PROGRAM OCHRONY PRZED POWODZIĄ W DORZECZU GÓRNEJ WISŁY

Opracowanie ujednoliconej wersji dokumentu z maja 2010 roku, poszerzone o wymagane formalnie elementy związane z ewaluacją efektów oraz o finansowe warunki realizacji Programu

Autorzy: Prof. dr hab. inż. Elżbieta NACHLIK Prof. dr hab. inż. Janusz ZALESKI Dr inż. Zofia Gręplowska

Marzec 2011 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Opracowanie niniejsze jest ujednoliconą czyli zweryfikowaną i zaktualizowaną wersją Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły z maja 2010 roku z uwzględnieniem także uwag i opinii zgłoszonych w ramach przeprowadzonej procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko skutków jego realizacji. Dodatkowo opracowanie zostało poszerzone o wymagane formalnie elementy obejmujące zasady ewaluacji i wskaźniki monitorowania efektów oraz warunki finansowe realizacji Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły.

Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Spis treści

1 WPROWADZENIE ...... 1 2 CEL I ZAKRES PROGRAMU ...... 4 3 UZASADNIENIE PODJĘCIA PROGRAMU ...... 6 3.1 Główne wskaźniki zagrożenia powodziowego w dorzeczu górnej Wisły na tle kraju ...... 6 3.2 Specyfika oraz wewnętrzne zróżnicowanie uwarunkowań powodziowych w dorzeczu górnej Wisły ...... 9 3.3 Ocena istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej na tle stanu zagrożenia powodziowego ...... 15 4 ZAŁOŻENIA DO PROGRAMU W KONTEKŚCIE KRAJOWYM I REGIONALNYM ...... 25 4.1 Miejsce PROGRAMU w europejskiej polityce zarządzania ryzykiem powodziowym ...... 25 4.2 Kontekst krajowy PROGRAMU ...... 26 4.3 Kontekst regionalny PROGRAMU ...... 33 4.4 Założenia uwzględnione przy formułowaniu PROGRAMU ...... 34 5 LISTA KOMPLEKSOWYCH PROJEKTÓW - ZADAŃ PROGRAMU ..... 37 5.1 Zasady identyfikacji zadań ...... 37 5.1.1 Źródła informacji i danych ------37 5.1.2 Procedura i zasady formułowania zadań ------37 5.1.3 Osie zadaniowe PROGRAMU i ich podstawowy zakres ------39 5.1.4 Ocena efektów realizacji zadań ------41 5.2 Lista zadań, ich koszt oraz okres realizacji ...... 42 5.3 Opisy zadań ...... 45 5.4 Zadania priorytetowe ...... 90 6 WSKAŹNIKI MONITOROWANIA EFEKTÓW REALIZACJI PROGRAMU ...... 93 6.1 Główne uwarunkowania realizacji PROGRAMU ...... 93 6.2 Beneficjenci PROGRAMU ...... 93 6.3 Efekty PROGRAMU ...... 94 6.4 System wskaźników monitorowania i oceny realizacji PROGRAMU ...... 95 6.4.1 Podstawy sformułowania wskaźników realizacji PROGRAMU ------95 6.4.2 Wskaźniki wykorzystania środków finansowych ------97 6.4.3 Wskaźniki produktu ------97 6.4.4 Wskaźniki rezultatu ------98 6.4.5 Wskaźniki oddziaływania ------98 6.4.6 Matryca oceny realizacji PROGRAMU ------100 7 WARUNKI FINANSOWE REALIZACJI PROGRAMU ...... 104 7.1 Podstawowe założenia proponowanego modelu finansowania PROGRAMU ...... 105 7.2 Inżynieria finansowa Programu ...... 112 8 ZARZĄDZANIE PROGRAMEM ...... 118 9 MATERIAŁY WYKORZYSTANE ...... 121

Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Spis tabel: Tabela 1. Wskaźniki potencjału powodziowego (według danych z 2006 roku) ...... 6 Tabela 2. Szkody w infrastrukturze hydrotechnicznej oraz uszkodzenia brzegów rzek i potoków w czasie powodzi 1997 roku ...... 7 Tabela 3. Szkody powodziowe w uprawach rolnych oraz w infrastrukturze komunikacyjnej i w zabudowie w wyniku powodzi 1997 roku ...... 7 Tabela 4. Wysokość strat powodziowych bezpośrednich w 1997 i 2001 roku ...... 8 Tabela 5. Struktura strat powodziowych w dorzeczu górnej Wisły w roku 2010 ...... 8 Tabela 6. Duże zbiorniki retencyjne ...... 16 Tabela 7. Średnie zbiorniki ...... 17 Tabela 8. Zestawienie długości obwałowań w dorzeczu górnej Wisły i powierzchni nimi chronionej ...... 19 Tabela 9. Lista zadań i szacunkowy koszt ich realizacji ...... 43 Tabela 10.Grupy wskaźników oceny efektów realizacji PROGRAMU ...... 97 Tabela 11. Matryca logiczna oceny realizacji PROGRAMU –Wskaźniki oceny i ich wartości ...... 100 Tabela 12. Matryca logiczna oceny realizacji PROGRAMU – Źródła weryfikacji danych oraz założenia i ryzyka oceny ...... 102 Tabela 13. Szacowane niezbędne nakłady finansowe na realizację Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły ...... 104 Tabela 14. Finansowanie gospodarki wodnej wg polityki wodnej państwa ...... 105 Tabela 15. Źródła finansowania wybrane do montażu finansowania Programu ochrony przed powodzią górnej Wisły – kryteria i zasady ...... 109 Tabela 16. Udział źródeł finansowania dla poszczególnych projektów ...... 111 Tabela 17. Finansowanie PROGRAMU wg struktury udziału środków z poszczególnych źródeł (w milionach złotych)...... 112 Tabela 18. Roczna projekcja finansowania Programu ochrony przed powodzią górnej Wisły w podziale na poszczególne lata...... 113 Tabela 19. Finansowanie Programu… wg podziału na jednostki wdrażające...... 114 Tabela 20. LIBOR (London Interbank Offer Rate) - stopa procentowa kredytów udzielanych na rynku międzynarodowym w Londynie, która jest ustalana o godzinie 11:00 GMT...... 115 Tabela 21. (Euro Interbank Offer Rate) - stopa procentowa kredytów na rynku europejskim (średnia z ofert 60 banków), która jest ustalana o godzinie 11:00 czasu w Brukseli...... 116 Tabela 22. Zaangażowanie budżetu państwa w finansowanie PROGRAMU… wraz z obsługą zadłużenia w bankowego, mln zł...... 116

Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Spis załączników

ZAŁ. 1 Obszar realizacji Programu ochrony przed powodzią dorzecza górnej Wisły ...... 126 ZAŁ. 2 Istniejąca infrastruktura przeciwpowodziowa w dorzeczu górnej Wisły zbiorniki retencyjne i wały przeciwpowodziowe...... 127 ZAŁ. 3 Istniejąca infrastruktura przeciwpowodziowa w obszarze górnej Wisły – zabudowa rzek i potoków...... 128 ZAŁ. 4 Zadania PROGRAMU – Oś I. Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym doliny Wisły...... 129 ZAŁ. 5 Zadania PROGRAMU – Oś II. Zabezpieczenie przed powodzią aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców...... 130 ZAŁ. 6 Zadania PROGRAMU – Oś III. Obniżenie zagrożenia powodziowego w układzie zlewniowym...... 131

Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

1 WPROWADZENIE

W ostatnich latach zwiększa się stale liczba powodzi, ich przebieg jest coraz bardziej gwałtowny, a straty coraz większe. Problem wzrostu zagrożenia powodziowego występuje w większości krajów świata. Wynika to głównie z:

 systematycznego wzrostu liczby ludności,

 dynamicznego rozwoju cywilizacyjnego, który wyraża się wzrostem majątku społecznego i indywidualnego, rozbudową infrastruktury (komunikacyjnej, gospodarczej, rolniczej, itd),

 intensyfikacji trwałej zabudowy zlewni rzecznych i poważnych zmian w użytkowaniu gruntów, co ma niekorzystny wpływ na stosunki wodne. W dorzeczu górnej Wisły (Zał.1) w ostatnich latach straty powodziowe były wielomiliardowe. Powodzie z lat 1997 oraz 2001 przyniosły w tym regionie straty o wartości prawie 3,0 mld zł, a powódź w 2010 roku – o wartości ponad 4,7 mld zł, przy czym kwota ta obejmuje tylko straty w infrastrukturze komunalnej jednostek samorządu terytorialnego oraz infrastrukturze hydrotechnicznej, podlegającej regionalnym zarządom gospodarki wodnej (RZGW) i wojewódzkim zarządom melioracji i urządzeń wodnych (WZMiUW). Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły określa średniookresową strategię modernizacji systemu ochrony przed powodzią, uwzględniającą potrzeby z zakresu zabezpieczeń przeciwpowodziowych oraz planów ograniczenia zagrożenia powodziowego. Zawiera on listę uzasadnionych potrzebami zadań ochronnych. Zharmonizowany jest on ponadto z innymi programami związanymi z retencją wód i spowalnianiem ich odpływu. Kalendarium prac nad przygotowaniem Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły, zwanego dalej PROGRAMEM:

 we wrześniu 2006 r. na konferencji w Arłamowie zaprezentowano założenia do Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły na obszarze województw śląskiego, małopolskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego (zwanego PROGRAMEM). Koncepcję PROGRAMU zaakceptował Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej oraz samorządowe władze regionalne i lokalne;

 w styczniu 2007 r. odbyła się dyskusja robocza w gronie władz i instytucji reprezentujących gospodarkę wodną oraz administrację rządową i samorządową z obszaru objętego PROGRAMEM, w wyniku której ustalono zakres i zasady przygotowania PROGRAMU;

 w lipcu 2007 r. w siedzibie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji nastąpiła prezentacja pierwszej wersji PROGRAMU w obecności przedstawicieli administracji rządowej i samorządowej;

 we wrześniu 2007 r. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji otrzymał skorygowany dokumentu PROGRAMU w celu przedstawienia go na

1 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

posiedzeniu Rady Ministrów; rozpoczęto uzgodnienia międzyresortowe w celu uruchomienia procedury ustanowienia odpowiedniej ustawy;

 w lutym 2008 r. wprowadzono uzupełnienia do załączników precyzujących zakres zadań PROGRAMU;

 w grudniu 2008 r. marszałkowie województw: małopolskiego, podkarpackiego, śląskiego i świętokrzyskiego ogłosili przetarg na wykonanie „Studium ochrony przed powodzią ze względu na ochronę ludzi i mienia” na obszarze swoich województw; studia, sfinansowane przez MSWiA, wykonał Instytut Inżynierii i Gospodarki Wodnej Politechniki Krakowskiej; podczas prac nad w/w studiami nastąpiła weryfikacja programu inwestycyjnego, zapisanego w PROGRAMIE na obszarze w/w województw;

 w czerwcu 2009 r. Wojewoda Małopolski, działając z upoważnienia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, ogłosił przetarg na wykonanie „Prognozy oddziaływania na środowisko skutków realizacji „Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły na obszarze województw śląskiego, małopolskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego”; „Prognozę…” wykonało konsorcjum, którego liderem był Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie; konsorcjum zakończyło prace nad „Prognozą…” w grudniu 2009 r.;

 w październiku 2009 r. na spotkaniu wojewodów z obszaru dorzecza górnej Wisły z Ministrem Spraw Wewnętrznych i Administracji, które odbyło się w Krakowie, zapadła decyzji o włączeniu do PROGRAMU zadań z obszaru województwa lubelskiego;

 w maju 2010 r. z inicjatywy Wojewody Małopolskiego dokonano weryfikacji PROGRAMU. Jej zakres wynikał z rekomendacji zawartych w „Prognozie oddziaływania na środowisko…” oraz obejmował: - wprowadzenie do PROGRAMU zadań dla województwa lubelskiego, - uwzględnienie zapisów i działań ujętych w studiach ochrony przed powodzią ze względu na ochronę ludzi i mienia, - uzupełnienia wynikające z regulacji i strategii powstałych po wersji PROGRAMU z lutego 2008 r., - wprowadzenie do opisu inwestycji podejścia zlewniowego i subzlewniowego. Weryfikacji dokonał zespół pod kierunkiem prof. J. Wintera.

 w maju 2010 r. Wojewoda Małopolski powołał Zespół Doradczy Ekspertów mający za zadanie rekomendację zadań wchodzących w zakres zaktualizowanego PROGRAMU. Pracom Zespołu przewodniczył Janusz Zaleski, a w jego skład weszli przedstawiciele Wojewodów i Marszałków województw: śląskiego, małopolskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego

2 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

i lubelskiego, przedstawiciele regionalnych zarządów gospodarki wodnej oraz Politechniki Krakowskiej1.

 w maju 2010 r. zakończono prace nad aktualizacją Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu Górnej Wisły;

 w grudniu 2010 r. PROGRAM wraz z Prognozą oddziaływania…. przedstawiono do konsultacji społecznych; swoje uwagi zgłosili: Główny Inspektor Sanitarny, Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska, Prezydent Miasta Krakowa, Stowarzyszenie Przyjaciół Parku Dębnickiego, Urząd Miejski w Słomnikach, Urząd Gminy Oświęcim, JOT Doradztwo Iwestycyjno- Budowlane - mgr inż. Józef Jeleński, dr R. Żurek - Instytut Ochrony Przyrody PAN, Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Niepołomickiej, Urząd Miejski w Bielsku-Białej (Wydział Ochrony Środowiska), Burmistrz Czechowic– Dziedzic, Justyna Gołda, Regionalna Rada Ochrony Przyrody, Hydroprojekt Kraków Sp. z o.o., Towarzystwo Przyjaciół Rzek Iny i Gowienicy, Okręg Polskiego Związku Wędkarskiego w Krakowie, Starosta Bieruńsko-Lędziński, Grażyna Tomana w imieniu mieszkańców wsi Wrząsowice (38 osób), Fundacja Greenmind, Urząd Gminy Laskowa, WWF, Klub Przyrodników;

 od stycznia do marca 2011 r. trwały prace nad PROGRAMEM polegające na weryfikacji wersji z maja 2010 r., poszerzeniu o rozdziały poświęcone wskaźnikom monitorowania realizacji PROGRAMU, warunkom finansowania realizacji PROGRAMU, zarządzaniu PROGRAMEM, wprowadzeniu doświadczeń z powodzi 2010 roku, a także wyjaśnień i korekt, w których uwzględniono wyniki konsultacji społecznych oraz ustosunkowano się do wariantowości rozwiązań.

1 Zespół działał w składzie: prof. Janusz Zaleski (Biuro Koordynacji Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry), Antoni Bojarski (Politechnika Krakowska), Bogusław Borowski (Dyrektor Małopolskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych), Jerzy Grela (Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Krakowie), Beata Kondel (Dyrektor Biura wojewody, Małopolski Urząd Wojewódzki), Krzysztof Kondziołka (Kierownik Ośrodka Koordynacyjno-Informacyjnego, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie), Janusz Kubiakowski (Dyrektor Świętokrzyskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Kielcach), Rafał Kumek (Dyrektor Wydziału Środowiska i Rolnictwa Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego), prof. Maciej Maciejewski (Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie), prof. Janusz Mikuła ( Politechnika Krakowska), prof. Elżbieta Nachlik (Politechnika Krakowska), Leszek Papaj (Pełnomocnik Wojewody Świętokrzyskiego ds. Usuwania Skutków Klęsk Żywiołowych), Andrzej Pichla (Zastępca Dyrektora Wojewódzkiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Lublinie), Stanisław Siemek (Dyrektor Wydziału Rolnictwa Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego), Andrzej Szczeponek (Zastępca Dyrektora Wydziału Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego), Joanna Ślusarczyk (Dyrektor Śląskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Katowicach), Małgorzata Wajda (Dyrektor Podkarpackiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Rzeszowie), Tomasz Walczykiewicz (Kierownik Zakładu Gospodarki Wodnej i Systemów Wodnogospodarczych, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Krakowie), Artur Wójcik (p.o. Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach).

