

Polivinilklörür (PVC) 3.665.704 42 74.114 74.251 100,18

Toplam 0 0 0 0 0,00

METAL Alüminyum 7.383 42 0 0 0,00

Çelik-Teneke 7.383 42 0 0 0,00

Toplam 0 0 0 0 0,00

KOMPOZİT Kağıt-Karton Ağırlıklı 115.525 42 0 0 0,00

Metal Ağırlıklı 0 42 0 0 0,00

Plastik Ağırlıklı 115.525 42 0 0 0,00

Toplam 0 0 0 0 0,00

KAĞIT KARTON 3.306.063 42 293.879 294.000 100,0

CAM 98.974 42 0 0 0,00

AHŞAP 2.283.468 5 38.849 0 0,00

TOPLAM 10.149.963 406.842 368.251 90,51

64 İlimizde 2013 yılı itibariyle kayıt altına alınan, 6 adet ambalaj üreticisi, 4 adet tedarikçi ve 194 adet piyasaya süren işletme bulunmaktadır. Atık Ambalaj Sisteminde kayıt altına alınan ekonomik işletmelerin yıllara göre değişimine ilişkin Grafik C.3 aşağıda verilmiştir. Kayıt Altına Alınan Ekonomik İşletmeler

İŞLETME SAYISI

204

171

121

55 42 27 30 8 15

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Grafik C.3- İlimizde Kayıt Altına Alınan Ekonomik İşletmeler (Atık Ambalaj Sistemi, 2013) C.4. Tehlikeli Atıklar Tehlikeli Atıklar

1200000

1000000

800000

600000

400000

Tehlikeli Tehlikeli Miktarı Atık [Ton] 200000

0 İhracat Stok Tesis Dışı Tesis İçi 2012 7756 713876 900 2013 5100 7548 1075806 14189

Grafik C.3- TABS Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi(Kaynak, yıl)

65 Çizelge C.5 – İlimizdeki (2013) Yılında Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikeli Atıklarla İlgili Veriler (Kaynak, yıl)

Geri Geri Geri Bertaraf Aktivite Atık Atık Miktarı Kazanım Bertaraf Bertaraf Kazanım Kazanım Miktarı kodu* Kodu** (ton/yıl) Miktarı %’ si Yöntemi %’ si Yöntemi (ton/yıl) (ton/yıl)

5 50103 0,32 0.315 D10

13 130208 73.645,00 R1

15 150110 150.829,00 R12

16 160107 15.036,00 R12

18 180103 968.195,00 968195 D9

20 200121 239,00 239 D10

18 180106 5.308,00 5.308 D10

18 180108 8.840,00 8.840

12 120120 3.400,00 R12

18 180110 0,01 R13

13 130113 33.650,00

11 110109 5.000,00 R12

16 160213 1.687,00 R4

16 160602 546,00 546

8 80317 767,00

16 160601 22.406,00 22406

13 130207 11.350,00 R1

13 130205 2.716,00 R1

16 161003 9.900,00 R9

13 130506 972.600,00 R9

8 80113 3.620,00 R1

15 150202 21.849,00 R1

11 110108 21.110,00

8 80317 0,08

4 40219 2.457,00

19 190813 167.270,00

13 130703 2,982.00 2982 D10

20 200126 55.466.00 R9

*Atık Yönetiminin Genel Esasları ya da tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğinde tanımlanan 2 rakamlı aktivite tipini gösterir. ** Aynı yönetmeliklerde her bir aktivite için sıralanan tehlikeli atık kodu (6 rakamlı)

66 C.5. Atık Madeni Yağlar 1200000

1000000

800000

600000

400000

200000

0 2009 2010 2011 2012 2013

Atık motor yağı Atık endüstriyel yağ

Grafik C.4 – İlimizdeki Atık Yağ Toplama Miktarları(Kaynak, yıl)

Çizelge C.6 – İlimizdeki Atık Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları(Kaynak, yıl) (VERİ MEVCUT DEĞİLDİR) Yıl Geri kazanım (ton) İlave yakıt (ton) Nihai bertaraf (ton) 2008 - 2009 18270 2010 24595 2011 15870 2012 2850 2013 26,494

Çizelge C.7 – İlimizdeki (.....) Yılı İçin Atık Madeni Yağlarla İlgili Veriler(Kaynak, yıl) (VERİ MEVCUT DEĞİLDİR) Toplam Atık Atık Madeni Yağ Atık Madeni Madeni Yağ Taşımak Üzere Geri Kazanım Tesisi Toplanan Yağ Üreten Miktarı (ton/yıl) Lisans Alan Atık Yağ Resmi ve Özel Beyan Form Atık Atık Toplam Toplam Kurum/ Sayısı Sayısı Motor Sanayi Firma Araç Yok Kuruluş Sayısı Yağ Yağ Sayısı Sayısı Lisanslı Lisanssız - -

Çizelge C.8 – İlimizdeki Atık Yağ Geri Kazanımı Sonucu Elde Edilen Ürün Miktarları(Kaynak, yıl) (VERİ MEVCUT DEĞİLDİR) YIL Ürün Miktarı (Ton) (Kalıp Yağı + Harman Yağı + Jüt Yağı) 2010 2011 2012

67 C.6. Atık Pil ve Akümülatörler Çizelge C.9 – İlimizde (2013) Yılında Oluşan Akümülatörlerle İlgili Veriler(Kaynak, yıl) ATIK AKÜMÜLATÖRLER İldeki Geri kazanım Atık Akümülatör Atık Tesislerinde Toplanan APA Taşıyan Geçici Depolama Akümülatör İşlenen Atık Atık Lisanslı Araç İzni Verilen Geri Kazanım Akümülatör Akümülatör Sayısı Tesisleri Miktarı Miktarı (ton) Depo Kapasitesi Kapasite Miktarı Sayı % Sayısı (ton) (ton/yıl) (ton) 1 1 7.916.00 1 525 7.916.00

Çizelge C.10 – İlimizde Yıllar İtibariyle Atık Akü Kazanım Miktarı (Ton) (Kaynak, yıl) 2009 2010 2011 2012 2013 Kurşun 60 54 70 37 65.8 Plastik 4 4 5 2 6.48 Cüruf 2 6 9 5 10.8 Asitli Su TOPLAM 66 64 84 44 83.08

Çizelge C.11 – İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı (Kg) (Kaynak, yıl) 2009 2010 2011 2012 2013 31.728 32.671 97.641 66.505 7.916.00

Çizelge C.12- İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (Kaynak, yıl) 2011 2012 2013 207 400 600

Çizelge C.13 – İlimizde Taşıma Lisanslı Araçların Yıllara Göre Gelişimi (Adet) (Kaynak, yıl) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2 2 2 3 4 4

C.7. Bitkisel Atık Yağlar

(VERİ MEVCUT DEĞİLDİR) Grafik C.6 – İlimizde (….)Yılı Bitkisel Atık Yağlardan Geri Kazanılan Ürün Dağılımı(Kaynak, yıl)

Çizelge C.14 – İlimizde 2013 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler(Kaynak, yıl) (VERİ MEVCUT DEĞİLDİR) Bitkisel Atık Yağ Bitkisel Atık Yağlar Toplanan Bitkisel Atık Yağ Lisans Alan Geri Kazanım Taşımak Üzere İçin Geçici Depolama Miktarı (ton) Tesisi Lisans Alan İzni Verilen Toplam Kullanılmış Depo Toplam Toplam Kızartmalık Diğer Kapasitesi Firma Araç Sayısı Kapasitesi Yağ (Belirtiniz) (ton/yıl) Sayısı Sayısı Sayısı (ton) ------

68 Çizelge C.15- İlimizde 2009-2012 Yılları Arasında Bitkisel Atık Yağ Taşıma Lisanslı Araç Sayısı (VERİ MEVCUT DEĞİLDİR 2009 2010 2011 2012 2013 Lisanslı Araç Sayısı - - - - -

C.8. Poliklorlu Bifeniller ve Poliklorlu Terfeniller 12 Kalıcı Organik Kirleticilerden biri olan PCB’ler bir grup aromatik klorlu bileşik olan poliklorlu bifenillere verilen genel isimdir. PCB’lerin zararlı etkileri, bu maddelerle kirletilmiş gıda ve içecekler tüketildiğinde veya bu maddeler teneffüs edildiğinde, yutulduğunda ya da deriyle temas ettiğinde ortaya çıkmaktadır. PCB’ler bertaraf veya başka herhangi bir amaçla yakıldıklarında tam bir yanma meydana gelmezse, çok daha zararlı etkilere sahip furanlar (PCDF) ve dioksinler (PCDD) yan ürün olarak ortaya çıkmaktadır. Eğer ilde mevcut ise, “Poliklorlu Bifenillerin (PCB) ve Poliklorlu Terfenillerin (PCT) Kontrolü Hakkında Yönetmelik” kapsamında PCB ve PCB içeren madde ve ekipmanların bertarafını sağlamak amacıyla faaliyet gösteren lisanslı tesislerden ve kapasitelerinden söz edilmelidir. C.9. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) İlimizde “Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği” kapsamında yapılan çalışmalarda ek yakıt olarak ÖTL kullanan 1500 ton/yıl kapasiteli bir çimento fabrikasında 124,25 ton geri kazanım gerçekleştirilmiştir.

Çizelge C.16 – İlimizde 2013 Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler ile İlgili Veriler (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) ÖMRÜNÜ TAMAMLAMIŞ LASTİKLER (ÖTL)

ÖTL Bertaraf Geçici Depolama ÖTL Geri Kazanım Geri Geçici ÖTL Bertaraf Tesisi Edilen Alanlarındaki Tesisi Kazanılan Depolama Alanı ÖTL ÖTL Miktarı ÖTL Miktarı Hacmi Kapasitesi Kapasitesi Miktarı Sayısı (ton) Sayısı (ton) Sayısı (m3) (ton/yıl) (ton/yıl) (ton)

- - - 1 1500 124,25

Çimento Fabrikası ÖTL Miktarları [Ton/Yıl] 500

0 2011 2012 2013

Geri Kazanım Tesisi

Grafik C.7 – İlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (Ton/Yıl) (Kaynak, yıl)

69 Çizelge C.17 – İlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) (Kaynak, yıl) 2011 2012 2013

Geri Kazanım Tesisi 450 0 124,25 Çimento Fabrikası 175,5 819,36 920,4

C.10. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar (AEEE) Avrupa Birliği’nin 2002/96/EC sayılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Direktifi ile elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminde kullanılan tehlikeli maddelerin kullanılmasını yasaklayan 2002/95/EC sayılı elektrikli ve elektronik eşyalarda bazı zararlı maddelerin kullanımının sınırlanmasına ilişkin direktiflerin ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması çalışmaları kapsamında “Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği” hazırlanarak 22.05.2012 tarih ve 28300 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmelik büyük ev eşyaları, küçük ev aletleri, bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları, tüketici ekipmanları, aydınlatma ekipmanları, elektrikli ve elektronik aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere),oyuncaklar, eğlence ve spor aletleri, tıbbi cihazlar (emplantasyon ürünleri ve hastalık bulaşıcı temaslarda bulunan ürünler hariç), izleme ve kontrol aletleri ve otomat sınıflarına dâhil olan elektrikli ve elektronik eşyalar ile elektrik ampulleri ve evsel amaçlı kullanılan aydınlatma gereçlerini kapsamaktadır.

Grafik C.8- İlimizde (….) Yılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Toplama Miktarları(Kaynak, yıl) (VERİ MEVCUT DEĞİLDİR

Grafik C.9- İlimizde (….) Yılı AEEE İşleme Tesis Sayıları(Kaynak, yıl) (VERİ MEVCUT DEĞİLDİR

Çizelge C.18 –İlimizde (….) Yılı AEEE Toplanan ve İşlenen Miktarlar(Kaynak, yıl) (VERİ MEVCUT DEĞİLDİR Belediyeler AEEE’lerin Toplanması Tarafından Amacıyla Oluşturulan Getirme Merkezlerinde AEEE İşleme Tesisi İşlenen Oluşturulan AEEE Aktarma Merkezleri ve Aktarma AEEE Getirme Merkezleri Merkezlerinde Biriken Miktarı Hacmi AEEE Miktarı (ton) Kapasitesi (ton) Sayısı Sayısı Hacmi (m3) Sayısı (m3) (ton/yıl)

70 C.11. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar

Çizelge C.19- İlimizde 2013 Yılında Faaliyet Gösteren ÖTA Teslim Yerler, Geçici Depolama Alanı, İşleme Tesisleri ve ÖTA Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) Oluşturulan ÖTA Teslim ÖTA Geçici Depolama Alanı ÖTA İşleme Tesisi yerleri İşlenen ÖTA Kapasitesi Kapasitesi Miktarı (ton) Sayısı Sayısı Sayısı (ton/yıl) (ton/yıl)

6 - - - - -

C.12. Tehlikesiz Atıklar “Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik” 05 Temmuz 2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Yönetmelik ile atıkların oluşumlarından bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esaslar belirlenmiştir. Aynı zamanda Yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile Avrupa Birliği mevzuatının ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması sağlanmıştır. Yönetmelikte “atık”, “üretici”, “sahip”, “yönetim”, “toplama”, “bertaraf” ve “geri kazanım” tanımları yapılmakta, atık yönetimi ilkeleri sıralanmakta, geri kazanım ve bertaraf faaliyetlerini yapan işletmeler için lisans ve kayıt tutma zorunluluğu getirilmekte, atık yönetim maliyetinin finansmanı ile ilgili hükümlere yer verilmektedir. Ayrıca atık kategorileri, atık bertaraf ve geri kazanım faaliyetleri ile 839 atık türü liste olarak verilmiştir. Söz konusu 839 atık türünden 434 tanesi tehlikesiz atık özelliğindedir. Bu atıklardan tehlikeli atıklar, ambalaj ve evsel atıklar gibi atık türlerinin yönetimine ilişkin usul ve esaslar ilgili Yönetmeliklerle belirlenmiştir. Ancak, üretimden kaynaklanan bazı tehlikesiz atıkların yönetimi boşlukta kalmıştır. Bu aşamada bazı tehlikesiz atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermeden geri kazanım faaliyetlerinin yönetilebilmesi amacıyla Bakanlığımızca “Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği” hazırlanmış ve 17 Haziran 2011 tarih ve 27967 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Tehlikesiz atıkların düzenli depolama faaliyetleri, 26 Mart 2010 tarih ve 27533 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik” kapsamında yürütülmektedir. Yönetmeliğin Ek-2 kapsamında yapılan analiz sonuçlarına göre atıklar, I. Sınıf, II. Sınıf ya da III. Sınıfı Düzenli Depolama Sahalarında bertarafı sağlanmaktadır. Türkiye’de tehlikesiz atık statüsünde olan ve miktar olarak oldukça fazla olan demir çelik sektöründen kaynaklanan, cüruf atıkları; Termik santrallerden kaynaklanan, kül atıkları ve daha çok biyolojik arıtma tesislerinden kaynaklanan arıtma çamurları bu atık grubunda değerlendirilmektedir.

71

Çizelge C.20 –İlimizdeki 2013 Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz Atıkların Toplanma, Taşınma ve Bertaraf Edilmesi İle İlgili Verileri(Kaynak, yıl) (VERİ MEVCUT DEĞİLDİR 2013 Yılı

* Atık Geri Aktivite kodu ** Atık Geri Geri Bertaraf Kodu Kazanım Bertaraf Bertaraf Miktarı Kazanım Kazanım Miktarı Miktarı %’ si Yöntemi (ton/yıl) %’ si Yöntemi (ton/yıl) (ton/yıl)

*Atık Yönetiminin Genel Esasları ya da Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nde tanımlanan 2 rakamlı aktivite tipini gösterir. ** Aynı yönetmeliklerde her bir aktivite için sıralanan tehlikeli atık kodu (6 rakamlı).

C.12.1 Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları

Çizelge C.21 – Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Listesi (VERİ MEVCUT DEĞİLDİR Tesis Adı Kullanılan Hammadde Miktarı (ton/yıl) Cüruf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf Yöntemi

TOPLAM

Çizelge C.22 – İlimizdeki (….) Yılı İldeki Demir ve Çelik Üreticileri Üretim Kapasiteleri, Cüruf ve Bertaraf Yöntemi(Kaynak, yıl) (VERİ MEVCUT DEĞİLDİR

C.12.2 Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül İlimizde kömürle çalışan termik santral mevcut değildir.

C.12.3 Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları

72 C.13. Tıbbi Atıklar

Çizelge C.25– 2013 Yılında İlimiz İl Sınırları İçindeki Belediyelerde Toplanan Tıbbi Atıklar (Kaynak, 2013)

miktarı

Yakma

Sayısı * Sayısı

Bertaraf Bertaraf

Yöntemi

TıbbiAtık TıbbiAtık

Taşınması

atık

Taşıma Taşıma Aracı

Sterilizasyon/

Yönetim Planı Yönetim

TıbbiAtıkların

Bertaraf Bertaraf Tesisi

Toplanantıbbi

İl/ilçe Belediyesinin Adı

Var

Yok

Özel Özel

Kamu Kamu

Yetkili

Yakma

Tesisin

kg/gün

Firmanın

Belediyenin

Sterilizasyon Bulunduğuİl

Aydın Merkez İlçe ve Nazilli İlçesi hariç Tüm Belediyeler (İlke Temizlik Ltd. Şti. protokol gereği 5 x x 750,22 x x DENİZLİ adet lisanslı aracı ile tıbbi atıklar toplanma ve Denizli İlinde yer alan Sterilizasyon tesisine götürmektedir.)

Aydın Belediyesi (Merkez İlçe ve Nazilli x x 1 2063,88 x x AYDIN Belediyesi) *Tıbbi atık taşıma aracı sayısı “adet” olaraktır.

Çizelge C.26- İlimizdeki Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı(Kaynak, yıl)

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Tıbbi Atık Miktarı (ton) 2.620 18.517 6.4253 39.735 1.200 2.814,10

C.14. Maden Atıkları

Çizelge C.27 – Maden Atıklarının Sınıflandırılması (VERİ MEVCUT DEĞİLDİR

Atık Madenlerin aranması, çıkarılması, işletilmesi, fiziki ve kimyasal işleme tabi Kategori Kodu tutulması sırasında ortaya çıkan atıklar 01 01 Maden kazılarından kaynaklanan atıklar 01 03 Metalik Minerallerin Fiziki ve Kimyasal Olarak İşlenmesinden Kaynaklanan Atıklar 01 04 Metalik Olmayan Minerallerin Fiziki ve Kimyasal İşlemlerinden Kaynaklanan Atıklar

01 05 Sondaj Çamurları ve Diğer Sondaj Atıkları

Grafik C.11 – İlimizde (….) Yılı Madencilikte Proses Atıklarının Bertarafı (Kaynak, yıl) (VERİ MEVCUT DEĞİLDİR

73 Çizelge C.28– İlimizdeki (….) Yılı Maden Zenginleştirme Tesislerinden Kaynaklanan Atık Miktarı (Kaynak, yıl) (VERİ MEVCUT DEĞİLDİR) Tesis Adı İşlenen Atık Miktarı Bertaraf Yöntemi Depolama Cevherin Adı (ton/yıl) sınıfı

C.15. Sonuç ve Değerlendirme Çevresel sorunların önüne geçilmesinde en temel sistematik yaklaşım atık yönetimidir. Atıkların yönetimi kapsamında Bakanlığımızın hayata geçirdiği Atık Beyan Sistemi ile atık üretilmesinden bertarafına kadar her bir aşamanın kayıt altına alınarak izlenen ve yönetilebilen bir nitelik kazanmıştır. Atık Beyan Sistemi ile atık üreticilerinin verilerinin elektronik oramda kayıt altına alınmasında her geçen gün yapılan iyileştirmelerin çevresel değerler üzerine olumlu yansımaları belirgin olarak tespit edilebilir bir niteliktedir.

Kaynaklar http://online.cevre.gov.tr/ (Çevre Bilgi Sistemi) (Tehlikeli Atık Beyan Sistemi) http://atikambalaj.cevre.gov.tr/ (Ambalaj Atıkları Beyan Sistemi)

74 Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ Ç.1. Büyük Endüstriyel Kazalar Bilindiği üzere endüstriyel faaliyetlerden kaynaklanan büyük endüstriyel kazaların önlenmesi, kazalara karşı hazırlıklı olma ve kazanın gerçekleşmesi durumunda müdahale ile 96/82/EC sayılı Tehlikeli maddeleri içeren Büyük Kazar Risklerinin Kontrolüne İlişkin Avrupa Birliği Konsey Direktifi’nin (Seveso II Direktifi) ülkemiz mevzuatına uyumu için Çevre ve Şehircilik Bakanlığımızca Türkiye’de Seveso II Direktifi’nin Uyumlaştırılması Projesi gerçekleştirilmiştir ve proje çıktısı olarak Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik çalışmaları tamamlanmış ve Yönetmelik 18 Ağustos 2010 tarih ve 27676 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanmıştır. Çevre Kanununun 12. maddesi 4. paragrafında yer alan (Değişik:26/04/2006-5491/9md.) …..ilgililer çevre kirliliğine neden olabilecek faaliyetleri ile ilgili olarak, kullandıkları hammadde yakıt, çıkardıkları ürün ve atıklar ile üretim şemalarını, acil durum planlarını izleme sistemleri ve kirlilik raporları ile diğer bilgi ve belgeleri talep edilmesi halinde Bakanlığa veya yetkili denetim birimine bilgi vermek zorundadırlar….)’’ hükmü gereğince ve yürütülmekte olan çalışmaların devamı olarak alt ve üst seviyeli tesisleri belirlemek büyük endüstriyel kazaların önlenmesi kazalara karşı hazırlıklı olma ve müdahale aşamalarında koordineli hareket etmek ülkemizde söz konusu yönetmelik kapsamında bulunan Seveso tesislerini belirlemek amacıyla tehlikeli kimyasal bulunduran tüm sanayicilerin Çevre Bakanlığının hazırladığı online.cevre.gov.tr sayfasından bildirimde bulunmaktadırlar. İlimizde Seveso kapsamında yer alan alt seviye kapsamında 9, üst seviye kapsamında ise 1 işletme bulunmaktadır.

Çizelge Ç.1 – İlimizdeki 2012 Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) KURULUŞ SAYISI Alt Seviye 9 Üst Seviye 1 TOPLAM 9

Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme Endüstriyel tesislerin Çıkardıkları ürün ve atıklar ile üretim şemalarını, acil durum planlarını izleme sistemleri ve kirlilik raporları ile diğer bilgi ve belgeleri Bakanlığa bildirim yükümlülüğü çerçevesinde tehlikeli kimyasallardan kaynaklı kazaların önüne geçilmesi bakımından oldukça önemlidir.

Kaynaklar -Çevre ve Şehircilik Bakanlığı

-http://www.seveso.com.tr/#./ana_sayfa

75 D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK

D.1.Milli Parklar

D.1.1 Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Milli Parkı: Türkiye'nin ve dünyanın en benzersiz doğal alanlarından birisi olan Dilek Yarımadası – Büyük Menderes Deltası Millî Parkı 27.675 hektarlık bir alana sahiptir. Bu alanın 10.985 hektarı 19.05.1966 yılında Millî Park ilan edilen Dilek Yarımadasına, 16.690 hektarı 1994 yılında Milli Park ilan edilen Büyük Menderes Deltasına aittir.

Dilek Yarımadası - Büyük Menderes Deltası Milli Parkı, dünyada bir örneği daha olmayan; bir yanda Akdeniz'den Kafkasya'ya kadar kıyılarda yayılım gösteren neredeyse tüm bitkilerin doğal olarak bir arada görüldüğü botanik bahçesi; yırtıcı kuşları ve vahşi hayvanlarıyla bir dağlık arazi ve onu çevreleyen sualtı zenginlikleri, diğer yanda da yüzlerce kuş türünü barındıran, zengin balık çeşitleriyle bir delta ve bütün bunları çevreleyen tarihi ve kültürel zenginliklere sahiptir.

Yılda yaklaşık 600.000 yerli ve yabancı misafir Dilek Yarımadası–Büyük Menderes Deltası Milli Parkı'nı ziyaret etmektedir. Dilek Yarımadası–Büyük Menderes Deltası Milli Parkı sahilleri, Türkiye'nin yapılaşmanın olmadığı, en temiz ve doğal kıyılarındandır. Milli Park'a gelen yerli ve yabancı ziyaretçiler, düzenlenmiş alanlarda günübirlik olarak; 2004 Yılı Uluslar arası Mavi Bayrak ödüllü koylarında deniz sporları yapabilecekleri gibi, belirlenmiş rotalarda doğa yürüyüşü, dağ bisikleti, foto safari, manzara izleme, olta balıkçılığı, kültürel yürüyüşler, kuş gözlemciliği, resim ve botanik turu etkinliklerini de yapabilmektedirler. Milli Park içerisinde 804 bitki türü belirlenmiştir. Bu bitkilerden 6'sı dünyada sadece burada görülür. Ayrıca dünyada sadece Türkiye'de bulunan 18 bitki türünü de barındırır. Yarımadada kaydedilen diğer veriler şunlardır;

28 Tür memeli

42 Tür sürüngen

45 Tür Deniz canlısı

Dünyanın en nadir 10 deniz memelisinden biri olan Akdeniz foku (Monachus monachus)’da yarımada kıyılarında görülebilir. Bu benzersiz biyolojik çeşitlilik nedeniyle Dilek Yarımadası, Avrupa Konseyi tarafından “Flora Biyogenetik Rezerv Alanı” yani, bitki örtüsü açısından soyu tükenmekte veya genetik çeşitliliği çok azalmakta olan bir canlı türü ya da topluluklarını korumaya yönelik uluslararası düzeyde koruma alanı olarak kabul edilmiştir.

Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Millî Park’ının doğu sınırı biraz daha genişletilerek tepeler hattı ve vadilere oturtulmuştur. Büyük Menderes Deltası üzerinde ise doğuda Söke-Didim karayolunun batı kesimi esas alınmış, Menderes Köprüsü’nden itibaren ise tepeler hattına oturtularak güneyde Taş Burun mevkiinde son bulmaktadır.

76

Fotoğraf: Erdinç KUTSAL Deniz üzerinde ise kıyı çizgisinden 1000 m. denize doğru izafi bir sınır izlenerek Millî Park’ın deniz kesiminin sınırı belirlenmiştir. Bu sınırlar dâhilinde kalan Millî Park alanı 10.985 hektardan 27.675 hektara ulaşmış bulunmaktadır.

Doğanbey Köyü’ndeki Dilek Yarımadası tanıtım merkezinde Milli Park ile her türlü bilgi temin edilebilir. Milli Park içindeki yüzülebilecek alanlar; İçmeler, Aydınlık, Kavaklı Burnu ve Karasu koyu’dur.

D.1.2. Tavşanburnu Tabiat Parkı (15,87 Ha.) Tavşanburnu Tabiat Parkı (Bakanlık Makamının 11.07.2011 tarih ve 903 sayılı olurları ile Mesire Yeri statüsü iptal edilerek 2873 sayılı Milli Parklar Kanununun 3. maddesine göre Tabiat Parkı ilan edilmiştir.)

Aydın Didim Karayolu üzerinde, Aydın İl merkezine 100 km, Didim İlçe merkezine 6 km mesafede yer almaktadır. Halkın günübirlik kullanımına açıktır. Gerek yöre halkının gerekse uzaktan gelen turistler için piknik yapma ve plajında denize girme imkânı mevcuttur.

Saha üzerinde seyrek ve doğal Ardıç ağaçları bulunurken, sonradan yapılan ağaçlandırma çalışmaları ile sahaya gruplar halinde Fıstık Çamı, Okaliptus, Kıbrıs Akasyası, tek fertler halinde ise Demir Ağacı, Katalpa, Dişbudak gibi türler getirilmiştir. Kamp ve Piknik kullanımına uygun olan alanların büyük kısmında gölgeleme ortamı mevcuttur. Ağaçcık ve maki florası olarak; Sandal, Yabani Zeytin, Akçakesme, Pırnal Meşesi ve Kermes Meşesi gibi türler ile Orman Sarmaşığı, Laden, Kekik ve değişik çayır otları saha genelinde yayılmaktadır.

Tavşanburnu Tabiat Parkı; Didim gibi tarihi ve turistik bir antik kent kenarında yer alması, değişik türde ve gölgeleme ortamı oluşturan ağaç dokusuyla kaplı oluşu; sığ, temiz ve güzel denizi; güneşin doğuşu ve batışında oluşturduğu eşsiz manzara dokusu ile yüksek rekreasyon potansiyeline sahiptir.

77

Fotoğraflar: Ali Egemen İŞCAN D.1.3. Bafa Gölü Tabiat Parkı: 08.07.1994 tarihinde, Bakanlar Kurulu kararıyla 12.281 hektar büyüklüğündeki alan, Bafa Gölü Tabiat Parkı olarak ilan edilmiştir.

Bafa Gölü Tabiat Parkı, Söke-Milas Karayolu üzerinde yer almakta olup, Aydın İli Söke ilçesine 15 km, Didim İlçesine 12 km., Muğla İli Milas İlçesine 30 km uzaklıktadır. Arkeolojik ve tarihi değerler açısından Türkiye'nin en zengin coğrafyalarından biridir. Bölge, tarihi ve doğasıyla turistlerin ve araştırmacıların özel ilgi gösterdiği bir beldedir. Birçok kuş türünü de barındıran göl, bu özelliği sayesinde uluslararası önemli kuş alanları listesinde ilk sıralarda yer almaktadır. Gerek sulak alan, gerek Tabiat Parkı olması açısından önem taşıyan Bafa Gölü, Beş Parmak Dağları ve antik kentleri ile olağanüstü güzelliklere sahiptir.

78 D.2. Sulak Alanlar İlimizde A sınıfı sulak alan olarak niteliğinde olan Büyük Menderes Deltası ve Bafa Gölü bulunmaktadır. Deltanın ortalama büyüklüğü 16 675 ha’dır. Bafa Gölü 12.281 ha alana sahiptir. Delta Milli Park olarak, Bafa gölü ise Tabiat Parkı olarak koruma altına alınmıştır. Söke ilçesi Sarıkemer yakınlarında bulunan Azap Gölü doğal bir göl olup rakımı 6m ve 218 ha büyüklüğündedir. Göl ‘ün koruma statüsü bulunmamaktadır.

2013 Kış Ortası Su Kuşu Sayımlarında Bafa Gölünde 32 Tür 50607 birey; Büyük Menderes Deltasında 43 Tür 28.820 birey; Azap gölünde 7 Tür 343 birey olmak üzere toplam 48 tür 79.770 birey sayılmıştır.

D.2.1.Büyük Menderes Deltası Sulak Alanı Dilek yarımadasının hemen güneyinde bulunan Büyük Menderes Deltası, morfolojik gelişimin hızlı olduğu ağız kısmında, bu gelişim sürecinin ürünü olan birçok lagün ve bataklıkları bünyesinde barındıran uluslararası niteliklere haiz bir sulak alan karakterindedir. Büyük Menderes Deltasının alanı 16.690 Ha’dır.

Tatlı ve tuzlu suyun birbirine karıştığı bu lagüner sistem, bünyesinde zengin bir biyolojik çeşitliliği barındırmaktadır. Lagünler zengin balık potansiyeline sahiptir. Bu zengin ekosistemde 209 kuş türü görülmektedir. Bölge aynı zamanda nesli tehlike altında olan ve dünyada sadece 2000 civarında kaldığı sanılan Tepeli Pelikanın en önemli kuluçka alanlarından biridir. Lagünler tepeli pelikanların yanı sıra yine dünya çapında nesli tehlike altında olan cüce karabatak adlı türü de barındırmaktadır.

Kışları sayıları 30.000’i aşan beş tür ördek ve 6000 üzerinde flamingo gözlenebilmektedir. Mili Park’ın bu doğal zenginliğinin yanında, yörenin sahip olduğu kültürel zenginlikler de göz önüne bulundurulduğunda, son yıllarda dünya da büyük ilgi gören doğa turizmi açısından da yörenin zengin bir potansiyel ihtiva ettiği ortaya çıkar.

79 D.2.2.Bafa Gölü Sulak Alanı Eskiden Ege Denizi'nin bir koyu olan Bafa Gölü'nün, Büyük Menderes nehri tarafından taşınan alüvyonlarla denizle olan ilişkisi kesilmiş ve bu koy bir "lagün" haline dönüşmüştür. Göl, Didim merkez'e 10 km mesafededir. Söke-Milas Karayolunun doğusunda yer almakta olup; ortalama olarak 7 bin hektarlık alanı kaplamaktadır.

Maksimum derinliği 25 metre kadardır. Gölün su kaynağı, Büyük Menderes nehrinin düzenli taşkınlıkları ve etrafındaki dağlıklardan gelen yeraltı ve yerüstü sularıdır.

Tipik Akdeniz bitki örtüsünün gözlendiği göl çevresi, zeytinlik ve çam ormanları ile kaplıdır. Gölde irili ufaklı adalar mevcuttur.

Yapılan araştırmalar neticesinde gölün en az Büyük Menderes Deltası kadar önemli olduğu ortaya çıkartılmıştır.

Uluslararası önemli kuş alanları listesinde ilk sıralarda yer alan göl ve çevresince, dünya çapında nesli tehlike altında olan Cüce Karabatak ve Deniz Kartalı gibi kuş türlerinin ürediği, bunun yanı sıra gölün kış aylarında yüz binlerce ördek ve su kuşu türü tarafından beslenme ve barınma yeri olarak kullanıldığı tespit edilmiştir.

Ülkemizin önemli göllerinden biri olan Bafa Gölü'nde 4 ada bulunuyor. Bunlar Menet, Kahvehisar, Kargaasarı, Kapıkırı adalarıdır. Bu dört ada dışında İkizce Yarımadası'nın uç kısmı da suların yükselmesi sonucunda ada halini alıyor. İkizce Yarımadası'nın uç kısmında bulunan tepenin üst kısmında bir manastır bulunuyor. Meryem Ana'ya adanarak yapıldığı belirtilen bu manastır da göle farklı bir değer kazandırıyor.

Bafa Gölü ve çevresi sahip olduğu su kuşları zenginliği ve doğal güzellikleri nedeniyle Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından "tabiat parkı" olarak ilan edilmiştir. Yaklaşık 210 çeşit kuş türü bulunan bu önemli kuş alanında (ÖKA) yaşayan kuş türlerinin bir kısmı Avrupa'da ve dünyada nesli tehlike altında olan türlerdir. Bunlardan bazıları Atkuyruklu Kartal, Beyaz Leylek, Gök Doğan, Küçük Karabatak, Küçük Balaban, Gece Balıkçısı, Alaca Balıkçıl, Erguvani Balıkçıl, Yılan Kartalı, Angıt, Saz Delicesi, Kızıl Şahin, Uzun Bacak, Yalı Çapkını, Alaca Yalı Çapkını, Küçük Kerkenez'dir.

80

Fotoğraflar: A.Egemen İŞCAN, Süleyman PINAR D.2.3.Azap Gölü Sulak Alanı Azap Gölü, ılıman iklimin koşullarının olduğu bir sulak alan ekosistemi olup, Aydın’ın Söke İlçesi’ne bağlı Yeşilköy ve Avşar Köyleri arasındadır. Yüzölçümü 0,29 km2’dir. Bafa Gölü'nün kuzeyinde olup, rakımı 7 mt’dir.

İon kıyı kentlerinden Myus'a çok yakındır. Batısında Büyük Menderes Nehri ve Antik Myus kenti, Doğusunda Beşparmak Dağları, güneyinde Bafa Gölü bulunmaktadır. Büyük bir leylek kolonisinin olduğu Avşar Köyü yakınındadır. Göl kıyısındaki tepelerde antik döneme ait kaya mezarları bulunmaktadır.