3 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

2 CEL I ZAKRES PROGRAMU

Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły jest ukierunkowany na zabezpieczenie przed wielkimi, katastrofalnymi powodziami i ma charakter ramowy dla szczegółowych rozwiązań w tym zakresie. Obejmuje on 39 zintegrowanych zadań, których zakres i zasięg obszarowy dostosowany został do rodzaju źródeł i przyczyn zagrożenia powodziowego oraz kierunków interwencji mających na celu ograniczenie wielkości i zasięgu powodzi oraz jej skutków. Realizacja PROGRAMU wymaga:

 z jednej strony respektowania ustaleń oraz zapisów Programu wodno– środowiskowego i Planu gospodarowania wodami, dotyczących działań mających na celu ochronę ekosystemów wodnych, zgodnie z obowiązującym prawem;

 z drugiej zaś respektowania ustaleń dokonywanych w procesie systematycznego wdrażania zarządzania ryzykiem powodziowym na mocy Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, zwanej Dyrektywą Powodziową. Realizacja PROGRAMU przebiegać będzie równolegle z realizacją innych krajowych i regionalnych programów o charakterze komplementarnym, których celem jest: podniesienie poziomu lesistości, rozwój małej retencji, poprawa stanu środowiska i jego ochrony. W efekcie realizacji tych programów nastąpi poprawa stosunków wodnych oraz wzrost retencyjności obszaru dorzecza, co będzie przyczyniać się do łagodzenia skutków rozlewnych opadów, a także średnich wezbrań. Uwzględniając powyższe uwarunkowania oraz ustalenia Prognozy oddziaływania na środowisko… oraz wyniki konsultacji społecznych PROGRAM obejmuje odpowiadający obecnemu poziomowi oceny zagrożenia, maksymalny zakres interwencji technicznej, której celem jest modernizacja obecnej i realizacja nowej infrastruktury przeciwpowodziowej. Zakres modernizowanej i planowanej infrastruktury oraz szczegółowe rozwiązania w tym zakresie będą podlegały weryfikacji w fazie przygotowawczej realizacji zadań PROGRAMU na bazie analizy rozwiązań wariantowych, w układzie lokalnym i zlewni cząstkowych. PROGRAM jest więc zgodny z europejskimi zasadami budowy współczesnej polityki zabezpieczania przed powodzią. PROGRAM określa ramy działań dla ograniczenia zagrożenia powodziowego poprzez 39 zadań. Zadania oraz zawarte w nich projekty będą korygowane poprzez studia wykonalności i oceny oddziaływania na środowisko. Zmiany, jakie wynikną ze szczegółowych studiów wykonalności na poziomie zlewni cząstkowych, nie spowodują powiększenia zakresu interwencji technicznej – mogą ją złagodzić, a tym samym nie zaistnieją przesłanki do wprowadzenia zmian w opracowanej Prognozie oddziaływania na środowisko….

4 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Celem Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły jest sukcesywne podnoszenie bezpieczeństwa powodziowego w dorzeczu górnej Wisły.

Zakres PROGRAMU został dostosowany do warunków dorzecza górnej Wisły i do potrzeb wynikających z uzasadnionego poziomu ograniczenia zagrożenia powodziowego. Obejmuje on:

 Prace przygotowawcze w zakresie oceny zagrożenia i ryzyka powodziowego w tych zadaniach, które dotyczą obszarów, gdzie nie wykonano lub nie wykonuje się aktualnie takich prac. Stanowi to bezpośrednie nawiązanie do wymagań Dyrektywy Powodziowej, dotyczących właściwego zakresu informacji o poziomie zagrożenia i ryzyka powodziowego w kontekście planowania i realizacji działań ochronnych. Realizacja tego zadania przebiegać będzie zgodnie z metodyką przyjętą przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej.

 Działania mające na celu ograniczenie zasięgu i skutków powodzi poprzez powiększenie przepustowości koryta wielkiej wody lub budowę kanałów ulgi, modernizację i rozbudowę systemu obwałowań oraz zabudowę i lokalne umocnienia łożysk rzek i potoków dla ograniczenia erozji dennej i bocznej.

 Działania mające na celu ograniczenie wielkości powodzi poprzez retencjonowanie wód wezbraniowych w zbiornikach retencyjnych i polderach oraz przywracanie retencji naturalnej.

 Działania ochronne w terenach silnie zurbanizowanych, łączące retencję wód opadowych na tym terenie i ochronę przed skutkami powodzi od strony rzek. Zakres zadaniowy PROGRAMU jest zróżnicowany ze względu na różne zaawansowanie prac przygotowawczych i wykonawczych. Znaczna część zadań PROGRAMU wymaga realizacji prac studialnych, projektowych oraz wykupów i wywłaszczeń gruntów, a także innych działań przygotowawczych. PROGRAM jest jednocześnie zbiorem zadań obejmujących projekty o różnym charakterze. Projekty inwestycyjne zostaną poddane ocenie oddziaływania na środowisko. Wykonane zostaną dla nich również studia wykonalności, będące podstawą decyzji o skierowaniu ich do realizacji.

5 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

3 UZASADNIENIE PODJĘCIA PROGRAMU

3.1 Główne wskaźniki zagrożenia powodziowego w dorzeczu górnej Wisły na tle kraju Poziom podatności na zagrożenie powodziowe w sposób ogólny charakteryzują wskaźniki geograficzne i antropogeniczne, których podstawową miarą są odpowiednio: a) relacja rocznego odpływu wód w stosunku do rocznego opadu oraz regionalne zróżnicowanie jej wartości na tle kraju, b) regionalne wskaźniki gęstości zaludnienia na tle średniej krajowej.

Tabela 1. Wskaźniki potencjału powodziowego (według danych z 2006 roku)

Objętość rocznego Roczny odpływ Powierzchnia Wskaźnik zaludnienia opadu [106m3 / %] [km2 / %] [liczba mieszk/ km2] [106m3 / %] Polska 189 600 / 100 62 000 / 100 312 685 / 100 122 dorzecze górnej Wisły 43 420 / 22,9 14 500 / 23,4 48 035 / 15,4 175 na obszarze Polski

Udział rocznego odpływu z dorzecza górnej Wisły w krajowym bilansie odpływu jest o ponad 50% wyższy od udziału powierzchni tego obszaru w powierzchni Polski. Ta relacja świadczy o znacznie wyższej od przeciętnej w kraju naturalnej podatności tego regionu na zagrożenie powodziowe. Wskaźnik gęstości zaludnienia w dorzeczu górnej Wisły przekracza średnią krajową o ponad 40%. Potencjał zagrożenia powodziowego (liczba ludności i jej mienie oraz potencjał gospodarczy) jest zatem także wyższy od przeciętnego w kraju. Podatność na zagrożenie powodziowe regionu, będąca funkcją dwóch powyższych czynników (Tabela 1.), przewyższa więc znacznie poziom średni w kraju. W dorzeczu górnej Wisły występują bardzo wysokie szkody i straty powodziowe będące skutkiem braku odpowiedniego zabezpieczenia istniejącego zagospodarowania. W latach 1953-2006 suma strat powodziowych w dorzeczu górnej Wisły stanowiła blisko 50% wszystkich strat powodziowych w Polsce, podczas gdy powierzchnia tego dorzecza zajmuje 15% powierzchni kraju. Poniżej przytoczono dane o stratach wywołanych przez powodzie, które wystąpiły w latach 1997 i 2001 (Tabele 2., 3., 4.) oraz w roku 2010 (Tabela 5.).

6 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Tabela 2. Szkody w infrastrukturze hydrotechnicznej oraz uszkodzenia brzegów rzek i potoków w czasie powodzi 1997 roku

Rodzaj szkody / miara Obszar Budowle hydrotechniczne Obwałowania Uszkodzenia brzegów rzek przeciwpowodziowe i potoków [szt. / %] [km / %] [km / %] Polska 2 861 / 100 721,4 / 100 9 065,9 / 100 dorzecze górnej Wisły na 2 169 / 75,8 198,7 / 27,5 5 604,4 / 61,8 obszarze Polski

Tabela 3. Szkody powodziowe w uprawach rolnych oraz w infrastrukturze komunikacyjnej i w zabudowie w wyniku powodzi 1997 roku

Rodzaj szkody / miara Powierzchnia Drogi Mosty zalanych [km / %] [szt. / %] gruntów Obszar ornych Budynki i użytków zielonych [ha / %] krajowe wojewódzkie krajowe wojewódzkie [szt. / %] Polska 520 633 / 100 1 247 / 100 13 186 / 100 304 / 100 3 730 / 100 72 267 / 100 dorzecze 143 739 / 27,6 762,6 / 61,2 7 421,4 / 56,3 123 / 40,5 2 128 / 57,1 20 601 / 28,5 górnej Wisły na obszarze Polski

Specyfika obszaru dorzecza górnej Wisły jest taka, że najbardziej poszkodowane są gminy zagrożone intensywnym spływem wód opadowych oraz osuwiskami powodującymi zniszczenia zabudowy mieszkaniowej i przemysłowej, dróg i mostów. Po powodzi 1997 roku wydatkowano wysokie środki na odbudowę i modernizację zniszczonej infrastruktury chroniącej przed powodzią, ale nie zlikwidowano szkód całkowicie. Środki przeznaczono przede wszystkim na naprawę obwałowań przeciwpowodziowych i umocnień koryt rzecznych, a także zabezpieczenie dolnych stanowisk budowli piętrzących (zapór i stopni wodnych). Istotnie poprawiono standardy monitoringu hydrologiczno–meteorologicznego poprzez zastosowanie nowoczesnych urządzeń i metod obliczeniowych. Następna wielka powódź, która miała miejsce w 2001 roku w części dorzecza górnej Wisły była porównywalna z powodzią w 1997 roku. Przyniosła ona także wysokie straty. Wysokość strat powstałych w wyniku obu powodzi zestawiono w Tabeli 4.

7 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Tabela 4. Wysokość strat powodziowych bezpośrednich w 1997 i 2001 roku

Wysokość strat powodziowych Obszar [mln. zł / %] Rok 1997 Rok 2001 dorzecze Wisły 2 100 / 100 3 000 / 100 dorzecze górnej Wisły na obszarze Polski 1 700 / 81 1 280 / 43

W roku 2010 wystąpiły cztery wezbrania, przy czym pierwsze z nich, w maju, było najwyższe. Tylko w nielicznych przekrojach wodowskazowych obserwowane wówczas stany maksymalne nie przekroczyły wartości maksymalnych, jakie wystąpiły od rozpoczęcia prowadzenia obserwacji. Szacuje się, że wezbrania zbliżone były w wielu przekrojach do wody stuletniej. Wezbrania w roku 2010 wyrządziły straty w obszarze górnej Wisły o wartości blisko 4,7 mld zł. Przekroczyły zatem łączne straty powodziowe z lat 1997 i 2001. Strukturę strat w roku 2010 przedstawiono w Tabeli 5. Obejmuje ona straty w infrastrukturze komunalnej jednostek samorządu terytorialnego oraz obiektach regionalnych zarządów gospodarki wodnej i wojewódzkich zarządów melioracji i urządzeń wodnych. Nie obejmuje strat w rolnictwie i innych strat materialnych.

Tabela 5. Struktura strat powodziowych w dorzeczu górnej Wisły w roku 2010 mln zł RZGW Kraków 795,66 RZGW Gliwice 131,0 ZMiUW 789,10 Małopolskie infrastruktura komunalna JST2 1 612,06 ZMiUW 292 Podkarpacie infrastruktura komunalna JST 762, 4 ZMiUW 92,56 Świętokrzyskie infrastruktura komunalna JST 271, 4 ZMiUW 85 Śląskie infrastruktura komunalna JST 827,30 ZMiUW 33,90 Lubelskie infrastruktura komunalna JST 18,1 SUMA 4 676,68

Podstawową przyczyną bardzo wysokich strat w roku 2010 było to, że możliwości ochronne obecnego systemu w trakcie tego katastrofalnego wezbrania zostały przekroczone. Były to między innymi: zły stan międzywala, zły stan techniczny wałów przeciwpowodziowych, a także niewystarczającą przepustowość mostów i przepustów koryt rzecznych.

2 JST – jednostki samorządu terytorialnego

8 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Analizując powyższe dane, należy pamiętać, że:

 powódź roku 2010 przyniosła największe straty,

 wezbrania roku 1997 i 2001 zostały generalnie oceniane jako zbliżone do pięćdziesięcioletniego i porównywalne co do wielkości; przestrzenna struktura opadów oraz kulminacji wezbrań (wielkość i miejsce wystąpienia), a w konsekwencji zasięg powodzi oraz charakter szkód były jednak odmienne,

 po powodziach 1997 i 2001 roku prace mające na celu usunięcie ich skutków zrealizowano w niepełnym zakresie, czyli nie odtworzono sytuacji sprzed powodzi,

 szkody po powodzi w 2010 roku ciągle jeszcze podlegają weryfikacji,

 gromadzenie i weryfikacja danych o szkodach i stratach wymaga ustalenia i przyjęcia zasad pod kątem ich wykorzystania do oceny efektywności systemu ochrony przeciwpowodziowej i wprowadzenia korekt w PROGRAMIE. Biorąc powyższe pod uwagę, trzeba stwierdzić, że:

 inwestycje wykonane w ramach usuwania skutków powodzi 1997 roku nie spowodowały podwyższenia dotychczasowego poziomu efektywności systemu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły;

 w związku z postępującą intensyfikacją zagospodarowania terenu i towarzyszącym jej wzrostem wartości majątku podatnego na zagrożenie, przy braku działań na rzecz podniesienia efektywności systemu ochronnego i braku określonych zasad zagospodarowania przestrzennego w obszarach zagrożonych, należy spodziewać się coraz wyższych strat powodziowych, (np. rok 2010) także w kategoriach strat pośrednich wynikających ze szkód bezpośrednich;

 podstawowym sposobem ograniczenia strat powodziowych jest podniesienie efektywności systemu ochrony (w tym zwiększenie skuteczności infrastruktury przeciwpowodziowej) oraz prewencja przeciwpowodziowa, ukierunkowana głównie na właściwe zagospodarowanie terenów narażonych na zagrożenie;

 infrastruktura przeciwpowodziowa musi być zmodernizowana oraz rozbudowana odpowiednio do lokalnego charakteru zagrożenia z uwzględnieniem zależności w układzie zlewniowym.

3.2 Specyfika oraz wewnętrzne zróżnicowanie uwarunkowań powodziowych w dorzeczu górnej Wisły Głównym źródłem zagrożenia powodziowego jest specyfika geograficzna zlewni i obszaru odpływu (korytarza doliny) oraz specyfika opadów. Przyczynami powodzi lub nasilenia ich skutków są presje o charakterze antropogenicznym, takie jak: zmiany w użytkowaniu gruntów, eksploatacja kopalin, urbanizacja, uszczelnienie terenu, rozbudowa infrastruktury drogowej itd.

9 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę dorzecza górnej Wisły pod kątem tak rozumianych źródeł i przyczyn zagrożenia powodziowego. Zwrócono w niej uwagę na to, że cechą charakterystyczną tego dorzecza jest duże zróżnicowanie środowiska geograficznego, a w konsekwencji pozostającej pod jego wpływem dynamiki odpływu wód rzek i potoków. Warunki geograficzne Dorzecze górnej Wisły obejmuje odcinek Wisły od źródeł do ujścia Sanny włącznie. Całkowita powierzchnia zlewni górnej Wisły (łącznie z obszarem leżącym poza terytorium Polski) wynosi 50 700 km2, na obszarze Polski – 48 035 km2. W obrębie omawianego obszaru wyróżnia się trzy odmienne i równocześnie zróżnicowane wewnętrznie jednostki fizyko-geograficzne: Karpaty, Kotliny Podkarpackie i Wyżynę Małopolską. Występują na tym obszarze cztery typy rzeźby terenu: górski, podgórski, wyżynny i nizinny. Z punktu widzenia kształtowania się wezbrań mogących mieć wpływ na charakter powodzi istotne znaczenie ma to, że obszar Karpat zajmuje znaczną część powierzchni dorzecza (około 45%). Cechą krajobrazu Karpat, mającego górski charakter, jest znaczna stromość stoków (przewaga nachyleń 20–40o), skalistość lub okrycie rumoszem, wąskość dolin i ich znaczny spadek. Należy zwrócić uwagę, że stoki obejmują znaczącą część powierzchni dorzecza (do 90 % w różnych typach rzeźby terenu). Jest to istotne, bo na ich obszarze następuje transformacja opadu w odpływ powierzchniowy i podziemny oraz doprowadzenie wody do koryt. Sposób tej transformacji zależy od cech morfometrycznych stoków i budujących je pokryw: warunki geograficzne obszaru górnej Wisły sprzyjają szybkiemu spływowi śródpokrywowemu i powierzchniowemu, a w konsekwencji kształtowaniu się gwałtownych i wysokich fal wezbraniowych. Omawiana zlewnia ma kształt zbliżony do kolistego i silnie rozwiniętą sieć rzeczną, co powoduje, że (w przeciwieństwie do zlewni wydłużonych) czas koncentracji tych fal wezbraniowych jest krótki, a same fale stosunkowo wysokie. Ponadto na obszarze tym występują intensywne procesy stokowe, wywoływane spływem wód opadowych (np. osuwiska i spływy stokowe), stanowiące zagrożenie powodziowe o innym charakterze. Warunki hydrograficzne Dorzecze górnej Wisły na terytorium Polski dzieli się na dwie części: lewobrzeżną (ok. 12 600 km2), odwadniającą Wyżynę Małopolską, i prawobrzeżną, karpacką (ok. 35 400 km2). Jak widać, dorzecze to jest silnie asymetryczne. Stosunek powierzchni lewobrzeżnej do prawobrzeżnej części całego dorzecza górnej Wisły wynosi 1:2,8 i jest prawie identyczny dla zlewni jej dopływów. Sieć rzeczna dorzecza górnej Wisły jest gęsta. Tworzy ją 149 rzek i potoków o zlewni większej od 100 km2, 33 rzeki o zlewni większej od 500 km2 i 15 rzek o zlewni większej od 1000 km2, z których 9 to bezpośrednie dopływy Wisły.

10 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Klimat Dorzecze górnej Wisły jest obszarem o klimacie najbardziej zróżnicowanym w Polsce. Na obszarze tym występuje sześć stref klimatycznych: od umiarkowanie ciepłej do zimnej (na szczytach tatrzańskich). Na północnych stokach Tatr sumy roczne opadów w skrajnych przypadkach przekraczają 2500 mm, a maksima dobowe sięgają 300 mm. Jednocześnie w Niecce Nidziańskiej są miejsca o opadach rocznych nieprzekraczających 500 mm. Na obszarze dorzecza znane są przypadki huraganowych wiatrów, gwałtownych burz z gradobiciem lub deszczem nawalnym. Charakterystyka hydrologiczna W zlewni górnej Wisły występują dwie podstawowe przyczyny wezbrań: roztopy wiosenne i opady. Wezbrania wywołane deszczami nawalnymi odznaczają się bardzo gwałtownym przebiegiem, krótkim czasem trwania, ale stosunkowo małym zasięgiem terytorialnym. Wielkie i katastrofalne wezbrania oraz związane z nimi powodzie w dorzeczu górnej Wisły są wywoływane głównie opadami rozlewnymi występującymi na znacznych obszarach dorzecza, trwającymi zazwyczaj 3–6 dni, osiągającymi wysokość ponad 200 mm. Charakterystyczny rozkład tych opadów (najwyższe na północnych stokach Tatr i w Beskidach Zachodnich) sprawia, że na ogół karpackie dopływy Wisły w zachodniej części dorzecza mają większy wpływ na formowanie się odpływu Wisły od jej dopływów w części wschodniej. Wezbrania roztopowe charakteryzują się niższymi kulminacjami, ale dłuższym czasem trwania od wezbrań opadowych. W czasie tych wezbrań mogą tworzyć się zatory lodowe wywołujące bardzo groźne w skutkach i trudne do przewidzenia spiętrzenia wody, przerwania wałów lub uszkodzenia budowli wodnych. Dorzecze górnej Wisły jest zagrożone przez wezbrania roztopowe w znacznie niższym stopniu. Topnienie pokrywy śnieżnej przebiega tu bowiem stopniowo, co jest związane ze zróżnicowaniem orograficznym terenu. Zatory śryżowe w dorzeczu górnej Wisły występują na obszarach wód spiętrzonych, a także na rzekach Niecki Nidziańskiej i Sanie. Dorzecze górnej Wisły posiada naturalne warunki sprzyjające zagrożeniu powodziowemu (występowanie tzw. deszczy rozlewnych i nawalnych, niski poziom retencji powierzchniowej i gruntowej oraz duże spadki terenu sprzyjające szybkiemu spływowi powierzchniowemu i krótkim czasom koncentracji). W wyniku takich uwarunkowań stosunek przepływów maksymalnych do minimalnych w rzekach karpackiego dorzecza Wisły wynosi do 1850, podczas gdy np. w Sudetach do 835, a w pozostałych rejonach Polski nie przekracza 300. Uwarunkowania osadnicze W dorzeczu górnej Wisły obserwuje się stały rozwój osadnictwa i zmiany w użytkowaniu gruntów, co jest związane z rozwojem cywilizacyjnym kraju (obecnie zagęszczenie ludności na obszarze dorzecza górnej Wisły wynosi średnio 175 osób na 1 km2 przy średniej w Polsce wynoszącej 122 osoby na 1 km2). Z punktu widzenia

11 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły wpływu tych zmian na zagrożenie powodziowe zasadnicze znaczenie mają: wzrost powierzchni zabudowanej, w tym dróg, kosztem powierzchni lasów jak i gruntów ornych, przy niewielkim wzroście powierzchni zieleni urządzonej i nieużytków. Konsekwencją takich zmian zagospodarowania zlewni jest systematyczne uszczelnianie jej powierzchni, a tym samym wzrost i przyspieszenie odpływu powierzchniowego. Powoduje to zwiększenie częstotliwości i wartości przepływów wysokich oraz skrócenie czasu ich koncentracji. Wynikiem powyższej sytuacji jest utrata możliwości bezpiecznego odprowadzania wielkich wód, zwłaszcza przez karpackie dopływy górnej Wisły, wzrost erozji dna i brzegów cieków, uruchamianie osuwisk i występowanie spływów błotnych, a w rezultacie stały wzrost wielkości strat gospodarczych na terenach objętych powodzią. Obecne uwarunkowania prawne umożliwiają ograniczenie zagospodarowania jedynie na obszarach bezpośredniego zagrożenia powodzią, wyznaczonych w ramach studiów ochrony przeciwpowodziowej. Brak jest generalnych zasad gospodarowania terenem, prowadzącego do ograniczania utraty naturalnej retencyjności zlewni. W efekcie rozwój urbanizacji podwyższa zagrożenie powodziowe. Rośnie zatem negatywna rola uwarunkowań osadniczych zagrożenia powodziowego. Oceniając ten problem generalnie, należy przytoczyć poziom wzrostu wskaźnika zaludnienia od międzywojnia do czasów współczesnych. Średni wskaźnik zaludnienia w Polsce wzrósł w tym czasie o 35% - z 90 do 122 osób na km2, a w dorzeczu górnej Wisły – do 175 osób na km2. Towarzyszy temu wzrost majątku zainwestowanego w teren zarówno co do zasięgu, jak i wartości. Są to czynniki powodujące naturalny konflikt obszarowy: zasięg naturalnego obszaru odpływu wielkich wód – zasięg zabudowy i osadnictwa. Na obszarze dorzecza górnej Wisły konflikt ten w ciągu dziesięcioleci został pogłębiony przez brak właściwych regulacji prawnych, które ograniczałyby tzw. zabudowę rozproszoną. W rezultacie poziom zagrożenia powodziowego i jego zasięg jest tutaj znacznie wyższy niż w innych częściach kraju, a jego ograniczenie wymaga działań wielokierunkowych i rozłożonych w czasie. Uwarunkowania przemysłowe Uwarunkowania przemysłowe są związane przede wszystkim z eksploatacją węgla i ołowiu. Dotyczy to obszaru województwa śląskiego, a także częściowo zachodniej części województwa małopolskiego. Eksploatacja górnośląskich złóż surowców mineralnych sięga XII wieku. Do XVII wieku była ona oparta na technikach eksploatacji powierzchniowej z wykorzystaniem na ogół nieudokumentowanych szybów i sztolni. Późniejszy rozwój górnictwa wgłębnego także nie był odpowiednio dokumentowany lub utracono część dokumentacji, co między innymi utrudnia właściwą ocenę skutków przekształceń przemysłowych. Z punktu widzenia dynamiki wód dawne i obecne górnictwo poczyniło niepowetowane straty. Zmienione zostały stosunki wodne. Uskoki terenu oraz jego obniżenia na znacznych obszarach generują dodatkowe zagrożenia powodziowe, związane z tworzeniem się w czasie intensywnych opadów obszarów bezodpływowych. Zmiany gospodarcze, przynoszące od wielu lat ograniczenie

12 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły eksploatacji kopalin, nie rozwiązują problemu zagrożenia, a nawet generują nowe problemy. Każde z tych zagadnień ma własną specyfikę i wymaga odrębnego potraktowania. Budując program ochrony przed powodzią, należy fakt ten uwzględnić. Uwarunkowania historyczne rozwoju infrastruktury przeciwpowodziowej Jedną z ważniejszych przyczyn obecnego stanu zagrożenia powodziowego w dorzeczu górnej Wisły jest złożona historia tych ziem. W okresie, gdy kraje Europy Zachodniej tworzyły systemy ochrony przeciwpowodziowej, ziemie Polski południowo– wschodniej stanowiły peryferia trzech imperiów, z czego dwa należały do najbardziej zacofanych na całym kontynencie. Ogromne problemy społeczno–gospodarcze, związane ze scalaniem poszczególnych dzielnic w odrodzonej Polsce, również nie sprzyjały budowie sprawnego systemu ochronnego. Przykładowo w efekcie braku porozumienia między zaborcami, a także permanentnych trudności finansowych i niewywiązywania się odpowiednich urzędów z przyjętych zobowiązań, wały wybudowane do II wojny światowej nie tylko nie odpowiadają obecnym wymaganiom, ale także nie spełniały nawet warunków wynikających z ówczesnego stanu wiedzy. Okres Polski Ludowej nie przyniósł w tym zakresie oczekiwanych zmian. Wysokie koszty powojennej odbudowy kraju, a następnie uprzemysłowienia realizowanego w warunkach niskowydajnej gospodarki socjalistycznej nie pozwoliły na nadrobienie zaległości. Co prawda ponad 70% retencji zbiornikowej w dorzeczu górnej Wisły powstało w latach powojennych, ale ze względu na to, że zbiorniki mają charakter wielofunkcyjny (zaopatrują w wodę, są wykorzystywane energetycznie, a także rekreacyjnie), ich rezerwy powodziowe są ograniczone i nie zapewniają odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa terenom położonym poniżej. Problemy ochrony miast przed powodzią Doświadczenia ostatnich lat w naszym kraju, skonfrontowane ze stosowanymi w Europie i w innych krajach praktykami postępowania dla ograniczenia zagrożenia powodziowego w miastach (dokumenty - zalecenia europejskie i pozaeuropejskie z zakresu „Low Impact Development”, oparte na ocenie wpływu na zagrożenie powodziowe braku lub niewłaściwego gospodarowania wodami opadowymi w miastach), skłaniają do wniosku, że przyczyny powodzi w miastach mają dwojaki charakter: wewnętrzny i zewnętrzny. Mianem powodzi zewnętrznej można określić powódź wywołaną dopływem fali wezbraniowej z odcinka rzeki położonego powyżej miasta, która wywołuje szkody i straty w jej rejonie na terenie danego miasta. Powódź wewnętrzna zaś będzie to powódź na terenie miasta lub obszaru poddanego urbanizacji, wynikająca z niewłaściwego gospodarowania wodami opadowymi i braku poprawnego utrzymania odbiorników na tym terenie, które prowadzą do wzrostu natężenia odpływu wód opadowych, a w konsekwencji do podtopień będących skutkiem np. niewydolnej kanalizacji, niesprawnych przepustów drogowych lub źle zwymiarowanych mostów. Problem ten wiąże się z brakiem kontroli zmian w użytkowaniu terenu i jego zabudowie pod kątem uszczelnienia gruntu, a tym samym obniżenia poziomu infiltracji wód opadowych w terenach miejskich i podlegających urbanizacji. Uszczelnienie to powoduje zmianę struktury odpływu, tak że znacznie

13 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły rośnie odpływ powierzchniowy wód opadowych i w małym układzie hydrograficznym ich odbiorników (cieki i kanały oraz kanalizacja), a maleje odpływ gruntowy. Dodatkową konsekwencją takiej zmiany warunków odpływu przez zabudowane tereny miejskie jest wzrost przepływu wezbraniowego, a tym samym i stanu wody w rzece głównej – odbiorniku systemu odpływu z terenów miejskich. Problemy powodzi w dużych miastach można prześledzić na przykładzie Krakowa. Jest on największym miastem dorzecza górnej Wisły i większość problemów ochrony przeciwpowodziowej występuje tu szczególnie wyraźnie. Miasto to jest jednym z nielicznych ośrodków wielkomiejskich w Europie, które nie posiadają rozbudowanego systemu kanałów ulgi. Kilkakrotnie wznawiany projekt Kanału Krakowskiego z roku 1904 nie doczekał się realizacji. Analizy przeprowadzone w roku 2006 wykazały istotne znaczenie tego kanału dla podniesienia bezpieczeństwa ochrony historycznej części miasta przed powodzią. Kraków nie posiada również zmodernizowanych wałów przeciwpowodziowych i takiej liczby przepompowni na dopływach Wisły, by zapewniona była odpowiednia ochrona pozostałych części miasta. W tej sytuacji alternatywnym rozwiązaniem jest dodatkowa retencja polderowa powyżej Krakowa, pod warunkiem że jej pojemność będzie istotnie wyższa niż określona w dotychczasowych opracowaniach. Jest to problem do rozważenia, choć trudny ze względu na zagospodarowanie terenu potencjalnych lokalizacji polderów. Wymaga on rozstrzygnięcia wielu kwestii pomiędzy gminami, w tym określenia relacji koszty – korzyści. Oba rozwiązania (kanał i poldery) obniżają stany wód w rejonie Krakowa przy najwyższych wezbraniach, dzięki czemu powstają korzystniejsze warunki funkcjonowania kanalizacji miejskiej, mające wpływ na zagrożenie podtopieniami. W pozostałych miastach dorzecza górnej Wisły zagrożenie powodziowe od strony rzek także występuje. Problem pogłębiają niewłaściwe parametry mostów i przepustów, ograniczające przekrój koryta wielkiej wody, co skutkuje nie tylko wylewami, ale także uszkodzeniami konstrukcji samych dróg oraz wspomnianej infrastruktury drogowo-mostowej. Ostatnie lata ujawniły także poważne zagrożenie aglomeracji miejskich podtopieniami będącymi skutkiem postępu urbanizacji, któremu nie towarzyszy ani rozbudowa retencji rekompensującej uszczelnienie powierzchni terenu, które jest wynikiem zabudowy, ani modernizacja kanalizacji deszczowej (zagadnienie to poruszono już także w akapicie poświęconym uwarunkowaniom osadniczym). Szczególnie podatne na powódź wewnętrzną są miasta. W obszarze, gdzie występują szkody górnicze polegające na osiadaniu terenu, ich skutkiem jest powstawanie niecek i zapadlisk terenowych, a także występowanie uszkodzeń obiektów budowlanych, w tym hydrotechnicznych. Warto pamiętać, że problem dotyczy nie tylko terenów podlegających wpływowi kopalń czynnych, ale także już zamkniętych.

14 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

3.3 Ocena istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej na tle stanu zagrożenia powodziowego Istniejąca infrastruktura przeciwpowodziowa Istniejąca infrastruktura przeciwpowodziowa obejmuje obecnie dwa podstawowe typy środków technicznych: zbiornikową retencję powodziową oraz wały przeciwpowodziowe (Zał. 2.). Rozwinięty jest też system umocnień koryt rzek i potoków karpackiej części dorzecza. Umocnienia te dotyczą dna i brzegów. Mają one za zadanie taką stabilizację koryt rzecznych w czasie powodzi, by ograniczyć uszkodzenia dróg, mostów i zabudowań przybrzeżnych (Zał. 3.). Zbiorniki retencyjne zlokalizowane w dorzeczu górnej Wisły w sumie posiadają 357,8 mln m3 stałej pojemności powodziowej. Gdyby była możliwość zwiększenia stałej rezerwy Rożnowa z 50 do 80 mln m3 oraz po zakończeniu budowy zbiornika Świnna Poręba i przy powiększeniu jego rezerwy do 60 mln m3 (zgodnie z obecnymi ustaleniami projektu), sumaryczna pojemność powodziowa zbiorników wzrosłaby do 447,8 mln m3. Jest to znacząca wartość, ale jej efektywne wykorzystanie zależy od prawidłowej prognozy dopływu. Jeśli bowiem uwzględnimy wykorzystanie rezerw pojedynczych zbiorników w celu obniżenia szczytu fali powodziowej o wartości przepływu maksymalnego do Q1% to realnie wykorzystywana wartość tej rezerwy jest zwykle niższa, co wynika z ograniczonej możliwości sterowania zbiornikami, w szczególności przy braku dobrej prognozy dopływu (Qmax i kubatury wezbrania). Ocena możliwości powiększenia stałych rezerw powodziowych istniejących zbiorników z uwzględnieniem ich podstawowych zadań oraz zasięgu redukcji wezbrań na długości cieków poniżej zbiorników wymaga stosownej analizy. Stosunek stałych pojemności powodziowych tych zbiorników do kubatury wezbrań powodziowych o kulminacji < Q1% w przekrojach zaporowych zbiorników jest niewielki (0,1–0,4) i dlatego skuteczność zbiorników, jak każdej retencji (także naturalnej), maleje wraz ze wzrostem wezbrania. Ochrona przeciwpowodziowa nie stanowi w dodatku zadania jedynego lub głównego żadnego ze zbiorników. Podkreślić też trzeba, że retencja tych zbiorników ma regionalny lub lokalny charakter. Zbiorniki te, jak już wspomniano, budowane były zwykle dla kilku celów. Ochrona przed powodzią stanowiła jedno z zadań tych zbiorników. Zbiorniki sytuowano w obszarze dorzecza w takiej lokalizacji, która umożliwiała uzyskanie oczekiwanej dużej pojemności całkowitej, warunkującej realizację wszystkich zaplanowanych zadań zgodnie z ustaloną hierarchią. Zbiorników tych nie można zatem traktować jako podstawowych środków strukturalnych, szczególnie dla ochrony przed powodzią aglomeracji miejskich w dorzeczu górnej Wisły. Z wymienionych wyżej powodów mniej efektywnie oddziałują one także na wysokość najwyższych wezbrań powodziowych na samej rzece Wiśle. W Tabelach 6. i 7. przedstawiono stałą powodziową rezerwę zbiorników w podziale na duże i średnie zbiorniki, na tle całkowitej pojemności tych zbiorników. Ze względu na to, że żaden zbiornik nie posiada odpowiednio dużej stałej rezerwy powodziowej, na efekty jego pracy duży wpływ mają: jego położenie i reguły

15 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły sterowania nim, zawarte w instrukcjach eksploatacji (w części dotyczącej gospodarki wodnej na zbiorniku w okresie wezbrań), a także trafność prognozy dopływu do zbiornika.