Azap Gölü sığ ve köklü su bitkilerinin yoğun olarak bulunduğu ve besince zengin bir göl olup, yüksek biyolojik çeşitlilik barındırmaktadır. Sazlıklar bu biyolojik çeşitliliğin en önemli parçasıdır. Hem kuşlar, hem de değişik canlılar için sazlıklar hayati önem taşımaktadır.

Hayvanlar yuvalarını bunların içine yapar ve yırtıcılardan sazlıklarda korunur. Bunun yanında sazlıklar ölüp çürüdüklerinde göl suyuna karışarak bu canlılar ve kuşlar için besin kaynağı olur. Azap Gölü değişik özelliklerdeki zengin bitki çeşitliliği ile çok sayıda kuşa kuluçka imkanı sağlamakta, göç esnasında konaklayan ve kışlayan kuşlar için cazip bir ortam oluşturmaktadır. Göl yüzeyinde bulunan sazlık ve adacıklarda Sakar Meke, Bahri, Küçük Batağan, Yeşilbaş, Küçük Akbalıkçıl ve Angıt türü kuşlar üremektedir. Küçük Karabatak ve Tepeli Pelikan gibi nesli tehlike altında olan türlerde kışın gölde barınmaktadır. Erken saatlerde Azap Gölü'ne gidildiğinde hiçbir yerde olmadığı kadar çok kuş sesiyle karşılaşabilir. Gölde yöre halkı tarafından geleneksel biçimde pinter ve ağlarla balık avcılığı da yapılmaktadır. Kış aylarında göle yerli-yabancı bir çok kuş gözlemcisi gelmektedir.

81

D.4. Flora Trenle veya karayolu ile İç Anadolu yönünden Büyük Menderes vadisine girenler, Denizli’den İzmir’e doğru yaz kış tüm ova ve yamaçları kaplayan yemyeşil bir örtüyle karşılaşırlar.

Akdeniz bitki coğrafyasına giren Ege Bölgesinde ve Aydın ili bitki örtüsünde yaygın orman ağacı Kızılçam (Pinus brutia) ve Karaçam (Pinus nigra)’dır. Kızılçamlar Aydın ve Menteşe Dağlarının güney yamaçlarında 800 m. ye kadar yükselirler. Bu dağların kuzey yamaçlarında Karaçam ve kestane (Castanea sativa) toplulukları bulunmaktadır. Fıstık Çamı (Pinus pinea) özellikle Koçarlı ilçesinde ve özel ağaçlandırma sahalarında bulunur. Aydın Dağlarında Gedik mevkiinde 400-1000m. arasında kestane toplulukları bulunur. Bu ormanların içinde sarı çiçekli kızılçık (Cornus mas), Kırmızı meyvalı kızılcık (Cornus sanguinea), keçi söğüdü (Salix caprea), Aksöğüt (Salix alba), Meşe türleri (Quercus frainetto, Q. cerris, Q. pubescens, Q. infectoria) ile böğürtlen (Rhus fruticosus), Akçakesme (Phlyrea latifolia), Sandal (Arbutus andrachne) gibi maki türleride bulunmaktadır. Ayrıca kestanelerin arasında Akçaağaç yapraklı üvez (Sorbus torminalis), fındık (Corylus avellana) ve ıhlamur (Tilia argentea) görülmektedir.

Çizelge D.1 – İlimizdeki Endemik Bitki Türleri (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Çevre Durum Raporu 2011) Dilek Aydın Karıncalı B.MenteşeDağları Yarımadası Dağları Dağı Acanthus hirsutus + Achillea phrygia + Ajuga bombycina + Alkanna phrygia + A. tinctoria ssp. subleiocarpa + Allium proponticum + var. Proponticum Alnus orientalis + Alyssum fulvescens + var. stellatocarpum Anthemis aciphylla +

82 Dilek Aydın Karıncalı B.MenteşeDağları Yarımadası Dağları Dağı var. Discoidea A. ammophylla + A. dipsacea + A. wiedemanniana + Arenaria pampylica ssp. Alpestris + A. pampylica ssp. pampylica + Aristolochia hirta + + Asperula lilaciflora ssp. Lilaciflora + A. lilaciflora ssp. phriygia + Astragalus angustiflorus + + ssp. Anatolicus A. ptilodes var. ptilodes + Aubrieta canescens ssp. Canescens + Ballota pseudodictamnus + Campanula hagielia + C. lyrata ssp. icarica + C. lyrata ssp. lyrata + + + + C. raveyi + C. tomentosa + Carduus nutans ssp. falcato-incirvus + Centaurea acicularis var. Urvillei + C. calolepis + C. cariensis ssp. maculiceps + C. zeybekii + Cirsium libanoticum ssp. Lycaonicum + Colutea melanocalyx ssp. Davisiana + Consolida phrygia + Crocus olivieri ssp. balansae + Cyclamen mirabile + Cytisopsis dorycniifolia + ssp. Reesena Dianthus cibrarius + Dianthus lydus + + Digitalis cariensis + D. lamarckii + Erysimum caricum + Euphorbia anacampseros + var. anacampseros E. falcata ssp. macrostegia + Ferulago humilis + + + + Fraxınus ornus ssp. cilicica + Fritillaria bithynica + Fritillaria carica + Gagea bithynica + Galium brevifolium ssp. Brevifolium + + + G. brevifolium ssp. insulare + G. floribundum + G. pedundiflorum + G. setaceum ssp. antalyense + Gladiolus anatolicus + + Gypsophila tubulosa + Haplophyllum myrtifolium + Hedysarum pestalozzae + Hieracium patenttissimum + Iberis carica + Inula anatolica +

83 Dilek Aydın Karıncalı B.MenteşeDağları Yarımadası Dağları Dağı Lamium moschatum var. Rhodıum + + Lavandula stoechas ssp. Cariensis + Linum hirsutum ssp. anatolicum + var. Anatolicum L. timoleum + Liquidambar orientalis + + Lotus macrotrichus + + Malope anatolica + Matricarica macrotis + Microsciadum minutum + Minuartia juressi ssp. asiatica + M. juressi ssp. juressi + M. recurva ssp. carica + Nepeta nuda ssp.lydiae + N. plinux + N. viscida + + Nonea optusifolia + Onosma bornmuelleri + Origanum sipyleum + Papaver wirchowii + Paracaryum aucheri + + Quercus aucheri + Ranunculus isthmicus + ssp. Tenuifolius R. reuterianus + + + Rosularia globulariifolia + Scrophularia cryphyla + S. floribunda + + S. scopolii ssp. smyrnea + Sideritis leptoclada + S. sipylea + Silene splendens + Stachys cretica ssp.smyrnaea + + + Symphytum anatolicum + Thymus zygioides ssp. lycaonicus + + Torilis japonica + Trifolium caudatium + Trigonella smyrnae + Tulipa armena var. lycica + Velezia pseudorigida + Verbascum lydium var. lydium + Verbascum mykales + V. parviflorum + + + V. phrygium + Veronica donii + Vincetoxicum canescens + + ssp. penduculata Zizophora taurica ssp. Cleoniodes + + D.5. Fauna Aydın’ın orman varlığı bakımından zengin olması yaban hayvan varlığını da doğru orantılı olarak etkilemektedir.

İlimizde yer alan Dilek Yarımadası- Büyük Menderes Deltası Milli Parkında, 255 tür kuş yaşamaktadır. Memelilerden, Yaban Domuzu, Vaşak, Tilki, Tavşan, Sansar, Çakal, Sırtlan, Yaban Kedisi, Yabani Atlar

84 yaşar. Kuş türlerinden Kızıl Şahin, Akkuyruklu Kartal, Şahin, Angıt, Keklik, Küçük Kerkenez ve ötücü kuş türleri ilde yaşayan önemli kuş türleridir. Aydın ili’nin dağlık kesimlerinde özellikleri Çine ilçesi çevresindeki yüksek dağ orman alanlarında kuş göç mevsiminde ötücü kuş konaklama ve barınma alanları tespit edilmiştir. Bafa Gölü yakınında Beşparmak dağlarında nesli tükenme sınırında olan Akkuyruklu Kartal yaşamaktadır. Bafa Gölündeki adacıklarda Kaşıkçı kuşu yuva yapmaktadır. Ayrıca yine nesli tükenme sınırında olan Küçük Kerkenez ilimizdeki bir köyde üremektedir.

Büyük Menderes deltasında yapılan araştırmalar sonucu 255 kuş türünün yaşadığı ve 70 kuş türünün kuluçkaya yattığı tespit edilmiştir. Dünyada nesli tükenme sınırında olan ve dünyadaki toplam sayıları 3000 olduğu tahmin edilen Tepeli pelikan (Pelecanus crispus) Karina lagünündeki adacıklarda kuluçkaya yatmaktadır. Bu adacıklar ayrıca, Küçük Akbalıkçıl, Gri Balıkçıl, Suna, Gümüş Martı, Sumru, Deniz Kırlangıcı, Yalıçapkını gibi türler tarafından da üreme alanı olarak kullanılmaktadır. Flamingolar her kış deltada konaklamaktadırlar.

Bafa Gölünde 2012 Kış Ortası Su Kuşu Sayımlarında; 78.101 adet, Büyük Menderes Deltasında; 30.909 Adet ve Azap Gölünde; 261 Adet kuş sayımı yapılmıştır.

D.6. Tabiat Varlılarını Koruma Çalışmaları 23/7/1983 tarih ve 18113 sayılı Resmi Gazete’de (Değişik 14/7/2004 – 5226 ve 17/6/1987 – 3386 sayılı R.G.) yayımlanan 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 6. maddesinde; Korunması Gerekli Kültür ve Tabiat Varlıklarının neler olduğu belirtilerek, 17/08/2011 tarih ve 28028 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 648 sayılı “Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname” ile 2863 sayılı Kanunu’na eklenen Ek-4 Maddesiyle, taşınır tabiat varlıkları hariç, Tabiat Varlıkları, Doğal Sit Alanları ve bunlara ilişkin Koruma Alanları ile ilgili olarak bu kanunda öngörülen iş, işlem ve karar verme yetkisi Bakanlığımıza verilmiştir.

Bu bağlamda, aynı Kanun Hükmünde Kararname’ye istinaden, Müdürlüğümüz bünyesinde, Tabiat Varlıkları Koruma Şubesi kurulmuş olup, bölge komisyon çalışmaları bakımından Denizli Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Komisyonu’na bağlı olarak faaliyet göstermektedir.

İlimiz sınırları içerisinde, 08/07/1994 tarih ve 21984 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 94/5451 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile onaylanmış, Bafa Gölü Tabiat Parkı’ nın bir kısmı ile Dilek Yarımadası- B.Menderes Deltası Milli Parkı, mevcut olup, Büyük Menderes Deltası, aynı zamanda 1. Derecede Doğal Sit Alanı statüsündedir. Ayrıca, Aydın Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun, 20/03/2009 tarih ve 2067 sayılı kararı ile onaylanmış Altın Ada (Panayır Adası), İzmir II Nolu Kültür ve Tabiat Varlıkları koruma Kurulu’nun19/06/1996 tarih ve 5900 sayılı kararı ile onaylanmış Çine Çayı Vadisi ve yine aynı kurul tarafından ilk olarak 20/12/1989 tarih ve 1055 sayılı karar ile onaylanan ancak daha sonra, Aydın Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun, 09/07/2009 tarih ve 2187 sayılı ve 18/08/2009 tarih ve 2268 sayılı kararı sınırları genişletilmesi yönünde karar alınmış Bafa Gölü ve çevresi de I. Derecede Doğal Sit Alanı statüsündeki alanlardandır.

İlimiz Kuşadası İlçesi, Kirazlı köyü sınırları içerisinde yer alan ve İzmir II No’lu Kültürve Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Kurulu’nun 06/06/1997 tarih ve 6814 sayılı kararı ile tescillenmiş Arslanlı (Yaren) Mağarası, 17/01/2001tarih ve 9772 sayılı kararı ile tescillenmiş Karacasu ilçesi, Sırtlandağı mevkiinde Sırtlanini Mağarası ile 02/08/1989 tarih ve 827 sayılı kararı ile tescillenmiş Kuşadası ilçesi, Güzelçamlı

85 beldesi sınırları içerisinde yer alan Zeus Mağarası, mülga Çevre ve Orman Bakanlığı’nın 11/07/2011 tarih ve 903 sayılı olurları ile “Tabiat Parkı” olarak ilan edilen Tavşan Burnu Tabiat Parkı, İzmir II No’lu Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Kurulu’nun 09/09/1998 tarih ve 7997 sayılı kararı ile, Cumhuriyet tarihinde önemli bir yeri olan eski Sümerbank tekstil fabrikasına ait Sümerbank Alanı III. Derecede Doğal Sit statüsünde ayrı bir korunan alanlardandır.

Ayrıca, ilimiz sınırları içerisinde, tescil edilmiş muhtelif familya ve cinsten toplam 103 adet ağaç yer almakta olup, mevcut tescilli ağaçlara ait tablo aşağıda verilmiştir.

Çizelge D.2 – İlimizdeki Tescilli Ağaç Listesi (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) Sıra İLÇESİ ADRESİ NİTELİĞİ No 1 Bozdoğan Yazıkent 7 Adet Çınar Ağacı 2 Bozdoğan Yazıkent Menengiç Ağacı 3 Buharkent Savcıllı Köyü Çınar Ağacı 4 Buharkent Buharkent, özel arazi içinde 10 Adet Meşe Ağacı 5 Çine Akçaova Eski Cami Toplu Tescil, cami, köprü, çınar 6 Çine Karpuzlu Asfaltı Çınar Ağacı 7 Çine Karanfiller Menengiç Ağacı 8 Didim Akköy Köy Meydanında Toplu yapı tescil + ağaç tescili 9 Didim Merkez Keçiboynuzu 10 Didim Merkez Çitlenbik 11 Germencik Selatin Köyü Çınar Ağacı 12 İncirliova Tren İstasyonu Yanı Çınar Ağacı 13 İncirliova Namık Kemal Cad. Çınar Ağacı 14 İncirliova Belediye Önü Çınar Ağacı 15 Karacasu Geyre Afrodisias Misafir Evi Önü Çınar Ağacı 16 Karacasu Geyre Afrodisias Kazı Evi Önü Çınar Ağacı 17 Karacasu Nacıpınar Mevkii 2 Adet Çınar Ağacı 18 Karacasu Kahvederesi Mevkii 9 Adet Kavak 19 Karacasu Çamköy Bıçakçı Mevkii 9 Adet Çınar Ağacı 20 Karpuzlu Yahşiler Köyü, Dut Ağacı 21 Koçarlı Güdüşlü Köyü Mezarlık Yakını Menengiç Ağacı 22 Koçarlı Güdüşlü Köyü Çınar Ağacı 23 Koçarlı Cinçin Köyü Çınar Ağacı 24 Koçarlı Dere Kenarı Çınar Ağacı 25 Köşk Başçayır Cad. Çınar Ağacı 26 Köşk Yukarudabanlı Mev. 3 Adet Çıtlık Ağacı 27 Kuşadası Karaova Mevkii Çınar Ağacı 28 Kuşadası Birlik Yapı Koop. Meşe Ağacı 29 Kuşadası Çınar Tatil Sitesi Çınar Ağacı 30 Kuşadası Değirmendere Mevkii Çınar ağacı 31 Kuşadası Davutlar Çınar ağacı 32 Kuşadası Güzelçamlı Çataltepe Mevkii 9 Adet Çınar Ağacı 32 Kuşadası Davutlar Saraydamları Mevkii Çınar Ağacı 34 Kuyucak Merkez Çınar Ağacı 35 Kuyucak Yamalak Hanarkası Mevkii Menengiç Ağacı 36 Merkez Merkez Sedir ve Fıstık Çamları

86 Sıra İLÇESİ ADRESİ NİTELİĞİ No 37 Merkez Kemer Camisi Avlusu Çınar ağacı Aydın Tekstil bahçesi ağaç rölövesindeki tüm 38 Merkez Aydın Tekstil Bahçesi ağaçlar 39 Merkez Paşayaylası Mevkii Çınar Ağacı 40 Merkez Merkez, Palmiye Ağacı 41 Merkez Dedekuyusu Haziresi Kuyular, secdegah ve önündeki çınar ağaçları 42 Nazilli İsabeyli Atatürk Bulvarı Çınar Ağacı 43 Nazilli İsabeyli İstiklal Mah. Çınar Ağacı 44 Nazilli İsabeyli Kurt.Mah. Mezarlık Kenarı Selvi Ağacı 45 Nazilli İsabeyli Tabanlı Mezarlığı Çınar Ağacı 46 Nazilli İsabeyli Tabanlı Karaselvi 47 Nazilli Pınarbaşı Mah. Sedir Ağacı 48 Söke Söke gar alanında Demir Ağacı 49 Söke Bağarası Çınar Ağacı Dilek Yarımadası Küçüknero 50 Söke Mevkii Palamut Meşesi Ağacı K.paşa Mah. Çınarlıbahçe Kahv. 51 Söke Önü 1 Çınar Ağacı 52 Söke K.paşa Mah. 6 Eylül çay bahçesi 2 Çınar Ağacı 53 Sultanhisar Eskihisar Köyü Çınar Ağacı 54 Yenipazar Karaçakal Köyü Meşe Ağacı Zaman zaman gerek çeşitli kurum ve kuruluşlar ve sivil toplum örgütleri tarafından, gerekse duyarlı vatandaşlar tarafından tespit edilen tescile değer ağaçların tescil edilmesi yönündeki talepleri değerlendirilerek, ilgili mevzuat kapsamında tescil edilerek koruma altına alınması çalışmaları devam etmektedir.

Sorumluluk sahamız içerisinde değişik statülerde (Kentsel Sit, Arkeolojik Sit vs.) ve çeşitli büyüklüklerde sit alaları mevcut olup, bu alanlar içerisinde kalan taşınmaz kültür varlığı ve tabiat anıtlarının korunup kollanması ve gözlemlenmesi çalışmaları, diğer ilgili kurum ve kuruluşlar ile ortaklaşa olarak, ilgili kanun, tüzük ve yönetmelikler çerçevesinde yürütülmektedir.

Resimler 1. Derecede Doğal Sit Alanı statüsündeki B. Menderes Deltası Milli Park sınırları içindedendir.

87

88

89

90

91

Resimler 1. Derecede Doğal Sit Alanı statüsündeki Çine Çayı Vadisi’ndendir.

92

Resimler 1. Derecede Doğal Sit Alanı statüsündeki Bafa Gölü ve Çevresi’ndendir.

93

94

95

96

97

Resimler Kuşadası ilçesi, Kirazlı köyü sınırları içerisinde bulunan Arslanlı (Yaren ) mağarasından görüntüler

98

99

Resimler Kuşadası ilçesi, Güzelçamlı beldesi sınırları içerisinde bulunan Zeus mağarasından görüntüler

100

Resimler ilimiz sınrları içerisinde bulunan çeşitli anıt ağaçlara ait görüntüler.

101

Kuşadası ilçesi, Merkezde Birlik Yapı kooperatifi bahçesi

Söke Merkez Kemal Paşa Mahallesi

102

Nazilli ilçesi, İsabeyli Beldesi, İstasyon Mahallesi

Kuyucak ilçesi, Yamalak beldesi, Hanarkası mevkii

103

Kuşadası ilçesi, Karaova mevkii, Çınar Tatil Sitesi

Koçarlı ilçesi, Cincin Köyü, Köy Girişi Mevkii

104

Karpuzlu ilçesi, Yahşiler köyü

D.7. Sonuç ve Değerlendirme

İlimiz toplam arazisinin büyük çoğunluğu Büyük Menderes Havzasında yer almakla birlikte bir kısmı da Küçük Menderes Havzasında yer almaktadır. Bu coğrafik konum ve iklimsel özellikler flora ve faunanın çeşitlenmesinde ve zenginleşmesinde önemli bir olgudur.

Kaynaklar

-Aydın Çevre şehircilik İl Müdürlüğü

-Orman ve Su İşleri Bakanlığı 4. Bölge Müdürlüğü, Aydın Şube Müdürlüğü

105 E. ARAZİ KULLANIMI E.1. Arazi Kullanım Verileri

Aydın İli toplam yüzölçümü 831900 ha olup Türkiye yüzölçümü içinde %1.02'lik paya sahiptir. İl sınırları dâhilinde Söke, Aydın Ovası, Çine Ovası, Karpuzlu Ovası bulunmaktadır. Arazi kullanım açısından incelendiğinde; il topraklarının yarısına yakın bir bölümünün (%47,5) tarım arazisi olduğu görülmektedir. Bu arazinin Menderes Nehri'nin kuzeyinde kalan yamaçlarında özel ürün alanları yer almaktadır. Tarım alanlarının fazlalığı, üretim için önemli bir potansiyel arz etmektedir. Orman ve fundalık alanlar toplam alanın %38,4’ünü oluşturmaktadır (Çizelge E.1). Sulu tarım alanları Şekil 6' da görüldüğü gibi 2. Bölge olarak tanımlanan alanda Büyük Menderes Nehri boyunca uzanmaktadır. Koçarlı, Kuyucak, Sultanhisar, Yenipazar, Buharkent, Didim, Germencik, Söke, Aydın Merkez ilçeleri sulu tarım alanlarının olduğu nehir boyunca devam eden Büyük Menderes Ovası üzerinde bulunmaktadır. 1. ve 4. Bölgeler özel ürün alanlarının yoğunlaştığı, 3., 5. ve 6. bölgeler de orman ve fundalık alanların ağırlığı görülmektedir (Grafik E.1).

Aydın İli Arazi Kullanımı (ha) 47.466; 6% 14.271; 2% 0; 0%

395.494; 52% 298.000; 39%

8.103; 1% Tarım Arazileri Su Kütlesi (doğal göl, gölet, baraj, akarsu) Orman Sulak Alan Çayır ve Mera Yerleşim Yerleri, Yapay Bölgeler

Grafik E.1- – İlimizin Arazi Kullanım Oranları (Aydın Ticaret Odası,2012) Arazi kullanım kabiliyeti toprağın dengeli ve amacına uygun bir şekilde kullanılmasını sağlamak için toprak verimlilik durumlarının sınıflandırılmasıdır. Verimlilik derecelendirmesine göre I. Sınıftan VIII. sınıfa doğru verimlilik azalmaktadır. Tarıma elverişli topraklar I., II., III. ve IV. sınıf arazilerdir. V., VI. ve VII. sınıf topraklarda gerekli tedbirler alındıktan sonra tarımsal faaliyetler gerçekleştirilebilir. VIII. sınıf araziler ise tarıma elverişli olmayan alanlardır. Bölgesi içinde Aydın İl’inde toprak sınıflarına göre arazi dağılımına bakıldığında tarıma elverişli toprakların (I, II, III, IV) il alanı içindeki oranı %31'dir. Denizli'de bu oran %33, Muğla'da ise bu oran %14'tür.

Grafik E.2-Aydın - Denizli - Muğla İlleri Arazi Kullanım Kabiliyeti Sınıflarına Göre Dağılımı (Aydın Ticaret Odası, 2012)

106 1% 1. Sınıf 10% 2. Sınıf 3. Sınıf 4. Sınıf 5. Sınıf 6. Sınıf 7. Sınıf 8. Sınıf

Grafik E.3-Aydın İli Arazi Kullanım Kabiliyeti Sınıflarının Toplam Arazi İçindeki Payları (Aydın Ticaret Odası, 2012) Türkiye genelinde tarıma elverişli olarak adlandırılabilecek toprakların genel toplam içindeki payı %34'tür. Ege Bölgesi genelinde ise %26,2'ye düşmektedir. Bu değerler açısından değerlendirildiğinde Aydın'ın bölgesiyle kıyaslandığında verimli tarım arazilerine sahip, fakat Türkiye ortalamasından daha düşük değerleri olduğu görülmektedir. (Şekil 9, Şekil 10). Tarıma elverişli arazi varlığının (I, II, III, IV) Büyük Menderes Nehri boyunca bir kademelenme oluşturarak yoğunlaştığı görülmektedir. III. ve IV. sınıf topraklar ise Bozdoğan, Karacasu, Söke ve Büyük Menderes'in kuzeyindeki alanlarda daha yoğun olarak yer almaktadır (Harita, E.1, Aydın Ticaret Odası, 2012). Harita.1- Aydın İli Arazi Yapısı Uydu Görüntüsü (Aydın Ticaret Odası, 2012)

Şekil 11. Aydın İli Arazi Kullanım Kabiliyeti

107 E.2. Mekânsal Planlama

Aydın-Muğla-Denizli Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı’nın genel yaklaşımı beş temel kavram üzerine kurulmuştur: Bütünlük, Koruma, Gelişme, Planlama ve Katılım.

Havza ölçeğinde bütünlük kavramı, Türkiye’de planlama gündemine 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planları ile girmiştir. Bu yaklaşımla, havza bazında oluşturulan planlama bölgeleri ile sürdürülebilir kalkınmanın ekonomik kararlarla ekolojik kararların bir arada düşünülmesine olanak verecek fiziksel planlarla desteklenmesi ilkesi benimsenmiştir. Koruma, uzun süredir gündemde olan bir kavramdır; ancak bu kavram da ilk kez 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planlarında, tek tek koruma anlayışından farklı olarak, korunacak bir alanın veya bölgenin çevresel değerlerle etkileşiminin irdelendiği bir anlayışla ele alınmıştır. Gelişme, uzun yıllardır ekonomi kavramı ile ilişkilendirilmiş ve tek yönlü olarak değerlendirilmiş bir kavramdır. 1/100.000 ölçekli çevre düzeni planlarında gelişmenin ekonomik boyutunun yanı sıra sosyal ve mekânsal boyutu da dikkate alınmıştır. Planlama mekânsal kararların sektörel kararlarla örtüşmesini sağlayan bir anlayışla yapılmıştır. Katılım planlamanın temel prensiplerinden biridir. Bu kavram, planlama çalışmalarında uygulanabilirlik açısından kilit yaklaşım olmuş ve bu plan çalışması sırasında, hem Planlama Bölgesi bütününde yürütülen arazi çalışmaları, hem de Aydın, Muğla ve Denizli il Merkezleri’nde yapılan katılım ve bilgilendirme toplantıları ile plan kararlarının etkileyeceği tüm sosyal aktörlerin planlama sürecine katılımı sağlanmıştır.

Bu çerçevede, Aydın-Muğla-Denizli Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı’ndaki genel yaklaşımlar şu şekilde özetlenebilir:

-Aydın, Muğla ve Denizli illerini kapsayan Planlama Bölgesi havza ölçeğinde bir bütün olarak irdelenip, değerlendirilmiştir.

-Ekonomik kalkınma, sosyo-kültürel kalkınma, gelişmişlik düzeyi ve koruma-kullanma dengesinin sağlanmasının kalkınmada bir bütün olduğu ilkesi benimsenmiştir.

-Çevrenin sürdürülebilirliğine yönelik olarak, ekolojik öneme sahip hassas alanlar, özel çevre koruma bölgeleri, milli parklar, tabiat parkları, tabiatı koruma alanları, yaban hayatı geliştirme sahaları, doğal yaşam alanları ve önemli doğa alanları, koruma-kullanma dengesi çerçevesinde sürdürülerek korunacak alanlar olarak kabul edilmiştir.

-Kültürel ve doğal mirasın gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlamak üzere, arkeolojik, kentsel ve doğal sit alanları, ilgili mevzuat çerçevesinde korunacak alanlar olarak kabul edilmiştir.

-Kalkınma sürecinde büyük öneme sahip olan tarım arazilerinin sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla, ilgili kanun ve yönetmelikler çerçevesinde değerlendirilmesi ve korunması ilkesi benimsenmiştir.

Su havzaları koruma kuşakları mutlak korunacak alanlar olarak kabul edilmiştir.

Özel çevre koruma bölgeleri, kültür ve turizm koruma ve gelişim bölgeleri ve turizm merkezleri gibi özel kanunlara tabi alanlarda bu planla yeni kullanım kararı getirilmemiş olup, bu alanlarda, kırsal yerleşme alanları dışında diğer mevcut arazi kullanımı gösterilmiş ve bu bölgeler için resmi kurumlarca verilmiş olan, bu plana altlık teşkil eden kurum görüşleri, ulusal mevzuat ve taraf olduğumuz uluslararası sözleşmeler ile koruma altına alınarak koruma statüsü kazandırılmış alanlar, ekolojik değeri olan hassas alanlar, orman alanları ve tarım alanları işlenmiştir. Bununla birlikte,

108 bölgesel bütünlük ve sürdürülebilir kalkınma amacı ile bu alanlarda yetkili kurum ve kuruluşlarca yapılacak planlama çalışmalarının, ilgili özel kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla, 1/100.000 ölçekli çevre planın ilke ve stratejileri ile nüfus kabulleri doğrultusunda yapılması önem taşımaktadır.

Mevcut 1/5.000 ölçekli nazım ve 1/1.000 ölçekli uygulama imar planları sınırları içinde, planlamada eşik oluşturan kullanımlar, tarım, orman, jeolojik sakıncalı alanlar vb. alanlar korunmuştur.

Planlamada verilecek mekânsal kararların, ekonomik sektörler ve sektörler arasındaki eşgüdüm ya da koordinasyona bağlı olarak üretilmesi gerekliliği kabul edilmiştir.

109 E.2.1. Çevre Düzeni Planı

Plan Hükümleri

Kaynak: http://www.csb.gov.tr/gm/mpgm/index.php?Sayfa=sayfaicerik&IcId=486

09.03.2011 tarihinde onaylanan "Aydın-Muğla-Denizli Planlama Bölgesi 1/100 000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı"nın M18, M19, M20, M21, M22, N18, N19, N20, O18, O19, O20, O21, O22, O23, P 22 no’lu paftalarında 11.11.2008 tarih ve 27051 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Çevre Düzeni Planlarına Dair Yönetmelik", 4856 sayılı Kanun'un 2 (h) ve 10 (c) maddeleri ile 2872/5491 sayılı Kanun'un 9 (b) maddesi uyarınca 05.07.2011 tarihinde değişiklik yapılmıştır.

"Muğla, Bodrum Yalıkavak-Gündoğan-Göltürkbükü Turizm Merkezi” sınırının gösterilmesine ilişkin Aydın-Muğla-Denizli Planlama Bölgesi Lejand 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı Değişikliği (N18 Paftası) 26.12.2012 tarihinde onaylanmıştır.

110

E.3. Sonuç ve Değerlendirme Arazi örtüsü terimi sıkça arazi kullanımı tanımı ile birlikte kullanılır. Fakat bu iki terim eş anlamlı değildir. Arazi örtüsü yeryüzünü kaplayan bitki örtüsü ve insan yapımı yapıları ifade eder. Arazi kullanımı ise araziye ilişkin insan aktivitelerini ifade eder.

Arazi örtüsü terimi, dünya üzerinde var olan özelliklerin çeşidi ile ilgilidir. Tarım alanları, göller, ağaçlar ve otoyolların hepsi arazi örtüsü çeşitlerine örnektir. Arazi kullanımı terimi ise belirli arazi parçası ile ilgili insan aktivitesi ve ekonomik fonksiyonu ile ilişkilidir.

Birçok farklı bilim dallarında ilgilenilen çeşitli alanların güncel ve doğru bilgilere sahip arazi kullanımı haritalarına gereksinim vardır. Bununla beraber, “arazi kullanımı” terimi normal olarak arazinin uygunluğunun veya arazinin potansiyel kullanımının aksine, hem arazinin örtü tiplerini hem de arazinin gerçek kullanımını içeren birbiriyle bağıntılı bir anlamda kullanılır. Örneğin, bir alanın örtü tipi orman olsa bile bu, ormanlaşmış alanın kullanım amacının kereste üretimimi, orman rekreasyon bölgesi mi yoksa yaban hayatı koruma bölgesi veya su toplama havzasını olduğunu belirtmez.

Böylece, arazinin birçok gerçek kullanımının, herhangi bir yükseltiden toplanmış uzaktan algılama verileri ile doğrudan bilinemeyeceği, ancak bu verilerden dolaylı yoldan elde edilebileceği anlaşılmaktadır. Diğer bir şekilde anlatımsa, uzaktan algılanan verilerden çeşitli yüzey özelliklerini veya bitki örtüsü tiplerini tanımak ve sınıflandırmak olasıdır. Ancak halkın bu alanı kullanımını ifade eden belirli aktivite ise, çoğu kez yersel çalışmalarla belirlenmek veya incelenmek zorundadır. Örtü tipi ve arazi kullanımı arasındaki temel fark, uzaktan algılamada kullanılan aletsiz (manuel) yorumlama teknikleri ile bilgisayar destekli analiz teknikleri karşılaştırıldığında, daha anlaşılır olur. Aletsiz yorumlama teknikleri, daha çok çeşitli yeryüzü özelliklerini ve bitkisel örtü tiplerini tanımlamada ve sınıflandırmada kullanılır ve daha sonrada söz konusu alanın arazi kullanımı aktiviteleri yorumlayıcı tarafından belirlenir.

Böylece arazi kullanım haritalara oluşturulmuş olur. Diğer taraftan, bilgisayar destekli analiz teknikleriyle, bitki örtüsü haritaları, çeşitli yüzey özellikleri ve bitki örtüsü tiplerinin tanımlanması, sınırların belirlenmesi ve görüntülenmesi ile elde edilir. Verileri sınıflandırmak için sadece patern tanıma teknikleri ile arazi kullanımı belirlenemez. Bir arazi kullanım haritası gerektiğinde, örtü tipi ile ilgili olarak başlangıçta bilgisayarla üretilen bilgilerin, diğer kaynaklardan elde edilmiş yardımcı veya referans verileri ile birleştirildiği ikinci bir adım daha gerekir. Örneğin bir bilgisayar sınıflandırması sonucu olarak bir alan, orman su ve çayırla örtülü bir alan olarak gösterilebilir. Ancak, bu beliri alanı temel bir rekreasyon arazi kullanımına sahip olarak sınıflandırabilmek için, yeşil alanların konumu gibi ek bilgilere gereksinim vardır. Bu durumda, arazi kullanımının belirlenmesini sağlayan ek bilgiler, hava fotoğraflarından veya hâlihazırda var olan yersel kaynaklardan toplanıp sınıflandırma verileriyle birlikte kullanılmalıdır (http://aris.ormansu.gov.tr/ index.php?q=tr/arazi_kullanim/arazi_kullanimi_ve_arazi_ortusu).

Kaynaklar -Aydın, Muğla, Denizli Çevre Düzeni Planı Plan Hükümleri.

-Aydın İçin Sürdürülebilir Bölgesel Gelişme Çerçevesi, Aydın Ticaret Odası Yayınları, 2012

-Orman ve Su İşleri Bakanlığı (http://aris.ormansu.gov.tr/index.php?q=tr/arazi _kullanim/arazi_kullanimi_ve_arazi_ortusu)

111 F. ÇED, ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ

F.1. ÇED İşlemleri

Çizelge F.1 – İlimizde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından 2013 Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013)

Karar Maden Enerji Sanayi Tarım-Gıda Atık-Kimya Ulaşım-Kıyı Turizm-Konut TOPLAM

ÇED Gerekli Değildir 33 8 4 11 2 8 66 ÇED Olumlu Kararı 2 5 ÇED Gereklidir 2

ÇED Gerekli Değildir Kararı

8 Maden 33 4 Enerji Sanayi 11 Tarım-Gıda Atık-Kimya 2 8 Ulaşım-Kıyı Turizm-Konut

Grafik F.1 – İlimizde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından 2013 Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013)

ÇED Kapsam Dışı

42; 14%

42; 14%

32; 11%

Enerji Turizm Konut Maden Atık - Kimya Sanayi Tarım - Gıda Ulaşım Kıyı Yatırım Diğer

Grafik F.2 – İlimizde Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği Kapsamı Dışında Değerlendirilen Projelerin Sektörel Dağılımı (Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012)

112 F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri

Çizelge F.1 – İlimizde Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik Hükümleri kapsamında değerlendirilen Projelerin Sektörel Dağılımları (Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) 2013 YILI İÇERİSİNDE VERİLEN İZİN VE LİSANS BELGELERİNİN SEKTÖREL DAĞILIMI SEKTÖRLER İZİN VE LİSANS Enerji Turizm Konut 19 Madencilik ve Yapı Mal. Endüstrisi 26 Metal Endüstrisi 2 Kimya ve Petrokimya Endüstrisi 2 Ağaç, Kağıt ve Tekstil Endüstrisi 1 Gıda, Tarım ve Hayvancılık Endüstrisi 6 Atık Yönetimi - Diğer Tesisler 2 Toplam 58

Enerji Turizm Konut 26 Madencilik ve Yapı Mal. Endüstrisi 19 Metal Endüstrisi Kimya ve Petrokimya Endüstrisi Ağaç, Kağıt ve Tekstil Endüstrisi 6 2 Gıda, Tarım ve Hayvancılık Endüstrisi Atık Yönetimi 2 0 2 Diğer Tesisler 1

Grafik F.1 – İlimizde Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik Hükümleri kapsamında değerlendirilen Projelerin Sektörel Dağılımları (Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013)

F.3. Sonuç ve Değerlendirme Enerji Turizm Konut 19, Madencilik ve Yapı Mal. Endüstrisi 26, Metal Endüstrisi 2, Kimya ve Petrokimya Endüstrisi 2, Ağaç, Kağıt ve Tekstil Endüstrisi 1, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Endüstrisi 6, olmak üzere 2013 yılında toplam 58 tesis Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik Hükümleri kapsamında değerlendirilmiştir.

Kaynaklar -Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü http://izinlisans.cevre.gov.tr

113 G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI G.1. Çevre Denetimleri

Bu rapor kapsamında denetim faaliyetleri değerlendirilirken, gerçekleştirilen denetimler planlı (rutin) ve ani (plansız-rutin olmayan) denetimler olarak ikiye ayrılmıştır. Planlı denetimler, bir ya da çok yıllık bir program çerçevesinde il müdürlüğümüz tarafından haberli veya habersiz olarak gerçekleştirilen denetimlerdir. Plansız denetimler ise; a. izin yenileme prosedürünün bir parçası olarak, b. yeni izin alma prosedürünün bir parçası olarak, c. kaza ve olaylar sonrasında (yangın ve aniden ortaya çıkan kirlilikler gibi), d. mevzuata uygunsuzluğun fark edildiği durumlarda, e. Bakanlık ya da ÇŞİM tarafından gerek görülen durumlarda, f. ihbar veya şikâyet sonrasında ani olarak gerçekleşen ve herhangi bir programa bağlı kalınmaksızın ÇŞİM tarafından yapılan denetimlerdir.

Çizelge G.1 -İlimizde 2013 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl

Müdürlüğü 2013)

sallar

-

Denetimler Birleşik Hava Su Toprak Atık Kimya Gürültü DerinDeniz Deşarjı ÇED İzin Toplam

Planlı denetimler 15

Ani (plansız) denetimler 100 242 5 208 1 98 40

Genel toplam 15 100 242 5 208 1 98 40

Planlı denetimler

Birleşik Hava Su Toprak Atık Kimya-sallar Gürültü Derin Deniz Deşarjı ÇED İzin

Grafik G.1 - İlimizde ÇŞİM Tarafından (2013) Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013)

114 Ani (Plansız) denetimler

Birleşik Hava Su Toprak Atık Kimya-sallar Gürültü Derin Deniz Deşarjı ÇED İzin

Grafik G.2 – İlimizde ÇŞİM Tarafından (2013) Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013)

694

15

Ani Plansız Denetimler Planlı Denetimler

Grafik G.3– İlimizde ÇŞİM Tarafından 2013 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013)

5 208

242 1

98

40 100

15

Birleşik Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü Derin Deniz Deşarjı ÇED İzin

Grafik G.4– İlimizde ÇŞİM Tarafından 2013 Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013)

115 G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi

Çizelge G.2 – İlimizde 2012 Yılında ÇŞİM’e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012) Şikayetler Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED TOPLAM Şikâyet sayısı 200 242 25 208 1 123 799

Denetimle sonuçlanan 200 242 25 208 1 123 799 şikâyet sayısı Şikâyetleri denetimle 200 242 25 208 1 123 799 sonuçlanma (%)

Şikâyet sayısı

0; 0%

1; 0% 123; 16% 200; 25%

208; 26%

242; 30%

25; 3%

Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED

Grafik G.5 – İlimizde 2012 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012)

G.3. İdari Yaptırımlar

Çizelge G.3 – İlimizde 2013 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl

Müdürlüğü, 2013)

Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED Diğer

Ceza Miktarı 650.176 1.223,00 34.404,00 579.724,50 23.854,35

Uygulanan Ceza Adedi 17 7 12 5 5

116 2013 YILINDA KONUSUNA GÖRE UYGULANAN İDARİ PARA CEZALARI

1.223,00 34.404,00 650.176

579.724,50

23.854,35

Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED Diğer

Grafik G.6 – İlimizde 2013 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2013) G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları İlimizde Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği yükümlülüğünü yerine getirmeden faaliyete geçen üç işletmeye faaliyet durdurma cezası, Çevre Kanunun 20. maddesi gereğince uygulanmıştır. Bu tesisler turizm-konut ve tarım- gıda sektöründe faaliyet gösteren işletmelerdir.

G.5. Sonuç ve Değerlendirme Doğal Kaynakların verimli ve etkin olarak kullanılması, çevresel değerlerin korunması izleme, denetim yoluyla sağlanabilir. Müdürlüğümüzce yapılan 709 çevre denetimde yönetmeliklere aykırı faaliyet gösterdiği tespit edilen işletmelere toplam 2.547.628 TL Çevre Kanunu kapsamında idari yaptırım tesis edilmiştir.

Kaynaklar -Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

117 H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ

Çevre; Bir canlı organizmayı veya bir canlı topluluğu yaşamı süresince etkileyen her türlü biyotik ve abiyotik (sosyolojik, kültürel, tarihsel, iklimsel, fiziksel) öğelerin tümü olarak tanımlanmaktadır.

İnsanlığın bilimde ve teknolojide büyük bir hızla ilerlemesi, 20. yy başlarında büyük bir övünçle sürüldüğü gibi “Doğaya-doğal güçlere hakim olması” ve onlardan yararlanmayı, yok etme ve tahrip etme düzeyine vardırması, ekosistemlerin kendisini onaramayacak düzeyde bozulmasına neden olmuştur. Yaşam standartlarında hızlı yükselmeye karşıt olarak çevre hızlı bir bozulma ve olumsuz değişimlere uğramıştır. Aşırı nüfus artışına paralel olarak doğal kaynaklar üzerindeki baskı artmış, beslenmek, giyinmek ve barınmak için tarımsal ve endüstriyel üretimin artması gerekmiş, rahat ve huzurlu yaşamın ön koşulu olan enerji üretimi ve tüketimi aşırı boyutlara varmıştır. Bütün bunların sonucu, dünyamız kendi doğal güçleri ile kendini yenilemeyecek boyutta çevre sorunlarıyla karşı karşıya kalmıştır.

Ülkemizde genellikle nüfus artışı ile görülen sağlıksız kentleşme ve hızlı ekonomik gelişme süreci, istenmeyen ancak giderek boyutları büyüyen hava, toprak, su kirlenmeleri ile gürültü, erozyon vb. çevre sorunları yaratarak doğal dengenin bozulmasına yol açmıştır.

Çevre sorunlarının özellikle son yıllarda çok hassas bir noktaya gelmesi bu konudaki tartışmaların daha ciddi ölçülerde yapılmasını zorlamış ve bu durum bilimsel yaklaşımların yaşama geçirilmesi arayışlarını güçlendirmiştir.

Bununla birlikte kamuoyunda belli bir çevre bilincine ulaşılması, sorunların çözümleme sürecini hızlandırıcı bir faktör olarak kendini göstermiştir. Kısa vadede merkezi anlamda örgütlü çalışmalar ve bağlayıcı yatırımlarla çevre sorunlarının çözümü olanaklı görünmektedir. Bu durumda yapılması gereken uygulama, mümkün olduğunca insan ve doğa yaşamını yakından etkileyen türden sorunların, toplumsal düzeyde çözüme kavuşturulmasıdır.

Doğal çevreye karşı uygulanan yıkımın azaltılması, denetlenmesi ve önlenmesi beraberinde pek çok yükümlülükler getirmiştir. Çevre koruma uygulamalarını teknik yönden tasarlayacak, yönlendirecek çalışma disiplinini yaratmak, bu disiplinde çalışacak insanları yetiştirmek, konuyla ilgili teknolojiyi geliştirmek, yetkili organları belirlemek, yasa yönetmelik ve benzeri yaptırımlar uygulamaya koymak, bu yükümlülüklerin en somut olanlarıdır. Gerçek olan nokta, sorunları çözecek olan teknik kadronun gerekliliğidir. Eğitilen kadrolar da toplumu eğitmekle birinci derecede sorumlu profesyonellerdir.

Hızla artan çevre sorunlarının çözümünde ve çevrenin korunup iyileştirilmesinde çevre eğitiminin rolü belirleyicidir. Genel olarak eğitim, bireylerde davranış değişikliği oluşturma ve insanları geleceğe hazırlama işlevidir. Çevre eğitiminin insanın biyofiziki ve sosyal çevresi ile ilgili değerlerin, tutumların ve kavramların tanınması ve ayırt edilmesi diye tanımlanır. Çevre eğitimi insanın doğduğu andan başlayıp ölene kadar alması ve uygulaması gereken bir eğitim sürecidir ve şu çerçevede verilmesi uygundur.

1-Bilgilenme-Bilgilendirme

2-Bilinçlenme-Bilinçlendirme

118 3-Kalıcı, duyarlı ve olumlu davranış değişikliği kazanma-kazandırma

4-Doğal, tarihi, kültürel ve estetik değerleri koruma

5-Doğayı tahrip etmeden ve yok etmeden kullanma

6-Kirlenen, tahrip olan çevreyi geri kazanma

7-Aktif katılımı sağlama ve sorunların çözümünde görev alma-görevlendirme

Ülkemizde bugün çevre konusunda çıkan sorunların ana nedenlerinden biri, bilgi ve bilinçlenmede karşılaşılan eksikliklerdir. Eğitimin amacı; araştıran, geliştiren, bulduklarını sorgulayan, inceleyen ve bilimin önemini anlayan, kullanan, yorumlayan ve üstüne yeni bilgiler koyabilen insanı yetiştirmek olmalıdır. Yaygın çevre eğitimi, toplumun her kesimine yönelik olarak ve çevre ile etkileşimlerin yoğunluğuna göre yapılmalıdır. Çağın bilim ve teknolojisiyle donanmış insan gücü, çevrenin en önemli unsurudur. Eğitim çağımızın bilim ve teknolojik gelişmesini anlayacak, yenilerini üretebilecek şekilde insan gücü yetiştirmeyi sağlamalıdır. Çevre eğitimi sadece bilgi aktarımı şeklinde olmamalıdır. Davranışsal değişiklikleri de yaratmalıdır.

Çevre eğitiminin temeli “ sevgi “ unsuruna oturtulmalı ve doğa sevgisi geliştirilmesi yoluyla çevre korumada her birey sevgi duyduğu çevre için mücadele etme yolunda yönlendirilmelidir. Eğitimin doğumdan başlayıp ölüme kadar olması gereken bir süreci kapsadığı düşünülürse, her yaştaki ve her meslekteki kişilere belli bir program dahilinde verilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

Çevre eğitimi, sürekli ve dengeli kalkınma sistemi içerisinde yaşamın her aşamasında ve toplumun tüm katmanlarını içine alan bir boyutta ele alınmalıdır.

Dengeli ve sürekli kalkınma, gelecek nesillerin sahip olacağı olanakları tehlikeye sokmadan bugünkü neslin gereksinimlerini karşılayan bir kalkınma biçimidir ve “Kalkınmayı çevre değerlerini tahrip etmeden gerçekleştirme “ düşüncesi köklü bir alışkanlık haline getirilmelidir.

Öncelikle insana çevre değerleri benimsetilmeli, çevre bilinci verilmelidir. Böylece çevre değerleri genel değer sistemi içine sokulabilir ve olumlu davranış değişikliği yaratılabilir. Bilinçlenme bireylerde çevre bilinci yaratılmasında aktif bir olgudur. Çevre eğitimi de aynı biçimde aktif bir eğitim anlayışıyla ele alınmalı, aktif eğitimi gerçekleştirmek için yapacakları uygulamalarda kendi kendini eğiten taban örgütleri, gönüllü örgüt ve topluluklar desteklenmelidir. Çevre eğitiminin özünde sevgi ve benimseme olgusu yer almaktadır. Boyun eğme ve korkutma gibi olgulardan arındırılmalıdır. Çevre eğitiminin temeli kişisel sorumluluk eğitimine dayanmalıdır. Farklı eğitim düzeyindeki insanları eğitirken, hangi türden duyarlılıklara sahip olduklarının bilinmesi çevre eğitimine temel oluşturulmalıdır. Çevre eğitimi demokrasi eğitimidir. Bu nedenle toplumsal katılım sağlanmalıdır. Katılım sağlanabilmesi için bunun nasıl olabileceği ve karardan nasıl etkileneceği bilinci topluma verilmelidir. Kurum ve kuruluşlar bazında çevre örgütlerine gidilmeli, yönlendirici kurumlar arasında koordinasyon ve iletişim kurulmalı, bütün çalışmalarda geliştirme ve süreklilik ilkesi hakim olmalıdır. Çevre eğitimi bir eğitim programının uygulanması şeklinde olmalı, sürekli ve uygulamadan oluşan bir eğitim şeklinde olmalıdır. Koruma kavramının engelleyici değil, çağdaş ve topluma ileri götüren bir kavram olduğu bilinci verilmelidir.

İl Müdürlüğümüz, kuruluşundan bu yana, 2872 sayılı Çevre Kanunu ve bu kanuna bağlı yönetmelikler çerçevesinde; Çevrenin korunması ve iyileştirilmesi, her türlü çevre kirliliğinin

119 önlenmesi, İlin doğal bitki ve hayvan varlığı ile doğal zenginliklerinin korunması ve kamuoyunda çevre bilincinin oluşması için, çevre eğitim faaliyetlerinde bulunmak üzere çalışmalarını sürdürmektedir.

Ülkemizde son yıllarda yoğun olarak görülen çevre sorunlarının temelinde, toplumun çevre ile ilgili hak ve sorumlulukları konusunda yeterli çevre bilinci ve duyarlılığının bulunmaması, çevre eğitim düzeyinin yetersiz kalması, yeterli sayıda uzman çevre eğiticilerinin bulunmaması, çevre bilincinin oluşturulmasında kitle iletişim araçlarının yeterli bir şekilde kullanılmaması, gelişmiş ülkelerin çevre eğitim programlarının ülkemize adaptasyonunun sağlanmaması, mevzuat karmaşasının eğitime yansıması, bu nedenle toplumsal katılımın sağlanamaması, kurum ve kuruluşlar bazında çevre örgütlenmesine gidilememesi, eğitim için gerekli finansmanın sağlanamaması, çevre eğitiminin sürekli ve uygulamalı görsel ve işitsel bir program şeklinde uygulanmaması sonucunda çevre bilinci oluşmamaktadır.

İl Müdürlüğümüz çevre konusunda eğitim ve yayına ayrı bir önem vermektedir. Çünkü topluma çevre bilincinin verilmesi ve çevre sorunlarına karşı önlemlerin alınmasında eğitimin önemi büyüktür. Çevre konusunda bilinçlenmemiş ve eğitilmemiş bir toplum yaşadığı dünyayı kendinden sonra başkalarının kullanacağını düşünemez. Çok genç nüfusa sahip olan ülkemizin, çevre eğitimi sayesinde yakın bir gelecekte yeterli çevre bilincine kavuşacağı, çevre kirliliğini önleme ve koruma konularında ileri bir düzeye geleceği mütalaa edilmektedir.

2012-2013 Öğretim Yılı Bahar dönemi içerisinde, öğrencilerimizde çevre bilincinin gelişmesi ve çevrenin korunması yönünde olumlu davranışlar geliştirebilmek amacıyla İl Milli Eğitim Müdürlüğü ve İl Müdürlüğümüz işbirliği çerçevesinde belirlenen ve İlimiz genelinde eğitim-öğretim veren 17 adet ilk ve Orta Okulumuzda “Çevre Eğitimi / Bilgilendirme” çalışması gerçekleştirilmiştir.

Çevre Eğitiminde görevli okullarda, çevre konulu eğitim konferansları düzenlenmiş olup, eğitim çalışmalarında daha temiz daha sağlıklı bir çevre özlemi dile getirilerek, öğrenci ve öğretmenlere; yok olan yeşil alanlar, çevre koşullarının insan psikolojisine etkileri, yaşanılan çevrenin korunması, çevreyi kirletenlerin uyarılması, doğal kaynaklarımızın sınırlı olduğu ve iyi kullanılması gerektiği, bilinçli su-enerji kullanımı, su kaynaklarının korunması-kirliliğin önlenmesi, atıklar-atıkların geri kazanımı ve bilinçli tüketim-alışveriş, gürültü kirliliği ve gürültü kirliliği ile mücadele-alınacak basit önlemler, doğada yaşayan hayvan ve bitki türlerinin korunması ve zarar verilmemesi, nesli tehlike altında olan yabani hayvan ve bitki türleri, yeşil alanların çoğaltılması, toprak ve orman kaynaklarının korunması, erozyon ile mücadele, tarihi ve kültürel varlıklarımızın korunması, hava kirliliği ve önlenmesi, günlük yaşamda çevre, çevre bilinci ile yapılan alışveriş gibi konularda bilgi aktarılarak mesajlar verilmiştir.

16-22 Eylül tarihleri arasında Avrupa Birliği aday ve üye ülkelerinin ortaklaşa organize etmekte olduğu “Avrupa Hareketlilik Haftası’nın” ülkemizde de değişik etkinliklerle, ses getirecek şekilde kutlanması konusu ile ilgili olarak; Çevreye duyarlı yeni bir kent kültürü oluşturulması, sürdürülebilir ulaşım modelleri ve getirilerinin halka mal edilmesi göz önünde bulundurularak hafta kapsamında, İlimizde Valiliğimiz (İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü) koordinasyonunda her yıl kutlama programı hazırlanmaktadır.

Bu kapsamda, kamuoyunun dikkatini çekmek amacıyla İl Müdürlüğümüzce hazırlanan 2013 Yılı Avrupa Hareketlilik Haftası etkinlik programı çerçevesinde; İl Müdürlüğümüz çalışanları, kamu

120 kurum/ kuruluş temsilcileri ve ilgili sivil toplum kuruluşlarının katılımları ile Kurum Hizmet Binası önünde başlayan, İlimiz, Efeler Mahallesinde yer alan “Yürüyüş Parkuru ”’nda devam eden ve yine İl Müdürlüğümüz Hizmet Binası önünde sona eren “ Temiz Hava Sağlıklı Yaşam Yürüyüşü” gerçekleştirilmiştir.

Ayrıca, İlimizde, Çevre kirliliğini, karbon salınımını ve gürültüyü azaltmak, trafiği ve park sorunlarını kent merkezinde hafifletme, kısa ve orta mesafede ulaşımı daha rahat sağlayabilmek için toplu taşıma alternatiflerinin teşvik edilmesine yönelik, kamuoyunun bilinçlendirilmesi amacıyla; bahsi geçen temaya uygun İl Müdürlüğümüz tarafından hazırlatılan sloganların yer aldığı pankartların 16-22 Eylül Avrupa Hareketlilik Haftası süresince asılı kalmak üzere, halkın yoğun kullandığı meydan/ana arterlerde ve şehir içi hatlarındaki toplu taşıma araçlarına takılması sağlanmıştır.

Bununla birlikte çeşitli etkinlikler düzenlenerek, bisikletin yer ve enerjiden tasarruf sağladığı, ne gürültüye ne de hava kirliliğine neden olduğu, sürdürülebilir ulaşıma ve kamu refahına katkıda bulunduğu, etkin ve sağlıklı olduğu gibi konularda kamuoyunun dikkati çekilerek, etkinliğe katılan tüm kentlerde olduğu gibi gün boyunca, ilimizde yaşayan insanların bisiklet kullanımı için motive olmaları konusunda çalışmalar yapılmıştır.

Ülkemizde ve Dünyada çevre korumacılığının yaygınlaştırılması, çevresel kalitenin iyileştirilmesi ve aktif katılımın sağlanmasını amaçlayan ulusal ve küresel bilinçlendirme günü olarak kabul edilmekte olan, 5 Haziran Dünya Çevre Günü ’nün İlimizde kamuoyunun bilinçlendirilmesine yönelik, günün anlam ve önemini belirtir bir biçimde kutlanmasını sağlamak üzere İl Müdürlüğümüzce her yıl kutlama programı hazırlanmaktadır.

İl Müdürlüğümüz tarafından hazırlanan 2013 Yılı Dünya Çevre Günü etkinliklerini içeren kutlama programının ilk günü, Atatürk Anıtına çelenk konulması, saygı duruşu ve İstiklal Marşı'nın okunması ile başlayarak, Sayın Valimizin Makamında ziyaret edilmesi ile son bulmuştur. İl Müdürlüğümüz tarafından, Aydın Orman Fidanlık Şefliği tarafından bedelsiz olarak karşılanan muhtelif cins fidanın (fıstık çamı, ceviz, çınar v.b. türler) Hizmet Binası Bahçesine dikimi gerçekleştirilmiş, ayrıca İl Müdürlüğümüz tarafından yaptırılan lokmanın halkımıza dağıtımı ve ikramı sağlanmıştır.

Dünya Çevre Haftası süresince, İlimiz merkez ana arter ve meydanlarında ’’Çevre’’ konulu pankart ve afişlerimiz asılmıştır. İlçelerimizde ise çevre günü kutlamaları, İlçe Milli Eğitim Müdürlükleri ve Belediye Başkanlıklarının koordinasyonunda belirli bir program dahilinde gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, İl Müdürlüğümüzce, 5 Haziran Dünya Çevre Günü kutlama programı ve haftanın önemi hakkındaki bilgileri içeren basın bildirisi hazırlanmış, Valiliğimiz Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü aracılığıyla, kamuoyunun bilgilendirilmesinin sağlanması için İlimizde faaliyet gösteren tüm yerel basın ve TV-Radyo kuruluşlarına dağıtımının yapılarak yayınlanması gerçekleştirilmiştir.

Ayrıca, İlimiz Adnan Menderes Üniversitesi Meslek Yüksek Okulu Müdürlüğü tarafından, Yüksekokul öğrencilerine yönelik talep etmiş olduğu “ Çevre Bilincinin Arttırılması ” konulu eğitim semineri İl Müdürlüğümüz teknik elemanı tarafından verilmiştir.

121 I. İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER 1.GENEL 1.1.Nüfus NÜFUS GÖSTERGE: Nüfus artış hızı TANIM: Belirli bir dönemde, Aydın İli için nüfus büyüklüğünün ortalama yıllık artışıdır Kaynak: www.tuik.gov.tr/IcerikGetir.do?istab_id=5 (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları 2013), Türkiye İstatistik Kurumu Kullanılan Veri Ve Gösterge Birimi: 1990-2012 dönemi İl nüfus artış hızı (%), Nüfus yoğunluğu (kişi/km2) Çizelge I.1-1990-2012 dönemi İl nüfus artış hızı (%), Nüfus yoğunluğu (kişi/km2) Yıllar 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2001 2002 2003

Nüfus (Milyon Kişi) 950757

Nüfus Artış Hızı (%)

Yıllar 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Nüfus (Milyon Kişi) 946971 965500 979155 989862 999163 1006541 1020957

Nüfus Artış Hızı (%) 19,4 14,0 10,9 9,4 7,4 14,2

Nüfus yoğunluğu (kişi/km2) 121 123 125 126 127 128 130 Durum ve eğilimler; 1050000 1000000 950000 900000 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Nüfus (Milyon Kişi)

30 20 10 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Nüfus Artış Hızı (%)

135 130 125 120 115 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Nüfus yoğunluğu (kişi/km2)

Değerlendirme ve Sonuçlar; Yukarıda verilen grafiklerden de görüleceği üzere Aydında nüfus artış hızında 2012 yılına kadar düşme olmasına rağmen toplam nüfusta bir artış gözlenmektedir. Nüfus artış hızında 2013 yılından itibaren artış gözlenmektedir. Toplam nüfus artmaya devam etmektedir. Nüfusun kentsel alanlarda yoğunlaşması, bu alanlarda çevre üzerinde baskının artması anlamına gelmektedir.

122 NÜFUS GÖSTERGE: Kentsel nüfus oranı TANIM: Belirli bir tarihte kentsel alan olarak tanımlanmış 20.001 ve üzeri nüfusa sahip yerleşim yerlerinde yaşayan nüfusun toplam nüfus içindeki oranıdır. KAYNAK: http://tuikapp.tuik.gov.tr/adnksdagitapp/adnks.zul), http://tuikapp.tuik.gov.tr/nufusapp/idari.zul? www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/AYDIN.pdf Türkiye İstatistik Kurumu KULLANILAN VERİ VE GÖSTERGE BİRİMİ: 1990-2012 dönemi yıllık (1927, 1950 ve 1980 yılları da olacak şekilde) kırsal ve kentsel nüfus oranı (%),Türkiye geneli oranlarıyla karşılaştırılması Durum ve eğilimler: Veri Formatı Çizelge I.2-1965-2012 dönemi yıllık kırsal ve kentsel nüfus oranı (%),Türkiye geneli oranlarıyla karşılaştırılması TÜRKİYE YILLAR (İl +İlçe Merkezleri) İl+İlçe Merk./Türkiye(%) (Belde+Köyler) Belde+Köy./Türkiye (%) Toplam Nüfus 1965 10.805.817 34 20.585.604 66 31.391.421 1970 13.691.101 38 21.914.075 62 35.605.176 1975 26.865.757 53 23.798.701 47 50.664.458 1980 19.645.007 44 25.091.950 56 44.736.957 1985 26.865.757 53 23.798.701 47 50.664.458 1990 33.326.351 59 23.146.684 41 56.473.035 2000 44.006.184 65 23.797.743 35 67.803.927 2007 49.747.859 70 20.838.397 30 70.586.256 2008 53.611.723 75 17.905.377 25 71.517.100 2009 54.807.219 76 17.754.093 24 72.561.312 2010 56.222.356 76 17.500.632 24 73.722.988 2011 57.385.706 77 17.338.563 23 74.724.269 2012 58.448.431 77 17.178.953 23 75.627.384 2013 70.034.413 91 6.633.451 9 76.667.864

AYDIN YILLAR (İl +İlçe Merkezleri) İl+İlçe Merk./Aydın (%) (Belde+Köyler) Belde+Köy./Aydın (%) Toplam Nüfus 1965 165.953 32 358.965 68 524.918 1970 186.856 33 377.946 67 564.802 1975 302.311 41 441.108 59 743.419 1980 245.329 38 407.159 62 652.488 1985 302.311 41 441.108 59 743.419 1990 384.711 47 440.105 53 824.816 2000 493.114 52 457.643 48 950.757 2007 536.758 57 410.213 43 946.971 2008 556.700 58 408.800 42 965.500 2009 573.884 59 405.271 41 979.155 2010 588.552 59 401.310 41 989.862 2011 599.973 60 399.190 40 999.163 2012 611.846 61 394.695 39 1.006.541 2013 1.020.957 100 0 0 1.020.957

123 TÜRKİYE AYDIN TÜRKİYE AYDIN İl+İlçe Merkezleri/Türkiye İl+İlçe Merkezleri/Aydın Belde+Köyler/Türkiye Belde+Köyler/Aydın

(%) (%) (%) (%) 1965 34 32 1965 66 68 1970 38 33 1970 62 67 1975 53 41 1975 47 59 1980 44 38 1980 56 62 1985 53 41 1985 47 59 1990 59 47 1990 41 53 2000 65 52 2000 35 48 2007 70 57 2007 30 43 2008 75 58 2008 25 42 2009 76 59 2009 24 41 2010 76 59 2010 24 41 2011 77 60 2011 23 40 2012 77 61 2012 23 39 2013 91 100 2013 9 0

120 80

70 68 100 100 66 67 62 91 60 62 59 59 56 80 53 75 76 76 77 77 50 70 47 47 48 65 43 61 41 42 41 41 60 59 57 58 59 59 60 40 40 39 53 53 52 35 44 47 30 30 40 38 41 41 34 38 25 24 24 23 32 33 20 23 20 10 9

0 0 0

1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

TÜRKİYE İl+İlçe Merkezleri/Türkiye (%) TÜRKİYE Belde+Köyler/Türkiye (%)

AYDIN İl+İlçe Merkezleri/Aydın (%) AYDIN Belde+Köyler/Aydın (%)

Yıllar itibariyle Aydın ve Türkiye Genelinde Kentsel Nüfus Yıllar itibariyle Aydın ve Türkiye Genelinde Kırsal Nüfus Oranlarındaki değişim Oranlarındaki değişim Değerlendirme ve Sonuçlar; İl, ilçe, belediye, köy ve mahallelere göre nüfuslar belirlenirken, Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü (NVİGM) tarafından, ilgili mevzuat ve idari kayıtlar uyarınca Ulusal Adres Veri Tabanı'nda yerleşim yerlerine yönelik olarak yapılan idari bağlılık, tüzel kişilik ve isim değişiklikleri dikkate alınmaktadır. Bu kapsamda, 6360 ve 6447 sayılı kanunlar ile düzenlenen ve bu kanunlar uyarınca ilk mahalli idareler genel seçimlerinde yürürlüğe girecek olan idari bağlılık ve tüzel kişilik değişiklikleri ile 5393 sayılı Yasa'nın 8 inci ve 11 inci maddelerine göre alınan ve söz konusu Kanun gereğince ilk mahalli idareler seçimlerinde uygulanacak olan birleşme ve katılmalar, belediye ve köy tüzel kişiliğinin kaldırılmasına ve bir beldenin köye dönüştürülmesine dair kararlar, Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığı'nın 421 sayılı Kararına istinaden, NVİGM tarafından 1 Aralık 2013 tarihi itibarıyla Ulusal Adres Veri Tabanı'na yansıtıldığı için, 2013 ADNKS sonuçları belirtilen değişiklikleri içermektedir. Yukarıda soldaki grafikte Aydın ilindeki kentsel nüfus artış oranlarının Türkiye genelindeki kentsel nüfus artış oranlarının altında fakat bu oranlara yakın seyrettiği görülmektedir. Yukarıda sağdaki grafikte ise Aydın ilindeki kırsal nüfus azalış oranlarının Türkiye genelindeki kırsal nüfusun azalış oranlarının oldukçaüzerinde seyrettiği görülmektedir. Ülkemizde 1990 yılında %51,32 olan kentsel nüfus oranı 2000 yılında %59,25’e yükselmiştir. Hızlı kentleşme ile birlikte sosyal, ekonomik, demografik ve çevresel sorunlar ortaya çıkmıştır. Plansız kentleşme ve gecekondulaşma ile hizmet sunumu bakımından sorunlu kentler oluşmuş ve çevre sorunları hızla büyümüştür. Ülkemizde artan kentsel nüfus oranına paralel olarak kentlerde yaşanan çevre sorunlarının da artması olasılığı vardır.

124 1.2.Sanayi SANAYİ GÖSTERGE: Sanayi Bölgeleri TANIM: Sanayinin belli alanlarda yapılanmasını sağlamak, kentleşmeyi yönlendirmek, çevre sorunlarını önlemek gibi amaçlarla mal ve hizmet üretim bölgeleri olarak hizmet sunmayı amaçlayan organize sanayi bölgeleri vb. sanayi bölgelerinin sayısının, toplam alanlarının ve ildeki planlı sanayileşme oranının zaman serisinde ifade edilmesidir. KAYNAK: https://osbbs.sanayi.gov.tr/citydetails.aspx?dataID=199 Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı http://www.sanayi.gov.tr/Files/Documents/81-il-durum-raporu-2012-11052012113452.pdf Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı http://aydinticaretborsasi.org.tr/pdf/ayd%C4%B1n-ekonomik-raporu-2012.pdf Aydın Ticaret Borsası http://geka.org.tr/yukleme/planlama/Sekt%C3%B6rel%20Ara%C5%9Ft%C4%B1rmalar/G%C3%BCney%20Ege%20B%C3%B6 lgesi%20Organize%20Sanayi%20ve%20Serbest%20B%C3%B6lge%20Ara%C5%9Ft%C4%B1rma%20Raporu.pdf Güney Ege Kalkınma Ajansı Tabloda yer alan bilgiler 2013 yılına aittir. Değerlendirme ve Sonuçlar bölümündeki bilgiler Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Genel Müdürlüğünün Mayıs 2012 tarihli “81 İl Durum Raporu”ndan alınmıştır. KULLANILAN VERİ VE GÖSTERGE BİRİMİ: İlde bulunan sanayi kuruluşlarının sayısı, sektörlerine göre sanayi bölgelerinin (Organize Sanayi Bölgeleri, Küçük Sanayi Siteleri, Endüstri İhtisas Bölgesi ilan edilmiş alanlar, Büyük Sanayi Siteleri vb.) sayısı, kapasitesi, alanı (ha), OSB ve diğer sanayi alanlarında yer alan sanayi kuruluşlarının sayısının ildeki tüm sanayi kuruluşları sayısına oranı (%) Durum ve eğilimler; Veri Formatı Çizelge I.3-Aydındaki Organize Sanayi Bölgeleri OSB Toplam Boş Faal Toplam 1.Ağırlıklı 2.Ağırlıklı OSB Adı İlçe Büyüklüğü Parsel Parsel Tesis istihdam Sektör Sektör [m²] Sayısı Sayısı Sayısı Aydın Organize Sanayi Bölgesi Merkez 304.965 63 0 2700 Zeytin Metal 48 Aydın ASTİM Makine Organize Sanayi Merkez 2.270.662 245 126 3608 Gıda 100 Bölgesi imalatı Aydın Ortaklar Organize Sanayi Germencik 1.217.311 37 3 500 Gıda Makine 8 Bölgesi Söke Organize Sanayi Bölgesi Söke 1.202.994 88 72 20 Tekstil İnşaat 1 Aydın-Nazilli Organize Sanayi Nazilli 491.621 44 0 130 Makine Enerji 5 Bölgesi Çine Organize Sanayi Bölgesi Çine 528.495 51 44 100 Enerji Gıda 2 Buharkent Organize Sanayi Bölgesi Buharkent ------Yukarıdaki tablodaki OSB’lerden Aydın Ortaklar Organize Sanayi Bölgesi ile Çine Organize Sanayi Bölgesinde inşaat çalışmaları, Söke Organize Sanayi Bölgesinde kamulaştırma çalışmaları sürmektedir. Buharkent OSB yer seçimi yapılmış, proje aşamasında olup tablodaki diğer OSB’ler faaliyete geçmiştir. Değerlendirme ve Sonuçlar İlimizin sanayi yapısı; tarım bölgesi olması sebebiyle tarıma dayalı işlenmiş ürünler(tekstil), kimyevi maddeler ve mamulleri(selüloz), bitkisel ürünler (zeytin, zeytinyağı, tütün, yaş sebze ve meyve, vb.) ve sanayi mamullerinden (otomotiv endüstrisi, makine ve makine ekipmanları) oluşmaktadır. Organize Sanayi Bölgeleri tamamlandıkça ilimiz Sanayinin yapısı da sektörler yönünden değişik bir yapıya kavuşmaktadır. Aydın İlinde Sanayi İşletmelerinin Sektörel Dağılımı: AYDIN İlinde bulunan sanayi işletmelerinin sektörel dağılımına baktığımızda, % 43 ile Gıda Ürünleri İmalatı, % 9 ile Diğer Madencilik ve Taşocakçılılığı imalatının ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir. Bunları sırasıyla takip eden sektörler aşağıda gösterilmiştir. % 8 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı % 1 Giyim eşyası imalatı; kürkün işlenmesi ve boyanması % 6 Diğer metalik olmayan mineral ürünlerin imalatı % 1 Motorlu kara taşıtışların bakım ve onarımı % 5 Tekstil Ürünleri İmalatı % 1 Ana Metal Sanayi

125 % 3 Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (Mobilya hariç) % 1 Mobilya İmalatı % 3 Kimyasalların ve Kimyasal Ürünlerin İmalatı % 1 Elektrik gaz buhar ve haval. sis.üret.ve dağıtımı % 2 Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (Makine teçhizatı hariç) % 1 Kağıt ve Kağıt Ürünlerinin İmalatı % 2 İçecek İmalatı % 1 Deri ve ilgili ürünlerin imalatı % 2 Elektrikli Teçhizat İmalatı % 1 Kömür ve Linyit Çıkartması % 2 Motorlu kara taşıtı, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı % 1 Diğer Ulaşım Araçlarının İmalatı römork) imalatı % 2 Kauçuk ve plastik ürünleri imalatı % 4 Diğer (LPG dolum sınai gaz dolum, Madeni yağ geri kazanım kullanılmış yemek ve sıvı, Metal cevherleri madenciliği,) Kayıtlara göre sanayi işletmelerinin, başta İstanbul (%31) olmak üzere, Bursa (% 8), Ankara(% 7), İzmir(% 5), Konya(% 4), Gaziantep (% 3), Denizli(% 3), Kocaeli(% 2) , Adana(% 2), Tekirdağ(% 2), Kayseri(% 2 ), Mersin(% 2) olmak üzere, toplam % 71’i, oniki ilimizdedir Bölgelere göre bir değerlendirme yaptığımızda, sanayi işletmelerinin % 48 Marmara Bölgesinde, %17 İç Anadolu Bölgesinde, % 14 Ege Bölgesinde, % 8 Akdeniz Bölgesinde, %6 Karadeniz Bölgesinde, % 5 Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, % 2 Doğu Anadolu Bölgesinde olduğu görülmektedir. Aydın ilinde toplam sanayi işletmesi adedi 711 dir. Toplam sanayi işletmesi içinde % 1 lik bir oran ile sanayisi gelişmiş illerimiz arasında yer almaktadır. Ege Bölgesindeki İllerin sanayisine göre bir değerlendirilmesi yapıldığında, İzmir İli % 37 lik bir oran ile bölge illeri arasında birinci sırada yer almaktadır. İzmir’i sırasıyla %18 ile Denizli, % 11 ile Manisa, % 9 ile Uşak, % 7 ile Afyonkarahisar, %7 ile Aydın, %6 ile Muğla, %5 ile Kütahya, takip etmektedir. Sanayi sicil kayıtlarına göre, Aydın ilinde kayıtlı işletmelerde çalışan personel sayısı toplam 21.843’dür. Aydın İlinde, sanayide çalışanların, % 37’si Gıda ürünleri İmalatı sektöründe, % 8’i Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman imalatı sanayisinde istihdam edilmektedir. İstihdamın % 81’i işçi, % 3’ü Mühendis’tir. Aydın ilinde bulunan sanayi işletmelerinin % 51’i Mikro Ölçekli, % 38’i Küçük Ölçekli, % 10’u Orta Ölçekli, % 1’i Büyük Ölçekli işletmelerdir.