Tabela 6. Duże zbiorniki retencyjne

Nazwa zbiornika Powierzchnia Rok oddania Stała rezerwa Sterowanie zlewni [km2] do powodziowa / stałą rezerwą Rzeka Uwagi Administrator eksploatacji pojemność powodziową całkowita [106 m3] 1. Goczałkowice sterowana zapora ziemna, spustami możliwość GPW Mała 523 1956 45.39 / 165.60 i przelewem zwiększenia stałej Wisła rezerwy powodz., zapora boczna wymaga remontu 2. Tresna Soła 1037 1967 39,45 / 94.04 sterowana zapora ziemna, spustami kaskada zbiorników:

RZGW Tresna, Porąbka, sterowana Soła 1091 1936 4.58 / 27.19 Czaniec zapora 3. Porąbka spustami betonowa RZGW i przelewem 4. Dobczyce 768 1986 33.87 / 125 sterowana zapora ziemna, spustami istnieje możliwość RZGW i przelewem zwiększenia stałej rezerwy powodz. 5. Czorsztyn 1125 1996 63.3 / 231.90 sterowana zapora ziemna, spustami kaskada zbiorników

ZEW i przelewem energetycznych, 6. Rożnów Dunajec 4864 1942 50/80 / 171.30 sterowana zapora betonowa spustami praca w kaskadzie ze ZEW i przelewem zb. Czchów 7. Solina 1189 1968 50 / 473 sterowana zbiornik spustami energetyczny, ZEW i przelewem zapora betonowa 8. Świnna Poręba 24/60 / 161 sterowana zapora ziemna 60 spustami mln m3 – wielkość 802 w budowie RZGW i przelewem rezerwy powodz. stałej wymagana dla ochrony Krakowa

GPW – Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągowe w Katowicach RZGW – Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej (Kraków i Gliwice) ZEW – Zespół Elektrowni Wodnych

16 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Tabela 7. Średnie zbiorniki

Nazwa Powierzchnia Rok oddania Stała rezerwa Sterowanie zbiornika zlewni [km2] do powodziowa / rezerwą Rzeka Uwagi eksploatacji pojemność powodziową Administrator całkowita [106 m3] 9. Łąka Pszczynka 149 1981 3,14 / 11.15 sterowana zapora ziemna, spustami RZGW 10. Kozłowa Brynica 184 1939 2.8 / 15.2 sterowana zapora ziemna, Góra (wypływ spod ograniczenie zasuwy) GPW w piętrzeniu wody 11. Przeczyce Czarna 294 1963 2.95 / 20.74 sterowana zapora ziemna, spustami ograniczenie RZGW w piętrzeniu wody 12. Chańcza Czarna 475 1984 9.97 / 24.22 sterowana zapora ziemna Staszowska spustami RZGW i przelewem 13. Klimkówka Ropa 210 1994 8.0 / 43.50 sterowana zapora ziemna spustami RZGW i przelewem 14. Kuźnica Czarna - 2004 8.07 / 51.16 sterowana zapora ziemna, Przemsza spustami Warężyńska zbiornik po i przelewem eksploatacji RZGW piasków/polder 15. Wisła Mała Wisła 30 1972 2,62/4,94 sterowana zapora ziemna Czarne spustami RZGW 16. Czchów Dunajec 5316 1954 5,61/7,967 sterowana zapora ziemna, (wypływ spod dolny zbiornik dla ZEW zasuwy) elektrowni Rożnów zasilany dopływem rzeki Łososiny 17. Besko Wisłok 207 1978 5,63 sterowana zapora betonowa spustami 15,38 RZGW i przelewami

W przypadku większości zbiorników dodatkowym problemem jest brak oceny redukcji różnych wielkości wezbrań na długości doliny oraz skutków tej redukcji dla przestrzennego zasięgu zagrożenia i jego poziomu. Ocena ta polega na określeniu wartości obniżenia stanu wody na długości oddziaływania zbiornika, co daje podstawę do oceny redukcji przestrzennego zasięgu zalewu i wartości potencjalnie zagrożonego mienia. Dane te są bardzo istotne zarówno dla rzek obwałowanych (decyzja o modernizacji wysokości wałów) i nieobwałowanych (wpływ na zasięg stref zalewów), a także dla bezpieczeństwa budowli na trasie przepływu wody. Trzeba pamiętać przy tym, że redukcja kulminacji wezbrania przez zbiornik z rezerwą powodziową jest tym mniejsza, im większe jest wezbranie.

17 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zwrócić uwagę też należy, że w ostatnich latach wprowadzono w hydrologii nowe standardy pomiarowe i obliczeniowe. Dokonana na tej podstawie weryfikacja wartości przepływów w przekrojach kontrolnych poskutkowała zwiększeniem aktualnie szacowanych wartości powodziowych przepływów maksymalnych o określonym prawdopodobieństwie wystąpienia, w stosunku do dotychczasowego ich oszacowania. W tej sytuacji powstaje konieczność zweryfikowania dotychczasowych lub przeprowadzenia nowych ocen efektywności zbiorników. Jeśli wielkości stałych rezerw powodziowych pozostawiłoby się na obecnym poziomie, to zbiorniki należałoby uznać za mniej efektywne niż oceniano dotychczas - przy wyższych wartościach prawdopodobnych przepływów maksymalnych i utrzymanych dotychczasowych stałych rezerwach powodziowych, zbiorniki wykażą mniejszą efektywność redukcji fal niż szacowana dotąd. Powiększenie stałej rezerwy powodziowej w istniejących zbiornikach do poziomu odpowiedniego dla danego obszaru to najmniej kosztowny sposób podniesienia efektywności obecnego systemu ochrony. Decyzja taka wymaga jednak zgody (kompromisu) wszystkich zainteresowanych stron. Musi ona być ekonomicznie uzasadniona i obejmować zasady pokrycia kosztów wynikających z tego kompromisu. Problem dotyczy zwłaszcza zbiorników mających obok przeciwpowodziowej także funkcję zaopatrzenia w wodę i energetyczną. W przypadku zbiorników energetycznych konflikt interesów jest wyraźny (dążenie energetyki do utrzymywania wysokich piętrzeń) i znany od dawna. W ostatnich latach problem ten występuje także na zbiornikach służących zaopatrzeniu w wodę: zmniejszone, w stosunku do lat ubiegłych, pobory wody ze zbiornika powodują, że utrzymują się w nim wyższe poziomy piętrzenia, a tym samym tracona jest możliwość powstawania rezerwy powodziowej przypadkowej. Obwałowania górnej Wisły rozpoczęto wykonywać od połowy XIX wieku, dostosowując wzniesienie ich korony do zwierciadła wielkiej wody, zarejestrowanej w czasie katastrofalnej powodzi w 1813 roku. Dzięki zrealizowanym obwałowaniom objęto ochroną około 1580 km2 terenów zagrożonych powodzią. Teren lewobrzeżny Wisły od Niepołomic do ujścia Sanu obwałowano dopiero po powodzi z 1934 roku. Zmodernizowano także w tym czasie szereg odcinków wałów wykonanych wcześniej. W latach 1960–1990 wykonano odcinkowe wały większości dopływów Wisły, zwłaszcza w ich partiach ujściowych. Prace te są kontynuowane (w szczególności prace modernizacyjne). Zestawienie długości istniejących wałów przeciwpowodziowych w dorzeczu górnej Wisły oraz powierzchni nimi chronionej przedstawiono w Tabela 8. Zadaniem wałów przeciwpowodziowych jest ochrona terenów przed wezbraniem o określonym prawdopodobieństwie przewyższenia, zależnym od stopnia zagospodarowania terenu. Na długości rzek obwałowanych teren zagospodarowany jest w różny sposób, stąd wały projektowane były na przepływy obliczeniowe różnej wielkości. Jak wiemy, w ostatnich dwudziestu, trzydziestu latach rodzaj i sposób użytkowania terenu uległ zasadniczej zmianie – znacznie wzrósł poziom urbanizacji. Część wałów nie spełnia w tej chwili funkcji ochronnych na wymaganym poziomie. Najwyższy poziom zabezpieczeń powinny posiadać aglomeracje miejskie. Oznacza to, że przy bardzo wysokich wezbraniach przelewanie się wody przez korony wałów

18 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły dopuszczać się powinno w pierwszej kolejności w terenach o niskim poziomie zagospodarowania oraz zainwestowania. Natomiast aktualnie różnice we wzniesieniu lub niedoborze rzędnych korony wałów w stosunku do zwierciadła wód obliczeniowych na wielu starych ich odcinkach sięgają kilkudziesięciu centymetrów (lokalnie więcej) i są zaszłością historyczną. Ponadto w obrębie różnych województw korony wałów lewostronnych i prawostronnych na tych samych odcinkach rzeki posiadają często także różne rzędne. Ze względu na kryterium stanu technicznego wałów poziom ochrony jest znacznie niższy niż wynikałoby to z ich wysokości i trudny do oszacowania. Oceniany on może być liczbą awarii i zagrożeń awarią, które występowały praktycznie przy każdych większych wezbraniach w przeszłości. Oszacowanie poziomu ochrony z uwzględnieniem (często złego) stanu technicznego wałów jest trudne także z tego powodu, że okresowe oceny stanu technicznego wałów zwykle nie są wykonywane lub są wykonywane w nieodpowiednim zakresie ze względu na brak środków finansowych. Tabela 8. Zestawienie długości obwałowań w dorzeczu górnej Wisły i powierzchni nimi chronionej

Lp Długość istniejących Powierzchnia chroniona obwałowań Rzeka [km2] [km] 1 Mała Wisła 192 85 2 Wisła z małymi dopływami 765 1091 3 Soła 57 27 4 Skawa 18 5 5 Biała 13 1 6 Przemsza 119 24 7 8 9 8 22 6 9 Dłubnia 3 Uwzględniona w poz.2 (wały cofkowe) 10 Serafa 6 Uwzględniona w poz.2 (wały cofkowe) 11 Raba 34 17 12 Gróbka 51 34 13 Uszwica z dopływami 65 83 14 33 Uwzględniona w poz.2 (wały cofkowe) 15 Dunajec z dopływami 156 95 16 Nidzica 5 2 17 62 21 18 Kanał Strumień 24 44 19 Czarna Staszowska 10 4

19 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

20 Koprzywianka 29 Uwzględniona w poz.2 (wały cofkowe) 21 Opatówka 7 Uwzględniona w poz.2 (wały cofkowe) 22 Żabnica-Breń 52 309 23 Wisłoka z dopływami 106 52 24 Babulówka 43 51 25 Trześniówka 123 Uwzględniona w poz.2 (wały cofkowe) 26 Łęg 70 Uwzględniona w poz.2 (wały cofkowe) 27 San bez Wisłoku 89 120 28 Wisłok 63 95 29 Sanna 9 17 Razem 2470 2138

Zakres oceny efektywności istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej na tle realnego poziomu zagrożenia W ramach realizacji Studiów ochrony przed powodzią ze względu na ochronę ludzi i mienia… województw śląskiego, małopolskiego, podkarpackiego i świętokrzyskiego, w latach 2008–2009 dokonano oceny efektywności istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej w następującym zakresie: 1) wały przeciwpowodziowe:

 wykonano ich inwentaryzację w układzie przestrzennym z uwzględnieniem układu hydrograficznego oraz inwentaryzację zakresu wykonanych ocen stanu technicznego;

 na odcinkach rzek, dla których dostępne były pomiarowe przekroje poprzeczne, oceniono przepustowość obwałowań poprzez modelowanie przepływu i odniesiono ją do ewidencyjnych klas tych wałów oraz stanu zarośnięcia międzywala;

 dokonano oszacowania stanu funkcjonalnego i technicznego obwałowań, tak aby ocenić ich efektywność systemową w układzie hydrograficznym. 2) zabudowa regulacyjna i umocnienia koryt rzecznych i ich brzegów przed rozmyciem:

 dokonano inwentaryzacji zasięgu zabudowy rzecznej, jej przeznaczenia i ogólnego stanu; 3) istniejące zbiorniki retencyjne i budowany zbiornik Świnna Poręba:

 wykorzystano istniejące oceny i opracowania, w tym materiały archiwalne, na temat oceny pracy zbiorników w okresie powodziowym w przeszłości;

20 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

 nie udało się uzyskać od administratorów zbiorników oceny oddziaływania zbiorników retencyjnych na wielkość ograniczenia powodzi na długości rzek ze względu na brak takich ocen. Ponadto:

 zinwentaryzowano i opracowano szkody i straty powodziowe w poszczególnych kategoriach i ogółem, według dostępnych materiałów z lat 2001–2008 oraz na niższym poziomie dokładności dla wezbrań wcześniejszych i dla wezbrania z roku 2010;

 dokonano klasyfikacji wysokości strat, a także opracowano je w układzie przestrzennym, tak aby można było je wykorzystać w analizach i ocenach w układzie hydrograficznym i zlewniowym. Generalne wnioski z przeprowadzonych analiz i ocen

 Na bardzo wielu odcinkach wały przeciwpowodziowe nie spełniają swej funkcji, gdyż wysokość ich jest zbyt niska, a stan techniczny korpusu i podłoża nie jest znany lub nie odpowiada wymaganiom. Jako dodatkowy postulat do PROGRAMU i do procedury wdrażania Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim sformułowano wniosek o konieczności szybkiej weryfikacji, a właściwie opracowania na nowo kryteriów ochrony terenów o zróżnicowanym zagospodarowaniu i wykorzystania ich w uregulowaniach prawnych, związanych z modernizacją istniejących i budową nowych obwałowań.

 Uszkodzone budowle regulacyjne i umocnienia koryt także nie spełniają swojej roli i wymagają modernizacji i remontów. Stan techniczny tych obiektów jest wynikiem niedofinansowania działań z zakresu usuwania szkód powodziowych. Należy podkreślić, że ten środek ochrony ma w terenie górskim podstawowe znaczenie dla obniżenia zagrożenia powodziowego w warunkach intensywnego zagospodarowania i zabudowy dolin rzek i potoków górskich. Utrzymywanie tego systemu w sprawności odgrywa decydującą rolę w ograniczeniu strat powodziowych. Przy formułowaniu zadań projektowych z tego zakresu przyjęto założenie o odcinkowym wykonywaniu i zabezpieczaniu tych budowli na rzekach i potokach. Odcinkowa realizacja prac jest prawidłowa zarówno z punktu widzenia funkcjonalności, jak i z punktu widzenia ekonomiki realizacji prac, a także korzystna dla środowiska. Trwałość techniczna tych zabezpieczeń zależy od tego, na jakie wody obliczeniowe były projektowane, oraz czy poprawne były rozwiązania techniczne tych zabezpieczeń.

 W przypadkach, gdy obecne oceny wpływu zbiorników retencyjnych na obniżenie wielkości powodzi są niewystarczające, ich przeprowadzenie należy przewidzieć w zakresie realizacji prac przygotowawczych lub projektowych PROGRAMU i zweryfikować poprzez studium wykonalności poszczególnych zadań.

21 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Złożone problemy współpracy obiektów systemu ochrony przeciwpowodziowej, wynikające w części z różnych ich zadań oraz różnicy interesów administratorów poszczególnych obiektów utrudniają wypracowanie całościowej oceny efektywności pracy systemu i kosztów jego utrzymania, ale muszą być rozwiązane. Poziom ochrony przeciwpowodziowej przy istniejącej infrastrukturze przeciwpowodziowej O stosunkowo niskiej skuteczności, w przypadku wysokich wezbrań, obecnego systemu ochronnego w dorzeczu górnej Wisły świadczy wysokość szkód i strat powodziowych. Wniosek taki można wyciągnąć, mimo tego że informacja o tych stratach i szkodach nie jest pełna. W PROGRAMIE wykorzystano analizy i oceny szkód i strat powodziowych w czterech województwach: śląskim, małopolskim, podkarpackim i świętokrzyskim, wykonane w ramach Studiów ochrony przed powodzią ze względu na ochronę ludzi i mienia… dla tych województw. Dane zebrano i opracowano, a także dokonano ich interpretacji ze względu na niejednorodność i zróżnicowany zakres informacji. Do identyfikacji problemu oraz ukierunkowania PROGRAMU i oceny efektywności poszczególnych zadań projektowych PROGRAMU wykorzystano tylko dane zbiorcze.