126 SANAYİ

GÖSTERGE: Madencilik TANIM: Bu gösterge, İlde yer alan farklı ruhsatlandırma grubuna göre verilen bir yılda kayıt altına alınmış maden ocakları, zenginleştirme tesisleri ve depolama alanlarının miktarının yıllara göre değişimini gösterir. KAYNAK: http://www.mta.gov.tr/v2.0/turkiye_maden/maden_potansiyel_2010/Aydin_Madenler.pdf Maden Tetki Arama Genel Müdürlüğü http://lisans.epdk.org.tr/epvys-web/faces/pages/lisans/elektrikUretim/elektrikUretimOzetSorgula.xhtml Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu KULLANILAN VERİ VE GÖSTERGE BİRİMİ: Türlerine göre maden ocağı ve tesisi sayısı, alanları (ha) ve yıllara göre değişimleri (%), Durum ve eğilimler; Çizelge I.4-Maden Rezervleri Tenör, Kalite ve İşletme Durumu

Mevki Tenör/Kalite Rezerv (ton) İşletme Durumu

Çine-Boğagediği İyi kaliteli 29.446 muh. Yapılmıyor

Çine-Karpuzlu-Karacaağaç % 97.53 Si02, % 2.1 Fe203 2.000 muh. Yapılmıyor Çine-Karpuzlu-Mutaflar Orta kaliteli 4.387 muh. Yapılmıyor

Çine-Karaağaç %98.15-99.31 Sİ02> %0.28-1.74 Fe203 4.239.401 muh. Yapılıyor Çine-Karpuzlu-Kuşcamii Seramikte kullanılabilir 144.357 muh. Yapılmıyor

Çine-Alabayır %98.5-99 Si02, %0.1-0.4 Fe203 120.000 muh. Geçmiş yıllarda yapılmış

Çine-Kuruköy %99.23-99.37 Sİ02> %0.03 Fe2Os 2.025.000 muh. Hiç işletilmemiş

Çine-Eskiçine %99.52 Si02, %0.02 Fe203 1064 muh. Yapılmıyor

Çine-Mutaflar %99.37-99.50 Sİ02> %0.02-0.07 Fe203 38.000 muh. İşletiliyor

Çine-Kavşit-Türbetepe %96.10-97.30 Si02> %0.5-1 Fe203 14.500 muh. Geçmiş yıllarda işletilmiş

Çine-Karacaören %96.10 Si02, %0.1 Fe203 4.442 muh. Yapılmıyor

Çine-Kavşit %97.9 Si02, %0.5 Fe203 28.302 muh. Yapılmıyor

Çine- Kavşit -Madranbaba %97-98 Si02î % 1.38-2 Fe2Ö3 896.000 muh Geçmiş yıllarda işletilmiş Çine-Yeniköy-Kovanlıktepe Orta kaliteli 73.000 muh. Geçmiş yıllarda işletilmiş

Çine-Karpuzlu-Çukurköy %98.17 Sİ02, % 1.4 Fe203 115.151 muh. Yapılmıyor Çine-Topçam Orta kaliteli 13.246 muh. Yapılmıyor Çine-Karpuzlu-Çamköy — 3.974 muh. Yapılmıyor

Çine-Ovacık <%95 Si02, >%0.5 Fe203 66.800 muh. Yapılmıyor

Bozdoğan-Altıntaş %99.13 Sİ02, %0.01Fe203 317 muh. Yapılmıyor

Koçarlı-Gözkayası % 96-97 Si02, % 0.4-0.7 Fe2Ö3 28.000 muh. Geçmiş yıllarda üretim yapılmış Çizelge I.5- İl Özel İdaresince Maden Kanunu Kapsamında Ruhsatlandırılmış Sahalar. Ruhsat Türü Sayısı 1 A Grubu Ruhsatları 13 Hammadde Üretim İzni 16 Jeotermal Kaynak Arama Ruhsatı 216 Jeotermal Kaynak ve Doğal Mineralli Su işletme Ruhsatları 43 Toplam 288

Çizelge I.6-Aydın'daki Santrallerin Sayısı, Kurulu Güçleri, Toplam Üretimleri, 2001- (EPDK Kurulu Kurulu Unvan Tesis Adı Tesis İlçesi Gücü (MWm) Gücü (MWe) MAREN MARAŞ ELEKTRİK ÜRETİM SANAYİ VE Kerem JES Germencik 24,0 24,0 TİCARET ANONİM ŞİRKETİ GÜRMAT ELEKTRİK ÜRETİM ANONİM ŞİRKETİ Efe JES Germencik 162,3 162,3

KEN KİPAŞ ELEKTRİK ÜRETİM ANONİM ŞİRKETİ Ken Kipaş Santrali Merkez 24,0 24,0 MENDERES GEOTHERMAL ELEKTRİK ÜRETİM Dora IV JES Sultanhisar 17,0 17,0 ANONİM ŞİRKETİ MAREN MARAŞ ELEKTRİK ÜRETİM SANAYİ VE Deniz (Maren II) JES Germencik 24,0 24,0 TİCARET ANONİM ŞİRKETİ KİPER ELEKTRİK ÜRETİM ANONİM ŞİRKETİ Kiper JES Nazilli 20,0 20,0 Çelikler Sultanhisar ÇELİKLER JEOTERMAL ELEKTRİK ÜRETİM Jeotermal Elektrik Üretim Sultanhisar 9,9 9,9 ANONİM ŞİRKETİ Tesisi

127 Çelikler Pamukören ÇELİKLER JEOTERMAL ELEKTRİK ÜRETİM Jeotermal Elektrik Üretim Kuyucak 61,72 61,72 ANONİM ŞİRKETİ Tesisi GÜMÜŞKÖY JEOTERMAL ENERJİ ÜRETİM Gümüşköy JES Germencik 13,2 13,2 ANONİM ŞİRKETİ Alres Jeotermal Enerji ALRES ENERJİ ÜRETİM ANONİM ŞİRKETİ Sultanhisar 9,5 9,5 Santrali KARKEY KARADENİZ ELEKTRİK ÜRETİM Karkey Umurlu JES Köşk 12,37 12,0 ANONİM ŞİRKETİ MENDERES GEOTHERMAL ELEKTRİK ÜRETİM Dora III JES Sultanhisar 34,0 34,0 ANONİM ŞİRKETİ MAREN MARAŞ ELEKTRİK ÜRETİM SANAYİ VE Maren Santrali Germencik 44,0 44,0 TİCARET ANONİM ŞİRKETİ MENDERES GEOTHERMAL ELEKTRİK ÜRETİM Dora-2 Jeotermal Sultanhisar 9,5 9,5 ANONİM ŞİRKETİ Enerji Santrali GÜRMAT ELEKTRİK ÜRETİM ANONİM ŞİRKETİ Germencik Germencik 47,4 47,4 MENDERES GEOTHERMAL ELEKTRİK ÜRETİM Salavatlı Sultanhisar 7,951 7,951 ANONİM ŞİRKETİ

128 Değerlendirme ve Sonuçlar: Aydın’da özellikle çok çeşitli olan ancak işlenmesi noktasında eksiklikleri bulunan tarımsal üretim yapısı, zengin feldspat madeni ve jeotermal enerji potansiyeli, geniş bir alana yayılan ormanlık alanları ilk bakışta göze çarpan zenginliklerdir. DPT’nin 2009 yılında yayımlamış olduğu “İllerde Öne Çıkan Sektörler” adlı çalışmasına göre; Aydın’da “gıda ürünleri ve içecek imalatı”, “tekstil ürünleri imalatı”, “madencilik ve taş ocakçılığı” ile “metalik olmayan diğer mineral ürünlerinin imalatı” sektörleri öne çıkmaktadır. Aydın tarım ve turizmin önce gelen illerinden olduğu kadar madencilikte de Ege Bölgesi’nin önemli illerinden biridir. Metalik madenler bakımından altın, bakır, kurşun, çinko, civa ve demir oluşumları bulunmaktadır. Koçarlı– Satılar altın sahasında 1 gr/ton tenörlü 5.630 ton görünür+ muhtemel rezerv mevcuttur. Bakır, kurşun, çinko cevherleşmelerine il merkezinde, Söke, Çine ve Koçarlı ilçelerinde rastlanmakta olup, düşük tenörlü küçük boyutlu zuhurlar olduğundan, ekonomik değildir. Bozdoğan– Altıntaş sahasında % 2 zinober tenörlü 52.500 ton rezervli bir yatak olup işletilmemektedir. Ayrıca Nazilli ve Germencik ilçelerinde küçük civa zuhurları vardır. Söke-Koçarlı- Salhane sahasında ortalama % 44.51 Fe tenörü tespit edilmiştir. Ayrıca yatakta %54.46’ya kadar varan % Fe değerleri de tespit edilmiştir. Yatağın ortalama silis içeriği ise % 28’dir. Buna göre, yatakta 119.000 ton yüksek tenörlü ve 360.000 ton düşük tenör ve yüksek silisli cevher tespit edilmiştir. Söke-Çavdar demir zuhurunda ise ortalama % 42.62 Fe ve %22.05 Si tenörlü 13.500.000 ton görünür ve mümkün rezerv bulunmaktadır. Yüksek silis, düşük tenör ve kısmen kükürt değerlerinin yüksek oluşu nedeniyle bu yatak işletilmemektedir. Metalik maden yataklarının yanı sıra endüstriyel hammaddeler yönünden de zengin yataklar mevcuttur. Bunlardan barit, diyatomit, grafit ve kuvars gibi endüstriyel hammaddeler yanında seramik sanayinin olmazsa olmazı olan feldspat yataklarından üretilen madenler dünya pazarına ihraç edilmektedir. Çine-Yeniköy-Ozanbelenin'de düşük tenörlü bir barit zuhuru mevcuttur. Karacasu Dedeler köyünde iyi kaliteli % 90 SiO2 ve % 2 Al2O3 içeriği olan diyatomit yatağında zaman zaman işletme yapılmaktadır. Bozdoğan–Beyler Mahallesinde düşük tenörlü 6.000 ton görünür rezerve sahip grafit zuhuru bulunmaktadır.

Seramik hammaddelerinden birisi olan kuvars, Bozdoğan–Söke–Çine ilçeleri sınırları dahilinde olup % 96.21 SiO2 ve %1.2 Fe2O3 ortalama tenörlü 9.663.100 ton kuvars mevcuttur. Karasu–Dandolos sahasında % 4–5 S tenörlü, 51.800 ton görünür ve muhtemel kükürt rezervine sahip yatak düşük tenörlü olması nedeniyle işletilememektedir. Mermer açısından Karacasu ilçesi önemli potansiyellere sahiptir. İlçede Geyre, Tepecik, Hangediği ve Nargedik sahalarında toplam 30 milyon m3 potansiyel mermer rezervi tespit edilmiştir. Bu sahalarda özel sektör tarafından işletme yapılmaktadır. Mika yönünden ise Germencik–Dağyeri sahası iyi kaliteli olup rezervi belirlenmemiştir ve herhangi bir işletme mevcut değildir. Bozdoğan–Gerzile'de orta kaliteli 200.000 ton görünür rezerve sahip talk mevcuttur. Koçarlı–Çavdar – Küçükçavdar sahasında %0.0425 U3O8 (autinit) tenörlü 208.942 ton görünür, Çavdar- Arapsu sahasında %0.02-0.03 (autinit ve torbernit) tenörlü 10.784 ton, % 0.03’den büyük tenörlü 19.508 ton muhtemel uranyum rezervi tespit edilmiştir. Çavdar–Demirtepe sahasında, % 0.0234–0.0956 (autinit, bassetit, uranopilit) kalitesinde, % 0.0234 tenörlü 263.343 ton U3O8, % 0.0956 tenörlü 1.456.687 ton U3O8 olmak üzere 1.728.207 ton görünür ve muhtemel uranyum rezervi mevcuttur. Kisir–Osmankuyu sahasında ise % 0.02-0.03 U3O8 uraninit, gümmit, uranotil, torbernit, autinit, meta– autinit, meta– torbernit, fosforanilit minerali belirlenmiş olup, %0.02–0.03 tenörlü 11.530 ton U3O8 ve % 0.03'den büyük tenörlü 34.365 ton U3O8 olmak üzere toplam 45.895 ton muhtemel uranyum rezervi mevcuttur.

Karacasu ve Söke ilçelerinde % 55-60 Al2O3 (Karacasu), % 44-55 Al2O3 (Söke) tenörlü yataklarda korund, manyetit ve zımpara olmak üzere Karacasu’da 172.000 ton görünür+ muhtemel, Söke'de 55.000 ton muhtemel rezerv tespit edilmiştir. İşletilen zımpara yatakları mevcuttur. Dünya albit üretiminde Ülkemiz ilk sırayı almaktadır. Üretimin hemen hemen tamamı Çine – Milas'tan yapılmaktadır. Bu bölgede feldspat zenginleştirilmesine yönelik tesisler bulunmaktadır. Çine–Milas bölgesinden 1.5 milyon ton/yıl civarında albit ihraç edilmektedir.

İl merkezi, Söke ilçesi ve Çine – Karpuzlu – Akçaova yataklarında % 8–11.44 K2O ve % 0.73 Fe2O3 içerikli 1.878.516 ton muhtemel, seramikte katkı olarak kullanılabilir nitelikte orta-düşük kaliteli 151.819 ton muhtemel ortoklaz (potasyum feldspat) rezervi ile % 8.35–11 Na2O3 ve % 0.7 Fe2O3 içerikli iyi kalitede 67.363.515 ton muhtemel ve 21.987.172 ton orta-düşük kalitede albit (sodyum feldspat) rezervi mevcuttur. Bu yataklar günümüzde seramik ve cam sanayiinde kullanılmak üzere yurt içi ve yurt dışı pazarlara yönelik olarak işletilmektedir. Porselen, vitrifiye seramik hammaddesi olan feldspat, potasyum, sodyum ve kuvarsın İl’deki üretimi; ülke toplam

129 üretiminin yaklaşık %95’ini oluşturacak şekilde Çine ve yöresindeki maden rezervlerinden karşılanır. Aydın-Ortaklar ile Denizli-Sarayköy İlçesi arasında kalan ve Büyük Menderes Grabeni adı verilen çöküntü alanı içinde Ülkemizde yüksek sıcaklık değerlerine sahip Jeotermal potansiyelin yaklaşık % 70’ini bulundurmaktadır. Çimento Sanayinin önemli hammaddesi olan kaolen, kalker ve kil varlığı nedeniyle çimento sanayi gelişmiştir. Yine yer altı kaynaklarımızdan olan memba suları, içme suyu olarak şişelenerek tüketiciye sunulmakta, ilimiz sanayisindeki yeri, artan üretimle beraber gelişme göstermektedir. Aydın'ın en önemli yer altı zenginliği jeotermal enerji kaynaklarıdır. Birçok yörede olmakla birlikte özellikle Germencik-Ömerbeyli jeotermal sahası 230°C ile Türkiye'de en yüksek sıcaklığa sahip jeotermal enerji sahasıdır. Ayrıca potansiyel bakımından da ülkemizin en zengin jeotermal alanıdır. Köşk Yavuzköy'de Menderes Geothermal Elektrik Üretim AŞ’ye ait 8,5 Megawatt gücünde Jeotermal elektrik santrali, Türkiye’nin ilk özel sektör jeotermal elektrik santrali olup, toplam 15.450.000 USD tutarındaki yatırımı ile elektrik enerjisi üretmektedir. Yine Germencik İlçesinde Gürmat A.Ş. ye ait 47 Megawatt gücünde jeotermal elektrik santrali üretime geçmiş durumdadır. Jeotermal enerjiden arta kalan sıcak su, seracılıkta önemli bir maliyet kalemi oluşturan ısıtma giderlerinin azaltılması yolunda kullanılabilmektedir. Ayrıca elektrik üretiminden arta kalan atık sudan meşrubat ve gazlı içecek sanayinde kullanılmak üzere sıvı karbondioksit imalatı yapılabilmektedir. Bu konuda Hollanda sermayeli Linde Gaz A.Ş. faaliyete geçmiş bulunmaktadır. Porselen, vitrifiye seramik hammaddesi olan feldspat, potasyum, sodyum ve kuvarsın İl’deki üretimi; ülke toplam üretiminin yaklaşık % 95’ini oluşturacak şekilde Çine ve yöresindeki maden rezervlerinden karşılanır. Üretilen madenlerin yaklaşık yıllık 500.000–600.000 tonu iç piyasaya, 2.500.000 tonu da dış piyasaya satılarak İl ekonomisine katma değer kazandırmaktadır. Çine Akmaden A.Ş. Kaltun Madencilik A.Ş. ve Esan Eczacıbaşı A.Ş. bu konuda faaliyet göstermektedir. Doğalgaz ve demiryolunun Çine bölgesine gelmesi halinde seramik üretimi konusunda yatırım yapacak olan iş adamları bulunmaktadır. Çimento sanayiinin önemli hammaddesi olan kaolen, kalker ve kil varlığı nedeniyle çimento sanayi gelişmiştir. İlin bazı ilçe ve köylerinde işletilen kireç taşı ve kil ocakları küçük ölçekli olup, temel olarak inşaat malzemeleri sanayine hammadde üretmektedirler. İlimiz yukarıda da ifade edildiği gibi, maden bakından oldukça zengin bir bölgedir. Özellikle son on yıldan beri jeotermal kaynakların elektrik enerjisi üretilmesi maksadıyla sondajları yapılmaktadır. 1-A grubu madenler ve 4. Grup madenler ilimizin diğer en yaygın madencilik sektörünü oluşturmaktadır. Jeotermal kaynakların çıkarılmasında oluşan emisyon, diğer maden atıklarından kaynaklı kirlilik ilimizde titizlikle üzerinde durulması gerektiren konulardır.

130 2. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ

GÖSTERGE: Sıcaklık

TANIM: Gösterge, ildeki yıllık ortalama sıcaklık değişimi ve Türkiye ortalamalarıyla karşılaştırılmasını ifade etmektedir.

KAYNAK: http://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=AYDIN Meteoroloji Genel Müdürlüğü http://www.mgm.gov.tr/FILES/iklim/2013-yili-iklim-degerlendirmesi.pdf Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için 1970-2012 yılları arası yıllık ortalama sıcaklık değerleri (⁰C), Türkiye Ortalama Değerleri Durum ve eğilimler; Veri Formatı Çizelge I.7-İlimizin 1954 – 2013 Ortalama Sıcaklık Değerleri Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Sıcaklık (°C) 8,2 9,3 11,9 15,8 20,9 25,9 28,4 27,5 23,4 18,4 13,3 9,6 Ortalama En Yüksek Sıcaklık (°C) 13,2 14,6 17,9 22,4 28,1 33,4 36,0 35,5 31,9 26,3 19,8 14,5 Ortalama En Düşük Sıcaklık (°C) 4,3 4,9 6,7 10,0 14,1 18,1 20,4 20,1 16,5 12,7 8,7 5,8

Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen Ortalama Değerler (1954 - 2013) 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

Ortalama Sıcaklık (°C) Ortalama En Yüksek Sıcaklık (°C) Ortalama En Düşük Sıcaklık (°C)

Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen Ortalama Değerler (1954 - 2013)

131

Değerlendirme ve Sonuçlar: İklim ve Bitki Örtüsü Akdeniz ikliminin hâkim olduğu İl’de yazlar sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçer. Büyük Menderes vadisi, diğer Ege ovaları gibi batıda denize doğru açılan bir oluk biçimindedir. Bu yüzden denizin ılıtıcı etkisi ve yağış getiren rüzgârlar iç kısımlara kadar kolaylıkla girer. Kuzey rüzgârları sebebiyle Akdeniz bölgesine göre daha serindir. Uzun yıllar ortalama sıcaklığı 17,6°C’ dir ve sıcaklık artış trendine sahiptir. Bu güne kadar ölçülen günlük maksimum sıcaklık: 44,6 ° C ( 22.07.1986) Bu güne kadar ölçülen günlük minimum sıcaklık : -11,0 °C (04.01.1942) İlimizin 1954–2013 yılları arasındaki Ortalama Sıcaklık Değerleri incelendiğinde Temmuz ve Ağustos aylarında yılın en yüksek sıcaklıklarının gerçekleştiği, Ocak, Şubat ve Aralık aylarına bakıldığında ise yılın en düşük sıcaklıklarının gerçekleştiği görülmektedir. Uzun yıllar Türkiye geneli ve Aydın’ın sıcaklık verileri incelendiğinde; hem Türkiye genelinin hem de hem de Aydın’ın sıcaklık artışı olduğu görülmektedir. Sıcaklık değerlerinin yerel ve bölgesel değişimlerinde büyük sapmalar olmamaktadır.11 2012–2013 yılları kış mevsiminde Doğu Anadolu Bölgesi’nin büyük bir kısmı ile Siirt, Batman, Mardin Adıyaman, Gaziantep, Kahramanmaraş, Adana, Muğla, Aydın ve İzmir dolaylarında kış mevsimi ortalama sıcaklıkları uzun yıllık ortalamaları civarında gerçekleşirken, diğer bölgelerimizde kış mevsimi ortalama sıcaklıkları mevsim normallerinin üzerinde gerçekleşmiştir. 2013 yılı şubat ayında ortalama sıcaklıklar Aydın, Muğla, Malatya, Ardahan, Kars, Erzurum, Ağrı, Muş, Bitlis, Hakkâri, Şırnak ve Batman dolaylarında normalleri civarında gerçekleşirken, diğer bölgelerde mevsim normallerinin üzerinde gerçekleşmiştir. Şubat ayında en düşük ortalama sıcaklık -7.8ºC ile Ardahan’da, en yüksek ortalama sıcaklık ise 14.9ºC ile İskenderun’da tespit edilmiştir. Küresel ölçekte sıcaklık konusu irdelendiğinde son 30 yıldan beri kayda değer artışların olduğu söylenebilir.

132 İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Yağış TANIM: Birim alana düşen ortalama yağış miktarının zaman serisinde ifade edilmesidir.

Kaynak: www.izmir.mgm.gov.tr/files/iklim/aydin_iklim.pdf Meteoroloji Genel Müdürlüğü http://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/yillik-toplam-yagis-verileri.aspx?m=AYDIN#sfB Meteoroloji Genel Müdürlüğü http://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=AYDIN Meteoroloji Genel Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için 1970-2012 yılları arası yıllık ortalama yağış miktarları (kg/m2)

Durum ve eğilimler: Veri formatı

Aydın iline ait yıllık toplam yağış miktarı [mm]

Aydın ili aylık yağış dağılımı [kg/m²]

133 Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen Yağış miktarları (1981-2013)

Uzun Yıllar İçinde Gerçekleşen Ortalama Değerler (1954 - 2013)

140 120 100 80 60 40 20 0 Aylık Toplam Yağış [mm] Yağış Toplam Aylık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Aylık Topl. Yağış [mm] 107 93,3 70 54,1 34,3 12,6 4 1,8 12,9 42,1 80 124,6

Değerlendirme ve Sonuçlar: İklim ve Bitki Örtüsü Akdeniz ikliminin hâkim olduğu İl’de yazlar sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı geçer. Büyük Menderes vadisi, diğer Ege ovaları gibi batıda denize doğru açılan bir oluk biçimindedir. Bu yüzden denizin ılıtıcı etkisi ve yağış getiren rüzgârlar iç kısımlara kadar kolaylıkla girer. Aydın İli uzun yıllar yıllık toplam yağış ortalaması 618,4 mm’dir. 24 saatte ölçülen maksimum yağış miktarı 93,8 mm’dir (04.01.2009) Uzun yıllar (1981-2013) yıllık ortalama değerler itibariyle, en düşük yağış 1992 yılında en yüksek yağış ise 2009 yılında gerçekleşmiştir. Uzun yıllar(1954-2013) aylık ortalama değerler itibariyle, en düşük yağış Temmuz Ağustos aylarında gerçekleşmiştir.

134 İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ

2.3. Deniz suyu yüzey sıcaklığı

TANIM: Bu gösterge, deniz suyu yüzey sıcaklığının 1975’ten bu yana yıllık değişimini ifade eder

Kaynak: http://www.tuik.gov.tr/Kitap.do?metod=KitapDetay&KT_ID=0&KITAP_ID=1 Türkiye İstatistik Kurumu (Türkiye İstatistik Yıllığı, 2013)

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Denize kıyısı olan iller için 1975’ten bu yana uzun yıllar ortalama deniz suyu yüzey sıcaklığı değerleri (⁰C) Durum ve eğilimler; Çizelge I.8- 2013 Yılı Aylara Göre Kuşadası Deniz Sıcaklığı Ortalaması İstasyon Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Kuşadası 15,2 15,1 15,7 17,8 20,8 23,1 23,8 25,5 23,3 21,6 19,5 17,5

2013 Yılı Aylara Göre Kuşadası Deniz Sıcaklığı Ortalaması Grafiği 40

20

0 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık

Kuşadası

Değerlendirme ve Sonuçlar: Deniz suyu sıcaklığına ilişkin olarak veriler incelendiğinde, ülkemizdeki durumun seyrinde diğer yerlere oranla büyük sapmaların meydana gelmediği görülmektedir. Küresel ölçekte iklimsel değişikliklerin ilimiz deniz suyu sıcaklık değişimlerine yansıması da doğal bir sonuç doğurmaktadır. Uluslar arası eylem planları ile hava kalitesinde iyileştirmeler yaşanabileceği muhakkaktır.

135 3.HAVA KALİTESİ HAVA KALİTESİ 3.1. Hava Kirleticileri

TANIM: Bu gösterge; havadaki SO2 ve PM10 konsantrasyon miktarını göstermektedir. SO2 yakıtların doğal olarak yapısında bulunan kükürt bileşiklerinin yanma esnasında açığa çıkmasıyla oluşan kirletici, boğucu, renksiz ve asidik gazdır. Partikül maddeler, gaz halindeki emisyonların kimyasal dönüşümü ve yığın halinde şekillenmesi ile oluşur. 5-10 mikrometre çaplı partiküller, asılı partikül olarak tanımlanır. Genel olarak heterojen karışımları içerir ve karakteristikleri bir yerden bir başka yere önemli değişiklik

gösterir. Çapı 10 mikrometre altındaki partiküller maddelere PM10 denir. Kaynak: Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlimizde oluşan SO2 ve PM10 miktarları ortalamalarının yıllara göre değişimi ve yıllık olarak aşım gün sayısı değişimleri incelendiğinde hem AB hem de Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği sınır değerlerinin aşılmadığı belirlenmiştir.

Durum ve eğilimler: Çizelge I.9-Aydın İlinin 2008 2013 Yılları Arasında Kış Sezonu SO2 (Kükürtdioksit) Ortalama Değerleri(µg/m3) AY 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Ocak 123 98 39 113 38 6 Şubat 94 69 39 99 37 9 Mart 45 63 37 58 41 7 Nisan 24 17 23 21 20 13 Mayıs 12 23 11 7 7 12 Haziran 17 9 7 5 6 1 Temmuz 11 10 3 7 3 2 Ağustos 13 11 2 7 6 0 Eylül 13 - 5 11 14 4 Ekim 11 - 7 14 4 0 Kasım 67 - 46 - 14 1 Aralık 106 - 81 - - 16

2008-2013 Yıllarına Ait Kükürtdioksit (SO2) Ortalama Değerleri (Kaynak: Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, 2012)

250

200

150

100

50

0

2008 2009 2010 2011 2012 2013

136 Çizelge I.10-Aydın İlinin 2008-2013 Yılları Arasında Kış Sezonu Partikül Madde(PM10) Ortalama Değerleri(µg/m3) AYLAR 2008 2009 2010 2011 2012 2013 OCAK 163 102 81 167 93 121 ŞUBAT 125 69 79 206 65 97 MART 71 71 69 88 63 91 NİSAN 83 46 51 61 46 69 MAYIS 163 43 41 54 74 72 HAZİRAN 66 43 47 57 42 40 TEMMUZ 59 44 60 66 55 32 AĞUSTOS 71 51 71 66 52 63 EYLÜL 77 40 55 70 65 48 EKİM 45 54 69 90 50 KASIM 70 93 88 8 98 ARALIK 69 83 103 48 81

Çizelge I.11-2008-2013 Yıllarına ait Partikül Madde (PM) Ortalama Değerleri

250

200

150

100

50

0

2008 2009 2010 2011 2012 2013

Çizelge I.12- Kükürtdioksit (SO2) Ölçüm Değerleri ÖLÇÜM SO2 KVS DEĞERİNİN İLK SEVİYE UYARI YIL YAPILAN GÜN ORTALAMASI AŞILDIĞI GÜN EŞİĞİNİN AŞILDIĞI SAYISI (µg/m3) SAYILARI GÜN SAYILARI 2008 191 65 0 0 2009 216 40 0 0 2010 318 24 0 0 2011 360 34 0 0 2012 343 27 0 0 2013 281 - 0 0

Çizelge I.13- Partikül Madde (PM10) ÖLÇÜM PM10 KVS DEĞERİNİN İLK SEVİYE UYARI YIL YAPILAN GÜN ORTALAMASI AŞILDIĞI GÜN EŞİĞİNİN AŞILDIĞI SAYISI (µg/m3) SAYILARI GÜN SAYILARI 2008 177 100 0 0 2009 356 61 1 1 2010 365 66 0 0 2011 360 90 27 0 2012 361 71 13 0 2013 347 72 49 0

137 Değerlendirme ve Sonuçlar: Yoğun şehirleşme, şehirlerin yanlış yerleşmesi, motorlu taşıt sayısının artması, düzensiz sanayileşme, kalitesiz yakıt kullanımı, topoğrafik ve meteorolojik şartlar gibi nedenlerden dolayı özellikle kış mevsiminde hava kirliliği yaşanabilmektedir. 2008-2011 yılları arası SO2 KVS değerinin aşıldığı ve ilk seviye uyarı eşiğinin aşıldığı gün olmamıştır. 2009 yılında PM10’da KVS değerinin aşıldığı 1 gün ve ilk seviye uyarı eşiğinin aşıldığı 1 gün tespit edilmiştir. 2011 yılında PM10’da KVS değerinin aşıldığ 27 gün tespit edilmiştir. 2012 ve 2013 yıllarında SO2 parametresi itibariyle KVS ile İlk Seviye Uyarı Eşiği aşılmamıştır. 2012 ve 2013 yıllarında PM10 parametresi itibariyle İlk Seviye Uyarı Eşiği aşılmamıştır. 2012 yılında PM 10 parametresi itibariyle KVS Değeri 13 gün aşılmıştır. 2012 yılında PM 10 parametresi itibariyle KVS Değeri 49 gün aşılmıştır.