Straty powodziowe w okresie dziesięciu lat od 2001 do 2010 roku zostały oszacowane w następującej wysokości:

STRATY BEZPOŚREDNIE Uwzględniono następujące kategorie bezpośrednich strat powodziowych:

 infrastruktura komunalna w administracji gmin, obejmująca uszkodzenia budynków użyteczności publicznej i mieszkalnych, infrastruktury technicznej wodno–kanalizacyjnej oraz drogowo–mostowej,

 infrastruktura w administracji powiatów (głównie drogi i mosty powiatowe),

 infrastruktura w administracji województw (głównie drogi i mosty wojewódzkie),

 infrastruktura techniczna w administracji regionalnych zarządach gospodarki wodnej (RZGW) i wojewódzkich zarządach melioracji i urządzeń wodnych (WZMiUW). Suma strat bezpośrednich z okresu 2001-2008 we wszystkich kategoriach w czterech województwach: ok. 3,352 mld zł Suma strat bezpośrednich za rok 2009 we wszystkich kategoriach w województwach małopolskim i świętokrzyskim, szacowana wg raportu NIK ok. 0,519 mld zł Suma strat bezpośrednich w województwie lubelskim za lata 2004-2009 we wszystkich kategoriach, szacowana wg GUS ok. 0,232 mld zł

22 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Suma strat bezpośrednich w 2010 roku: ok. 4,677 mld zł Suma strat bezpośrednich ogółem : ok. 8,780 mld zł Należy wziąć pod uwagę fakt, że z uwagi na brak obowiązujących standardów szacowania i weryfikacji strat powodziowych straty bezpośrednie w latach 2001-2010 zostały niedoszacowane co najmniej w następującym zakresie:

 w województwach: śląskim, świętokrzyskim i podkarpackim w zakresie strat w mieniu publicznym, o czym świadczy brak wielu pozycji liczbowych w zakresie szkód – jednocześnie przy ostrożnym oszacowaniu strat sumarycznych w tych pozycjach przez łączne traktowanie strat np. w infrastrukturze komunalnej bez uwzględnienia jej pozycji składowych i liczbowych wartości szkód w tym zakresie,

 we wszystkich województwach brak jest specyfikacji szkód i strat w nieruchomościach innych niż publiczne, w mieniu ruchomym, w rolniczej produkcji roślinnej i zwierzęcej, w majątku trwałym i mieniu przedsiębiorstw i innych uznawanych w wielu krajach pozycji,

 straty powodziowe z 2010 roku ciągle podlegają weryfikacji i brak jest określenia strat w infrastrukturze drogowej krajowej,

 w zakresie kosztów akcji przeciwpowodziowej, której znaczącą wartość udokumentowała m.in. straż pożarna w kategoriach użytych środków (w tym potencjału ludzkiego) oraz czasu trwania akcji, W tej sytuacji należy przyjąć, że wartość bezpośrednich strat powodziowych jest wyższa od podanej o co najmniej o 10-15%, czyli sięga poziomu ok. 9,7-10,1 mld zł.

STRATY POŚREDNIE Do roku 2000 straty pośrednie były w Polsce szacowane w granicach 10-100% strat bezpośrednich (także na podstawie doświadczenia innych krajów), a średnio w wielkości 50-60% tych strat. Takie wielkości zostały między innymi zaproponowane i zaakceptowane w planach ochrony przed powodzią na szczeblu lokalnym, opracowanych po powodzi w 1997 roku w ramach projektu usuwania skutków powodzi 1997 roku, finansowanego z kredytu Banku Światowego. Obecnie materialna i niematerialna wielkość tych strat jest generalnie niższa, co wynika przede wszystkim z mniejszej liczby niszczonych regularnie mostów i odcinków dróg, które to szkody bezpośrednie mają największy wpływ na kształtowanie się wielkości strat pośrednich. Wynika to z wprowadzenia nowych standardów odbudowy i projektowania nowo powstających obiektów. Straty te są zawsze wyższe w obszarach zurbanizowanych od strat w obszarach wiejskich i rolniczych, niemniej obecnie są one szacowane w wielu krajach europejskich na poziomie 10-40% wartości strat bezpośrednich (Evaluation of the Impact of Floods and Associated Protection Policie, European Commision DG Environment, Final Report, 2005).

23 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Straty pośrednie liczone są na ogół w okresie do 5 lat po danej powodzi i obejmują one następujące kategorie (Evaluation of the Impact of Floods and Associated Protection Policie, European Commision DG Environment, Final Report, 2005, A. Łasut: Koszty i korzyści z wprowadzenia w Polsce systemu ubezpieczeń obowiązkowych od skutków powodzi, praca doktorska, AGH, 2006):

 straty w produkcji i w zysku z produkcji przemysłowej (także bankructwa), wynikające z braków w dostawie prądu, braku realizacji usług i innych zdarzeń wynikających z utrudnień komunikacyjnych, a także z bezpośrednich strat w majątku przedsiębiorstw,

 straty w przyszłej produkcji rolnej roślinnej i zwierzęcej, wynikające ze strat bezpośrednich w tym sektorze, a także z zanieczyszczenia i zamulenia pól, gospodarstw oraz z utraty inwentarza,

 koszty dodatkowe w zakresie usług medycznych, komunikacyjnych, energetycznych, telefonicznych, edukacyjnych i innych – niezbędnych dla podtrzymania działalności społeczno–gospodarczej w okresie odbudowy,

 straty w dochodach indywidualnych (zarobki i korzyści pozamaterialne), w dochodach z turystyki, zmniejszenie podaży i usług, wzrost kosztów podróży, wzrost kosztów usług społecznych i medycznych,

 ponadto, należy tutaj zaliczyć straty niematerialne, takie jak: utrudnienia w transporcie i komunikacji, zwiększenie wrażliwości psychicznej, utrata poczucia bezpieczeństwa, niedobór dóbr konsumpcyjnych. W warunkach Polski południowo–wschodniej, w obszarze dorzecza górnej Wisły, straty te można przyjąć na poziomie 20-40% ze względu na charakter zagospodarowania tego terenu i jego zabudowy, który generuje mnogość dróg dojazdowych, utrudnienia w dostarczaniu pomocy i zapewnienia środków zastępczych. Można zatem uznać, że poziom strat pośrednich za lata 2001-2010 waha się w granicach 1,94–4,04 mld zł w stosunku do strat bezpośrednich. STRATY OGÓŁEM Wartość strat powodziowych za lata 2001-2010 waha się pomiędzy 10,72 mld zł a 14,14 mld zł. Jest to wartość bliska przewidywanym kosztom PROGRAMU. Powyższy stan rzeczy stanowi główną przesłankę dla podjęcia niniejszego PROGRAMU obejmującego przedsięwzięcia, które w perspektywie najbliższych 15–20 lat istotnie wpłyną na obniżenie strat powodziowych w dorzeczu górnej Wisły poprzez ograniczenie wzrostu zagrożenia i zabezpieczenie przed nim.

24 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

4 ZAŁOŻENIA DO PROGRAMU W KONTEKŚCIE KRAJOWYM I REGIONALNYM 4.1 Miejsce PROGRAMU w europejskiej polityce zarządzania ryzykiem powodziowym W dokumencie Europejskiego Komitetu Ekonomiczno–Społecznego nr NAT/263 - CESE 125/2005 ES/EN, opublikowanym w 2005 roku, zdefiniowano zakres zarządzania ryzykiem powodziowym na potrzeby formułowania dokumentów merytorycznych i ustalenia zakresu Dyrektywy 2007/60/WE, a także prac przygotowawczych i realizacyjnych w UE, mających na celu wdrażanie systemu zarządzania ryzykiem powodziowym. Zgodnie z tym dokumentem i późniejszymi zarządzanie ryzykiem powodziowym ma na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa i/lub oddziaływania powodzi. Doświadczenia wykazały, że najbardziej skuteczne jest podejmowanie działań w ramach programów zarządzania zagrożeniem i ryzykiem powodziowym, obejmujących i integrujących następujące elementy:

 Zapobieganie: zapobieganie powstawaniu szkód powodziowych przez rezygnację z budowy domów mieszkalnych i obiektów przemysłowych na terenach często zagrożonych powodzią oraz poprzez dostosowanie obiektów do zagrożenia powodziowego, a także przez wspieranie właściwego zagospodarowania terenu zlewni wg dobrych praktyk rolniczych i leśnych;

 Ochrona: stosowanie środków technicznych (zbiorniki retencyjne, wały przeciwpowodziowe, kanały ulgi, poldery, umocnienia koryt, itd.) oraz nietechnicznych (sterowanie użytkowaniem terenu, zalesianie, odtwarzanie retencji w zlewni i retencji korytowej, itd.) w celu zmniejszenia prawdopodobieństwa występowania powodzi i/lub oddziaływania powodzi w określonych miejscach;

 Gotowość: informowanie ludności o zagrożeniu powodziowym oraz o zasadach postępowania w wypadku powodzi (system ostrzeżeń);

 Postępowanie awaryjne (reagowanie): opracowanie i stosowanie planów awaryjnych na wypadek wystąpienia powodzi;

 Przywracanie normalnych warunków i wyciąganie wniosków: możliwie szybkie przywracanie warunków życia sprzed powodzi i łagodzenie skutków społecznych i gospodarczych powodzi w przypadku osób nią dotkniętych. Integralną częścią tego systemu jest wieloskładnikowy oraz wielopoziomowy system informacyjny, którego finalnym produktem są mapy zagrożenia i plany zarządzania ryzykiem powodziowym, będące głównym przedmiotem Dyrektywy Powodziowej. W powyższym kontekście Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły jest jednoznacznie usytuowany w zarządzaniu ryzykiem powodziowym jako jego element obejmujący ochronę przed powodzią.

25 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

4.2 Kontekst krajowy PROGRAMU Kontekst krajowy PROGRAMU stanowią niżej wymienione akty prawne, których zapisy dotyczące PROGRAMU omówiono dalej.

 Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo Wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.),

 Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227, z późn. zm.),

 Ustawa z dnia 27 marca 2007 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717, z późn. zm.),

 Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437, z poźn. zm.),

 Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. Nr 62, poz. 558, z późn. zm.),

 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów wodnych (Dz. U. Nr 126, poz. 878),

 Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. 2004 Nr 92, poz. 880),

 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 Nr 62, poz. 627),

 Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy Prawo wodne oraz innych ustaw (Dz. U. 2011, Nr 32, poz. 159). Szczególnie istotna, ze względu na fakt transpozycji Ramowej Dyrektywy Wodnej jest Ustawa Prawo Wodne. Reguluje ona sposoby gospodarowania wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności reguluje kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, w tym korzystanie z nich oraz zarządzanie zasobami wodnymi. Zarządzanie zasobami wodnymi służy zaspokajaniu potrzeb ludzi, gospodarki, ochronie wód i środowiska związanego z tymi zasobami, z uwzględnieniem m.in. ochrony przed powodzią oraz suszą. Zgodnie z art. 80 i 81 Prawa wodnego ochrona ludzi i mienia przed powodzią, będąca obowiązkiem organów administracji rządowej i samorządowej, realizuje się w szczególności przez:

 zachowanie i tworzenie wszelkich systemów retencji wód, budowę i rozbudowę zbiorników retencyjnych, suchych zbiorników przeciwpowodziowych oraz polderów przeciwpowodziowych,

 racjonalne retencjonowanie wód oraz użytkowanie budowli przeciwpowodziowych, a także sterowanie przepływami wód,

 funkcjonowanie systemu ostrzegania przed niebezpiecznymi zjawiskami zachodzącymi w atmosferze oraz hydrosferze,

26 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

 kształtowanie zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych lub terenów zalewowych, budowanie oraz utrzymywanie wałów przeciwpowodziowych, a także kanałów ulgi. Ustawa wyodrębnia obszary bezpośredniego i potencjalnego zagrożenia powodzią, które brane są pod uwagę przy sporządzaniu planu zagospodarowania przestrzennego województwa, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. W zapisach Ustawy określone zostały również działania dotyczące wałów przeciwpowodziowych oraz kompetencje jednostek odpowiedzialnych za ochronę przeciwpowodziową. Ustawa Prawo ochrony środowiska określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów z uwzględnieniem założeń zrównoważonego rozwoju, a w szczególności zasady ustalania warunków ochrony zasobów środowiska, warunków wprowadzania substancji lub energii do środowiska oraz kosztów korzystania ze środowiska. Zgodnie z zapisami Ustawy wszystkie polityki, strategie, plany lub programy dotyczące w szczególności przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, gospodarki przestrzennej, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu powinny uwzględniać zasady ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Przeprowadzenie postępowania w sprawie oceny oddziaływania na środowisko jest wymagane m.in. w przypadku:

 projektów koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, projektów planów zagospodarowania przestrzennego oraz projektów strategii rozwoju regionalnego,

 projektów polityk, strategii, planów lub programów w dziedzinie przemysłu, energetyki, transportu, telekomunikacji, gospodarki wodnej, gospodarki odpadami, leśnictwa, rolnictwa, rybołówstwa, turystyki i wykorzystywania terenu, opracowywanych przez organy administracji,

 pozostałych projektów polityk, strategii, planów lub programów, które nie są bezpośrednio związane z ochroną obszaru NATURA 2000 lub nie wynikają z tej ochrony, jeżeli realizacja postanowień tych polityk, strategii, planów lub programów może znacząco oddziaływać na ten obszar.

Art. 118 ust. 1 Ustawy o ochronie przyrody mówi: Prowadzenie robót polegających na regulacji wód oraz budowie wałów przeciwpowodziowych, a także robót melioracyjnych, odwodnień budowlanych oraz innych robót ziemnych zmieniających stosunki wodne – na terenach o szczególnych wartościach przyrodniczych, zwłaszcza na terenach, na których znajdują się skupienia roślinności o szczególnej wartości z punktu widzenia przyrodniczego, terenach o walorach krajobrazowych i ekologicznych, terenach masowych lęgów ptactwa, występowania skupień gatunków chronionych oraz tarlisk, zimowisk, przepławek i miejsc masowej migracji ryb i innych organizmów wodnych, następuje na podstawie

27 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły decyzji regionalnego dyrektora ochrony środowiska, który ustala warunki prowadzenia robót. Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym określa zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej oraz zakres i sposoby postępowania w sprawach przeznaczania terenów na określone cele oraz ustalania zasad ich zagospodarowania i zabudowy. W planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym określa się m.in. wymagania ładu przestrzennego, walory architektoniczne i krajobrazowe, wymagania ochrony środowiska, w tym gospodarowania wodami oraz wymagania ochrony zdrowia i bezpieczeństwa ludzi. Ustawa ta warunkuje proces opracowywania studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz planów zagospodarowania przestrzennego na szczeblu gminnym i wojewódzkim oraz koordynuje zgodność tych dokumentów z planem zagospodarowania przestrzennego kraju. Wymienione dokumenty określają m.in. obszary i zasady ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody i krajobrazu kulturowego, jak również obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi i osuwania się mas ziemnych. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym jest elementem uzupełniającym kompleksowe podejście do zarządzania ryzykiem. Wskazuje ona organy właściwe w sprawach zarządzania kryzysowego oraz ich zadania i zasady działania w tej dziedzinie, a także zasady finansowania zadań zarządzania kryzysowego. Zgodnie z zapisami tej Ustawy zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji publicznej, będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych oraz na odtwarzaniu infrastruktury lub przywracaniu jej pierwotnego charakteru. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym jest bezpośrednio związana z Ustawą o stanie klęski żywiołowej, która z kolei określa tryb wprowadzenia i zniesienia stanu klęski żywiołowej, a także zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres ograniczeń wolności i praw człowieka w czasie stanu klęski żywiołowej, który może być wprowadzony w celu zapobiegania skutkom katastrof naturalnych (w tym powodzi) oraz w celu ich usunięcia. Zasady organizacji ochrony życia, zdrowia, mienia oraz środowiska przed klęską żywiołową, do których nawiązuje PROGRAM, opisane są również w Ustawie o ochronie przeciwpożarowej z dnia 24 sierpnia 1991 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229, z późn. zm.), Ustawie o państwowej straży pożarnej z dnia 24 sierpnia 1991 r. (Dz. U. z 2006 r. Nr 96, poz. 667, z późn. zm.), jak również w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo–gaśniczego z dnia 29 grudnia 1999 roku ( Dz. U. z Nr 111, poz. 1311, z późn. zm.). PROGRAM swym zakresem obejmuje dwa regiony wodne na obszarze dorzecza górnej Wisły, określone w Rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy i regionów wodnych (Dz. U. 2006, Nr 12,6 poz. 878). Tym samym opiera się o zapisy tego Rozporządzenia, określające:

 sposób ewidencjonowania przebiegu granic obszarów dorzeczy,

28 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

 przyporządkowanie zbiorników wód podziemnych oraz wód przybrzeżnych do właściwych obszarów dorzeczy,

 regiony wodne,

 regionalne zarządy gospodarki wodnej, wskazując regiony wodne objęte zasięgiem terytorialnym ich działania oraz siedziby poszczególnych regionalnych zarządów gospodarki wodnej,

 sposób ewidencjonowania przebiegu granic regionów wodnych. Wymienione ustawy i rozporządzenia grupują wszystkie elementy związane z organizacją systemu ochrony przed powodzią, szczególnie wyróżniając informację o zagrożeniu i działania prewencyjne dla jego ograniczania oraz zarządzanie kryzysowe w warunkach wystąpienia powodzi. Analizowany PROGRAM opiera się również o następujące akty prawa krajowego związane pośrednio z ochroną przeciwpowodziową:

 Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437, z późn. zm.),

 Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o wejściu w życie ustawy o samorządzie powiatowym, ustawy o samorządzie województwa oraz ustawy o administracji rządowej w województwie (Dz. U. Nr 99, poz. 631),

 Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590, z późn. zm.),

 Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592, z późn. zm.),

 Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, z późn. zm.),

 Ustawa z dnia 6 wrzesień 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. z 2001 r. Nr 112, poz. 1198, z późn. zm.),