138 4. SU-ATIKSU SU-ATIKSU GÖSTERGE: Su Kullanımı

TANIM: Bu gösterge belediye, sulama, içme ve kullanma, sanayi olmak üzere sektörel bazda kaynaklardan çekilen toplam su miktarını gösterir. Kaynak: DSİ, TUİK http://www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/AYDIN.pdf Türkiye İstatistik Kurumu (Seçilmiş Göstergelerle Aydın, 2013) Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi:

Durum ve eğilimler: Veri Formatı Çizelge I.14 Belediye su istatistikleri, 2004-2012

İçme ve kullanma İçme ve kullanma suyu suyu şebekesi ile Belediyeler Belediyeler Belediyelerde kişi arıtma tesisi ile hizmet Belediyeler tarafından hizmet verilen tarafından tarafından arıtılan başı çekilen günlük verilen belediye nüfusunun içme ve kullanma suyu belediye nüfusunun çekilen su içme ve kullanma su miktarı toplam belediye nüfusuna şebekesi ile dağıtılan su toplam belediye miktarı suyu miktarı (litre/kişi-gün) oranı miktarı (m3/yıl) nüfusuna oranı (Bin (m3/yıl) (Bin (m3/yıl) (o/o)(1) (o/o) TR Türkiye 2004 99 4 954 292 255 2 079 116 42 1 988 217 080 2006 98 5 163 500 245 2 426 639 49 2 375 043 316 2008 99 4 546 574 215 2 131 061 50 2 400 521 766 2010 99 4 784 734 216 2 520 085 54 2 579 675 519 TR.32 Aydın, Denizli, Muğla 2004 98 203 461 319 19 354 7 72 498 259 2006 99 211 932 302 25 277 10 92 313 999 2008 99 198 071 283 20 413 7 95 496 807 2010 98 179 044 241 26 092 9 105 965 357 TR321 Aydın 2004 98 73 845 311 7 693 8 21 797 567 2006 99 72 925 292 14 236 17 27 863 463 2008 99 58 514 235 5 960 12 28 739 789 2010 99 50 084 188 6 275 13 33 916 184 2012 99 57 943 211 12 847 24 35 852 705

139 Çizelge I.15- İlçelere Göre Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılan Su Miktarı, 2010

Toplam Cevap veren Abone Dağıtılan su miktarı Su satış geliri İlçeler belediye belediye sayısı sayısı (m³/yıl) (TL) (KDV hariç) sayısı

TR Türkiye 2 950 2 611 21 447 147 2 579 675 519 6 284 090 432 TR321 Aydın 53 53 350 835 33 916 184 70 909 602 Merkez 6 6 88 911 9 556 441 21 401 033 Bozdoğan 2 2 5 281 636 779 758 489 Buharkent 1 1 3 089 559 872 297 240 Çine 2 2 11457 969 598 1 202 898 Didinı 3 3 50 849 3 345 954 9 910 626 Germencik 4 4 8 899 934 274 1308 715 İncirliova 2 2 10 944 2 358 393 4 116 847 Karacasu 4 4 5 271 469 051 750 158 Karpuzlu 1 1 1253 95 940 164 246 KoçaHı 3 3 3 800 501 173 579 229 Köşk 1 1 2 348 273 042 372 499 Kuşadası 3 3 56 582 4 689 681 12 326 172 Kuyucak 6 6 8 835 915 827 1 351 259 Nazilli 3 3 47 463 4 464 765 7 647 227 Söke 8 8 36 024 3 503 930 7 408 412 Sultanhisar 3 3 6 740 386 270 912 659 Yenipazar 1 1 3 089 255 194 401 893

Çizelge I.16- 2011-2012 Yılı DSİ 21. Bölge Müdürlüğü Aydın Toprak-Su Kooperatiflerince İşletilen Sulamalar

Bulunduğu Yer Sulama Alanı Net (ha) Kuyu Adedi Sulama İşletmeye Sulama Adı Ünitesi Adı Açıldığı Yıl 2013 Yılı 2014 Yılı 2013 Yılı 2014 Yılı İl İlçe Brüt Kesin Program Kesin Program

Ataeymir Ataeymir Aydın Karacasu 1983 - 370 370 8 8

Geyre Geyre Aydın Karacasu 2005 - 200 200 5 5

Palamutçuk Palamutçuk Aydın Karacasu 1994 - 150 150 2 2

Horsunlu Horsunlu Aydın Kuyucak 2005 - 160 160 6 6

Sinekler Sinekler (5.Eylül) Aydın Kuyucak 2005 - 167 167 4 4

Yöre Yöre Aydın Kuyucak 1981 - 125 125 3 3

Kızılcaköy Kızılcaköy Aydın Merkez 2005 - 198 198 3 3

Bozyurt Bozyurt Aydın Nazilli 2005 - 96 96 3 3

S.hisar Mkz. S.hisar Mkz. Aydın S.hisar 1980 - 500 500 14 14

Atça Atça Aydın S.hisar 1989 - 470 470 19 19

AYDIN TOPLAMI - 2436 2436 67 67

140 Çizelge I.17- İlçelere Göre Belediyelerin İçme ve Kullanma Suyu Arıtma Tesisi Mevcut Durumu, 2010

Fiziksel Konvan Gelişmiş Fiziksel Fiziksel Konvansiyonel arıtma Gelişmiş Toplam Toplam arıtma siyonel Konvansiyonel arıtma Toplam arıtma arıtma Gelişmiş tesisinde arıtma İlçeler tesis arıtılan tesisinde arıtma Arıtma tesisi tesisinde kapasite tesisi tesisi kapa arıtma arıtılan tesisi tesisi sayısı miktar arıtılan tesisi kapasitesi arıtılan sayısı sitesi miktar sayısı kapasitesi miktar sayısı miktar TR Türkiye 206 4 499 508 2 520 085 77 156 490 54 615 96 4 172 571 2 401 093 33 170 447 64 378 TR321 Aydın 2 15 951 6 275 - - - 1 15 768 6 145 1 183 130 Merkez 1 15 768 6 145 - - - 1 15 768 6 145 - - - Bozdoğan ------Buharkent ------Çine ------Didim ------Germencik ------İncirliova ------Karacasu ------Karpuzlu ------Koçarlı 1 183 130 ------1 183 130 Köşk ------Kuşadası ------Kuyucak ------Nazilli ------Söke ------Sultanhisar ------Yenipazar ------(1) Faal olmayan iare suyu arıtma tesislerinin kapasiteleri de dahil edilmiştir.

Değerlendirme ve Sonuçlar:

2004-2006-2008-2010-2012 yılları itibariyle; içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı değişmemiştir. Belediyeler tarafından çekilen su miktarı 2010 yılına değin düşmüştür. 2012 yılı itibariyle çekilen su miktarı yükselişe geçmiştir. 2012 yılı için belediyelerde kişi başına çekilen günlük su miktarı Aydın'da 211 litre olmuştur. Bu değer ile Aydın, 216 litre olan Türkiye değerinin altındadır. İlimizde, artan nüfusun ihtiyaçları nedeniyle DSİ tarafından inşa edilen sulama altyapıları ile su çekim miktarları artmaktadır.

141 SU-ATIKSU 4.2. Belediye İçme Kullanma Suyu Kaynakları TANIM: Belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu temin edilen baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve gölet olmak üzere çekilen suyun kaynaklarına göre oranını ifade etmektedir. Kaynak: TUİK http://www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/AYDIN.pdf Türkiye İstatistik Kurumu (Seçilmiş Göstergelerle Aydın, 2013) Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İlde 1990 ve sonrasında, baraj, kuyu, doğal kaynak, göl ve göletlerden çekilen su miktarı, toplam çekilen su miktarı, (%) Durum ve eğilimler; Veri Formatı Çizelge I.18- İlçelere ve Kaynaklarına Göre Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Çekilen Su Miktarı 2010 İçme ve kullanma Belediyelerde Belediyelerde suyu içme ve içme ve Toplam Göl- Belediyelerde şebekesi ile kullanma suyu kullanma suyu Çekilen su Kaynak Gölet/ Akarsu Baraj Kuyu kişi başı hizmet şebekesi için şebekesi için İlçeler miktarı Deniz çekilen günlük verilen çekilen yüzey çekilen yeraltı su miktarı belediye suyu miktarı suyu miktarı (litre/kişi-gün) sayısı (1000 m3/yıl) T'R Türkiye 2 925 4 784 734 1 015 865 83 154 159 472 2 252 421 1 273 822 2 495 047 2 289 687 216

TR321 Aydın 53 50 084 7 516 - 6 145 - 36 423 6 145 43 938 188 Merkez 6 13 826 423 - 6 145 - 7 258 6 145 7 681 174 Bozdoğan 2 894 160 - - - 734 - 894 208 Buharkent 1 631 - - - - 631 - 631 254 Çine 2 1 017 425 - - - 593 - 1 017 121 Didim 3 4 833 - - - - 4 833 - 4 833 291 Germencik 4 1 473 119 - - - 1 354 - 1 473 140 İncirliova 2 2 547 - - - - 2 547 - 2 547 230 Karacasu 4 668 604 - - - 64 - 668 188 Karpuzlu 1 112 55 - - - 57 - 112 149 Koçarlı 3 607 - - - - 607 - 607 174 Köşk 1 293 - - - - 293 - 293 81 Kuşadası 3 9 453 1 486 - - - 7 967 - 9 453 325 Kuyucak 6 1 175 949 - - - 226 - 1 175 174 Nazilli 3 7 975 340 - - - 7 635 - 7 975 188 Söke 3 3 794 2 750 - - - 1 044 - 3 794 103 Sultanhisar 3 452 205 - - - 247 - 452 90 Yenipazar 1 335 - - - - 335 - 335 143

Değerlendirme ve Sonuçlar: Kentleşme sürecinin ve nüfusun hızla arttığı ilimizde suya duyulan ihtiyaç da paralel olarak artmaktadır. Planlama kapsamında içme ve kullanma suyu gereksinimleri için barajlar tesis edilmektedir.

142 SU-ATIKSU GÖSTERGE: Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Veren Belediyeler

TANIM: Bu gösterge atıksu arıtma tesisi ile hizmet veren belediye sayısını ve atıksu arıtma tesislerine bağlı nüfusun yüzdelik oranını ifade eder.

Kaynak: TUİK, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki 1994 yılı ve sonrası atıksu arıtma tesislerine bağlı nüfus, tüm il nüfusu, oranları (%) Durum ve eğilimler;

Veri Formatı Çizelge I.19- Aydın Belediyeler Atık Su İstatistikleri (TUİK, Seçilmiş Göstergelerle Aydın, 2012) Kanalizasyon Atıksu arıtma tesisi şebekesi ile hizmet Belediyelerde Belediyeler ile hizmet verilen verilen belediye kanalizasyon Deşarj edilen kişi tarafından arıtılan belediye nüfusunun nüfusunun toplanı şebekesinden deşarj başı atıksu miktarı atıksu miktarı belediye nüfusu belediye nüfusuna edilen atıksu miktarı (litre/kişi-gün) (Bin m3/yıl) içindeki payı oranı (Bin m3/yıl) (%) (%) TR Türkiye 2004 86 2 922 783 174 1 901 040 45 2006 87 3 366 894 181 2 140 494 51 2008 88 3 261 455 173 2 251 581 56 2010 88 3 582 131 182 2 719 151 62 TR32 Aydın, Denizli, Muğla 2004 70 91931 202 56 409 28 2006 71 131 110 259 73 404 21 2008 75 120 684 228 91 343 43 2010 77 128 542 221 106 511 56 TR321 Aydın 2004 69 30 395 181 23 671 52 2006 69 50 711 292 32 406 33 2008 73 37 781 206 33 794 58 2010 77 37 932 183 29 875 60

Değerlendirme ve Sonuçlar: 2006 yılında, 2872 sayılı Çevre Kanunu’nda değişiklik yapılmasına dair 5491 sayılı Çevre Kanununun yürürlüğe girmesiyle Belediyelerin atıksu arıtma tesislerinde sayısal artış meydana gelmiştir.

143 SU-ATIKSU 4.4. Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu

TANIM: Bu gösterge 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%) Kaynak: http://www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/AYDIN.pdf Türkiye İstatistik Kurumu (Seçilmiş Göstergelerle Aydın, 2013) Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2013 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki 1994 yılı ve sonrası kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı ve bağlı nüfus, Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı (%)

Durum ve eğilimler; Veri Formatı Çizelge I.20-Belediye atıksu istatistikleri, 2004-2012 Kanalizasyon Belediyelerde Atıksu arıtma şebekesi ile hizmet kanalizasyon Belediyeler tesisi ile hizmet Deşarj edilen kişi verilen belediye şebekesinden tarafından arıtılan verilen belediye başı atıksu miktarı nüfusunun toplam deşarj edilen atıksu miktarı nüfusunun (litre/kişi-gün) belediye nüfusuna atıksu miktarı (Bin m3/yıl) belediye nüfusu oranı (%) (Bin m3/yıl) içindeki payı (%) TR Türkiye 2004 86 2 922 783 174 1 901 040 45 2006 87 3 366 894 181 2 140 494 51 2008 88 3 261 455 173 2 251 581 56 2010 88 3 582 131 182 2 719 151 62 2012 92 4 072 563 190 3 256 980 68 TR32 Aydın, Denizli, Muğla 2004 70 91 931 202 56 409 28 2006 71 131 110 259 73 404 21 2008 75 120 684 228 91 343 43 2010 77 128 542 221 106 511 56 2012 82 162 262 252 131 748 64 TR321 Aydın 2004 69 30 395 181 23 671 52 2006 69 50 711 292 32 406 33 2008 73 37 781 206 33 794 58 2010 77 37 932 183 29 875 60 2012 81 45 927 205 36 460 65

Kanalizasyon Mevcut Durumu (İlçe ve Belde Belediyesi Düzeyinde)

23% Kanalizasyon Sistemi Mevcut olanlar 15% Kanalizasyon Sistemi Mevcut Olmayanlar

62% Kanalizasyon Sistemi Proje Aşamasında Olanlar

144 Kanalizasyon Mevcut Durumu (İlçe Belediyesi Düzeyinde)

6%

Kanalizasyon Sistemi Bulunan 94% Proje Aşamasında Olan

Çizelge I.21 Kanalizasyon Sistemi Mevcut Durumu (İlçe ve Belde Düzeyinde) Kanalizasyon Sistemi Bulunan Belediye Sayısı 34 Kanalizasyon Sistemi Bulunmayan Belediye Sayısı 4 Kanalizasyon Sistemi Proje Aşamasında Olan Belediye Sayısı 15

Kanalizasyon Sistemi Mevcut Durum (Belde Belediyeleri Düzeyinde)

Kanalizasyon Sistemi Bulunan 39% Kanalizasyon Sistemi Bulunmayan

11% 50% Kanalizasyon Sistemi Proje Aşamasında Olan

Çizelge I.22 Kanalizasyon Sistemi Mevcut Durum (Belde Belediyeleri Düzeyinde) Kanalizasyon Sistemi Bulunan Belediye Sayısı 18 Kanalizasyon Sistemi Olmayan Belediye Sayısı 4 Kanalizasyon Sistemi Proje Aşamasında Olan Belediye Sayısı 14

Kanalizasyon Hizmetinden Faydalanan Nüfus Oranları (İlçe ve Belde Düzeyinde) 8%1%

KANALIZASYON HIZMETI ALAN NUFUS

91% KANALIZASYON HIZMETI ALMAYAN NUFUS

KANALIZASYON HIZMETI PROJE AŞAMASıNDA OLAN NUFUS

145 Çizelge I.23 Kanalizasyon Hizmetinden Faydalanan Nüfus Oranları (İlçe ve Belde Düzeyinde) Kanalizasyon Hizmeti Alan Nüfus 697.539 Kanalizasyon Hizmeti Alamayan Nüfus 59.673 Kanalizasyon Hizmeti Proje Aşamasında olan Nüfus 9.912

Kanalizasyon Sisteminin Atıksu Arıtma Tesisi Ile Sonlanma Oranları

KANALİZASYON SİSTEMİ AAT İLE SONLANAN BELEDİYE SAYISI 17% KANALİZASYON SİSTEMİ AAT İLE 12% SONLANMAYAN BELEDİYE SAYISI

KANALİZASYON SİSTEMİ EN YAKIN 65% ALTYAPIYA BAĞLI BELEDİYE SAYISI 6% KANALİZASYONU OLUP AAT PROJE/İNŞAAT AŞAMASINDA OLAN BELEDİYE SAYISI

Çizelge I.24 Kanalizasyon Sisteminin Atıksu Arıtma Tesisi İle Sonlanma Oranları Kanalizasyon Sistemi AAT İle Sonlanan Belediye Sayısı 22 Kanalizasyon Sistemi AAT İle Sonlanmayan Belediye Sayısı 2 Kanalizasyon Sistemi En Yakın Altyapıya Bağlı Belediye Sayısı 4 Kanalizasyonu Olup AAT Proje/İnşaat Aşamasında Olan Belediye Sayısı 6

Değerlendirme ve Sonuçlar. Aydın’da kanalizasyon altyapı sistemi toplam nüfusun %91 ine hizmet vermektedir Aydında ilçe ve belde belediyelerinin % 62’sinin kanalizasyon sistemi mevcut, % 15’inin mevcut değil ve % 23’ünün ise proje aşamasındadır. İlçe Belediyelerinin % 94 oranında kanalizasyon sistemi mevcuttur. İlçeler ve beldeler düzeyinde kanalizasyon hizmeti alan nüfus %91 oranında, kanalizasyon hizmeti almayan nüfus ise % 8 oranındadır. % 1 oranında nüfus için kanalizasyon hizmeti proje aşamasındadır. Kanalizasyon sistemi AAT ile sonuçlanan Belediye % 65 oranındadır.

146 SU-ATIKSU 4.5. Sanayiden Kaynaklanan Atıksu ve Bertarafı TANIM: Bu gösterge yıllar itibariyle sanayi faaliyetlerinden kaynaklanan atıksu miktarları, atıksu arıtma tesisi ile hizmet veren sanayi bölgeleri ve oluşan atıksuyun arıtılma oranını ifade eder. Kaynak: TUİK, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre, ildeki sanayi bölgelerinden ve diğer sanayiden kaynaklanan atıksu miktarı, arıtma tesisi sayısı ve arıtılan atıksuyun kısmının toplam atıksu miktarına oranı (%) Durum ve eğilimler; Veri Formatı Çizelge I.25-Aydın Organize Sanayi Bölgelerinin Atıksu Altyapı Tesisleri Durumu

Parametre Aydın OSB Astim OSB Ortaklar OSB Çine OSB Söke OSB

OSB ye ait merkezi Var, yetersiz. Var, ileride 2.kısım Var, 1-2 sene Geçici tesis var, fizibilite Yok, ihtiyaç var, atıksu arıtma tesisi var kapasite artırımı içerisinde kapasite çalışması sürüyor. 2 sene içerisinde mı? (varsa yeterli mi? gerekebilir. artırımı gerekebilir. düşünülebilir. Hayır ise atıksu arıtma Geçici Sistem Var. Firmalar kendi işlemi nasıl yapılıyor? yapıyor. Deşarj izin belgesi var Var. Çevre izni başvuru süreci Başvuru süreci ileride. mı? kapsamında geçici faaliyet belgesi var. Sanayi tesislerinin Gerekenlerde - Tariş'te var. Var. Var- firmanın geçici bir Var. kendine ait ön atıksu var. (metal) arıtma sistemi olarak arıtma tesisi var mı? tasarladığı 'paket arıtma' sistemi mevcut. Kaç tesisin ön atıksu 2 3 1 1 arıtma tesisi var ? %

Çizelge I.26 Aydın’da OSB dışında yer alan sanayi tesislerinin atıksu deşarj yerleri Tesis adı Deşarj yeri ALBA Su Ürn. Balık İşleme Tes. Akçay AN Gıda Ürt. Tes. Deliçay AYKİM Metal San. Kuru Dere Batı Söke Çimento Fabrikası 1ve 2 nolu Evsel AAT İşletme içi bahçe sulama BM Agro Sera Tesis. Drenaj Kanalı DALAN YAĞ ENDÜSTRİ A.Ş DONANIM İÇECEK SU GIDA NAKLİYE SANAYİ İÇ VE DIŞ TİC.LTD.ŞTİ. ECC Kimya San.Tic. Drenaj Kanalı Efeler Çiftliği Hayv. İşlet Drenaj Kanalı Hisar Doğa Ür. ve Soğuk Dep.(Salyangoz Üretimi) Tesis içi arazi Jantsa (Jant Üretimi) Musluca Çayı JMW Jant Sanayi Koçak Deresi Sabuncular Tarım Hayv. Gıda San. ve Tic.A.Ş. (Kaltun Madran Su Fabrikası) İşletme içi bahçe sulama Karacasu dericiler derneği Dandalaz Çayı Kral İncir İşlm. Tes. Cevdet Aksüt Ve Oğulları Koll Şti. Drenaj kanalı LİNDE GAZ A.Ş. Orhanoğlu Gıda.(Salamura Tesisi) Kuru dere yatağı Osman Akça Tarım Ürünleri, (İncir İşleme Tesisi Kuru dere yatağı Paşa Can Et. Mezbaha Tes Çine Çayı PEKPAN Radyatör San. Tes. Musluca Çayı Pınar Su Şişeleme Tes. İşletme içi bahçe sulama SEMES GIDA SANAYİ VE TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ - SULTANHİSAR ŞUBESİ SİBAŞ Gıd.San.Tic.A.Ş. Drenaj kanalı SÖKTAŞ (Tekstil)+MOOVA Süt İşleme Tesisi ortak AAT Belediyenin evsel atıksu arıtma tesisi Sultan Sera Tes. Kuru Dere Titan Jantsa San.Tic.A.Ş. Musluca Çayı UĞURLU Balık İşlm.Tes. Didim Belediyesi AAT

147 VF Ege Giyim (Tekstil) D-15 Drenaj kanalı YÖRE Tavuk Kanatlı Mezbaha Tes. Kayran Çayı Yüksel Seramik Endüstriyel AAT Drenaj kanalı

Değerlendirme ve Sonuçlar: Aydın ilindeki OSB'ler kapsamında Atıksu arıtma sistemleri ile ilgili bilgiler incelendiğinde, faal tesis sayısı bakımından belirli bir seviyeye ulaşmış olan OSB'lerde Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi kurulu olduğu ve OSB'lerde doluluk arttıkça Atıksu Arıtma Tesisi kapasitesinin artırılması ihtiyacı oluştuğu görülmektedir. Aydın OSB'nin Atıksu Arıtma Tesisi (Evsel ve endüstriyel atıklar için, mevcut 2500 birim kapasiteli tesisin yerine 6000 birimlik bir tesis) kurulması için ortalama 8 Milyon TL bütçeli bir proje fikri mevcuttur. ASTİM OSB'de ise orta vadede gerçekleştirilmesi planlanan, 500.000 TL bütçeli Atıksu Arıtma Tesisi kapasite artırımı projesi fikri mevcuttur. Ortaklar OSB'nin ise orta ve uzun vadede Atık Su Arıtma Tesisinin kapasitesinin artırılması ile ilgili ortalama 3 Milyon TL bütçeli bir proje fikri bulunmaktadır. Söke OSB'nin ise orta ve uzun vadede Atıksu Arıtma Tesisi kurulması ile ilgili, ortalama 3,5 Milyon TL kaynak gerektiren bir proje fikri bulunmaktadır. Ön Atıksu Arıtma Tesisi ise firmaların faaliyet gösterdiği sektöre göre OSB'lerdeki bazı firmalarda mevcuttur. Aydın mevcut tarımsal faaliyetlerin etkisiyle gıda sanayinde gelişim göstermiştir. Türkiye genelindeki toplam zeytin alanlarının %30’undan fazlasına sahip olan Bölge’de Aydın ili zeytinyağı üretiminde büyük paya sahiptir. İlin çeşitli ilçelerinde irili ufaklı 100’ü aşkın zeytinyağı işletmesi bulunmaktadır. İl ve Bölge ekonomisinde önemli bir payı olan zeytinyağı üretimi sonucu açığa çıkan karasu ise yüksek kimyasal oksijen ihtiyacı nedeniyle arıtımı zor ve pahalı bir atıksu niteliği taşımaktadır. Bakanlık izniyle bu atıksular sızdırmasız lagünlerde buharlaştırılarak bertaraf edilmektedir. İlimizde kurulu olan altı adet ve kurulmakta olan bir adet olmak üzere toplam 7 adet OSB mevcuttur. Umurlu Beldesinde faaliyet gösteren Aydın OSB’de su kullanımındaki artış ve atıksu karakterindeki değişimler sonucunda yetersiz kalan mevcut 2500 m3/gün kapasiteli Endüstriyel Tip AAT’ne ilave olarak, yeni bir AAT’nin kurulması kararı alınarak projenin hazırlanmasına ilişkin sözleşme imzalanmış olup, tesis alanına ilişkin Kamu Yararı Kararı alınması ile ilgili işlemler devam etmektedir. Halen OSB atıksularının bir kısmı arıtıldıktan sonra, bir kısmı ise doğrudan Musluca çayına deşarj edilmektedir. ASTİM OSB’ne ait 1700 m3/gün kapasiteli Endüstriyel (Fiziksel+Biyolojik+Kimyasal) Tip AAT Aralık 2011 yılında tamamlanarak işletmeye alınmıştır. Tesisin atık sularının alıcı ortama deşarjı ile ilgili GFB müracaatı yapılmış olup, işlemleri devam etmektedir.

148 5. ARAZİ KULLANIMI ARAZİ KULLANIMI

GÖSTERGE: Arazi Kullanımı

TANIM: Bu gösterge CORINE Arazi Örtüsü kategorilerine göre göreceli arazi örtüsü dağılımını gösterir.

Kaynak: http://aris.ormansu.gov.tr/csa/ Orman ve Su İşleri Bakanlığı

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi:1990, 2000 ve 2006 yılları arazi kullanımlarının miktarı (ha) ve değişim oranı (%). Durum ve eğilimler; Veri Formatı Çizelge I.27 Aydın’da 1990, 2000 ve 2006 yılları arazi kullanımlarının miktarı (ha) ve değişim oranı (%)

ALAN BÜYÜKLÜĞÜ ALANDA ARTIŞ(+) /AZALIŞ (-) Arazi Sınıfı 1990 2000 2006

km2 % km2 % km2 % (m2)

1. Yapay Bölgeler 17501,06 2,20623 22596,21 2,84853 22884,93 2,88495 Aşağıdaki tablolar ve grafiklerde gösterilmiştir

2. Tarımsal Alanlar 375014,77 47,27566 371369,98 46,81619 372393,62 46,94523 Aşağıdaki tablolar ve grafiklerde gösterilmiştir

3. Orman ve Aşağıdaki tablolar ve grafiklerde gösterilmiştir 392705,13 49,50576 391336,75 49,33327 391491,86 49,35280 Yarı Doğal Alanlar

4. Sulak Alanlar 527,25 0,06646 369,36 0,04656 313,86 0,03956 Aşağıdaki tablolar ve grafiklerde gösterilmiştir

5. Su Yapıları 7503,08 0,94587 7579,00 0,95543 6167,05 0,77744 Aşağıdaki tablolar ve grafiklerde gösterilmiştir

TOPLAM 793251,29 99,99998 793251,3 99,99998 793251,32 99,99998 Aşağıdaki tablolar ve grafiklerde gösterilmiştir

1990-2000-2006 Yılları İtibariyle Arazi Kullanımlarının Miktarı Ve Değişim Oranı

Not: Yukarıdaki tablodaki (-) işaretli değerler, azalışı ifade etmektedir

149 Değerlendirme ve Sonuçlar: Yapay Bölgeler; 1990-2006 yılları arasında alansal olarak % 0,67872 oranında artış göstermiştir. Tarımsal Alanlar; 1990-2006 yılları arasında alansal olarak % 0,33043 oranında azalış göstermiştir. Orman ve Yarı Doğal Alanlar; 1990-2006 yılları arasında alansal olarak % 0,15296 oranında azalış göstermiştir. Sulak Alanlar; 1990-2006 yılları arasında alansal olarak % 0,02690oranında azalış göstermiştir. Su Kütleleri; 1990-2006 yılları arasında alansal olarak % 0,16843oranında azalış göstermiştir. Yapay Bölgeler; Endüstriyel ve Ticari Birimler, Sürekli Şehir Yapısı, Yeşil şehir alanları, Spor ve eğlence alanları, Maden çıkarım sahaları, Boşaltım sahaları, İnşaat sahaları, Limanlar, Sürekliliği Olmayan Kentsel Yerleşim Alanları, Sürekliliği Olmayan Kırsal Yerleşim Alanları, Karayolları, demiryolları ve ilgili alanlar, Havaalanları, Tarımsal Alanlar; Sürekli sulanan alanlar, Sürekli Sulanan Alanlar İçinde Sera Alanlar, Üzüm bağları, Pirinç tarlaları, Sulanan meyve alanları, Sulanmayan ekilebilir alanlar, Sulanmayan meyve alanları, Doğal bitki örtüsü ile bitikte bulunan tarım alanları, Sulanmayan Ekilebilir Alanlar İçinde Sera Alanları, Zeytinlikler, Sulanan karışık tarım alanları, Mera Alanları, Sulanmayan karışık tarım alanları Orman ve Yarı Doğal Alanlar; Buzul ve kalıcı kar, Bitki değişim alanları, Yanmış alanlar, Tuz İçeriği Yüksek Çıplak Kayalık, Seyrek bitki alanları, Karışık ormanlar, Çıplak kayalık, Sahiller, kumsallar ve kumluklar, Doğal çayırlıklar, Geniş yapraklı ormanlar, Sklerofil bitki örtüsü, İğne yapraklı ormanlar Sulak Alanlar; Bataklıklar, Tuzlalar, Tuz bataklığı Su Kütleleri; Nehir ağızları, Deltalar, Su yolları, Deniz ve okyanus, Kıyı lagünleri, Su kütleleri ifade eder.

150 6. TARIM TARIM

6.1. Kişi Başına Tarım Alanı TANIM: Toplam ekilebilir tarım arazisinin, toplam nüfusa oranı olarak ifade edilir.

Kaynak: aydin.tarim.gov.tr/.../AYDIN%20TARIM%20MASTER%20PLANI.docx Aydın İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/AYDIN.pdf Seçilmiş Göstergelerle Aydın 2013, Türkiye İstatistik Kurumu 1. www.tuik.gov.tr/PreIstatistikTablo.do?istab_id=53 Seçilmiş Göstergelerle Aydın 2013, Türkiye İstatistik Kurumu

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Ekilebilir arazi toplamı (ha) ve toplam nüfus (kişi), kişi başına tarım arazisi (ha/kişi) Durum ve eğilimler: Tarımsal Topraklar : Aydın’da çok değişik toprak yapısı gözlenmektedir. En fazla Kireçsiz Kahverengi Topraklar hakimdir. Bunu Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları, Alüviyal Topraklar, Kırmızı Kahverengi Akdeniz Toprakları, Kolluviyal Topraklar, Regosol Topraklar, Rendzina Topraklar ve Kahverengi Orman Toprakları izlemektedir. Ekilebilir Arazi : . İlin toplam yüzölçümü 831.900 hektar olup, bunun 362.215 hektarı kültür arazisi, 25.242 hektarı çayır-mera arazisi, 314.732 hektarı orman arazisi, 14.271 hektarı göl ve bataklık, 82.161 diğer tarım dışı araziler olarak dağılım göstermektedir. Çizelge I.28-Aydın’da Toprak sınıfları

Toprak Sınıfına Dahil Alanlar ( ha ) TOPRAK SINIFLARI Ekilebilir Alan Mera Orman-Funda Diğer Toplam

I.Sınıf 54.158 123 436 54.717

II.Sınıf 44.464 956 564 45.984

III.Sınıf 74.910 2.684 3.414 544 81.552

IV.Sınıf 57.570 6.614 11.365 524 76.073

V.Sınıf 0

VI.Sınıf 54.240 10.665 59.169 32.715 156.789

VII.Sınıf 110.152 26.424 224.052 35.728 396.356

VIII.Sınıf 12.326 12.326

Su Yüzeyi 8.103

Genel Toplam 395.494 47.466 298.000 82.837 831.900

151 Çizelge I.29-Aydın’da Tarım ve Orman Alanları

Aydın İlinde Alanların Toprak Sınıflarına Göre Dağılımı

Su Yüzeyi I.Sınıf 1% 7% VIII.Sınıf II.Sınıf 1% 5% III.Sınıf 10%

IV.Sınıf VII.Sınıf 9% 48%

V.Sınıf VI.Sınıf 0% 19%

Aydın İlinde Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu

250.000 Ekilebilir Alan Mera Orman-Funda Diğer

200.000

150.000

100.000

50.000

0 I.Sınıf II.Sınıf III.Sınıf IV.Sınıf V.Sınıf VI.Sınıf VII.Sınıf VIII.Sınıf

152 Değerlendirme ve Sonuçlar: Değerlendirme ve Sonuçlar: Aydın’da I.-IV. Sınıf tarım arazileri 231.102 ha olup, VI.-VII. Sınıf arazilerin toplamı 164.392 ha.’dır. Tarım alanlarından sonra 2. sırayı alan orman ve fundalıklar VII. Sınıf arazi üzerinde yoğunlaşmıştır. Kullanma kabiliyet sınıfları 8 adet olup, toprak yarar ve sınırlandırmaları I. sınıftan VIII. Sınıfa doğru giderek artmaktadır. SINIF I. : Topografyaları hemen hemen düzdür. I. sınıf arazilerin kapladığı alan 54.717 ha. olup, il yüzölçümünün % 7’ sini teşkil etmektedir. SINIF II. : Hafif eğim, idealden daha az toprak derinliği özellikleri ile bu topraklar kültür bitkileri, çayır-mera ve orman için kullanılabilir. II. Sınıf arazilerin kapladığı alan 45.984 ha olup, il yüzölçümünün % 6’sını teşkil etmektedir. SINIFIII. : Bu sınıftaki topraklar II. Sınıftakilerden daha fazla sınırlandırmalara sahiptir. III. Sınıf arazilerin kapladığı alan 81.552 ha olup, il yüzölçümünün % 10’ na sahiptir. SINIF IV. : Bu sınıfta, toprakların kullanılmasındaki kısıtlamalar III. Sınıftakinden daha fazla ve bitki seçimi daha sınırlıdır. IV. Sınıf arazilerin kapladığı alan 76.073 ha olup, il yüzölçümünün % 9’na sahiptir İlimizde V. Sınıf arazi bulunmamaktadır. SINIF VI. : 156.789 ha olup, ilin yüzölçümünün % 19’unu kaplamaktadır. SINIF VII. : 396.356 ha olup, ilin yüzölçümünün % 47’sine sahiptir. SINIF VIII. : 12.326 ha olup, ilin yüzölçümünün % 1’ine sahiptir. SU YÜZEYİ : 8.103 ha olup, ilin yüzölçümünün % 1’ine sahiptir.