 Ustawa z dnia 22 styczeń 1999 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 196, poz. 1631, z późn. zm.). Wymienione dokumenty regulują podział kompetencji w zakresie ochrony przed powodzią na poziomie rządowym i samorządowej administracji lokalnej i regionalnej, jak również określają zasady dostępu do informacji, w tym o zagrożeniu powodziowym, oraz jej ochrony. Cele i zadania ochrony przeciwpowodziowej ujęte w PROGRAMIE powiązane są i znajdują odzwierciedlenie w zapisach krajowych dokumentów strategicznych. W szczególności nawiązują do Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015, Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 (Narodowej Strategii Spójności). Podstawowym dokumentem, który określa cele i priorytety rozwoju społeczno- gospodarczego Polski, jest Strategia Rozwoju Kraju 2007-2015 (SRK). Stanowi ona odniesienie dla innych strategii i programów rządowych, jak również dokumentów opracowanych przez jednostki samorządu terytorialnego. SRK jest podstawową przesłanką m.in. dla Narodowej Strategii Spójności (Narodowych Strategicznych Ram

29 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Odniesienia), a co najważniejsze stanowi ona podstawę dla efektywnego wykorzystania przez Polskę środków rozwojowych zarówno krajowych, jak i z Unii Europejskiej na realizację celów społeczno-gospodarczych. W ramach działań ukierunkowanych na poprawę infrastruktury technicznej i społecznej przewidziano wsparcie infrastruktury ochrony środowiska. Oprócz wsparcia przedsięwzięć związanych m.in. z oczyszczaniem ścieków, zagospodarowaniem odpadów, rekultywacją terenów zdegradowanych oraz ochroną powietrza, przewidziano wsparcie z zakresu ochrony przed katastrofami naturalnymi i w zakresie ochrony przeciwpowodziowej. Zgodnie z założeniami Strategii działania te obejmować będą przede wszystkim inwestycje modernizacyjne i odtworzeniowe, a także rozwój małej sztucznej retencji oraz budowy polderów, co stanowić będzie niezbędne uzupełnienie działań dotyczących retencji naturalnej. Ponadto priorytet pn. „Budowa zintegrowanej wspólnoty społecznej i jej bezpieczeństwa” skupia działania państwa w zakresie zapobiegania i łagodzenia skutków katastrof naturalnych, technologicznych i spowodowanych działalnością człowieka. W ramach tego priorytetu przewiduje się m.in. zintensyfikowanie rozwiązań na rzecz poprawy infrastruktury bezpieczeństwa wewnętrznego, w tym systemu informowania o zagrożeniach powodziowych. Obszary wsparcia ze środków polityki spójności w okresie 2007-2013 zostały odzwierciedlone w założeniach priorytetów strategicznych Narodowej Strategii Spójności (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007–2013). Zakładanym efektem strategii proponowanej w tym dokumencie jest znaczące podniesienie jakości życia mieszkańców Polski i osiągnięcie spójności gospodarczej z innymi krajami UE. Taka wizja rozwoju przyczyniła się do sformułowania celu strategicznego Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia dla Polski, który zakłada tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. W ramach celu horyzontalnego Strategii, pt. „Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski” przewiduje się działania zmierzające do rozwoju infrastruktury ochrony środowiska. Dla zapewnienia stałego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego, działania z sektora środowiska powinny koncentrować się m.in. na zapewnieniu odpowiedniej ilości zasobów wodnych na potrzeby ludności i gospodarki kraju, jak również na przeciwdziałaniu poważnym awariom, a także minimalizacji negatywnych skutków powodzi. Kolejnym dokumentem branym pod uwagę przy opracowaniu Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu Górnej Wisły jest Program Operacyjny „Infrastruktura i Środowisko”. Celem realizacji założeń tego dokumentu jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej, przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej, a zagadnienia związane z ochroną przeciwpowodziową realizowane są w ramach priorytetu pn. „Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska”, który ukierunkowany jest na realizację następujących celów, w które bezpośrednio wpisują się zagadnienia Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu Górnej Wisły:

30 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

 zwiększenie ilości zasobów dyspozycyjnych, niezbędnych dla ludności i gospodarki kraju oraz stopnia bezpieczeństwa powodziowego i przeciwdziałania skutkom suszy,

 zwiększenie naturalnej retencji dolin rzecznych z zachowaniem dobrego stanu ekologicznego,

 zwiększenie ochrony przed skutkami zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałanie poważnym awariom, usuwanie ich skutków i przywracanie środowiska do stanu właściwego oraz wzmocnienie wybranych elementów systemu zarządzania środowiskiem,

 usprawnienie monitoringu stanu środowiska i poprawa dostępu do informacji. Lista projektów wyodrębnionych do realizacji w PROGRAMIE powiązana jest z działaniami przewidzianymi do realizacji w ramach opisywanego priorytetu. Działania te przewidują m.in. retencjonowanie wody, zapewnienie bezpieczeństwa powodziowego, zapobieganie i ograniczanie skutków zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałanie poważnym awariom głównie poprzez:

 zwiększenie ilości zasobów dyspozycyjnych niezbędnych dla ludności i gospodarki kraju oraz stopnia bezpieczeństwa powodziowego,

 wyrównywanie i spowalnianie odpływu wody z terenu kraju poprzez prawidłowe gospodarowanie wodą w systemach, z których większość wymaga odnowienia i modernizacji ukierunkowanej na zwiększenie funkcji retencyjnych,

 odtwarzanie oraz modernizowanie zabudowy hydrotechnicznej, zwłaszcza w przypadku jej wielofunkcyjności,

 zwiększanie ochrony przed skutkami zagrożeń naturalnych oraz przeciwdziałanie poważnym awariom, usuwanie ich skutków i przywracanie środowiska do stanu właściwego oraz wzmocnienie wybranych elementów systemu zarządzania środowiskiem,

 zapobieganie i ograniczanie zagrożeń środowiskowych, w tym również właściwe planowanie przestrzenne. Dokumentem określającym zasady polityki państwa w dziedzinie przestrzennego zagospodarowania kraju jest opracowany w 1999 roku Projekt Rządowy Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju na lata 2008-2033, który również odnosi się do zagadnień związanych z ochroną przeciwpowodziową, w szczególności do koordynacji zarządzania zagospodarowaniem przestrzennym i użytkowaniem terenu z zarządzaniem w zakresie gospodarowania wodami. Przyjęta przez Radę Ministrów w 2005 roku Strategia Gospodarki Wodnej określa podstawowe kierunki i zasady umożliwiające realizację idei trwałego i zrównoważonego rozwoju w gospodarowaniu wodami, w tym podniesienie skuteczności ochrony przed powodzią i skutkami suszy. Działania zmierzające do osiągnięcia tak zdefiniowanego celu, z którym zgodne są założenia PROGRAMU, w Strategii określono w sposób następujący:

31 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

 opracowanie planów ochrony przeciwpowodziowej i przeciwdziałania skutkom suszy dla obszaru kraju,

 właściwe utrzymanie koryt rzecznych i stworzenie warunków dla swobodnego spływu wód powodziowych i lodów,

 zwiększenie retencji dolinowej rzek,

 stymulowanie działań zatrzymujących wodę w glebie poprzez modernizację melioracji szczegółowych,

 poprawę stanu technicznego budowli hydrotechnicznych zagrażających bezpieczeństwu, w tym obowiązkowe wykonanie robót remontowych i modernizacyjnych na podstawie monitoringu sprawności technicznej,

 budowę i modernizację urządzeń przeciwpowodziowych,

 utrzymanie rzek i związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie technicznym, odnowienie floty lodołamaczy dla zapewnienia swobodnego spływu wód Wisły i Odry w okresach zlodzenia,

 komunalizację wałów przeciwpowodziowych,

 tworzenie systemów obowiązkowych ubezpieczeń majątku od powodzi. W roku 2010 została opracowana Polityka wodna państwa do roku 2030 z uwzględnieniem etapu 2016, określająca sposób podejścia do zarządzania zasobami wodnymi kraju, w taki sposób aby zmniejszyć degradację wód, jak również usunąć ewentualne bariery w rozwoju gospodarczym kraju. Projekt ww. dokumentu przewiduje dążenie do spełnienia szeregu celów. Jako cel nadrzędny została określona konieczność kształtowania rozwiązań prawnych, organizacyjnych, finansowych i technicznych w gospodarowaniu wodami, umożliwiająca trwały i zrównoważony rozwój społeczno–gospodarczy kraju z uwzględnieniem przewidywanych zmian klimatu. Jako cele strategiczne wskazano:

 osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu i potencjału wód i związanych z nimi ekosystemów;

 zaspokojenie potrzeb ludności w zakresie zaopatrzenia w wodę do picia i dla celów sanitarnych;

 zaspokojenie społecznie i ekonomicznie uzasadnionych potrzeb wodnych gospodarki;

 podniesienie skuteczności ochrony ludności i gospodarki w sytuacjach kryzysowych. W działaniach szczegółowych, oprócz działań związanych z wdrożeniem dyrektyw Unii Europejskiej, w tym Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz Dyrektywy Powodziowej, przewidziano opracowanie i wdrożenie programów dla zabezpieczenia przed powodzią i suszą oraz planów gospodarowania wodami. Projekt Planu gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza Wisły został opracowany i opublikowany w roku 2008. W dokumencie tym ochrona przeciwpowodziowa traktowana jest jako istotne zagadnienie gospodarowania wodami.

32 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

4.3 Kontekst regionalny PROGRAMU Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły obejmuje obszar województw małopolskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego, śląskiego oraz lubelskiego, co wymusza współpracę administracji rządowej i samorządowej. Obszar dorzecza górnej Wisły w zakresie gospodarowania wodami podlega Regionalnym Zarządom Gospodarki Wodnej w Gliwicach i w Krakowie oraz wojewódzkim zarządom melioracji i urządzeń wodnych w województwach objętych PROGRAMEM. Taka struktura zarządzania, kompetencje poszczególnych jednostek, jak również potrzeba wspólnego osiągania celów przyczyniły się do stworzenia wspólnej propozycji działań w zakresie ochrony przed powodzią. Kontekst regionalny Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły stanowią następujące dokumenty strategiczne województw: Strategie rozwoju województw, Plany zagospodarowania przestrzennego województw, Programy ochrony środowiska oraz Programy małej retencji. W każdym z ww. dokumentów ochrona przeciwpowodziowa jest wskazywana jako priorytet. Szczególną uwagę zwraca się zwłaszcza na wdrażanie zasad racjonalnego planowania i zagospodarowania przestrzennego dolin rzecznych (m.in. poprzez określenie granic i sposobów zagospodarowania obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi), jak również tworzenia sprawnego systemu retencji (budowa zbiorników retencyjnych) oraz modernizacji urządzeń odwadniających. Istotnym elementem działań przeciwpowodziowych każdego z województw jest także tworzenie oraz zachowanie naturalnej retencji poprzez m.in. zalesianie terenów o niskiej przydatności dla rolnictwa w celu spowolnienia spływu powierzchniowego wód, poprawę sposobu użytkowania gruntów rolnych, przebudowę drzewostanów na zgodne z siedliskiem oraz ochronę lasów łęgowych. Udział obszaru objętego PROGRAMEM pozostającego pod administracją i zarządem państwowym oraz samorządowym wynosi:

 województwo śląskie, w 36,5% jego całkowitej powierzchni,

 województwo małopolskie, w 96,9% jego całkowitej powierzchni,

 województwo świętokrzyskie, w 64,4% jego całkowitej powierzchni,

 województwo podkarpackie, w 98,2% jego całkowitej powierzchni,

 województwo lubelskie, w 11,2% jego całkowitej powierzchni. Jest to obszar dorzecza górnej Wisły (w tym Małej Wisły), na którym zarządzanie gospodarką wodną w zakresie określonym Prawem wodnym realizują:

 Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej (RZGW) w Gliwicach, zarządzający dorzeczem Małej Wisły; monitoring powodziowy w tym obszarze zabezpiecza oddział Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW) w Krakowie;

 Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej (RZGW) w Krakowie, zarządzający powierzchnią ponad 90% obszaru dorzecza górnej Wisły; monitoring powodziowy na tym obszarze zabezpiecza oddział Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW) w Krakowie;

33 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

 Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeń Wodnych, reprezentujące samorząd regionalny i działające w granicach województw. Ta złożoność struktury zarządzania wymaga, aby PROGRAM respektował kompetencje poszczególnych podmiotów, a także stanowił ramy dla ich ścisłej kooperacji poprzez:

 utworzenie struktury zarządzania programem,

 wykaz projektów inwestycyjnych, które stanowią wspólną propozycję, racjonalnie i efektywnie rozwiązującą problem obniżenia zagrożenia powodziowego i ochrony przed nim, dającą w wielu przypadkach efekt synergii,

 zapewnienia właściwych warunków dla współpracy horyzontalnej na poziomie regionalnym, skutkującej przygotowaniem kompleksowych rozwiązań w przypadku projektów oddziaływujących na siebie.

4.4 Założenia uwzględnione przy formułowaniu PROGRAMU Przyjęto założenia PROGRAMU, w których określono zarówno podstawowe jego zadania, jak i efekty ich realizacji. Założenia te wprowadzają uwarunkowania o charakterze formalnym i realizacyjnym, istotne na etapie prac przygotowawczych do podjęcia zadań PROGRAMU.

Założenia do PROGRAMU uwzględniają: 1) Uwarunkowania historyczne i osadnicze. 2) Częściowy brak studiów zagrożenia i całkowity brak studiów i planów ryzyka powodziowego. W tej sytuacji wykorzystano opracowane dla województw w latach 2006-2008 Studia ochrony przed powodzią ze względu na ochronę ludzi i mienia…, na podstawie których:

 zidentyfikowano źródła i przyczyny zagrożenia powodziowego,

 oceniono zagrożenie powodziowe w oparciu o skutki największych wezbrań historycznych i hipotetycznych z uwzględnieniem scenariuszy opadu;

 uwzględniono obok zagrożenia od strony rzek także (udokumentowane stratami) zagrożenie od strony intensywnego odpływu powierzchniowego na skutek nawalnych deszczów, zwłaszcza w obszarach zurbanizowanych o dużych nachyleniach stoków (np. Dobczyce);

 określono poziom strat i szkód powodziowych i ich lokalizację w latach 2001– 2008, a także wartość strat z roku 2010;

 oceniono stan funkcjonalny wałów przeciwpowodziowych, tzn. ich przepustowość oraz tylko częściowo ich stan techniczny (ze względu na braki okresowych ocen tego stanu). 3) Fakt, że zarówno prewencja przeciwpowodziowa jak i samo planowanie i zarządzanie ryzykiem powodziowym są przedmiotem innych programów

34 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

i planów, co wynika z miejsca PROGRAMU w zarządzaniu ryzykiem powodziowym. Dla harmonizacji działań w ochronie przed powodzią z ochroną ekosystemów wodnych istotne są następujące dokumenty strategiczne i planistyczne, których realizacja (wdrożenie) będzie przebiegała równolegle z PROGRAMEM:

 Polityka Wodna Kraju do 2030 roku – określająca strategiczne kierunki rozwoju gospodarki wodnej oraz standardy ich realizacji;

 Program wodno–środowiskowy oraz Plany gospodarowania wodami, ustalające poziom i zakres harmonizacji działań realizowanych w zakresie wykorzystania wód, zabezpieczenia przed powodzią i suszą oraz ochroną ekosystemów wodnych;

 Krajowy program zwiększania lesistości, mający znaczenie dla ochrony terenów przed nadmiernym odpływem powierzchniowym wód opadowych;

 System Osłony Przeciwosuwiskowej SOPO – dla ochrony przed szkodami wywołanymi opadem w terenach o fliszowej budowie geologicznej i znacznych nachyleniach stoków;

 związane z wdrażaniem Dyrektywy Powodziowej w zakresie rozwoju prewencji przeciwpowodziowej oraz ekonomicznych, prawnych i organizacyjnych regulacji dotyczących kształtowania kryteriów ochrony przed powodzią, a tym samym przyszłych ocen efektywności środków ochrony;

 inne programy realizowane w dorzeczu górnej Wisły, sprzyjające zarówno regulacji stosunków wodnych, ochronie struktury odpływu wód powierzchniowych i podziemnych, jak i ochronie naturalnej retencji oraz ochronie środowiska w ogólności. 4) W dużym zakresie brak ocen stanu technicznego wałów. 5) Możliwość poprawy efektywności przeciwpowodziowej istniejących zbiorników retencyjnych. 6) Głównie realizację modernizacji istniejącego systemu ochrony przeciwpowodziowej, ale także nowe inwestycje. 7) Zróżnicowany stopień przygotowania zadań. 8) Poziom strat, zagrożenie ale także poziom przygotowania dokumentacji jako przesłanki lokalizacji zadania w danym etapie. 9) Montaż finansowy obejmujący środki publiczne (rządowe, samorządowe, unijne i in.). 10) Monitorowanie realizacji PROGRAMU wskaźnikami efektywności jego wyników i rezultatów.

W niektórych zadaniach PROGRAMU wprowadzono rozwiązania wariantowe i zalecono ich ocenę w kontekście: a) możliwości ograniczenia części rozwiązań technicznych;

35 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

W przypadku planowanej budowy zbiornika, na etapie przygotowania dokumentacji bezwzględnie należy przeanalizować skuteczność i koszty planowanego rozwiązania w porównaniu z rozwiązaniami alternatywnymi. Trudności występują w przypadku wałów przeciwpowodziowych Wisły i odcinków ujściowych jej dopływów. Alternatywą jest zmiana zagospodarowania zawala, przy której można wał rozebrać lub ograniczyć zakres jego modernizacji oraz przez budowę retencji polderowej. Warto zwrócić uwagę, że skutecznej (pod warunkiem częściowego wysiedlenia ludności) retencji polderowej można jeszcze poszukiwać powyżej Krakowa i przed ujściem Dunajca. Poniżej ujścia Dunajca trudniej jest o takie możliwości ze względu na bardzo duże objętości fal wezbraniowych, a koszty społeczne i ekonomiczne przesiedleń byłyby bardzo wysokie i nieakceptowalne. W tej sytuacji także należy rezygnować z polderów, a dodatkowo wariantowości należy poszukiwać w rozwiązaniach technicznych samych budowli i przy uwzględnieniu rekompensat środowiskowych. W przypadku odcinkowych regulacji (zabezpieczeń) rzek zaleca się stosowanie dobrych praktyk. Przewidziano także możliwość wykupu gruntów, warunkujące uzyskanie lepszych rozwiązań wariantowych. b) uwzględnienia w ocenie efektów działań na rzecz podnoszenia bezpieczeństwa powodziowego już realizowanych inwestycji (np. PROGRAM nie uwzględnia zadań i kosztów budowy zbiornika Świnna Poręba, którego finansowanie gwarantowane jest ustawą, natomiast uwzględnia efekty jego oddziaływania dla Krakowa); c) problemu inwestycji w obszarach NATURA 2000; Wiele inwestycji zawartych w PROGRAMIE zlokalizowanych jest na obszarach NATURA 2000. W przypadku takich inwestycji należy w szczególności brać pod uwagę rozwiązania alternatywne. d) konieczności wypracowania zasad utrzymania międzywala, w szczególności na obszarach NATURA 2000; wynika to z obniżania się przepustowości międzywala w warunkach szybkiego rozwoju roślinności, zwłaszcza wysokiej, na jego obszarze; e) dobrych praktyk (respektujących wymagania środowiskowe), które powinny być stosowane na wielu poziomach przygotowania zadań do realizacji.

36 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

5 LISTA KOMPLEKSOWYCH PROJEKTÓW - ZADAŃ PROGRAMU 5.1 Zasady identyfikacji zadań

5.1.1 Źródła informacji i danych Dla określenia zasięgu i zakresu zadań PROGRAMU wykorzystano następujące źródła informacji i danych:

 dokumenty i projekty studialne, które formułują diagnozę stanu zagrożenia powodziowego i jego przyczyn w poszczególnych częściach dorzecza;

 wykazy przedsięwzięć inwestycyjnych i remontowych dla rozwoju i odbudowy strukturalnych środków ochrony przed powodzią, takich, jak wały przeciwpowodziowe, regulacje i umocnienia koryt rzek, retencja zbiornikowa - według programów i planów instytucjonalnych (RZGW, WZMiUW, gminy);

 dokumenty strategiczne, programowe i planistyczne, związane z rozwojem regionu, które definiują uwarunkowania rozwoju oraz określają kierunki tego rozwoju - traktowane jako tło i uwarunkowanie dla formułowania zadań przeciwpowodziowych. W trakcie prac nad PROGRAMEM źródła te dla potrzeb weryfikacji wstępnej listy zadań z 2007 roku uzupełniono o dane i informacje:

 z opracowanych w latach 2008-09 „Studiów ochrony przed powodzią ze względu na ochronę ludzi i mienia” dla obszarów województw: śląskiego, małopolskiego, podkarpackiego oraz świętokrzyskiego; w niniejszej wersji PROGRAMU do weryfikacji zakresów zadań wykorzystano również doświadczenia z powodzi 2010 r. – ta katastrofalna powódź potwierdziła poprawność ich sformułowania; w opisie niektórych zadań pozostawiono wartości strat tylko z okresu 2001–2008, dla którego posiadano ujednolicono dane;

 z Prognozy oddziaływania na środowisko … dla projektu PROGRAMU,

 związane z procedurą i metodyką wdrażania Dyrektywy Powodziowej.

5.1.2 Procedura i zasady formułowania zadań Procedura obejmowała następujące etapy: I. Identyfikacja i selekcja przez RZGW w Krakowie i w Gliwicach potrzeb inwestycyjnych i remontowych, dotyczących środków ochrony przed powodzią w regionalnym i lokalnym układzie hydrograficznym. II. Identyfikacja i selekcja przez wojewódzkie zarządy melioracji i urządzeń wodnych potrzeb inwestycyjnych i remontowych, dotyczących środków ochrony przed powodzią w układzie administracyjnym regionalnym i lokalnym w powiązaniu z hydrograficznym. III. Integracja ww. list zadań w układzie hydrograficznym oraz zlewniowym.

37 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Założono, że w wyniku realizacji zadań z powyższej listy nastąpi ograniczenie wielkości powodzi i jej skutków w całej zlewni górnej Wisły w okresie 15–20 lat (jest to racjonalny okres budowy systemu ochrony przeciwpowodziowej wynikający z doświadczeń innych krajów europejskich). Przyjęto ponadto następujące założenia: 1. Sukcesywne i racjonalne podnoszenie bezpieczeństwa powodziowego w zlewni, oparte na stosowaniu efektywnych rozwiązań kompleksowych poprzez etapową realizację pojedynczych zadań / projektów. Założono przy tym, że:

 systemowe rozwiązania muszą odpowiadać ocenionemu poziomowi zagrożenia i przyjętemu poziomowi jego ograniczenia, co wymaga wykonania odpowiedniego zakresu prac przygotowawczych,

 realizacja zadania wymagała będzie analizy i oceny wariantowych rozwiązań na różnych poziomach przygotowania zadań. 2. Niedopuszczenie w trakcie realizacji zadania do wzrostu zagrożenia w zlewni oraz do pogorszenia stanu funkcjonalnego i technicznego istniejących obiektów ochrony przeciwpowodziowej poprzez zapewnienie:

 zachowania prawidłowej kolejności realizacji pojedynczych zadań / inwestycji,

 usuwanie skutków poprzednich powodzi według najlepszych praktyk,

 utrzymanie odpowiedniej przepustowości koryt i międzywala. 3. Kontynuowanie i zakończenie w pierwszej kolejności inwestycji rozpoczętych dla uzyskania możliwie szybko założonych efektów. 4. Zintensyfikowanie prac związanych z przygotowaniem inwestycji poprzedzone analizami koszty - korzyści wariantowych sposobów ograniczenia wielkości powodzi i jej skutków. 5. Rozwiązywanie problemów ochrony przeciwpowodziowej w zlewni poprzez integrację zadań różnych administratorów cieków (RZGW, WZMiUW, gminy). 6. Określenie sposobu rozwiązania problemów ochrony przeciwpowodziowej dla zlewni cząstkowych po kolejnej fazie przygotowawczej, tj. po opracowaniu wariantowych koncepcji uwzględniających kierunki działań określone w innych programach (Program gospodarowania wodami, Program małej retencji, programy retencji na obszarach leśnych, plany zagospodarowania przestrzennego i in.). 7. Szczegółowość PROGRAMU jest na takim poziomie, że wyznacza kierunki dla opracowań dotyczących zlewni cząstkowych i działań lokalnych.

38 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

5.1.3 Osie zadaniowe PROGRAMU i ich podstawowy zakres Wyróżniono trzy grupy zadań dostosowane do specyfiki dorzecza górnej Wisły, zwane osiami zadaniowymi PROGRAMU: I – Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym doliny górnej Wisły (Zał. 4.) Wyodrębniono odcinki doliny Wisły (Zał. 4.) z uwagi na fakt, że od połowy XIX wieku ulegała ona systematycznym przekształceniom ukierunkowanym na uspławnienie, żeglugę i ochronę przeciwpowodziową. W rezultacie w XX wieku dokonano jej regulacji i zamknięcia wałami przeciwpowodziowymi, zawężając dolinę rzeki kilkakrotnie. Pierwotna szerokość doliny Wisły przy wezbraniach sięgała do ok. 4 km w jej biegu w rejonie Krakowa i poniżej, a obecnie, po całkowitym „zamknięciu” jej obustronnym obwałowaniem, nie przekracza 1,5 km ze wskazaniem na szerokości 700 m–1100 m. To spowodowało rozwój rozproszonej i skupionej zabudowy zawala i dostosowanie ekosystemu rzeki do nowych warunków. W tej sytuacji brak jest społecznego przyzwolenia na zmianę tych warunków, a dodatkowo gospodarcza i ekonomiczna wartość terenu zawala w granicach doliny Wisły wymaga odpowiedniej ochrony. Do osi tej zaliczono zadania odcinkowe wzdłuż rzeki Wisły w obszarze:

 Wisły zamkniętej obwałowaniem z uwzględnieniem: bezpieczeństwa budowli piętrzących - stopnie wodne (pod kątem zagrożenia, jakie stwarzają w warunkach przejścia katastrofalnych powodzi), ubezpieczenia brzegów koryta głównego i terasy zalewowej (pod kątem obniżenia zagrożenia powodziowego przy przejściu katastrofalnych wód) oraz obwałowań Wisły (ich stanu technicznego i funkcjonalności dostosowanej do zagospodarowania terenów przyległych);

 dopływów Wisły w zakresie obwałowań cofkowych zabezpieczających przed powodzią tereny w obszarach węzłowych: Wisła – dopływ. Uwzględniono tutaj także projekt zwiększenia stałej pojemności powodziowej istniejącego zbiornika Goczałkowice, zlokalizowanego na Małej Wiśle, ważnej zarówno ze względu na bezpieczeństwo zapory zbiornika, jak i doliny Wisły poniżej.

II – Zabezpieczenie przed powodzią aglomeracji miejskich powyżej 100 tys. mieszkańców Wyodrębniono aglomeracje miejskie powyżej 100 tys. mieszkańców (Zał. 5.), w których źródłem zagrożenia powodziowego są wylewy od strony rzek oraz zmiany w naturalnym systemie odprowadzania wód burzowych na skutek zabudowy (deniwelacja terenu, zabudowa uszczelniająca powierzchnię i przyspieszająca odpływ, tworzenie nowego układu odprowadzenia wód opadowych, szkody górnicze). Ochrona ich przed powodzią wymaga zastosowania zróżnicowanych środków ukierunkowanych zarówno na retencję wód opadowych i jej współpracy z systemem kanalizacji deszczowej i odbiorników powierzchniowych, jak i na bezpieczeństwo od strony rzeki. Wymaga to także systematycznego podnoszenia poziomu zabezpieczenia zarówno w zakresie ochrony bezpośredniej, jak i profilaktyki przeciwpowodziowej

39 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły w warunkach rozwoju, a także zabezpieczenia i szczegółowych planów działań w warunkach wystąpienia zagrożenia. Ustalono także, że rzeki niższego rzędu na terenie aglomeracji zostaną ujęte w tych zadaniach w swoim układzie zlewniowym. W tej grupie projektowej uwzględniono następujące aglomeracje usystematyzowane według liczby mieszkańców: Kraków - 756 tys. mieszkańców Zespół miast: Będzin, Dąbrowa Górnicza, Mysłowice i Sosnowiec w sumie - ok. 500 tys. mieszkańców Katowice - 311 tys. mieszkańców Kielce - 206 tys. mieszkańców Bielsko-Biała - 175 tys. mieszkańców Rzeszów - 171 tys. mieszkańców Tychy - 130 tys. mieszkańców Tarnów - 116 tys. mieszkańców Pozostałe miasta (poniżej 100 tys. mieszkańców) zostały ujęte w zadaniach osi III, obejmującej zadania dotyczące obniżenia zagrożenia powodziowego w układzie zlewniowym.

III – Obniżenie zagrożenia powodziowego w układzie zlewniowym. To kategoria obejmuje zadania dotyczące bezpośrednich dopływów Wisły oraz zlewnie niższego rzędu (Zał. 6.). Zadania projektowe tej osi obejmują głównie ograniczenie szkód i strat poprzez zapewnienie odpowiedniej przepustowości rzek i potoków, umocnienia ich koryt oraz ich zabezpieczenie w trakcie przejścia wielkich wód, a także działania retencyjne dla ograniczenia wielkości powodzi, w tym także profilaktyczne, związane z rekompensatą lub odbudową traconej retencji naturalnej. Zadania projektowe w układzie zlewniowym zostały sformułowane dla obszarów o wysokim poziomie zagrożenia, udokumentowanym stratami powodziowymi bezpośrednimi. Stanowią one znaczną część całego dorzecza górnej Wisły ze względu na charakter osadnictwa w tym dorzeczu. Ma ono tutaj charakter rozproszony i skupia się jednocześnie w dolinach rzek i potoków ze względu na dostępność terenu. W korytarzach dolinowych koncentruje się także infrastruktura komunikacyjna o ogromnej wartości majątkowej i decydująca o ciągłości życia społeczno– gospodarczego w trakcie i po powodzi. Jej naruszenie przerywa tę ciągłość, generując znaczne straty pośrednie, które zgodnie z doświadczeniami innych krajów mogą w przypadku wielkich powodzi sięgać ponad 60% wartości strat powodziowych bezpośrednich.

40 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Obszar dorzecza górnej Wisły to głównie tereny górskie i podgórskie, na których częstotliwość powodzi jest znacznie wyższa niż w nizinnych i – niezależnie od zdarzeń katastrofalnych – ważne jest też zabezpieczenie przed skutkami częstych powodzi, które występują co dwa lata, a nawet co roku. W zadaniach tej osi PROGRAMU uwzględniono także aglomeracje – miasta, które posiadają liczbę mieszkańców nieprzekraczającą 100 tys., w których jednak zagrożenie jest bardzo wysokie. Są to duże skupiska ludzi i majątku w warunkach złożonego układu hydrograficznego, w terenie sprzyjającym zagrożeniu powodziowemu.

5.1.4 Ocena efektów realizacji zadań Dla potrzeb określenia efektów realizacji zadań projektowych PROGRAMU przyjęto zasady stosowane w wielu krajach w procedurze kwalifikacji projektów do realizacji. Zgodnie z nimi ocena obejmuje kategorie gospodarczo–ekonomiczne, społeczne i przyrodnicze, określone w następujących grupach: 1) Procentowa redukcja średniorocznych szkód – strat powodziowych w relacji do prawdopodobieństwa wystąpienia przepływu maksymalnego w rzece lub/i opadu w terenie zurbanizowanym jako uzasadnienie proponowanych:

 działań technicznych (zbiorniki retencyjne, wały przeciwpowodziowe, umocnienia koryta i brzegów, poldery, itd.) oraz nietechnicznych (sterowanie użytkowaniem terenu, zalesianie, odtwarzanie retencji w zlewni i retencji dolinowej, itd.) dla ograniczenia szkód powodziowych;

 możliwościach czasowego zatrzymania wód powodziowych w celu sterowania wezbraniem dla ograniczenia szkód powodziowych. Uwaga: prawdopodobieństwo wystąpienia opadu, któremu odpowiada np. przepływ o prawdopodobieństwie 1% (Q1%) w rzece jest wyższe i wynosi około 2-10%. W terenach zurbanizowanych działania podejmowane dla ograniczenia skutków zagrożenia opadem dostosowano do wartości opadu o prawdopodobieństwie p=10%, co uzasadnione jest wysokim stopniem uszczelnienia zlewni. 2) Odbudowa (przywrócenie) lub zachowanie warunków odpływu zgodnych z wymaganiami ekologicznymi, w zakresie:

 całkowitego / znacznego lub częściowego przywrócenia naturalnych procesów rzecznych (meandry, transport rumowiska, historyczne tereny zalewowe, itd.);

 przestrzegania dobrych praktyk w realizacji prac inwestycyjnych i robót budowlanych w obrębie rzeki. 3) Wzrost bezpieczeństwa lokalnej społeczności w kontekście:

 wpływu projektu na miejscowe ograniczenie zagrożenia powodziowego;

 uzyskania wsparcia w czasie zagrożenia oraz realnego podniesienia bezpieczeństwa powodziowego;

41 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

 związania z kompletnością rozwiązania w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym, co powinno być realizowane na poszczególnych etapach wdrożenia PROGRAMU poprzez wspomaganie projektami / programami innego rodzaju. 4) Ocena poprawy zabezpieczenia przed powodzią w kontekście koszty – korzyści, co na etapie formułowania PROGRAMU należy rozumieć jako ogólną ocenę kosztów ponoszonych dla realizacji projektów na tle wartości korzyści wynikających z tytułu ochrony; ocena ta będzie podlegać weryfikacji w studiach wykonalności po etapie opracowania wariantowych koncepcji dla zlewni cząstkowych. 5) Inne, związane głównie z:

 ograniczeniem częstotliwości powodzi;

 poziomem istotności zadania projektowego np. na tle liczby mieszkańców, poziomu urbanizacji oraz poziomu zainwestowania w infrastrukturę (majątek).

W opisach zadań projektowych przypisano im efekty ich realizacji zgodnie z powyższymi zasadami.

5.2 Lista zadań, ich koszt oraz okres realizacji Lista szczegółowych zadań projektowych podzielona jest na trzy określone wyżej osie zadaniowe PROGRAMU. W harmonogramie i kosztach realizacji poszczególnych zadań wydzielono dwa okresy realizacyjne: w latach 2011-2020 oraz w latach 2020-2030. Taki podział uzasadniony jest:

 perspektywami budżetowymi UE,

 finansowym i rzeczowym zakresem PROGRAMU,

 koniecznością prawidłowego przygotowania zadań inwestycyjnych.