153 6.2. Kimyasal Gübre Tüketimi TANIM: İlimizde, 305.523 tarımsal alana Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 2012 yılı verilerine göre toplam 27.267,667 ton azot, fosfor ve potasyum gübresi uygulanmıştır. Kaynak: aydin.tarim.gov.tr/.../AYDIN%20TARIM%20MASTER%20PLANI.docx Aydın Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri Aydın Tarım Master Planı Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Aydın’da Yıllık toplam gübre tüketimi (27.267,667 ton), toplam tarımsal alan (305.523 ha), hektar başına kullanılan gübre ve mineral azot, fosfor ve potas miktarı (ton/ha) Durum ve eğilimler: Çizelge I.30 Kimyasal Gübre Tüketimi Bitki Besin Maddesi Bazında İlde Ticari Gübre Kullanılarak Bitki Besin Maddesi Kullanılan Miktar Tarım Yapılan Toplam Alan (N,P,K olarak) (ton) (ha) Azot 19.563,657 Fosfor 5.153,88 305.523 Potas 2.550,13 TOPLAM 27.267,667 305.523 Çizelge I.31 İlçelere Göre Kimyasal Gübre Tüketimi

% 21 Azot Saf N (Ton) %17 P2O5 Saf P2O5 (Ton) %50 K2O Saf K2O (Ton) Merkez 11307,21 2374,50 3380,56 574,69 1037,92 518,96 Bozdoğan 7220,41 1516,28 2890,91 491,45 353,92 176,96 Buharkent 228,75 48037 37.632 23,35 13 117,48 Çine 11923,40 2504 3280,25 557,64 726,35 363,17 Didim 2324 488 259,89 111,49 46,71 23,35 Germencik 5291 1111,11 1719,16 292,25 297,36 148,68 İncirliova 6704,20 1407,80 1694,60 288,10 306,94 153,57 Karacasu 2238,98 470,18 1477,54 251,18 87,02 43,51 Karpuzlu 1364 286,45 272 46,24 81,75 40,87 Koçarlı 8337,71 1750,90 2847 483,99 457,62 228,81 Köşk 2002,5 420,50 524,97 89,24 159,08 79,54 Kuşadası 532,66 111,85 308,42 52,43 128,92 64,46 Kuyucak 3090,48 649 1348,15 229,10 232,10 116,12 Nazilli 7018,52 1473,88 2272,45 386,32 261,34 130,67 Söke 17941,76 3767,77 6491,30 1103,5 529,50 264,70 Sultanhisar 1314 276 71,85 160,70 38,56 19,28 Yenipazar 4320,94 907,40 945,70 12,21 342,16 171,08 Toplam 93.160,52 19.560.657 29.822.382 5153,88 5.100,25 2.550,13

2.550,13; 9% 5.153,88; 19% 19.563,66; 72%

Azot Fosfor Potas

Aydın’da Tarım Topraklarına uygulanan Azot, Fosfor ve Potasyum Oranları Değerlendirme ve Sonuçlar: 2012 yılı itibariyle Aydın İli’nde 261 adet dağıtıcı gübre bayisi ile 2 organik ve 2 kimyasal olmak üzere 4 adet gübre üreten firma faaliyet göstermektedir. İl genelinde 2012 yılı içerisinde 78.868,81 ton kimyevi gübre tüketimi olmuştur. Her türlü sentetik, kimyasal ilaçlar ve gübrelerin kullanımının yasaklanması yanında organik ve yeşil gübreleme, münavebe, toprağın muhafazası, bitkinin direncini artırma, parazit ve predatörlerden yararlanmayı tavsiye eden

154 bütün bu üretim tarzında üretimde miktar artışı değil ürünün kalitesinin yükseltilmesi amaçlanmaktadır. Günümüzde sadece organik tarımla toprak ve su kaynakları ile havayı kirletmeden, çevre, bitki, hayvan ve insan sağlığını korumak mümkün olmaktadır. Verimliliği artırmak için toprakların aşırı şekilde sentetik mineral maddelerle gübrelenmesi özellikle çabuk yıkanan azotlu gübrelerin yeraltı sularına kadar ulaşmasıyla nitrat kirliliğine yol açılmaktadır. Uygun zamanda ve miktarda gübre kullanımı için toprak analizleri yılda en az bir defa, yaprak analizleri ihtiyaç duyulduğunda yaptırılmalı ve gübreleme tahlile uygun yaptırılmalıdır. Çevre kirliliğine yol açmadan tarımsal verimin artırılması ancak iyi tarım uygulamalarıyla mümkün olacaktır. Tarımsal kaynaklı Kirliliği önleyebilmek amacıyla “Tarımda uygun kimyasal ilaç ve gübre kullanımına yönelik çiftçi eğitim projesi ile sanayii ve evsel atıkların önlenmesin yönelik eğitim çalışmaları” yapıldığı anlaşılmaktadır. Çevre kalitesinin korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi ve tarım topraklarının sürdürülebilir niteliğinin kalıcı kılınması için tarım topraklarına uygulanan gübrenin, toprak analizlerine bağlı olarak uygulanmasının sağlanması gerekmektedir. Bu hem tarım toraklarının verim gücü ve yer altı su kaynaklarının korunması kapsamında da oldukça önemlidir.

155 TARIM 6.3.Tarım İlacı Kullanımı

TANIM: Toplam tarım ilacı kullanımını (ton birimiyle aktif bileşen) ve hektar başına düşen tarım ilacı miktarıdır.

Kaynak: aydin.tarim.gov.tr/.../AYDIN%20TARIM%20MASTER%20PLANI.docx Aydın Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri Aydın Tarım Master Planı Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık toplam tarım ilacı tüketimi (ton), toplam tarımsal alan (ha), hektar başına düşen tarım ilacı (ton/ha) Durum ve eğilimler; Çizelge I.32 Aydında Tarım İlacı Kullanımı İlde Tarımsal İlaç Kullanılarak Kimyasal Maddenin Adı Kullanım Amacı Miktarı Tarım Yapılan Toplam Alan (ha) İnsekdisitler Böcek İlacı 494.550 kg/lt - Herbisitler Yabancı ot İlacı 102.800 lt - Fungisitler Mantar İlacı 128.900 kg/lt - Rodentisitler Kemirgen İlacı 20 kg - Nematositler Nematot İlacı - - Akarisitler Akar İlacı 37.850 kg/lt - Kışlık ve Yazlık Yağlar - - - Diğer Fumigant 4075 kg -

37.850; 5% 0; 0% 20; 0% 0; 0% İnsekdisitler

128.900; 17% Herbisitler

Fungisitler 102.800; 13% 494.550; 65% Rodentisitler

Nematositler

Akarisitler

Kışlık ve Yazlık Yağlar

Aydın’da Tarımda uygulanan İnsekdisit, Herbisit, Fungusir, Rodentisit, Nematosit, ve Akarisit Oranları

Değerlendirme ve Sonuçlar: Tarımsal ürünlerde hastalık ve zararlılar için tatbik edilen kimyasal ilaçların, tarım alanlarında oluşturduğu kalıcı etki yararlı flora ve fauna için risk oluşturması yanı sıra yer altı su kaynaklarına olumsuz etkisi bakımından da oldukça önemlidir. Tarımsal ilaçların reçeteye bağlı olarak uzman kişilerce uygulanması bir zorunluluk olması gerekmektedir. Dağlık kesimlerde zeytin ve incir yetiştiriciliğinde kimyevi gübre ve kimyasal ilaç kullanımı yok denecek kadar çok azdır.

156 TARIM 6.4. Organik Tarım

TANIM: Toplam kullanılan tarımsal alanın oranı olarak organik tarım alanı (organik olarak ekilen mevcut alanların ve organik tarıma geçiş sürecinde olan alanların toplamı) payıdır.

Kaynak: www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/AYDIN.pdf Seçilmiş Göstergelerle Aydın 2013, Türkiye İstatistik Kurumu aydin.tarim.gov.tr/.../AYDIN%20TARIM%20MASTER%20PLANI.docx AYDIN TARIM MASTER PLANI Aydın Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü http://geka.org.tr/yukleme/ planlama/guney_ege_bolgesinde_tarim_ve_hayvancilik.pdf Güney Ege Kalkınma Ajansı Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Organik alanların toplam alanı (ha), Toplam tarım alanına oranı (%), Türkiye toplam organik tarım alanı içerisindeki oranı (%), Organik Tarım Alanında Toplam Üretim Miktarı (ton) Durum ve eğilimler; Çizelge I.33-Organik bitkisel üretim (geçiş süreci dahil), 2009-2013

Üretim alanı(1) Üretim Çiftçi sayısı (Hektar) (Ton)

TR Türkiye

2009 35 565 501 641 983 715

2010 42 097 510 033 1 343 737

2011 42 460 614 618 1 659 543

2012 54 635 702 909 1 750 127

2013* 60 797 769 014 1 620 466

TR32 Aydın, Denizli, Muğla

2009 2 326 24 693 47 570

2010 4 144 30 198 66 464

2011 5 097 38 508 114 334

2012 6 264 39 282 140 052

2013* 10 453 60 933 170 926

TR321 Aydın

2009 2 019 17 146 40 558

2010 3 608 20 453 59 578

2011 4 739 29 824 107 340

2012 5 790 34 077 132 824

2013* 9 417 52 759 154 760

Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Not. Tablolardaki rakamlar yuvarlamalardan dolayı toplamı vermeyebilir. (1) Doğal toplama alanları dahildir.

157 Çizelge I.34-Tarım alanı kullanımı, 2009-2013 (Hektar) İşlenen tarım alanı Uzun ömürlü bitkiler Toplam işlenen Toplam Diğer tarım alanı ve işlenen Sebze Süs meyveler, Zeytin Tahıllar ve diğer bitkisel Toplam uzun ömürlü tarım bahçeleri bitkileri içecek ve ağaçlarının Yem ürünlerin alanı bitkiler alanı alanı alanı alanı baharat Bağ kapladığı bitkileri alanı Ekilen Nadas bitkileri alanı alanı alan alanı TR Türkiye 23 810 672 20 578 637 15 618 059 4 147 587 808 488 4 504 3 232 035 1 937 416 468 792 825 827 1 875 271 TR321 Aydın 368 338 151 681 136 146 3 929 11 596 10 216 657 60 199 1 926 154 532 45 012 Merkez 32 473 11 755 9 057 83 2 610 5 20 718 4 156 319 16 243 5 825 Bozdoğan 26 436 14 181 13 155 574 452 - 12 255 2 296 15 9 943 4 775 Buharkent 3 449 1 056 869 16 172 - 2 392 1 772 73 547 404 Çine 34 355 11 809 9 545 203 2 061 - 22 546 844 33 21 669 5 472 Didim 12 317 7 413 7 074 209 128 3 4 904 91 17 4 797 472 Germencik 25 321 6 809 6 690 21 97 2 18 512 9 011 - 9 501 2 059 İncirliova 12 775 4 540 4 109 10 420 - 8 235 4 401 3 3 831 1 855 Karacasu 20 724 11 632 10 185 1 043 405 - 9 091 1 828 287 6 976 2 390 Karpuzlu 14 970 2 930 2 075 573 283 - 12 040 132 1 11 906 2 094 Koçarlı 30 106 11 767 10 232 146 1 388 - 18 339 654 370 17 315 2 796 Köşk 13 194 1 766 1 231 - 535 - 11 429 4 816 - 6 613 1 165 Kuşadası 3 883 547 417 13 117 - 3 336 1 196 200 1 941 48 Kuyucak 20 158 10 148 9 761 200 187 - 10 010 4 739 7 5 264 6 465 Nazilli 30 775 10 712 8 905 47 1 761 - 20 063 14 696 155 5 212 5 103 Söke 61 822 37 900 37 401 141 358 - 23 922 1 269 13 22 641 1 831 Sultanhisar 15 243 1 910 1 483 28 399 - 13 333 6 821 400 6 113 729 Yenipazar 10 338 4 804 3 957 624 224 - 5 534 1 478 34 4 022 1 530 Not. 1. Bilgi CPA sınıflandırmasına göre verilmiştir.

2. Tablolardaki rakamlar yuvarlamalardan dolayı toplamı vermeyebilir.

3. Meyve alanları plantasyon (toplu) alanlar olup, dağınık ağaçların alanları dahil edilmemiştir.

4. Sebze bahçeleri ve süs bitkileri alanına örtü altı alanları da dahildir.

5. Daimi çayır ve mera alanları dahil değildir.

6. 2011 yılından itibaren tarım alanlarına süs bitkileri alanları da dahil edilmiştir.

7. Ekilen alana ikinci ekilişler dahil değildir. Değerlendirme ve Sonuçlar: Bölgede organik tarım üretiminde Aydın ön plana çıkmaktadır. İl, 2011 yılında 81 il arasında organik tarım üretimi yapan çiftçi sayısı bakımından 2. sırada, üretim alanı bakımından 7. sırada, üretim miktarı bakımından ise 5. sırada yer almaktadır. Bölgede 2004-2011 döneminde birim alan başına elde edilen organik tarım üretimi iller bazında değerlendirildiğinde, Aydın ve Denizli’ye kıyasla Muğla’nın oldukça düşük değerlere sahip olduğu görülmektedir. Bununla birlikte ildeki toplam alan ve toplam üretim düşmesine rağmen birim alan başına üretim miktarında artış meydana gelmiştir. Söz konusu dönemde Aydın ve Denizli’de birim alan başına elde edilen organik tarım üretiminde dalgalanmalar gözlenmektedir. Aydın’da iyi tarım uygulamaları ve organik tarım konusunda üreticilerin desteklenmesine ve pazar bulması konusunda önlerinin açılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. İyi tarım uygulamalarının Türkiye’de yaygınlaştırılması ve kontrolü amacıyla Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından “İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarımın Yaygınlaştırılması ve Kontrolü Projesi” uygulanmaktadır. 2012-2014 dönemini kapsayan bu proje ile iyi tarım uygulamalarını benimseyen ve TR32 Bölgesi illerinin de yer aldığı 13 ilde (Mersin, Adana, ,Isparta, Denizli, Aydın, Muğla, Balıkesir, Bursa, Tekirdağ, Edirne, Karaman, Ordu, Giresun) iyi tarım uygulamalarında; eğitim, yayım, demostrasyon kurma, olmak üzere ülke ihracatında önemli olan meyve (turunçgil, kiraz, fındık, incir, üzüm, elma) ve sebze (soğan, domates, biber, marul ve hıyar) ürünlerinde iyi tarım uygulamaları faaliyetleri yürütülmektedir. Bu tür faaliyetlerin bölgede öne çıkan diğer ürünler için de gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Aydın İli organik tarımda önde gelen illerden birisidir. 2012 yılı verilerine göre ülke genelinde geçiş dönemi dahil 702 909 ha’da; Aydın’da ise bunun % 4,84’nü teşkil eden 34 077 ha alanda organik tarım yapılmıştır. 2002 yılında 1 406 olan üretici sayımız 2012 yılında 4,1 kat artışla 5 790’a; 8 738 ha olan alanımız 3,9 kat artışla 34 077 ha’a; 22 985 ton olan üretim miktarımız 5,8 kat artışla 132 824 tona ulaşmıştır. Aydın İlimizde, iklim verilerinin elverişliliği nedeniyle polikültür tarım yapılmaktadır. Bu nedenden dolayı İlimizde ülke genelinde yetiştirilen ürünlerin hemen hemen tamamına yakınının yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu

158 kadar ürün zenginliği organik tarım açısından dezavantaj olarak görülebilir. Bu konuda Büyük Menderes Ovasında ve ilimizdeki diğer ovalarda ürün zenginliğinin fazlalığı ve arazilerin küçük ve parçalı oluşu ve ova şartlarında yetiştirilen ürünlerde zirai mücadelenin zorunlu olması organik tarım yapmayı güçleştirmektedir. Ova şartlarında organik tarım; arazilerin daha geniş olduğu ve ürün zenginliğinin daha az olduğu Söke Ovası’nda yapılabilir. Ancak dağlık bölgelerimizde, genelde zeytin, incir ve kestane tarımı yapılmaktadır. Bu üç ürünün üretiminde ilimiz ülke birincisidir. Bu ürünlerin ilimizde kapladığı alan toplam kültür arazimizin (3.954.940da) yaklaşık %50’si kadardır. 2012 verilerine göre bu üç ürünün kapladığı alan 1.961.353 dekardır. (zeytin yağlık 1.198.375 da, zeytin sofralık 334.310 da, incir 361.415 da, kestane 67.253 da) Bu ürünlerimiz dağlık alanda, genelde birbirlerinden ayrı alanlarda toplu olarak bulunmaktadır. Hatta bazı ilçelerimizde (Çine, Koçarlı, Karpuzlu) tek ürün (zeytin) yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu üç üründe üreticilerimizin çoğu uzun yıllardan bu yana herhangi bir kimyasal kullanmadan üretim yapmaktadırlar. Ancak çoğunun sadece sertifikası yoktur. Bu açıdan ilimizin organik tarım potansiyeli çok yüksektir. 2009 yılından bu yana organik tarıma verilen destekleme ödemeleri nedeniyle organik tarım alanında önemli artışlar olmuştur.

159 7. ORMAN ORMAN 7.1. Ormanlık Alanlar

TANIM: Orman alanlarının toplam büyüklüğünü ve yıllara göre değişimini ifade eder.

Kaynak: http://www.ogm.gov.tr/ekutuphane/Istatistikler/Forms/AllItems.aspx?RootFolder=/ekutuphane/Istatistikler/Ormanc%C4%B1l%C 4%B1k%20%C4%B0statistikleri&FolderCTID=0x012000301D182F8CB9FC49963274E712A2DC00&View=%7bC19AB316- F6A1-40F4-BE44-7526AE967FDC%7d Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü http://www.cem.gov.tr/erozyon/Files/istatistik/4.1.pdf Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü) www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/AYDIN.pdf Seçilmiş Göstergelerle Aydın 2013, Türkiye İstatistik Kurumu

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki toplam orman alanı (ha), yıllık değişimi (ha/yıl), Orman vasfına göre dağılımı (%), ağaç türleri, sayıları ve oranları (sayı, %) Durum ve eğilimler; Çizelge I.35-Başlangıçtan 2013 Yılı Sonuna Kadar Gerçekleştirilen Erozyon Kontrolü Faaliyetleri (Hektar) 1992-2010 (AGM) - 2011-2013(OGM) 1991 Sonu 19921993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Toplam 13,983 55 260 360 450 400 160 150 600 500 400

2003 2004 20052006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 TOPLAM 600 500 210 - 190 450 50 - - - 19,318

Değerlendirme ve Sonuçlar: Aydın'da iklime bağlı olarak bitki örtüsü Akdeniz iklim özelliğini taşır. İl topraklarının yaklaşık %30'u ormanlarla kaplıdır. Yüksek kesimlerde palamut meşesi, meşe, karaçam, fıstık çamları, sedir ağaçları bulunur. Kurakçık karakterdeki boylu makiler ise geniş alanları kaplar. İç kesimlerde 500-600 m'ye kadar bu tür bitkiler önemli yer tutar. Zeytin ağaçları, fıstık, menengiç bunlardan bazılarıdır. Bu türlerin bir kısmı insan eliyle bir kısmı da yangınlarda yok olmuştur.

Akdeniz bitki coğrafyasına giren Ege Bölgesinde ve Aydın ili bitki örtüsünde yaygın orman ağacı Kızılçam (Pinus brutia) ve Karaçam (Pinus nigra)’dır. Kızılçamlar Aydın ve Menteşe Dağlarının güney yamaçlarında 800 m. ye kadar yükselirler. Bu dağların kuzey yamaçlarında Karaçam ve kestane (Castanea sativa) toplulukları bulunmaktadır. Fıstık Çamı (Pinus pinea) özellikle Koçarlı ilçesinde ve özel ağaçlandırma sahalarında bulunur. Aydın Dağlarında Gedik mevkiinde 400-1000m. arasında kestane toplulukları bulunur. Bu ormanların içinde sarı çiçekli kızılçık (Cornus mas), Kırmızı meyvalı kızılcık (Cornus sanguinea), keçi söğüdü (Salix caprea), Aksöğüt (Salix alba), Meşe türleri (Quercus frainetto, Q. cerris, Q. pubescens, Q. infectoria) ile böğürtlen (Rhus fruticosus), Akçakesme (Phlyrea latifolia), Sandal (Arbutus andrachne) gibi maki türleride bulunmaktadır. Ayrıca kestanelerin arasında Akçaağaç yapraklı üvez (Sorbus torminalis), fındık (Corylus avellana) ve ıhlamur (Tilia argentea) görülmektedir. İl topraklarının yaklaşık % 36’sı (326.649 ha.) ormanlarla kaplı olmasına karşın, ormancılık faaliyetleri görece gelişmemiştir. Yaklaşık 154 köyü orman içi ve orman bitişiği olan Aydın ilinde ormancılık alanında faal nüfusun ancak % 2’lik bir bölümü ormancılık kesiminden yararlanmaktadır. Bununla beraber, Türkiye orman gelirinin yaklaşık %3,8’i Aydın’dan sağlanmaktadır. Yüksek kesimlerde palamut meşesi, meşe, karaçam, fıstık çamları, sedir ağaçları bulunur. Kurakçık karakterdeki boylu makiler ise geniş alanları kaplar. İç kesimlerde 500-600 m'ye kadar bu tür bitkiler önemli yer tutar. Zeytin ağaçları, fıstık, menengiç bunlardan bazılarıdır. Bu türlerin bir kısmi insan eliyle bir kısmi da yangınlarda yok olmuştur. Yaklaşık 326.649 hektarlık bir alana yayılmış olan il ormanlarının % 47’si koru ve % 53’ü baltalık niteliğindedir. Koruluklar içinde yaklaşık % 32’si iyi koruluk, baltalıkların ise % 4’e yakın bir bölümü iyi baltalıktır.

160 8. BALIKÇILIK BALIKÇILIK

8.1.Aydın’da Balıkçılık TANIM: Her yıl, denizlerde avcılığı yapılan balıklar (denize kıyısı olan iller için), kabuklu deniz ürünleri ve yumuşakçalar ile iç sularda avlanan tatlı su ürünleri ile yetiştiricilik ürünleri olmak üzere üretilen balık miktarını gösterir. Üretime ilişkin veri yakalandığı zamanki ağırlığı olan canlı ağırlık ile ifade edilir. Kaynak: aydin.tarim.gov.tr/.../AYDIN%20TARIM%20MASTER%20PLANI.docx Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri http://tuikapp.tuik.gov.tr/balikcilikdagitimapp/balikcilik.zul Türkiye İstatistik Kurumu http://geka.org.tr/yukleme/planlama/guney_ege_bolgesinde_tarim_ve_hayvancilik.pdf Güney Ege Kalkınma Ajansı Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Kıyı şeridi uzunluğu (km), denizalanı ve iç su alanı (ha), Su ürünleri üretimi (bin ton) ve yıllara göre değişimi (%), Balık türlerinin dağılımı (%) Durum ve eğilimler: Veri Formatı Çizelge I.35-Aydın İli Avcılık ve Yetiştiricilikle Elde Edilen Üretim Durumu 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Deniz Balıkları (Avcılık) (Kg) 5.507.816 1.890.784 2.929.810 9.796.795 3.051.255 1.091.660 Tatlısu Balıkları (Avcılık) (Kg) 176.036 2.908.524 2.978.727 1.471.221 3.308.805 3.339.971 Kültür Balıkları (İç su + Deniz) (Kg) 1.694.626 58.486 19.485 35.900 10.680 9.940 TOPLAM(Kg) 7.378.478 4.857.794 5.928.022 11.303.916 6.370.740 4.441.571

12.000.000 10.000.000 8.000.000 6.000.000 4.000.000 2.000.000 0 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Deniz Balıkları (Avcılık) (Kg) Tatlısu Balıkları (Avcılık) (Kg) Kültür Balıkları (İç su + Deniz) (Kg) TOPLAM(Kg)

Çizelge I.36-Aydın İli Su Ürünleri İşletmeleri Üretim Kapasite Kullanım Oranları(2012) Kapasite Kapasite Kullanım Oranı (%) Yavru: 159 milyon adet/yıl Çipura Levrek Yavru Balık (Kuluçkahane) 68 Adaptasyon: 56 milyon adet/yıl Çipura + Levrek 4000 ton/yıl 62,5 Alabalık 6037 ton/yıl 53,5

Çizelge I.37-Tatlısu ürünlerinin avlandıkları iller ve türleri Aydın Akbalık 1 Alabalık 1 Çapak 5 Kayabalığı 1 Kefal 1 Sazan 70 Yayın 8 Yılan 7,5 Diğer 4

161

yetiştiricilik miktarı Miktar(Ton)

Aydın Alabalık (İçsu) 2.895,30 Çipura(deniz) 223,4 Levrek (deniz) 1.265,10

Değerlendirme ve Sonuçlar: Aydın ve Muğla’nın deniz kaynaklarına sahip olması ve aynı zamanda bölge iç sularında da su ürünleri yetiştiriciliğinin yapılması bunun başlıca nedenleri arasındadır. Ülkemizde büyüyen sektörler arasında yer alan su ürünleri kültür yetiştiriciliği sektörü özellikle Muğla ve çevresinde yoğun olarak yapılmaktadır. Ayrıca bölgede avcılık da önemli bir üretim yöntemi olarak dikkat çekmektedir. Ege bölgesi balık avcılığında Türkiye’de 2. sırada yer almakta, avcılıkla yapılan bu üretimin önemli kısmı TR32 Bölgesi kıyılarından sağlanmaktadır. Dünya Gıda ve Tarım örgütü raporlarına göre dünyada en hızlı büyüyen gıda sektörleri arasında yer alan su ürünleri sektörü, TR32 Bölgesi’nde de aynı şekilde gelişmektedir. Artan talebe karşılık bölgede son yıllarda birçok tesis kurulduğu gözlenmekte ve söz konusu tesisler tam kapasite faaliyet göstermektedir. İşlenen ürünler özellikle Avrupa piyasasında ilgi görmekte ve talebin artmasıyla bölgede yeni tesislerin kurulmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Bölge illerinden Aydın‘da kıyı bölgelerde kültür yetiştiriciliği, iç su ürünleri yetiştiriciliği ve avcılık faaliyetleri; Denizli’de iç su ürünleri yetiştiriciliği ve avcılık faaliyetleri; Muğla’da ise iç su ürünleri yetiştiriciliği, deniz kültür ürünleri yetiştiriciliği, avcılık, toprak havuz yetiştiriciliği gibi faaliyetler ön plandadır. Tarihi çok eski olmayan kültür balıkçılığı kıyı bölgelerde ilk zamanlarda bireysel girişimler olarak kurulmuştur. Zamanla pazar yapısının değişmesi ve maliyetlerin artmasıyla sektördeki küçük aktörler çekilmiş ve bu alan daha çok büyük firmaların kontrolüne geçmiştir.

162 9. ALTYAPI VE ULAŞTIRMA ALTYAPI VE ULAŞTIRMA 9.1. Karayolu ve Demiryolu Ağı TANIM: İldeki toplam karayolu (otoyollar, devlet yolları, il yolları) ve demiryolu gelişimi ve uzunluğunu ifade eder. Kaynak: Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bölge Müdürlükleri http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Istatistikler/YapimBakimIsletmeMaliyet.aspx Karayolları Genel Müdürlüğü http://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionImages/KGMimages/Bolgeler/2Bolge/Iller/Aydin.jpg Karayolları Genel Müdürlüğü http://www.aydin.gov.tr/default_b0.aspx?content=1228 Aydın Valiliği Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre karayolu ve demiryolu uzunlukları (km) Durum ve eğilimler: Veri Formatı

Aydın ili Karayolları Hartitası

Çizelge I.38-Aydın’da Yıllara Göre Karayolu, Otoyol ve Demir Yolu Uzunlukları 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Karayolu Ağ Uzunluğu (km) ------693 693 709 711 710 710

Otoyol Uzunluğu (km) ------51 51 51 51 51 51

Demiryolu Ağ Uzunluğu (km) ------147 146 146 146 146 146 Not1: Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü, Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü ve Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü. Not2: Otoyol uzunlukları verisi her yıl Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından revize edilmektedir.

Değerlendirme ve Sonuçlar: Aydın ili, karayolu erişimi açısından İstanbul'u güneyde yer alan tatil beldelerine bağlayan kuzey güney aksı ve Anadolu'yu Ege'ye bağlayan karayolları kavşağında konumlanırken, aynı zamanda Anadolu'dan gelen demiryolunun Ege'ye açıldığı yolcu ve yük limanları ile üç ulaşım tipinin entegre olduğu bir ulaşım odağıdır. Diğer yandan İzmir havaalanına 80 km ile 100 km arasında değişen bir uzaklık söz

163 konusudur. Bu güçlü ulaşım akslarının varlığı ile bir geçiş koridoru niteliğindedir. Ekonomik aktiviteler açısından turizm faaliyetlerinin yoğunluğu, önemli tarımsal ürünlerin ve sanayi hammaddelerinin ithalat ve ihracatının gerçekleştiği ilde erişilebilirlik ve ulaşım maliyetleri çok önemli bir rekabet avantajı sağlamaktadır. Bununla birlikte düşük maliyetli yatırımlarla ulaşım altyapısının güçlendirilmesi rekabet edebilirliği maksimize edecek bir altyapı sunmaktadır. Sahip olduğu olanaklar çerçevesinde, küçük dokunuşların ekonomik aktiviteyi artırması yanı sıra ulaşım altyapısının etkin kullanımını da sağlayabilecektir. Aydın, gelişmiş bir karayolu ağına sahiptir. İlin içinden geçen E-24 karayolu, İzmir, Muğla ve Denizli devlet karayollarına bağlanarak çevre illerle erişimi sağlamaktadır. Aydın - İzmir yönündeki devlet yoluyla Ege Bölgesi’nin kuzey kesimlerine, Muğla üzerinden Ege Bölgesi’nin güney kesimlerine erişilebilmektedir. Denizli bağlantısı ile de Ankara ve Afyon üzerinden İç Anadolu’ya bağlantı gerçekleşmektedir. İstanbul (684 km), Ankara (603 km) ve yakınlığı nedeniyle İzmir (130 km) gibi metropollere karayolu erişimi ve bağlantıları güçlü olan ilde karayolu taşımacılığı yoğun olarak kullanılmaktadır. Özellikle ildeki 1. derece karayolu güzergâhı olan İzmir- Aydın otoyolunun yük taşımacılığı ve yaz aylarında yoğunlaşan turist ziyaretlerinden dolayı her geçen yıl yoğunluğu artmaktadır Son yıllarda gerçekleştirilen çalışmalarla, İl olarak karayollarında ciddi bir sorunumuz kalmamış, ulaşımda gelişmişlik standartları yakalanmıştır. Ülkemizde 1866 yılında ilk demiryolu hattı İzmir-Aydın arasında inşa edilmiş, daha sonraki yıllarda bu hat Denizliye kadar ulaştırılmıştır.

164 ALTYAPI VE ULAŞTIRMA 9.2. Motorlu Kara Taşıtı Sayısı TANIM: İldeki, Otomobil (arazi taşıtı dahil), Minibüs, Otobüs, Kamyonet, Kamyon, Motosiklet, Özel Amaçlı Taşıtlar, Yol ve İş Makinaları ve Traktör toplamından ibaret motorlu kara taşıt sayısını ifade eder Kaynak: TUİK Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre motorlu kara taşıtı sayısı, taşıt kategorileri ve toplam araç sayısı içerisindeki oranları (%), İldeki kişi başına düşen araç sayısı Durum ve eğilimler;

Çizelge I.39-Aydın’da Motorlu Taşıt Sayılarının Yıllara Göre Dağılımı

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2002

Otomobil ------98.207 101.314 108.268 117.517 126.243 136.179

Minibüs ------9.080 8.835 8.934 9.073 9.200 9.132

Otobüs ------2.512 2.502 2.596 2.758 2.882 2.824

Kamyonet ------36.933 36.462 41.237 44.330 47.668 49.892

Kamyon ------7.948 7.590 7.428 7.313 7.522 7.408

Motosiklet ------78.077 82.363 86.399 92.812 98.363 99.899

Traktör ------33.609 33.011 33966 35.648 36.690 37751

Özel Amaçlı Taşıtlar ------498 495 510 498 443 467

Toplam ------266.864 101.314 289.388 309.949 329.011 343.552

Değerlendirme ve Sonuçlar: 2011 yılı TUİK Ulaştırma İstatistikleri ’ne göre; ortalama 100 kişiye 21 motorlu kara taşıtının düştüğü Türkiye’ye göre Aydın’daki ortalama değer daha yüksektir. Aydın’da 100 kişiye düşen motorlu kara taşıtı sayısı yaklaşık 30’dur. Özel araçlara bakıldığında ise, Türkiye’de 100 kişiye 10 araç düşerken, Aydın’da bu sayı 11’dir. Tarımsal faaliyetlerin yoğun olduğu ilde 100 kişiye düşen traktör sayısının (3,5) Türkiye ortalamasının (1,9) iki katına yakın olması il genelinde modern tarım yapıldığının göstergesidir. İlde özellikle karayolu projelerinde bölünmüş yol çalışmalarının devam ettiği görülmektedir6. Ayrıca İzmir - Aydın Otoyolu Söke Bağlantısı Projesi’nin 2011’de tamamlanması hedeflenmiştir. 170 km uzunluğundaki Aydın - Denizli Otoyolu’nun proje çalışmaları da tamamlanmış, etap planlanarak yapım işlemi için ihaleler gerçekleştirilmeye başlanmıştır.

165 10. ATIK ATIK 10.1 Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve Bertarafı

TANIM: Bu gösterge, il içinde, belediyeler tarafından ya da belediyeler adına toplanan katı atıkların miktarı ve düzenli depolama oranını ifade eder. Belediye atıklarının en önemli miktarı haneler tarafından üretilen atıklardır. Ayrıca alım-satım ve ticaret kuruluşları, ofis binaları, kurum ve küçük işyeri atıklarını da kapsamaktadır Kaynak: TUİK

Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllık olarak belediyelerce ya da belediye adına toplanan katı atıklar (Ton), Düzenli Depolanan Katı Atık Miktarı (ton) ve oranı (%) Durum ve eğilimler;

Çizelge I 40-Belediye atık istatistikleri, 2004-2012 Atık hizmeti Belediye Kişi başı verilen belediye tarafından ya da ortalama nüfusunun belediye adına belediye atık belediye nüfusuna toplanan atık miktarı (kg/kişi- oranı (%) miktarı (Bin gün) ton/yıl) TR Türkiye 2004 97 25 014 1,31 2006 98 25 280 1,21 2008 99 24 361 1,15 2010 99 25 277 1,14 2012 99 25 845 1,12 TR32 Aydın, Denizli, Muğla 2004 100 1 204 1,86 2006 99 1 161 1,65 2008 100 1 052 1,49 2010 100 1 021 1,35 2012 100 1 114 1,42 TR321 Aydın 2004 99 444 1,84 2006 100 419 1,68 2008 100 374 1,49 2010 100 343 1,28 2012 100 346 1,25

Çizelge I.41-Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve Bertarafı Düzenli Katı Atık Depolama Sahasının Düzenli Katı Atık Depolamanın Depolama Ömrü Boyunca Yıllık Adı ve Sorumlu Olan Belediye Başladığı Tarih Depolanan Atık Miktarı (ton/yıl) Aydın Belediyesi Katı Atık Düzenli 2007 62.500 Depolama Tesisi- Aydın Belediyesi Didim Belediyesi Katı Atık Düzenli 2007 29.000 Depolama Tesisi- Didim Belediyesi Kuşatak Belediyeler Birliği Katı Atık 2009 100.000 Düzenli Depolama Tesisi(Kuşadası Belediyesi, Söke Belediyesi, Davutlar Belediyesi, Güzelçamlı Belediyesi)

166 Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde halen faaliyette bulunan 3 adet katı atık düzenli depolama tesisi mevcuttur. Bunlar Aydın İli Çevre Hizmet Birliği adı altında Aydın belediyesince yaptırılan ve işletilen, Aydın Merkez Doğanköy yakınlarındaki tesis, KUŞ- ATAK Belediyeler birliği tarafından yaptırılan ve Kuşadası belediyesince işletilen, Kuşadası Kirazlı katı atık düzenli depolama tesisi ve Didim belediyesince yaptırılan ve işletilen Didim Katı atık düzenli depolama tesisidir. İlimizin doğu bölgesindeki yerleşim yerlerinde oluşan evsel katı atıkların bertarafı için Nazilli ve Çevresi Katı Atık Bertaraf Çevre Hizmet Birliği kurulmuş olup, birliğe 21 adet belediye üyedir. Bu belediyeler; Nazilli Sultanhisar, Köşk, Yenipazar, Kuyucak, Bozdoğan, Karacasu, Buharkent, Atça, İsabeyli, Pirlibey, Salavatlı, Yazıkent, Ataeymir, Başaran, Geyre, Yenice, Pamukören, Horsunlu, Yamalak, Kurtuluş’tur. Birliğe ait yaptırılacak düzenli katı atık depolama tesisi için yer seçimi, Mahalli Çevre Kurulu kararı ve ÇED iş ve işlemleri tamamlanmıştır. Nazilli Sailer Köyü sınırları içerisinde belirlenen alanda kurulacak tesis sahasının kamulaştırma, satın alma ve tahsis işlemleri tamamlanmış, Birlik Başkanlığını yürüten Nazilli Belediyesi tarafından fizibilite raporu onaylanmak üzere Bakanlığımıza sunulmuştur. Bakanlığımızca 6360 Sayılı Büyük Şehir Belediyesi Kanunu gereğince, İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğünün görüşünün istenmesi gerektiği bildirildiğinden, bu konuda ilgili genel müdürlükten görüş istenmiş ancak henüz cevaplanmadığı için tesisin yapım aşamasına geçilememiştir. Gerekli onay ve görüşler tamamlanmış olsa idi, 2013 yılı sonu itibari ile tesisin tamamlanması planlanmış ancak birlikten kaynaklanmayan sebeplerden ötürü tesis hayata geçirilememiştir. Ayrıca Söke Belediyesi tarafından, 5393 sayılı Belediye Kanununun 15.maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi ile aynı maddenin 3. Fıkrası uyarınca, aynı Kanunun 18.Maddesindeki düzenleme doğrultusunda Entegre Katı Atık Yönetimi Tesisi kurulması planlanmıştır. Tesisin yapımı ve işletilmesi işi, 26/04/2011 tarihinde ihale edilmiş olup, ihaleyi alan firma ile 22/03/2013 tarihinde sözleşme imzalanmıştır. İhale kapsamında inşaa edilecek tesisler; Girdi Kabul ve Kantar Ünitesi, Ayırma Tesisi, Organik Hazırlama ve Besleme Tesisi, Biogaz Tesisi, Kojeneratif Enerji Santrali, Çürütülmüş Atık Susuzlaştırma tesisi, Hijenizasyon/Kompostlama/Kurutma Tesisi, Organik Gübre Üretim Tesisi, Atık Hava Temizleme Tesisi, Atık su arıtma tesisi, İdari ve Sosyal Tesislerdir. Bu bilgiler doğrultusunda ilimizdeki belediyelerden 13 adet belediyenin düzenli depolama (Aydın Merkez, Ovaeymir, Çeştepe, Çine, Kuşadası, Davutlar, Güzelçamlı, Söke, Didim, Akbük, Akyeniköy, Sarıkemer, Atburgazı), 6 belediyenin hem düzenli depolama hem vahşi depolama, 34 belediyenin ise vahşi depolama yöntemi ile evsel katı atıklarının bertarafını gerçekleştirdikleri anlaşılmaktadır. Oluşan çöp miktarına göre bertaraf yöntemlerinin oranına bakıldığında düzenli depolama yapan belediye sayısının azlığına rağmen, bu belediyelerin nüfusu yüksek olan belediyeler olması nedeni ile düzenli depolama yöntemi ile bertaraf edilen evsel katı atık oranının yüksek olduğu görülmektedir. Deniz ve kıyı alanlarında atık yönetimi konusunda Aydın’da balıkçı barınaklarının atıklarının toplanması noktasında eksiklikler bulunmakta, tesisler yetersiz kalmaktadır. Kuşadası, Didim ve Akbük belediyeleri atıkları toplamaktadır, nitekim Kuşadası Setur Marina, Didim Marina ve Kuşadası Yolcu Limanı Ege Liman İşletmelerinin lisanslı atık alım tesisleri bulunmaktadır. Ancak diğer alanlarda iptidai koşullarda atık alımı yapılmaktadır. Muğla’da Deniz Ticaret Odası mavi kart uygulamasına geçmiştir. Aydın’da da bu gibi bir uygulamanın gerçekleştirilmesi önem taşımaktadır (Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kurum Görüşmesi, 2012). Katı atıkların kaynağında ayrı olarak toplanması ve yeniden ekonomiye kazandırılması yönünde çeşitli çalışmalar yürütülmektedir. Aydın’da lisanslı yıllık ortalama 500 ton plastik ambalaj atığı işleme kapasitesine sahip bir adet geri dönüşüm tesisi ile plastik atıklar ekonomiye kazandırılmaktadır. İl sınırlarındaki 3 adet toplama ayırma tesisinde 2011 yılında 4.806 ton ambalaj atığı toplanmış ve lisanslı geri dönüşüm firmalarına iletilmiştir. Bunun yanında belediye ÇEVKO Vakfıyla ortak çalışmalar yürütmektedir. Bu hususta Denizli Belediyesi tarafında Entegre Katı Atık Yönetim Sistemi Projesi yürütülmektedir. Atıkların kaynağında ayrı toplanması çalışmaları 55 mahalle içerisinde devam etmektedir. Muğla’da ise evsel katı atıklar kısa adı YEKAP olan gönüllü ev kadınlarınca desteklenen yeniden kazanım projesi kapsamında kaynağında ayrılmaktadır. Ancak örneklerden de görüldüğü üzere atık değerlendirmesi ve geri dönüşüm faaliyetleri merkez belediyeler yoğunluklu olarak yürütülmektedir. İller genelinde ise çok sınırlı kalmaktadır. Bu hususta gerek belediyelerin altyapısının geliştirilmesi gerekse atık yönetimi ve çevre dostu tüketim tercihleri konusunda toplumsal bilincin gelişimi öne taşımaktadır.

167 ATIK 10.2. Katı Atıkların Düzenli Depolanması

TANIM: İldeki katı atık tesisi sayısı ve hizmet verilen nüfus oranını ifade eder.

Kaynak: http://www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/AYDIN.pdf Güneydoğu Ege Kalkınma Ajansı Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İldeki katı atık tesis sayısı, katı atık düzenli depolama hizmeti veren belediye sayısı ve nüfus, hizmet verilen nüfusun tüm il nüfusuna oranı (%) Durum ve eğilimler; Çizelge I.42-Bertaraf yöntemine göre belediye atık miktarı, 2010-2012 Bertaraf yöntemleri

Düzenli Kompost Dereye ve Belediye depolama Açıkta Toplam tesislerine göle Gömme Diğer(1) çöplüğü sahalarına yakma götürülen dökme götürülen TR Türkiye 2010 25 276 698 11 001 153 13 746 876 194 452 133 876 43 965 34 295 122 080 2012 25 844 572 9 770 966 15 484 196 154 652 104 751 33 409 94 315 202 283 TR32 Aydın, Denizli, Muğla 2010 1 020 961 491 946 501 703 2 182 10 258 3 747 5 099 6 025 2012 1 114191 492 016 517 137 1 336 13 951 1 830 80 856 7 066 TR321 Aydın 2010 343 305 149 496 181 219 1 806 4 309 104 4 138 2 233 2012 346 079 63 465 186 203 1 214 9 457 - 79 483 6 258 Not. Tablodaki rakamlar yuvarlamadan dolayı toplamı vermeyebilir. (1) Dolgu yaparak ve tarımsal araziye dökerek yapılan bertarafı kapsamaktadır.

168

Çizelge I.43- 2012 yılı Belediye Katı Atık Depolama

(1) Dolgu yaparak ve tarımsal araziye dökerek yapılan bertarafı kapsamaktadır. Evsel Katı Atık Bertaraf Yöntemine Göre Belediye Sayıları

0%

25%

11% 64%

Düzenli Depolama Düzenli Depolama+Vahşi Depolama Vahşi Depolama

**

169 Nüfusa Göre Evsel Katı Atık Bertaraf Yöntemi

0%

30%

61% 9%

düzenli depolama düzenli depolama+vahşidepolama vahşi depolama

İlimizde Faaliyette/Proje Aşamasında Olan Evsel Katı Atık Düzenli Depolama Tesislerini Kullanan/üye olan Belediye Sayıları

AYDIN ILI ÇEVRE HIZMET BIRLIĞI DÜZENLI DEPOLAMA TESISI (MERKEZ- 7 DOĞANKÖY) 16 KUŞ-ATAK BELEDIYELER BIRLIĞI DÜZENLI DEPOLAMA TESISI (KUŞADASı- KIRAZLı) DIDIM DÜZENLI DEPOLAMA TESISI 21 4 (DIDIM-TAVŞANBURNU)

5 PROJE AŞAMASıNDA OLAN NAZILLI VE ÇEVRESI KATI ATIK BERTARAF ÇEVRE HİZMET BİRLİĞİ ( NAZILLI-SAILER) HIÇ BIR BIRLIĞE ÜYE OLMAYAN VE VAHŞI DEPOLAMA YAPAN

Çizelge I.44 Belediyelerin nüfuslarına göre sınıflandırılması BELEDİYE NÜFUS BELEDİYE ADI SAYISI 100 000’in 2 Merkez, Nazilli üzeri

100 000-50 2 Kuşadası(Kış nüfusu), Söke 000 arası

50 000-10 8 Didim (Kış nüfusu), Çine, Germencik, Bozdoğan, İncirliova, Ortaklar, 000 Acarlar, Umurlu

10 000- 26 Karacasu, Koçarlı, Kuyucak, Sultanhisar, Yenipazar, Buharkent, Karpuzlu, 2000 Köşk, Çeştepe, Ovaeymir, Tepecik, Yazıkent, Davutlar, Güzelçamlı, Horsunlu, Pamukören, İsabeyli, Sarıkemer, Savuca, Sazlı, Yenidoğan, Bağarası, Atça, Akbük, Akyeniköy, Akçaova 2000’in altı 15 Dalama, Hıdırbeyli, Mursallı, Ataeymir, Geyre, Yenice, Bıyıklı, Yeniköy, Başaran, Kurtuluş, Yamalak, Pirlibey, Güllübahçe, Atburgazı, Salavatlı

170 Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde Büyük Şehir Belediyesi Kanunu kapsamında 36 adet belediye kapatılarak Mahalle statüsüne geçecektir. Yapılan çalışma neticesinde özellikle kapanma aşamasında olan belediyelerin, Kanunun çıktığı 2012 yılından sonra herhangi bir yatırım için plan ve proje çalışması yapmadıkları anlaşılmıştır. İlimizde, 3 adet faaliyette olan evsel katı atık düzenli depolama tesisinin üyesi olduğu halde tesisi kullanmayan, tam kullanmayan ve hiçbir birliğe üye olmayan 20 belediyenin, birlik aidatları ile depolama ücretlerini karşılayabilecek gelirlerinin olmadığı, ayrıca taşıma yapabilecek araç ve personel yetersizliği olduğu anlaşılmıştır. Bu nedenle, yapılacak bir fizibilite çalışması ile belirlenecek noktalarda transfer istasyonlarının kurulması sorunun çözülmesinde önemli bir fayda sağlayacaktır. Yapılan çalışma neticesinde İlimizde birlik adı altında faaliyete geçirilen tesislerin birlik olarak işletilmesinde de sorunlar olduğu anlaşılmıştır. Faaliyette olan tesislerin, yine tesislerin bulunduğu yerdeki yerleşime ait belediyeler tarafından işletildiği anlaşılmıştır. Örneğin 16 üyesi bulunan Aydın İli Çevre Hizmet Birliği Katı Atık Depolama Tesisi Aydın Belediyesi, 4 üyesi bulunan KUŞ-ATAK Belediyeler Birliği Kirazlı Katı Atık Düzenli Depolama Tesisi ise Kuşadası belediyesi tarafından işletilmektedir. Yapılan çalışmada elde edilen bulgulara göre halen 40 adet belediyeye katı atıklarını vahşi depolama yöntemi ile bertaraf etmeleri nedeni ile Çevre Kanununun ihlal edilmesi nedeni ile idari para cezası uygulanması, akabinde vahşi depolama alanlarını rehabilite etmeleri ve düzenli depolama yöntemini kullanmaları için gerekli önlemleri almaları için yeterli bir süre verilmesi gerekmektedir. Belediyelerden nüfusu 50 000-10 000 Arasında olan belediyelerin atıksu arıtma tesislerini kurmaları için kanunla verilen süreleri 2014 Nisan ayında dolacaktır. Ancak bu tarihte yükümlülüğü bulunan belediyelerimizden 3 adedinin (Umurlu, Acarlar ve Ortaklar) belediye statüsünden çıkarılacakları ve iştermin Planı sunan belediye başkanları da olmayacağından nasıl bir uygulama yapılacağı hususu da önem arz etmektedir.

171 ATIK 10.3.Tıbbi Atıklar

TANIM: İl için, Ayrı olarak toplanan tıbbi atık miktarlarının yıllık olarak belirtilmesi ve toplanan tıbbi atıkların bertaraf yöntemlerinin oransal olarak ifade edilmesidir Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Toplanan tıbbi atık miktarı (ton), yöntemlerine göre bertaraf oranları (%) ve bertaraf tesisi sayısı Durum ve eğilimler: Veri Formatı Çizelge I.45 Tıbbi Atıklar Yıllar 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Tıbbi Atık Miktarı (ton) 12459 2620 18517 64253 39735 1200 2814.10

Değerlendirme ve Sonuçlar: 22.07.2005 tarih ve 25883 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri kapsamında, İl Müdürlüğümüzce Tıbbi atıkların oluşumundan bertarafına kadar yönetimlerini kapsayan bütün faaliyetlerin kontrolünü ve periyodik denetimi, ilgili mevzuata aykırılık halinde gerekli yaptırım uygulanması, İl sınırları içinde oluşan, toplanan ve bertaraf edilen tıbbi atıkların miktarı ile ilgili bilgileri sağlık kuruluşlarından ve belediyelerden temini sağlanıp yılsonunda rapor halinde Bakanlığa gönderilmektedir. Bununla birlikte, Tıbbi atık taşıma araçlarına taşıma lisansı verilmesi ve faaliyetlerinin denetlenmesi, tıbbi atıkların toplanması, taşınması ve bertarafında uygulanacak ücreti mahalli çevre kurulu aracılığıyla belirlenmesi, lisans verilen tıbbi atık bertaraf tesisleri ile sterilizasyon tesislerinin faaliyetlerini izlemek, denetlemek faaliyetleri yürütülmektedir

172 ATIK 10.4. Atık Yağlar

TANIM: İl içinde toplanan atık yağların miktarını ve geri kazanım ya da bertaraf oranlarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle ilde toplanan atık yağın türlerine göre miktarı (ton), bertarafa ve geri kazanıma ilişkin oranları (%) Durum ve eğilimler; Çizelge I.46 Atık Yağlar Yıl Bertaraf Miktarı (ton) 2008 - 2009 18270 2010 24595 2011 15870 2012 2850

Değerlendirme ve Sonuçlar: 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazete’de (Değişik 30.03.2010-27537 sayılı R.G.) yayınlanan Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği’nin ilgili hükümleri gereğince Valiliğimizce (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü) tarafından yapılan denetimlerde, atık yağ üreticisi konumunda olan işletmeler, yükümlülükleri bildirilmiştir. “Atık Yağların Kontrolü Yönetmelik” çerçevesinde ilimizde gerçekleştirilen işlere ve atık yağ toplama miktarlarına ilişkin sistemde toplanan veriler yukarıda tabloda verilmiştir. ATIK 10.5. Bitkisel Atık Yağlar

TANIM: İl içinde toplanan bitkisel atık yağların miktarını ve geri kazanım-bertaraf oranlarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle ilde toplanan bitkisel atık yağın türlerine göre miktarı (ton), bertarafa ve geri kazanıma ilişkin oranları (%) Durum ve eğilimler; Çizelge I.47 Bitkisel Atık Yağlar Yıllar 2009 2010 2011 2012 Bitkisel Atık Yağ - - - 66 Miktarı (ton)

Değerlendirme ve Sonuçlar: İlimizde 2012 yılı içerisinde kayıtlara göre 66 ton bitkisel atık yağ toplanmıştır. Bitkisel Atık Yağ Taşıma Lisanslı Araç ilimizde bulunmamaktadır.

173 ATIK 10.6. Ambalaj Atıkları TANIM: İl içerisinde oluşan ambalaj atıklarının miktarlarını ve geri kazanımına ilişkin bilgileri içerir. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre; Üretilen toplam ambalaj atık miktarı ve ambalaj cinsi (ton), geri kazanılan toplam ambalaj atık miktarı (ton), piyasaya sürülen ambalaj miktarı (ton), hedeflenen geri kazanım oranları (%), geri kazanılması gereken miktar (ton), kayıtlı ekonomik tesis sayısı ve lisanslı tesisi sayısı Durum ve eğilimler; Çizelge I.48 İlimizdeki (2012) Yılı Ambalaj ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları (Atık Ambalaj Sistemi, 2012) Yurtiçinde Piyasaya Geri Kazanılması Geri Geri Kazanılan AMBALAJ CİNSİ Sürülen Ambalaj Gereken Miktar Kazanım Miktar (Kg) Miktarı (Kg) (Kg) Oranı (%) TEKSTİL 3.535 0 0 0 PLASTİK Polietilen (PE) 838.645 134.493 174.273 129,5 Polietilen terftalat (PET) 1.380.697 242.387 235.437 97,1 Polipropilen (PP) 827.229 37.473 81.122 216,4 Polistiren (PS) 336.734 12.898 12.898 1 Polivinilklörür (PVC) 3.386.840 427.251 503.730 117,9 Toplam 6.770.145 854.502 1.007.460 0 METAL Alüminyum 7.597 0 0 0 Çelik-Teneke 7.597 0 0 0 Toplam 15.194 0 0 0 KOMPOZİT Kağıt-Karton Ağırlıklı 232.497 60.587 27.397 45,2 Metal Ağırlıklı 0 0 0 0 Plastik Ağırlıklı 232.497 60.587 27.397 45,22 Toplam 464.994 0 0 0 KAĞIT KARTON 3.601.891 920.826 1.175.605 127,6 CAM 24.311 500 0 0 AHŞAP 1.223.735 0 0 0 TOPLAM 9.199.172 1.494.520 1.856.732 124,24

Değerlendirme ve Sonuçlar : “Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği” kapsamında ambalajın üretimi, ürünlerin ambalajlı olarak satışa sunulması, ambalaj atığının oluşumu, ambalaj atığının toplanması ve geri dönüştürmesi aşamalarında Müdürlüğümüzce yapılan çalışmalar neticesinde toplanan veriler yukarıda çizelgede verilmiştir.

174 ATIK 10.7. Ömrünü Tamamlamış Lastikler TANIM: Ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanma miktarları, geri kazanım tesisleri ve çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılan miktarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllara göre, ömrünü tamamlamış lastiklerin toplanma miktarları ve geri kazanım tesislerinde ve çimento fabrikalarında ek yakıt olarak kullanılan miktarları (ton) Durum ve eğilimler; Çizelge I.49 Ömrünü Tamamlamış Lastikler Yıllar 2009 2010 2011 2012 Lastik Miktarı (ton) - - 175,5 819,36

Değerlendirme ve Sonuçlar: Ömrünü tamamlamış lastikleri toplanıp geri kazanılması çevre açısından oldukça önemlidir. Geri kazanım ve bertaraf işlemlerinin, hava, su, toprak, bitki ve hayvanlar üzerinde tehlike yaratmadan, ses ve koku yoluyla çevreye herhangi bir olumsuz etkide bulunmadan ve doğal çevre ile koruma alanlarına zarar vermeden yapılması koşullarının da gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda İl Müdürlüğümüzce 25.11.2006 tarih ve 26357 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği hükümleri gereği izleme, denetleme faaliyetleri sürdürülmektedir.

ATIK 10.8. Ömrünü Tamamlamış Araçlar TANIM: İl genelinde yıllar itibariyle hurdaya ayrılan araç sayısını vb. bilgileri ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle hurdaya ayrılan araç sayısı

Durum ve eğilimler; Çizelge I.50 Ömrünü Tamamlamış Araçlar Yıllar 2009 2010 2011 2012 ÖTA Sayısı - - - 5

Değerlendirme ve Sonuçlar: Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Yönetmeli çerçevesinde 2012 yılında 5 araç için işlem yapılmıştır. İleriki yıllarda bu yönetmelik çerçevesinde işlem görecek araç sayısının artması beklenmektedir.

ATIK 10.9.Atık Elektrikli -Elektronik Eşyalar TANIM: Atık elektrikli ve elektronik eşya toplama miktarları ve işleme tesis sayılarını ifade eder. Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Atık elektrikli ve elektronik eşya toplama miktarı (ton) ve işleme tesis sayısı Durum ve eğilimler: Değerlendirme ve Sonuçlar: Atık Elektrikli -Elektronik Eşyaların kontrolü yönetmeliği kapsamında ilimizde bir veriye ulaşılamamıştır.

175 ATIK 10.10.Maden Atıkları TANIM: İl genelinde, cevher tiplerine göre, zenginleştirme tesisi sayısı ve zenginleştirme proses atıklarının dağılımını ifade eder.

Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Yıllar itibariyle cevher tiplerine göre zenginleştirme tesisi sayısı, zenginleştirme proses atıkları miktarları (ton)

Durum ve eğilimler: Çizelge I.51 Ömrünü Tamamlamış Araçlar Yıllar 2009 2010 2011 2012 ÖTA Sayısı - - - 5

Değerlendirme ve Sonuçlar: Taş ocağı faaliyetleri ile mineral kaynakların aranması, çıkarılması ve islenmesi sonucu oluşan atıkların depolanması, 26.03.2010 tarih ve 27533 sayılı Resmi Gazete ‘de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik kapsamında yer almaktadır. Gerek cevher zenginleştirme tesislerinden kaynaklanan atıkların bertaraf edildiği tesisler ile diğer düzenli depolama tesislerinin uygulama projelerinin hazırlanması, inşaatın gerçekleştirilmesi kapsamında ilimizde Bakanlığımızın 11.10.2011tarih ve 2878 sayılı Maden Atıklarının Düzenli Depolanması ve Diğer Düzenli Depolama Tesislerinin Teknik Düzenlemesine İlişkin Genelgede hususlar kapsamında iş ve işlemler yürütülmektedir. Rapor aşamasında ilimizde maden atıklarına ilişkin veri temin edilememiştir.

176 ATIK 10.10.Tehlikeli Atıklar TANIM: İl genelinde, yıllar itibariyle toplanan tehlikeli atıkların miktarı ile geri kazanımı, yakma ve nihai bertaraf edilenlerin miktarlarını ifade eder.

Kaynak: Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl içinde toplanan tehlikeli atıkların miktarı (ton), ara depolama geri kazanım, yakma ve nihai bertaraf miktarları (ton) ve geri kazanım türlerine göre oranları (%)

Durum ve eğilimler: Çizelge I.52 Ömrünü Tamamlamış Araçlar Yıllar 2009 2010 2011 2012

ÖTA Sayısı - - - 5

Değerlendirme ve Sonuçlar. İlimizde 2012 yılı içerisinde 5 araç ÖTA kapsamında kayıtlarımıza girmiştir.

177 11.TURİZM TURİZM

11.1.Yabancı Turist Sayıları TANIM: Bu gösterge, il düzeyinde bir yılda giriş çıkış yapan yerli ve yabancı turist sayısının yıllara göre değişimini ifade eder Kaynak: http://tuikapp.tuik.gov.tr/Bolgesel/tabloYilSutunGetir.do?durum=acKapa&menuNo=273&altMenuGoster=1 (TÜİK) http://tuikapp.tuik.gov.tr/turizmapp/sinir.zul? (TÜİK) http://tuikapp.tuik.gov.tr/turizmapp/sinir.zul? (TÜİK) www.aydin.gov.tr/ Aydın Valiliği Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl düzeyinde 2000 yılı ve sonrasındaki yıllarda giriş yapan yerli ziyaretçi sayısı (kişi), yabancı ziyaretçi sayısı, bu sayıların yıllara göre değişimi (%), bir önceki yıl için ziyaretçi sayısının aylara göre dağılımı

Durum ve eğilimler; Çizelge I.53 2012-2013 Yılı İlimizde Konaklama Yapan Vatandaş Ve Yabancı Turistlerin Tesis Türüne Geliş Ve Geceleme Sayıları

Geceleme sayısı Geceleme sayısı Yıl Tesis Türü Yabancı Vatandaş

Belediye Belgeli konaklama tesislerinde 2012 1470456 1471789 geliş ve geceleme sayıları

Turizm İşletme Belgeli konaklama tesislerinde 2012 2441889 1026795 geliş ve geceleme sayıları

Belediye Belgeli konaklama tesislerinde 2013 1097091 1290107 geliş ve geceleme sayıları

Turizm İşletme Belgeli konaklama tesislerinde 2013 2750891 980842 geliş ve geceleme sayıları

Çizelge I.54 Giriş Ve Çıkış Yapan Yabancıların İstatistikleri GİRİŞ YAPAN YABANCILAR ÇIKIŞ YAPAN YABANCILAR Yol adı 2011 2012 2013 2011 2012 2013 Genel Toplam 31.456.076 31.782.832 34.910.098 31.324.528 31.655.188 34.686.402

Havayolu 21.788.642 22.920.640 24.871.759 21.735.125 22.889.537 24.807.963

Demiryolu 52.157 28.782 28.979 47.840 25.903 25.218

Karayolu 6.995.851 6.340.137 7.429.951 6.901.694 6.197.198 7.216.067

Denizyolu 506.546 479.827 515.871 526.989 529.104 573.616

Günübirlikçi 2.112.880 2.013.446 2.063.538 2.112.880 2.013.446 2.063.538

İl toplamı 689.131 592.637 587.253 700.172 601.832 600.385

Denizyolu 34.696 31.055 32.769 45.737 40.250 45.901

Günübirlikçi 654.435 561.582 554.484 654.435 561.582 554.484

178 40.000.000 40.000.000 35.000.000 35.000.000 30.000.000 30.000.000 25.000.000 25.000.000 20.000.000 20.000.000 15.000.000 15.000.000 10.000.000 10.000.000 5.000.000 5.000.000 0 0

2011 2012 2013 2011 2012 2013

Çizelge I.55 Giriş Ve Çıkış Yapan Vatandaşların İstatistikleri GİRİŞ YAPAN VATANDAŞLAR ÇIKIŞ YAPAN VATANDAŞLAR

2011 2012 2013 2011 2012 2013

Genel Toplam 11.592.653 11.731.463 12.474.218 11.640.532 11.860.888 12.513.018

Havayolu 6.697.780 7.258.837 7.744.135 6.726.375 7.342.501 7.773.808

Demiryolu 13.819 5.636 4.286 12.414 5.991 4.728

Karayolu 4.461.258 3.996.629 4.164.771 4.479.011 4.030.758 4.164.948

Denizyolu 419.796 470.361 561.026 422.732 481.638 569.534

İl toplamı 13.378 15.070 23.395 13.292 15.393 22.709

Denizyolu 13.378 15.070 23.395 13.292 15.393 22.709

Denizyolu 13.111 14.752 23.022 13.041 14.694 22.239

Denizyolu 158 462

Denizyolu 267 160 373 251 237 470

14.000.000 14.000.000

12.000.000 12.000.000

10.000.000 10.000.000

8.000.000 8.000.000

6.000.000 6.000.000

4.000.000 4.000.000

2.000.000 2.000.000

0 0

2011 2012 2013 2011 2012 2013

Değerlendirme ve Sonuçlar. Ülkemizin turizm potansiyelinin temel bileşenlerini oluşturan doğal, kültürel ve tarihi değerler aynı zamanda Aydın ili için de geçerlidir. İlimiz Kuşadası ve Didim İlçelerinin sahip olduğu plajların yanı sıra 3 arkeoloji müzesi, 2 etnografya müzesi, 21 ören yeri, bir milli park, trekking alanları, kurvaziyer turizm ve spor turizmi gibi kültürel ve doğal değerleri ile eko-turizm için de ender destinasyonlardan biridir. Dünyada "uydu hesap" denilen ve gelire dayanak olan farklı değerlerin ele alınarak bulunan bir hesaplama tekniğine göre bir turistin ortalama harcaması kişi başı olarak yaklaşık 600 dolar kabul edilmektedir. Dolayısı ile bir ilin veya bir ülkenin turizm geliri hesaplanırken

179 bu parametreler dikkate alınmalıdır. Buna göre ilimizi ziyaret eden 5 milyon turistin harcama kalemi hesaplanırken 600 dolarla çarpılmalıdır. Sonuç olarak Aydın İli Turizminin getirisi yaklaşık olarak 3 milyar dolar civarındadır. Hiçbir zaman bu seviyenin yeterli olduğunu söyleyemeyiz. Turizm girdilerini daha yüksek noktalara çıkarmak için çalışmalarımız devam etmektedir. İlimizde hali hazırda Bakanlığımız işletme belgeli 20.137, Bakanlığımız yatırım belgeli 6.340 ve belediye belgeli 48.971 yatak olmak üzere toplamda 75.000 yatak kapasitesi mevcuttur. Elbette ki bu tesisler ilimiz turizmi açısından yeterli değildir. Tesis sayı ve kalitesini artırmak adına Bakanlığımız Didim’de Turizm Gelişim Bölgesi ilan etmiş olup bu alanlarda gerekli hazırlık çalışmaları tamamlandıkça ihaleye çıkarılarak yatırımcılara ve ülkemiz turizmine sunulmaktadır. Aydın İli turizm potansiyeli yönünden önemli bir ildir. 2011-2012 ve 2013 yılları itibariyle giriş ve çıkış yapan yabancılara ve vatabndaşlara ilişkin değişim yukarıda grafiklerde görülmektedir

180 TURİZM

11.2.Mavi Bayrak Uygulamaları TANIM: Gerekli standartları taşıyan nitelikli plaj ve marinalara verilen uluslararası bir çevre ödülü olan mavi bayrağın, Türkiye’de 1997 yılından itibaren verildiği plaj ve marinaların yıllar itibari ile toplam sayılarının belirtilmesidir. Kaynak: Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi:

Durum ve eğilimler: Çizelge I.56 Aydın İlinin Mavi Bayraklı Plajları

İlçe Adı Plaj Adı Didim ALTUNKUM PLAJI Didim CLUP PATIO PLAJI Didim CLUP TARHAN Didim DOLUNAY PLAJI Didim HOLIDAY OTEL PLAJI Didim PALM WINGS OTEL PLAJI Didim SAHTE CENNET PLAJI Didim 3. KOY DENIZ RESTAURANT PLAJI Kuşadası AQUALAND PLAJI (09KUS25) Kuşadası AYDINLIK KOYU PLAJI Kuşadası BANYOLAR PALMIYE PLAJI (09KUS29) Kuşadası BLUE SKY OTEL PLAJI (09KUS30) Kuşadası ÇAM LIMANI (PINE BAY-09KUS08) Kuşadası EPHESIA OTEL PLAJI (09KUS23) Kuşadası FANTASIA OTEL PLAJI (09KUS20) Kuşadası GREEN BEACH PLAJI (09KUS32) Kuşadası IMBAT OTEL PLAJI (09KUS34) Kuşadası KADINLAR DENIZI PLAJI (09KUS04) Kuşadası KORUMAR OTEL DE LUXE PLAJI (09KUS11) Kuşadası VİSTA HİLL OTEL PLAJI (09KUS21) Kuşadası ÖMER TATIL KÖYÜ PLAJI (09KUS16) Kuşadası PAPAZ HAMAMI PLAJI (09KUS03)

Çizelge I.57 Aydın İlinin Mavi Bayraklı Marinaları D-Marin Didim Didim

Setur Kuşadası Marina Kuşadası

181 Mavi Bayrak Alan Plaj ve Marinalar

30

25

20

15

10

5 Mavi Mavi Palj Bayraklı ve Marinalar 0

Mavi Bayrak Alan Plajlar Mavi Bayrak Alan Marinalar

http://www.mavibayrak.org.tr/

http://www.mavibayrak.org.tr/

Değerlendirme ve Sonuçlar: Mavi bayrak, gerekli standartları taşıyan nitelikli plaj, marina ve yatlara verilen uluslararası bir çevre ödülüdür. 1978 yılında Avrupa’ da, 1993 yılında ise Türkiye’de başlanmış olan Mavi Bayrak uygulamaları, plaj ve marinalarda yüksek standartlar oluşturmayı amaçlamaktadır. Plajların 32, marinaların ise 24 kritere göre değerlendirildiği süreçte, tüm kriterlere uygun oldukları tespit edilen yerler önce ulusal jüri, daha sonra uluslararası jürinin onayı ile bir yıl süre için Mavi Bayrak almaya hak kazanmaktadır. 1997-2012 arası dönemde, Türkiye’de mavi bayrak sayısı istikrarlı bir şekilde artarak 2012 yılında 355 plaj, 19 marina ve 13 yata ulaşmıştır. 2012 yılı itibariyle Türkiye, mavi bayraklı plaj sayısı bakımından, mavi bayrak uygulaması olan 46 ülke içerinde, İspanya (540 plaj), Yunanistan (394 plaj) ve Fransa (358 plaj)’dan sonra 4’üncü sırada yer almıştır.

182 EK-1: 2013 YILINA AİT İL ÇEVRE SORUNLARI VE ÖNCELİKLERİ ANKET FORMU

AÇIKLAMALAR:

İl Çevre Sorunları ve Öncelikleri Anketi, illerimizin çevre sorunlarının ve önceliklerinin neler olduğunu ortaya koyan, aynı zamanda bu sorunların kaynaklarını, nedenlerini, sorunun çözümü için ne tür tedbirler alındığı ya da alınması gerektiğini belirten önemli bir çalışmadır. İl Çevre Sorunları ve Öncelikleri Anketi, çevre konusunda karar vericilere ve halka çevresel bilgi sağlamakta, böylece karar verme sürecini desteklemekte ve halkın çevresel konularda bilincini artırmaktadır.

Form doldurulurken;

1- Anket formunda doldurulan bilgilerin, “Çevre Durum Raporu” ve “Göstergeler” bölümü verileriyle tutarlı olmasına dikkat edilecektir. 2- Anket formu doldurulurken, başlıklar altındaki açıklamalara dikkat edilecektir. 3- Öncelik sıralaması istenen bütün başlıklarda (I.2., I.4., II.4., III.1., III.2., IV.1.), önceki yıla ait anket formuyla, yeni doldurulan yıldaki anket formunun ilgili başlıklarının karşılaştırılması yapılarak, değişiklik olmuşsa nedenlerinin belirtilmesi istenmektedir. Ancak, “GEÇEN YILKİ ÖNEM SIRANIZ” ve “ÖNEM SIRASINDA DEĞİŞİKLİK YAPTIYSANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ” kısımları “2012” yılından sonraki anket formlarında doldurulacaktır. Bu başlıklarda, 2013 yılında sadece “BU YILKİ ÖNEM SIRANIZ” sütunu doldurulacaktır. 4- Anket formunun tüm bölümleri eksiksiz ve doğru olarak bilgisayar ortamında hazırlanacaktır. 5- Herhangi bir konuyla ilgili olarak veri ve bilgi temin edilememişse bunun nedeninin belirtilmesi gerekmektedir. 6- Her bir çizelgenin altında yararlanılan kaynak/kaynaklar verilmelidir.

183 BÖLÜM I. HAVA KİRLİLİĞİ

I.1. Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırma

SO2 NO2 CO O3 PM10 Hava Kalitesi 1 saatlik 24 saatlik 24 saatlik 1 saatlik 24 saatlik İndeksi ortalama ortalama ortalama ortalama ortalama [µg/m³] [µg/m³] [µg/m³] [µg/m³] [µg/m³] 1 (Çok İyi) 0 -50 0 - 45 0 – 1,9 0 - 35 0 - 25 2 (İyi) 51-199 46 - 89 2,0 – 7,9 36 - 89 26-69 3 (Yeterli) 200-399 90 - 179 8,0 – 10,9 90 - 179 70-109 4 (Orta) 400-899 180 - 299 11 – 13,9 180 - 239 110-139 5 (Kötü) 900-1499 300- 699 14,0 - 39,9 240 - 359 140-599 6 (Çok Kötü) >1500 > 700 > 40,0 > 360 > 600

I.1.1. İlinize ait yıl içindeki aylık ortalama ölçüm değerlerini yukarıdaki Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırarak, aşağıdaki çizelgede uygun sınıfı “X” ile işaretleyiniz.

Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre Sınıflandırma

AYLAR SO2 NO2 CO O3 PM10 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 OCAK X ------x ŞUBAT X ------x MART X ------x NİSAN X ------X MAYIS X ------X HAZİRAN X ------X TEMMUZ X ------X AĞUSTOS X ------X EYLÜL X ------X EKİM X ------X KASIM X ------X ARALIK X ------X

* Hava Kalitesi İndeksi: 1 (çok iyi) , 2 (iyi) , 3 (yeterli), 4 (orta), 5 (kötü), 6 (çok kötü)

Kaynak: Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı

I.1.2. İlinize ait Kış sezonu ortalama ölçüm değerlerini (20… yılı Ekim- 20… Mart arası 6 aylık ortalama) Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırarak uygun sınıfı “X” ile işaretleyiniz.

Kış sezonu ortalama ölçüm değeri; raporu hazırlanan yılın bir önceki yılının Ekim ayı ile raporu hazırlanan yılın Mart ayı arasındaki 6 aylık ortalamayı ifade etmektedir. Söz konusu 6 aylık ortalama ölçüm değerlerini, Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırarak, çizelgede uygun sınıfa “X” ile işaretlemeniz istenmektedir. Kış Sezonu (Ekim-Mart) 6 Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre Sınıflandırma

SO2 NO2 CO O3 PM10 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 Kış Sezonu x ------x (Ekim-Mart) * Hava Kalitesi İndeksi: 1 (çok iyi) , 2 (iyi) , 3 (yeterli), 4 (orta), 5 (kötü), 6 (çok kötü) Kaynak: Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı

184 I.1.3. İlinize ait Yaz sezonu ortalama ölçüm değerlerini (20… yılı Nisan-Eylül arası 6 aylık ortalama) Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırarak uygun sınıfı “X” ile işaretleyiniz.

Yaz sezonu ortalama ölçüm değeri; raporu hazırlanan yılın Nisan ayı ile Eylül ayı arasındaki 6 aylık ortalamayı ifade etmektedir. Söz konusu 6 aylık ortalama ölçüm değerlerini, Hava Kalitesi İndeksine göre sınıflandırarak, çizelgede uygun sınıfa “X” ile işaretlemeniz istenmektedir.

Yaz Sezonu (Nisan-Eylül) 6 Aylık Ortama (μg/m3) Olarak Hava Kalitesi İndeksine (*) Göre Sınıflandırma

SO2 NO2 CO O3 PM10 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 6 Yaz Sezonu (Nisan- x ------x Eylül) * Hava Kalitesi İndeksi: 1 (çok iyi) , 2 (iyi) , 3 (yeterli), 4 (orta), 5 (kötü), 6 (çok kötü)

Kaynak: Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı

I.2. İlinizde hava kirliliğine neden olan kaynakları önem sırasına göre rakam* ile belirtiniz.

I.2.’de ilinizde hava kirliliğine neden olan kaynakları önem sırasına göre en önemliden az önemliye doğru 1,2,3,.... şeklinde numaralandırmanız istenmektedir. Varsa “e. Diğer Sanayi Faaliyetleri” ve “g. Diğer Kaynaklar” ın ne olduğu ayrıca belirtilmelidir. Çevre Durum Raporunun

“Hava” bölümündeki SO2, PM, NOX, CO gibi ölçüm sonuçlarının il bazındaki aylık ortalaması veya konsantrasyonu en yüksek olan istasyonun aylık ortalama değerleri esas alınır.

GEÇEN YILKİ BU YILKİ ÖNEM SIRASINDA DEĞİŞİKLİK KAYNAK ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SEBEBİNİ SIRANIZ SIRANIZ4 AÇIKLAYINIZ a. Evsel ısınma 1 1 - b. İmalat Sanayi İşletmeleri 3 3 - c. Maden İşletmeleri 4 4 - d. Termik Santraller - - - e. Diğer Sanayi Faaliyetleri - - - (Belirtiniz)…………………………. f. Karayolu Trafik 2 2 - g. Diğer Kaynaklar - - - (Belirtiniz)…………………......

4 En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız.

185 I.3. Hava kirliliğinin önlenmesi amacıyla yıl içinde il/ilçelerde alınan tedbirleri “X” ile işaretleyiniz.

I.3.’de, hava kirliliğinin önlenmesi amacıyla yıl içinde, il sınırları içerisinde ne tür tedbirler alındığı bilgisi istenmektedir. Çizelgede her bir tedbir için belirtilen numara altında, alınan tedbirler için işaretleme yapılması istenmektedir.

ALINAN TEDBİR/TEDBİRLER YERLEŞİM YERİNİN ADI a b c d e f g h i

1. Aydın Merkez x x x x x 2. - 3. - . İL MERKEZİ İL . 1. Bozdoğan x x x x x 2. Buharkent x x x x x 3. Çine x x x x 4. Didim x x x x 5. Germencik x x x x x 6. İncirliova x x x x x

7. Karacasu x x x x 8. Karpuzlu x x x x 9. Koçarlı x x x x x İLÇELER 10. Köşk x x x x 11. Kuşadası x x x x x 12. Kuyucak x x x x 13. Nazilli x x x x x 14. Söke x x x x x 15. Sultanhisar x x x x 16. Yenipazar x x x x Kaynaklar: Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı

Tedbirler: a. Kaliteli katı/sıvı yakıt kullanımı b. Doğalgaz kullanımı c. Bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmaları d. Ağaçlandırma çalışmaları/orman alanlarının, yeşil alanların artırılması e. Motorlu taşıtların egzoz gazı ölçümleri f. Sanayi kuruluşlarının emisyon izni almaları g. Sanayi tesislerinin yerleşim yeri dışına çıkarılmaları h. Denetim i. Diğer ( Varsa yukarıya ayrılan bölümde belirtiniz).

186 I.4. Hava kirliliğinin giderilmesinde, yıl içerisinde, il/ilçelerde karşılaşılan güçlükleri önem sırasına göre rakam ile belirtiniz.

I.4.’de hava kirliliğinin önlenmesinde, yıl içinde, İlinizde karşılaşılan güçlüklerin önem sırasına göre en önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4.... şeklinde numaralandırmanız istenmektedir. “Karşılaşılan güçlükler” altında belirtilen maddelerin hepsinin işaretlenmesi zorunlu olmayıp, ilinize uygun maddelerin numaralandırılması gerekmektedir. Bunların haricinde “diğer” olarak belirtilmesi gereken husus varsa, ayrıca belirtilmelidir.

ÖNEM GEÇEN SIRASINDA BU YILKİ YILKİ DEĞİŞİKLİK Karşılaşılan Güçlükler ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SIRANIZ* SIRANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ a. Yeterli denetim yapılamaması 6 6 - b. Ateşçilerin eğitimsiz veya bilinçsiz olması 2 2 - c. Halkın alım gücünün düşük olmasından dolayı kalitesiz yakıt kullanılması 4 4 - d. Kaliteli yakıt temininde zorluklar 3 3 e. Kurumsal ve yasal eksiklikler 5 5 - f. Toplumda bilinç eksikliği 1 1 - g. Meteorolojik faktörler - 7 - h. Topografik faktörler - - - i. Diğer (Belirtiniz) - - - En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız.

BÖLÜM II.SU KİRLİLİĞİ

II.1. İl sınırları içerisinde bulunan su kaynaklarının kalite değerlendirmesi

Su kirliliği, II.1.1-II.1-3’de il sınırları içerisinde, yıl içinde, kirliliğe maruz kalmış su kaynaklarının (yüzey, yeraltı ve yüzme suları) adları, kalite sınıfları ile bunların çizelgede belirtilen kirlenme nedenleri dikkate alınarak işaretlenmesi istenmektedir. II.1.1. İl sınırlarında bulunan yüzey sularının kalite sınıflarını Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde belirtiniz ve muhtemel kirlenme nedenlerini işaretleyiniz.

Kalite sınıfı Kirlenme Nedenleri

a b c d e f g h i Yüzey Suyu Adı 1 2 3 4 Evsel Sanayi Zirai İlaç Evsel Sanayi Hayvan Madencilik Denizcilik Diğer Katı Kaynaklı ve Gübre Atıksular Atıkları Yetiştiriciliği Faaliyetleri Faaliyetleri (Belirtiniz) Atıklar Atıksular Kullanımı

B.Menderes x X x x x x - - - - Nehri ve Yan Kolları

187 Kalite sınıfı Kirlenme Nedenleri

a b c d e f g h i Yüzey Suyu Adı 1 2 3 4 Evsel Sanayi Zirai İlaç Evsel Sanayi Hayvan Madencilik Denizcilik Diğer Katı Kaynaklı ve Gübre Atıksular Atıkları Yetiştiriciliği Faaliyetleri Faaliyetleri (Belirtiniz) Atıklar Atıksular Kullanımı

Kaynaklar: Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü II.1.2. İl sınırlarında bulunan yeraltı sularının kalite sınıflarını Yeraltı Sularının Kirlenmeye ve Bozulmaya Karşı Korunması Hakkında Yönetmelik çerçevesinde belirtiniz ve muhtemel kirlenme nedenlerini işaretleyiniz.

Yeraltı Su Kalite Kirlenme Nedenleri Yeraltı Sınıfı suyunun a b c d e f g h i Yeterli bulunduğu Evsel Sanayi Zirai İlaç Deniz İyi Zayıf veri Evsel Sanayi Hayvan Madencilik Diğer Katı Kaynaklı ve Gübre Suyu bölge yok Atıksular Atıkları Yetiştiriciliği Faaliyetleri (Belirtiniz) Atıklar Atıksular Kullanımı Girişimi Yeraltı Su x x x x x x Kaynakları

Kaynaklar: Verinin nereden alındığı

II.1.3. İl sınırlarında bulunan yüzme sularının kalite sınıflarını Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmeliği çerçevesinde belirtiniz ve muhtemel kirlenme nedenlerini işaretleyiniz.

Mavi Yüzme Suyu Bayrak Kirlenme Nedenleri Kalite Sınıfı (*) Yüzme Ödülü Suyunun a b c d e f g bulunduğu Zirai İlaç Var Yok A B C D Evsel Sanayi Sanayi bölge/plaj Evsel ve Gübre Deniz/Göl Diğer Katı Kaynaklı Atıklar Atıksular Kullanım Taşımacılığı (Belirtiniz) Atıklar Atıksular ı ı Kuşadası x x x Didim x x x

(*) A sınıfı çok iyi/mükemmel, B sınıfı iyi kalite, C sınıfı kötü kalite ve D sınıfı çok kötü kalite/yasaklanması gereken olarak kalite kategorilerini temsil etmektedir.

Kaynaklar: http://www.mavibayrak.org.tr/

188 II.2. Yıl İçinde, İl sınırları içindeki il/ilçelerde atıksuların yol açtığı kirlenmenin nedenlerini uygun seçenekleri “X” ile işaretleyerek belirtiniz.

II.2.’de, il sınırları içerisindeki yerleşim merkezlerinde (il merkezi ve ilçelerin her biri için) atıksulardan kaynaklanan kirliliğin nedenlerinin çizelgenin altında belirtilen maddeler dikkate alınmak ve (X) koymak suretiyle işaretlenmesi istenmektedir. Çizelgede geçen “İl Merkezi” ifadesiyle, İliniz Büyükşehir Belediyesi ise, Büyükşehir Belediyesine bağlı ilçeler, değilse merkez ilçe kastedilmektedir.

Atık Sulardan Kaynaklanan Kirliliğin Nedenleri Yerleşim Yerinin Adı a b c d e f g h i j k l m 1. Aydın Merkez x x x 2. 3. .

İl Merkezi İl . . 17. Bozdoğan x x x 18. Buharkent x x x 19. Çine x 20. Didim x x x 21. Germencik x x x x x 22. İncirliova x x

23. Karacasu x x x 24. Karpuzlu x x x x 25. Koçarlı x x x x İlçeler 26. Köşk x x x x x 27. Kuşadası x x x x 28. Kuyucak x 29. Nazilli x x 30. Söke x 31. Sultanhisar x x x x 32. Yenipazar x x x x Kaynaklar: Belediye Başkanlıkları

Kirlilik Nedenleri: a. Kanalizasyon şebekesinin olmaması veya yetersiz olması b. Yerleşim yerlerinde evsel nitelikli atıksuların arıtılmaması c. Büyük sanayi kuruluşlarının atıksularını arıtmaması d. Küçük sanayilerde toplu arıtmanın olmaması e. Foseptik çukurların sağlıklı şekilde inşa edilmemesi f. Foseptik atıkların vidanjörlerle çekildikten sonra gelişigüzel yerlere boşaltılması g. Zirai mücadele ilaçlarının kullanımı h. Kimyasal gübre kullanımı i. Arıtma tesisi kapasite ve verimlerinin yetersiz olması j. Arıtma tesisinde görevli olan personelin yetersiz olması k. Hayvancılık atıkları l. Maden atıkları m. Diğer (Yukarıda ayrılan bölümde belirtiniz).

189 II.3. Su kirliliğinin önlenmesi amacıyla alıcı ortamlarda aşağıdaki tedbirlerden hangilerinin alındığını çizelgede (x) işareti koyarak belirtiniz.

II.3.’de, su kirliliğinin önlenmesi amacıyla her bir alıcı su ortamı için, çizelgenin altında belirtilen maddelerin dikkate alınarak tedbirlerin çizelgede işaretlenmesi istenmektedir. Su Kirliliğinin Önlenmesi Amacıyla Alınan Tedbirler Alıcı Ortamın Adı a b c d e f g h i Deniz 1.Kuşadası x x x 2.Didim x x x . Göller 1. 2. 3. . Akarsular 1. Köşk Azmak Mevkii x x x 2. Bozdoğan Belediyesi Akçay x x x 3. . . Havzalar 1.Büyük Menderes Havzası x x x 2. Büyük Menderes Havzası (Karpuzlu) x x x 3. Büyük Menderes Havzası (Köşk) x x x . . Yeraltı Suları 1. 2. 3. . Jeotermal Kaynaklar 1. 2. 3. . Diğer 1.Yakıdere Çayı (İncirliova) x x 2.Kuru Dereler (Karacasu) x x . Kaynaklar: İşaretlemeye ilişkin verinin nereden alındığı

Alınan Tedbirler: a. Kanalizasyon şebekesinin yapılması ya da yenilenmesi b. Arıtma tesisi /deniz deşarjı /depolama alanları yapılması c. Yerleşim merkezinde foseptik kullanılması d. Tarımsal faaliyetlerde kullanılan zirai mücadele ilacı ve gübrenin aşırı ve yanlış kullanımının önlenmesi e. Yönetmelikler çerçevesinde denetim yapılması f. Deniz araçlarının atıklarını boşaltabilmeleri için uygun yerlerin hazırlanması g. Sanayi kuruluşlarının atıksuları için deşarj izni alması h. Toplumsal bilgilendirilme ve bilinçlendirme faaliyetleri i. Diğer (Yukarıda ayrılan bölümde belirtiniz).

190 II.4. Su kirliliğinin giderilmesinde/önlenmesinde il sınırları içerisinde karşılaşılan güçlükleri en önemliden az önemliye doğru numara vererek (1,2,3,…) işaretleyiniz.

II.4’de su kirliliğinin giderilmesinde/önlenmesinde il sınırları içerisinde karşılaşılan güçlüklerin önem sırasına göre en önemliden az önemliye doğru 1,2,3,.... şeklinde numaralandırmanız istenmektedir. “Karşılaşılan güçlükler” altında belirtilen maddelerin hepsinin işaretlenmesi zorunlu olmayıp, ilinize uygun maddelerin numaralandırılması gerekmektedir.

ÖNEM GEÇEN SIRASINDA BU YILKİ YILKİ DEĞİŞİKLİK KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SIRANIZ* SIRANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ a. Yeterli denetim yapılamaması 3 3 b. Mali imkansızlıklar nedeniyle arıtma tesislerinin kurulamaması 1 1 c. Kurumsal ve yasal eksiklikler 4 4 d. Toplumda bilinç eksikliği 2 2 e. Diğer (Belirtiniz)...... En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,…şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız.

BÖLÜM III. TOPRAK KİRLİLİĞİ

III.1. İlinizde toprak kirliliğine neden olan kaynakları önem sırasına göre rakam ile işaretleyerek* belirtiniz.

III.1’de, il sınırları içerisinde toprak kirliliğine neden olan kaynakların önem sırasına göre, en önemliden, az önemliye doğru, 1,2,3,4.... şeklinde numaralandırılması istenmektedir. Toprak kirliliğine neden olan kaynaklar altında belirtilen maddelerin hepsinin işaretlenmesi zorunlu olmayıp, ilinize uygun maddelerin numaralandırılması gerekmektedir.

ÖNEM SIRASINDA GEÇEN BU YILKİ DEĞİŞİKLİK Kirlenme Kaynağı YILKİ ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SIRANIZ SIRANIZ* SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ a. Sanayi kaynaklı atık boşaltımı 1 1 b. Madencilik atıkları 7 7 c. Vahşi depolanan evsel katı atıklar 3 3 d. Vahşi depolanan tehlikeli atıklar 8 8 e. Plansız kentleşme 5 5 f. Aşırı gübre kullanımı 4 4 g. Aşırı tarım ilacı kullanımı 6 6 h. Hayvancılık atıkları 9 9 i. Diğer (Belirtiniz) Jeotermal Sular 2 2 En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız. Kaynaklar: Aydın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

191 III.2. Toprak kirliliğinin önlenmesi amacıyla il sınırları içerisinde, aşağıdaki tedbirlerden hangilerinin alındığını önem sırasına göre rakam* ile belirtiniz.

III.2’de, toprak kirliliğinin önlenmesi amacıyla il sınırları içerisinde belirtilen tedbirlerden hangileri alınıyor ise, bunların önem sırasına göre, en önemliden, az önemliye doğru, 1,2,3,4.... şeklinde numaralandırılması istenmektedir. Maddelerin hepsinin işaretlenmesi zorunlu olmayıp, ilinize uygun maddelerin numaralandırılması gerekmektedir.

ÖNEM GEÇEN SIRASINDA BU YILKİ YILKİ DEĞİŞİKLİK ALINAN TEDBİRLER ÖNEM ÖNEM YAPTIYSANIZ SIRANIZ * SIRANIZ SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ a. Sanayi/Madencilik tesislerinin sıvı, katı ve gaz atıklarının 1 1 mevzuata uygun olarak bertarafının sağlanması b. Kentleşmenin Çevre Düzeni Planlarına uygun olarak - - gerçekleştirilmesi c. Mevzuata uygun olarak gübreleme, ilaçlama ve sulamanın 2 2 yapılması

d. Erozyon mücadele çalışmaları - -

e. Geri dönüşüm/yeniden kullanım uygulamaları - -

f. Diğer (Belirtiniz) İzleme /denetim faaliyetleri 3 3

En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız.

192 BÖLÜM IV. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNLARI

IV.1. Aşağıdaki Konu Başlıklarını Dikkate Alarak, yıl sonu itibariyle, İl Sınırları İçinde Görülen Çevre Sorunlarını Önem ve Önceliklerine Göre Rakam (Önem sırasına göre en önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,5,...... şeklinde numaralandırınız) Vererek Sıralayınız. Tüm sorunları numaralandırmak zorunlu olmayıp, iliniz için geçerli olan sorunları öncelik sırasına göre numaralandırmanız yeterlidir.

IV.1’de, sıralanan çevre sorunları dikkate alınarak, yıl sonu itibariyle, il sınırlarınız içerisinde, görülen bu sorunların önem ve önceliklerine göre, en önemliden en az önemliye doğru 1,2,3,4,5.... şeklinde numaralandırılması istenmektedir. Tüm sorunları numaralandırmak zorunlu olmayıp, iliniz için geçerli olan sorunları öncelik sırasına göre numaralandırmanız yeterlidir. Ayrıca çizelgede yer alan her çevre sorunu için iliniz sınırları içinde geçerli olan nedenleri işaretleyiniz. NOT: Ölçüm değerleri, göstergeler, her bölümün sonundaki sonuç ve değerlendirme kısımları, konularına göre şikayet sayısı, şikayetin ceza ile sonuçlanma oranı, konularına göre ceza sayısı, yapılan denetimler sonucu edinilen deneyimler vb. çevre sorunlarının hangi alanda yoğunlaştığı konusunda yol gösterici olabilir.

GEÇEN YILKİ BU YILKİ ÖNEM SIRASINDA ÇEVRE SORUNLARI ÖNEM ÖNEM DEĞİŞİKLİK YAPTIYSANIZ SIRANIZ SIRANIZ * SEBEBİNİ AÇIKLAYINIZ a. Hava kirliliği 2 2 b. Su kirliliği 1 1 c. Toprak kirliliği 4 4 d. Atıklar 3 3 e. Gürültü kirliliği 5 5 f. Erozyon - - g. Doğal çevrenin tahribatı (Orman, Mera, Sulak alan, Kıyı, Biyolojik - - çeşitlilik ve habitat kaybı) En önemliden az önemliye doğru 1,2,3,4,… şeklinde numaralandırınız. Seçeneklerin hepsinin numaralanması zorunlu olmayıp, ilinize uygun seçenekleri numaralandırınız.

IV.2. İl Sınırları İçerisinde IV.1’de Tespit Edilen Her Bir Öncelikli Çevre Sorunu ile İlgili Olarak; Yukarıda IV.1’de Belirlemiş Olduğunuz Öncelik Sırasına Göre;

IV.2’de, IV.1’de sıralanan her bir öncelikli çevre sorunları dikkate alınarak;

a) Çevre sorununun nedenlerini, b) Bu nedenlerde daha çok hangi faktör veya sektörlerin etkili olduğunu, c) Çevreye vermiş olduğu olumsuz etkilerini d) Bu sorunların giderilmesinde karşılaşılan güçlüklerini, e) Bu sorunları gidermek amacıyla alınan, alınması planlanan veya alınması gereken tedbirlerin neler olduğunu, f) Ayrıca bu başlık altında yer almasını istediğiniz diğer görüşlerinizi belirten bilgi notunu, sistematik ve yeterli seviyede açıklayınız.

193 I. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU Büyük Menderes Nehrinin kirlilik nedenleri aşağıda sayılmıştır: Dokuzsele Deresi (Uşak), Banaz Çayı (Uşak), Çürüksu Çayı (Denizli), Büyük Menderes Ovası (Aydın), Bafa Gölü (Aydın), Kirliliğin yoğun olduğu sıcak noktalardır. Havzadaki kentsel alanlardan, endüstriyel tesislerden ve düzenli depolama tesislerinden kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, noktasal kirlilik, toplam kirlilik içerisinde daha küçük bir paya sahiptir. Endüstriyel kirliliğe sebep olan sektörlerden tekstil ve deri sanayi Denizli ve Uşak’ta yoğunlaşmıştır. Üst havzadaki kirlilik kaynaklarının etkisi ile İlimize ulaşan ve Buharkent İlçe sınırlarından giriş yapan Büyük Menderes Nehrinde, DSİ 21.Bölge Müdürlüğünce yapılan izleme çalışmalarına göre su kalitesi açısından görülen en ciddi sorunlar; -Gökpınar Çayı‘nda Denizli‘den kaynaklanan aşırı derecede organik madde, azot, pH, ağır metal kirliliği ve oksijen azlığı; -Çürüksu Çayı‘nda ve Büyük Menderes Nehri‘nde Denizli-Sarayköy-Kuyucak hattında devam eden organik madde ve azot kirliliğine eklenen tuzluluk problemi ile -Dokuzsele Deresi‘nde (Banaz Çayı öncesi) Uşak‘tan kaynaklanan aşırı derecede organik madde ve azot kirliliği, tuzluluk ve oksijen azlığıdır. Nehir İlimiz sınırlarına, İnorganik kirleticiler bakımından 3. sınıf, organik kirleticiler bakımından ise 4. sınıf (çok kirli su-tarımsal sulamada kullanılamaz ) su kalitesinde girmektedir. Nehir, Kuyucak ilçemizden itibaren İnorganik ve organik parametreler bazında iyileşme göstermekte ve II. Sınıf su kalitesine yükselmektedir. (Nehre bağlı yan dere ve çayların etkisiyle kirlilik yükünün seyreldiği görülmekte ) Ancak sülfat parametresi bakımından IV. sınıf özelliğini korumaktadır. İlimiz sınırları içinde Büyük Menderes‘e katılan pek çok dere ve çay vardır. Bunlar, sağ yandan katılan Feslek, Kestel, Malgaç, Köşk, Musluca, İmamköy, Tabakhane, Karagöz, Yalkı, İkizdere, Alangüllü, Kocadere, Dalama, Çakırbeyli, Çakmar, Koçarlı, Sarıçay Dereleri ile Çine, Akçay ve Dandalaz Çayları’dır. İlimizdeki Büyük Menderes Nehrinin kirliliği sınıflandırıldığında; -Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Kirlilik; Uşak İl’inde faaliyet gösteren dericilik, tekstil, pamuklu dokuma, iplik ve seramik sektörlerinin atıksuları Adıgüzel Barajı'nı besleyen ve Banaz Çayı'nın bir kolu olan Dokuzsele Çayına deşarj edilmektedir. Aynı şekilde Denizli ilinde faaliyet gösteren çok sayıda çoğunlukla tekstil ağırlıklı işyerlerinin atıksuları da Çürüksu Çayı ve Büyük Menderes Nehri'nin diğer yan kolları vasıtası ile Büyük Menderes Nehri'ne Boşalmaktadır. Denizli İl’inde birçok endüstri tesisinin arıtması mevcuttur. Ancak, bu arıtma tesislerinin uygun standartlarda arıtma yapıp yapılmadıklarının sürekli olarak denetlenmesi gerekmektedir. Ayrıca bu arıtmaların hemen hepsinin arıtmaları sektörlere göre belirlenen deşarj kriterlerine göre inşa edilmiştir. Bu atıksuların deşarj edildiği Çürüksu Çayı ve Büyük Menderes Nehri sulan sulamada kullanıldığı için, asgari sulama suyu deşarj kriterlerinin sağlanması gerekmektedir. Dolayısıyla bu atıksu arıtma tesislerinin asgari sulama suyu deşarj kriterlerini sağlayacak şekilde yenilenmelerine ihtiyaç bulunmaktadır. Yine Sarayköy yakınlarında faaliyet gösteren Menderes Tekstil Fabrikası'nın arıtma tesisi mevcut olmasına rağmen arıtma tesisinin sürekli olarak çalıştırılıp çalıştırılmadığı periyodik olarak denetlenmelidir. Çünkü bu fabrikanın atıksuları doğrudan Büyük Menderes Nehri'ne boşaltılmaktadır. Havzada yer alan illerde faaliyet gösteren diğer küçük sanayi tesislerinin arıtma tesisleri ya bulunmamakta ya da bulunanlar verimli olarak çalıştırılmamaktadır. B. Menderes Nehrinin ilimiz sınırları içerisine girdikten sonraki kirliliğini etkileyen sanayi tesislerinin durumu aşağıda özetlenmektedir. Aydın ilinde ise özellikle zeytinin ürün verdiği yıllarda, zeytinyağı fabrikalarından kaynaklanan kızılsu da kirlilik yaratan bir unsur olmaktadır. İlimizde bulunan yaklaşık 154 adet Zeytinyağı fabrikasında

194 zeytinlerin işleme tabii tutulması sırasında çıkan ve kızılsu diye anılan atık sular, ortalama olarak 5,19 ppm yoğunluğunda Bor minerali içermekte ve Kimyasal Oksijen İhtiyacı (COD) değerleri yüksek bulunmaktadır. Bu işletmelerin sezonluk olarak faaliyet göstermelerine rağmen, çok sayıda olmaları, yüksek miktarlarda atık su oluşturmaları, oluşan kızılsuyun kimyasal içeriği ve arıtım teknolojisinin bulunmaması nedeniyle bölgede yarattıkları kirlilik küçümsenemez boyuttadır. Zeytinyağı fabrikalarının hemen hemen tüm ilçelerde dağınık olarak kurulu bulunmasından dolayı söz konusu bu tesislere ortak bir arıtma tesisi yapılamamakta, ayrıca işletmelerin küçük çaplı olması ve zeytin kızıl suyunun arıtma maliyetinin yüksek olması ve mevcut teknolojiler ile tam olarak arıtmanın sağlanamaması nedeniyle arıtma tesisi kurulması güçleşmektedir. Oluşan zeytin kızılsu sorununun çözülebilmesi için İlimizde faaliyet gösteren Zeytinyağı Fabrikalarının atık sularının bertarafı konusunda, Mülga Çevre Bakanlığı Ç.K.Ö.K. Genel Müdürlüğünün 12.7.2002 tarih ve 10691 sayılı görüş yazıları doğrultusunda, İlimiz Mahalli Çevre kurulunun 29.3.1996 gün 15 sayılı ve 09.4.1997 tarih 21 sayılı alınan kararları gereği, uygun şekilde inşa edilecek olan en fazla 1m derinliğinde, üzeri açık sızdırmasız buharlaştırma lagünlerinde (havuzlarında) bir sezonda çıkabilecek tüm atık suların (kızıl su) biriktirilerek buharlaştırılma yöntemi ile bertarafının sağlanması, bunun dışında hiçbir şekilde atık suların alıcı ortama verilmemesi karan uygulanmaktadır. İlimiz için su kirliliğine sebep olan en önemli sektör zeytinyağı işleme tesisleridir. Bu tesislerde zeytinin işlenmesi sırasında ortaya çıkan karasu (kızılsu) yüksek miktarlarda kimyasal oksijen içeriği nedeni ile arıtımı zor ve pahalı bir atıksu özelliğindedir. İlimizde, ilin tümüne yayılmış vaziyette yaklaşık 154 adet zeytinyağı fabrikası mevcuttur. Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğünce zeytinyağı fabrikalarının atıksularının (karasu) bertarafının, geçici olarak, en az bir sezonda çıkabilecek ve tüm atıksuların biriktirileceği kapasitede, sızdırmasız buharlaştırma lagünleri (havuzları) inşa ederek burada biriktirildikten sonra, buharlaştırma yöntemi ile veya yazıda belirtilen diğer yöntemlerden (2 fazlı sisteme geçiş, ortaklaşa arıtma yöntemleri vs.) uygun olanın seçilerek bertarafının sağlanması, bunun dışında hiçbir şekilde alıcı ortama verilmemesi gerektiği belirtildiğinden, İl Müdürlüğümüzce, söz konusu talimat doğrultusunda hareket edilmektedir. Zeytinyağı işletmelerinden kaynaklanan zeytin karasuyunun lagünlerde buharlaştırılarak bertarafı durumunda, lagünlerin geçirimsizliğinin sağlanması (betonarme, pvc veya membran ile kaplama yöntemi, kil serilerek geçirimsizliğin sağlanması yöntemi vs.), yeraltı sularına etkisi, kapasite yeterlilikleri ve mevsimsel şartlara bağlı yağış miktarlarının da dikkate alınması gerekmektedir. Bununla birlikte tesislerin çok sayıda ve dağınık vaziyette olmaları denetimlerini zorlaştırmakta, çoğunun engebeli arazide yer alması nedeni ile uygun ve yeterli büyüklükte lagün yapamayışları, lagünlerin aşırı yağışlarla birlikte dolması gibi sebeplerle bu yöntemin uygulanabilirliğinde sıkıntılar yaşanmaktadır. İlimizdeki endüstriyel kaynaklı kirlilik unsurlarının kurulu /kurulmakta olan toplam 6 adet OSB mevcuttur. Umurlu Beldesinde faaliyet gösteren Aydın OSB’de su kullanımındaki artış ve atıksu karakterindeki değişimler sonucunda yetersiz kalan mevcut 2500 m3/gün kapasiteli Endüstriyel Tip AAT’ne ilave olarak, yeni bir AAT’nin kurulması kararı alınarak projenin hazırlanmasına ilişkin sözleşme imzalanmış olup, tesis alanına ilişkin Kamu Yararı Kararı alınması ile ilgili işlemler devam etmektedir. Halen OSB atıksularının bir kısmı arıtıldıktan sonra, bir kısmı ise doğrudan Musluca çayına deşarj edilmektedir. Umurlu Sanayi Bölgesi’nde nicelik ve nitelik bakımından yetersiz bir adet atıksu arıtma tesisi mevcuttur ve oluşan atıksuyun kirlilik yükünü azaltabilmek için de halen faaliyettedir. Söz konusu OSB’nin atıksuları Musluca çayı vasıtası ile B. Menderes Nehrine ulaşmaktadır. ASTİM OSB’ne ait 1700 m3/gün kapasiteli Endüstriyel (Fiziksel+Biyolojik+Kimyasal) Tip AAT Aralık 2011 yılında tamamlanarak işletmeye alınmıştır. Tesisin atık sularının alıcı ortama deşarjı ile ilgili GFB müracaatı yapılmış olup, işlemleri devam etmektedir. Ortaklar OSB Müdürlüğü’ne ait 2000 m3/gün kapasiteli Endüstriyel (Fiziksel+Biyolojik+Kimyasal) Tip AAT İnşaatı devam etmektedir. Kurulum aşamasındaki Nazilli OSB’de oluşan atıksular Nazilli Belediyesi ve OSB Yönetimi arasında

195 yapılan protokol ve meclis kararı doğrultusunda Nazilli Belediyesine ait AAT’ye verilmektedir. Kamulaştırma ve altyapı yatırımlarının devam ettiği Çine ve Söke Organize Sanayi Bölgelerinde AAT yapımına ilişkin proje hazırlık çalışmaları (Kurulacak tesislere göre ) devam etmektedir. -Evsel Kaynaklı Su Kirliliği, Havza boyunca mevcut yerleşim yerlerinin çoğunda atıksu arıtma tesisi mevcut olmadığından oluşan atıksular doğrudan veya dolaylı olarak B. Menderes Nehrine deşarj edilmekte, bu da nehrin kirliliğine olumsuz etki yapmaktadır. -Jeotermal Kirlilik; Havzanın kuzeyinde Germencik'ten Denizli-Kızıldere ve Pamukkale'ye kadar uzanan tektonik kuşaktaki aktif faylar boyunca bazı jeotermal bölgeler bulunmaktadır. Bu sularda yüksek oranda bulunan bor elementi, Büyük menderes Nehri'nde kirlilik yaratan önemli kaynaklardan birisini oluşturmaktadır. Havzadaki bor kirliliğinin iki önemli kaynağı, Sarayköy jeotermal santrali ile Aydın Salavatlı da kurulu bulunan jeotermal santrallerdir. -Sulu Tarımda Kullanılan Kimyasal Gübre ve İlaçlar; Sulu tarımın yapıldığı alanlarda kontrolsuz bir şekilde kullanılan kimyasal gübre ve ilaçlar, yüzey sularına karışarak veya derine sızarak tabansuyuna intikal etmektedir. Bu atıklarla kirlenmiş tabansularının bir bölümü de drenaj yoluyla yüzey sularına deşarj edilmekte ve bunun sonucunda yüzey sularının kalitesi düşmektedir. Aynı şekilde bu suların, yer altı sularına karışması ve kirlilik yaratması olasıdır.

II. ÖNCELİKLİ ÇEVRE SORUNU İlimizde katı yakıtların ısınmada kullanımın yanı sıra hava kirliliğine sebep olan faktörlerden bir diğeri Kent içi ulaşımında kullanılan özel oto, minibüs ve otobüs gibi araçlardan çıkan egzoz gazlarıdır. İlimiz, motorlu araçlar yoğunluğu bakımından önde gelen illerdendir.

İlimizde 2012 yılı sonu itibariyle 317 620 adet trafiğe kayıtlı araç bulunmakta iken, 2013 verilerine göre ise bu rakam 343 552 adet olmuştur. Denizli-İzmir, Muğla–İzmir devlet Karayollarının Şehrin ortasından geçmekte oluşu nedeniyle, Trafik İdaresi kayıtlarına göre Aydın‘dan gelip geçen şehirlerarası motorlu araç sayısı ortalama 15,000 adettir.

İlimizde hava kirliliğinde önemli payı olan diğer faktörler, başlıca Meteorolojik koşullar (enversiyon) ile biokütle ve fosil yakıt tüketiminin fazla olması ve jeotermal enerjinin ısınmada kullanımını sağlayacak yatırımların gerçekleşmemiş olmasıdır.

TEŞEKKÜR EDERİZ…

196