42 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Tabela 9. Lista zadań i szacunkowy koszt ich realizacji

Nakłady w mln zł L.p. Zadanie lata 2011- lata 2021 - Łącznie 2020 2030 Oś - I – Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym doliny Wisły 1. Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym 58,336 40,9 99,246 doliny Wisły na odcinku Małej Wisły – do ujścia Przemszy 2. Zwiększenie stałej rezerwy powodziowej zbiornika 96,608 0,000 96,608 retencyjnego Goczałkowice 3. Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym 203,124 0,000 203,124 doliny Wisły na odcinku od ujścia Przemszy do ujścia Skawy, w tym modernizacja stopni wodnych Dwory i Smolice 4. Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym 442,057 429,954 872,011 doliny Wisły na odcinku od ujścia Skawy do ujścia

Dunajca 5. Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym 387,091 205,800 592,891 doliny Wisły na odcinku od ujścia Dunajca do ujścia Wisłoki 6. Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym 313,203 32,260 345,463 doliny Wisły na odcinku od ujścia Wisłoki do ujścia Sanny Razem Oś-I: 1 500,419 708,924 2 209,343

Oś -II – Zabezpieczenie przed powodzią aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców 7. Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji 43,792 12,550 56,342 KATOWICE 8. Ochrona przeciwpowodziowa zespołu aglomeracji 46,971 15,070 62,041 BĘDZIN, DĄBROWA GÓRNICZA, MYSŁOWICE, SOSNOWIEC, 9. Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji TYCHY 22,453 15,070 38,153 10. Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji BIELSKO- 24,310 20,040 44,350 BIAŁA 11. Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji KRAKÓW 944,184 605,000 1 549,184 12. Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji TARNÓW 40,099 7,000 47,099 13. Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji KIELCE 37,234 0,000 37,234 14. Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji RZESZÓW 135,483 0,000 135,483 Razem Oś -II: 1 294,526 675,360 1 969,886

Oś - III – Obniżenie zagrożenia powodziowego w układzie zlewniowym 15. Ochrona przed powodzią w zlewniach bezpośrednich 170,861 65,650 236,511 dopływów Małej Wisły powyżej zbiornika Goczałkowice 16. Ochrona przed powodzią w zlewni Iłownicy, w tym 247,112 34,740 281,852 budowa zbiornika Międzyrzecze na Jasienicy

43 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Nakłady w mln zł L.p. Zadanie lata 2011- lata 2021 - Łącznie 2020 2030 17. Ochrona przed powodzią w zlewni Przemszy, w tym 103,734 0,000 103,734 modernizacja zbiornika wodnego Kozłowa Góra oraz zabezpieczenie przed powodzią miasta Jaworzno 18. Ochrona przed powodzią w zlewniach bezpośrednich 7,874 99,500 107,374 dopływów Wisły od przekroju Goczałkowice do ujścia Skawy (bez zlewni Soły) 19. Ochrona przed powodzią w zlewni Soły, w tym 152,394 37,980 198,394 modernizacja obiektów zbiorników Kaskady Soły 20. Ochrona przed powodzią w zlewni Skawy (bez 101,145 11,000 112,145 zbiornika Świnna Poręba) 21. Ochrona przed powodzią w zlewniach bezpośrednich 24,411 14,200 38,611 dopływów Wisły od ujścia Skawy do ujścia Skawinki ze zlewnią Skawinki 22. Ochrona przed powodzią w zlewniach bezpośrednich 115,084 83,900 98,984 dopływów Wisły od ujścia Skawinki do ujścia Potoku Kościelnickiego ze zlewnią tego potoku 23. Ochrona przed powodzią w zlewniach bezpośrednich 104,624 69,100 173,724 dopływów Wisły od ujścia Potoku Kościelnickiego do ujścia Dunajca (bez Uszwicy, Raby i Dunajca) 24. Ochrona przed powodzią w zlewni Raby, w tym 109,766 77,200 186,966 budowa zbiorników retencyjnych 25. Ochrona przed powodzią w zlewni Uszwicy, w tym 50,236 64,500 114,736 budowa zbiorników retencyjnych 26. Ochrona przed powodzią w zlewni Dunajca (bez 593,604 107,700 701,304 zlewni Białej), w tym zabezpieczenie przed powodzią miasta Nowy Sącz 27. Ochrona przed powodzią w zlewni Białej, w tym 319,386 148,700 468,086 budowa zbiorników retencyjnych 28. Ochrona przed powodzią w zlewniach Nidzicy, Kanału 115,000 0,000 115,000 Strumień, Koprzywianki i Opatówki 29. Ochrona przed powodzią w zlewni Nidy 96,524 35,300 131,824 30. Ochrona przed powodzią w zlewni rz. Czarnej 104,210 94,015 198,225 Staszowskiej, w tym modernizacja zbiornika Chańcza i budowa zbiorników retencyjnych 31. Ochrona przed powodzią w zlewni rz. Łęg 9,782 101,709 111,491 32. Ochrona przed powodzią w zlewni Trześniówki 108,707 3,074 111,781 33. Ochrona przed powodzią w zlewni Wisłoki, w tym 1 596,619 1 204,496 2 801,115 budowa zbiorników retencyjnych Kąty-Myscowa oraz Dukla 34. Ochrona przed powodzią w zlewni rzeki Wisłok, w tym 944,711 226,715 1 171,426 budowa zbiornika retencyjnego Rudawka Rymanowska i zabezpieczenie przed powodzią miasta Krosno

44 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Nakłady w mln zł L.p. Zadanie lata 2011- lata 2021 - Łącznie 2020 2030 35. Ochrona przed powodzią w zlewni rz. San (bez zlewni 424,018 244,777 668,795 Wisłoka i Tanwi), w tym zabezpieczenie przed powodzią miasta Przemyśl 36. Ochrona przed powodzią w zlewni rz. Breń 386,428 25,402 411,830 37. Ochrona przed powodzią w zlewniach Babulówki, 0,762 135,508 136,270 Potoku Chorzelowskiego i . Strachockiej 38. Ochrona przed powodzią w zlewni Tanwi, w tym 225,516 0,000 225,516 budowa zbiorników retencyjnych 39. Ochrona przed powodzią w zlewni Sanny, w tym 64,384 9,370 73,754 budowa zbiorników retencyjnych Razem Oś - III: 6 076,951 2 894,536 8 971,487

Razem Oś I, II, III: 8 871,896 4 278,820 13 150,716

5.3 Opisy zadań Opisy zadań mają charakter ogólny i obejmują: krótką charakterystykę obszaru pod kątem zagrożenia powodziowego, generalny zakres projektu oraz ocenę efektów jego realizacji. Opisy zadań projektowych ujęto w tabelaryczną, jednorodną formę, tak aby był możliwy ich przegląd porównawczy.

45 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 1 Oś I Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym doliny Wisły na odcinku Małej Wisły – do ujścia Przemszy Charakterystyka zadania Mała Wisła na odcinku od źródeł do Goczałkowic posiada ponad 50 km długości i jest uregulowaną rzeką górską. Jednak wałami powodziowymi chroniona jest znaczna część jej doliny na dolnym odcinku, głównie na terenie gmin Goczałkowice Zdrój, Chybie, Strumień, Skoczów, Brenna – ze względu na złożony układ hydrograficzny związany z historycznie rozwiniętym gospodarczym wykorzystaniem rzek i młynówek. Dodatkowo, w dolinie Wisły na tych odcinkach i powyżej występują osuwiska erozyjne. Obwałowania występują na długości ok. 22 km Małej Wisły i są pozaklasowe. Ich modernizacja wymagana jest z uwagi na poziom koniecznej ochrony. Zakres rzeczowy zadania: . Opracowanie map zagrożenia i ryzyka powodziowego dla Małej Wisły . Modernizacja obwałowań Małej Wisły . Modernizacja wałów cofkowych im przynależnych . Zabezpieczające roboty utrzymaniowe koryt rzek i potoków Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Redukcja o 90% średniorocznych strat powodziowych dla Qmax ≤ Q1%, w gminach Goczałkowice Zdrój, Chybie, Strumień, Skoczów, Brenna w rejonie zagrożonej doliny rzeki. Działania techniczne są niezbędne dla ograniczenia szkód powodziowych. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Wykonywanie wg dobrych praktyk robót regulacyjnych ekologicznymi i utrzymaniowych 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Znaczny wzrost bezpieczeństwa mieszkańców, a także turystów społeczności przebywających w tym terenie w sezonie powodziowym (miesiące letnie) 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Koszty zadania przewyższają wprawdzie straty powodziowe z powodzią w kontekście koszty - korzyści okresu 20 lat, ale wynika to z zaniedbania w odbudowie i konserwacji istniejącej infrastruktury przeciwpowodziowej. 5 Inne Silnie zagospodarowana dolina Małej Wisły (średnia gęstość zaludnienia w obszarze objętym projektem wynosi ok. 180 osób/km2, zaś maksymalnie przekracza 1000 osób/km2) wymaga zabezpieczenia przed powodzią Rozwój turystyki indywidualnej i zorganizowanej wymaga podniesienia bezpieczeństwa powodziowego zarówno w odniesieniu do indywidualnego zagrożenia, jak i bezpieczeństwa infrastruktury technicznej, w tym zwłaszcza komunikacyjnej.

46 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 2 Oś I Zwiększenie stałej rezerwy powodziowej zbiornika retencyjnego Goczałkowice Charakterystyka zadania Istnieją obecnie możliwości zwiększenia stałej pojemności retencji powodziowej zbiornika Goczałkowice, którego rola w obniżeniu wielkości fali powodziowej i tak jest już znaczna. Według dotychczasowych ocen redukuje on wartość przepływu kulminacyjnego fali stuletniej o 40 – 50% . Skuteczność jego maleje ze wzrostem wezbrania (powyżej Q1%). Złożona sytuacja poniżej zbiornika (silne zagospodarowanie terenu, wpływ wezbrań Iłownicy, szkody górnicze) wymaga utrzymania wysokiego poziomu redukcji większych wezbrań. Powiększenie stałej rezerwy powodziowej umożliwi nie tylko utrzymanie tego poziomu redukcji dla wysokich wezbrań, ale także daje gwarancję jej osiągania w warunkach intensywnego rozwoju terenów sąsiednich i wyżej położonych, co ma istotny wpływ na znacznie wyższy dopływ powierzchniowy w warunkach wezbrań od zakładanego dotychczas. Zasięg oddziaływania rezerwy powodziowej zbiornika Goczałkowice sięga węzła Wisła – Przemsza – Soła i obejmuje gminy: Czechowice Dziedzice, Pszczyna, Wilamowice, Miedźna, Brzeszcze, Bojszowy, Oświęcim, Bieruń i Chełmek, w części objętych oddziaływaniem szkód górniczych. Realizacja tego zadania wymaga prac remontowych i modernizacyjnych obiektów zbiornika Goczałkowice oraz elementów systemu zaopatrzenia w wodę aglomeracji śląskiej. Zakres rzeczowy zadania: . Remont zapory bocznej oraz obiektów przepompowni chroniącej tereny depresyjne przy przejściu wielkich wód przez zbiornik; . Powiększenie stałej rezerwy powodziowej na zbiorniku poprzez zmianę gospodarki w systemie zaopatrzenia w wodę aglomeracji śląskiej i dostosowania do tych zmian pewnych elementów systemu. Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych W powiązaniu z systemem ochrony doliny Małej Wisły i Wisły poniżej zbiornika w zasięgu jego oddziaływania, nastąpi redukcja strat powodziowych o 90%. Dotyczy to wymienionych w opisie powyżej gmin dla Qmax > Q1%. Możliwość zwiększenia pojemności i czasu przetrzymania wód powodziowych (sterowanie wezbraniem) dla ograniczenia szkód powodziowych. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Zwiększenie częstotliwości zalewu terenów przybrzeżnych ekologicznymi Wisły, korzystne ze względów przyrodniczych . 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Znaczny wzrost bezpieczeństwa społeczności lokalnych społeczności zamieszkujących dolinę Wisły poniżej zbiornika, w tym na obszarze szkód górniczych. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Koszt porównywalny z korzyściami w okresie 20 lat powodzią w kontekście koszty - korzyści 5 Inne Bardziej korzystne warunki pracy wałów przeciwpowodziowych, mostów, ograniczenie erozji w korycie i związane z tym ograniczenie zakresu robót utrzymaniowych. Zabezpieczenie drogi ekspresowej Katowice – Bielsko.

47 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 3 Oś I Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym doliny Wisły na odcinku od ujścia Przemszy do ujścia Skawy, w tym modernizacja stopni wodnych Dwory i Smolice Charakterystyka zadania Zadanie dotyczy modernizacji części obwałowań Wisły i wałów cofkowych na silnie zagospodarowanym odcinku doliny Wisły, poddanym także presji oddziaływania powodziowego rzeki Soły, najbardziej powodziogennej ze względu na gwałtowność wezbrań w całym dorzeczu Górnej Wisły. Zakres rzeczowy zadania: . Opracowanie map zagrożenia i ryzyka powodziowego . Wykupy i wywłaszczenia terenu dla przygotowania zadań inwestycyjnych do realizacji . Badania stanu technicznego części istniejących obwałowań i opracowanie koncepcji ich przebudowy . Realizacja przebudowy obwałowań i ewentualnie budowa polderów (alternatywa dla Kanału Krakowskiego) . Modernizacja obiektów stopni wodnych Dwory i Smolice dla zapewnienia bezpieczeństwa ich pracy w warunkach przejścia wód katastrofalnych Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Bezpośrednich - o około 90% dla Qmax <= Q1%. Wysoki poziom istotności , gdyż proponowany zakres zadania obejmuje inwestycyjne działania zamykające modernizację systemu ochrony przeciwpowodziowej tego obszaru. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Do rozstrzygnięcia pozostaje problem utrzymania międzywala. ekologicznymi 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Znaczny. Obecna niepewność i brak bezpieczeństwa przy społeczności każdej powodzi wynika z występowania odcinków obwałowań w złym stanie technicznym. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Koszty realizacji zadania są porównywalne do kosztów strat powodzią w kontekście koszty - korzyści bezpośrednich i pośrednich w dolinie Wisły na obszarze powiatów oświęcimskiego i chrzanowskiego, z okresu 20 lat. 5 Inne Podniesienie bezpieczeństwa w okresie wysokich wezbrań w obszarach węzłowych rzek i oddziaływania stopni wodnych.

48 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 4 Oś I Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym doliny Wisły na odcinku od ujścia Skawy do ujścia Dunajca Charakterystyka zadania Zadanie dotyczy modernizacji obwałowań Wisły i wałów cofkowych na silnie zagospodarowanym odcinku doliny Wisły, o zróżnicowanym, ale generalnie bardzo wysokim wymaganym poziomie ochrony na całej długości rzeki na tym odcinku – wynoszącej ponad 130 kilometrów. Ochrona Krakowa przed powodzią wymaga dodatkowo zapewnienia możliwości ograniczenia napływu bardzo wysokich wód Wisły z położonego powyżej Krakowa odcinka Wisły. Istnieje potrzeba utworzenia powyżej Krakowa dodatkowej dużej, polderowej retencji dla redukcji wezbrań o Qmax > Q1%. Jest to rozwiązanie alternatywne dla kanału ulgi w Krakowie. Natomiast poniżej Krakowa występuje silny wpływ wód powodziowych Uszwicy i Dunajca, co ma dodatkowe znaczenie w warunkach oddziaływania wstecznego ich fal powodziowych na warunki przepływu na Wiśle w trakcie przejścia wód katastrofalnych. Zakres rzeczowy zadania (szczegółowy zakres zadań dotyczących zabezpieczenia przed powodzią aglomeracji Kraków w Zadaniu 11) : . Opracowanie map zagrożenia i ryzyka powodziowego . Opracowanie studialno – koncepcyjne i projektowe retencji polderowej powyżej Krakowa dla wezbrań o Qmax > Q1% . Wykupy i wywłaszczenia terenu dla przygotowania zadań inwestycyjnych do realizacji . Badania stanu technicznego części istniejącego obwałowań i opracowanie koncepcji ich przebudowy . Realizacja przebudowy obwałowań i ewentualnej budowy polderów (alternatywa dla Kanału Krakowskiego) . Modernizacja obiektów kanału Łączany – Skawina z częścią wiślaną dla zapewnienia bezpiecznego przejścia wód katastrofalnych . Roboty regulacyjne i utrzymaniowe . Realizacja stopnia wodnego Niepołomice (projekt przeniesiony z zadania 11) Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Bezpośrednich - o około 90%, dla Qmax ≤ Q1% oraz dla Qmax > Q1% w obrębie Krakowa. Wysoki poziom ochrony aglomeracji krakowskiej przed zagrożeniem ze strony rzeki Wisły. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Wskazane jest powstrzymanie erozji dna Wisły poniżej stopnia ekologicznymi Przewóz i podniesienie zwierciadła wód gruntowych w rejonie Puszczy Niepołomickiej. Rozwiązanie tych problemów przewiduje się w PROGRAMIE przez budowę stopnia wodnego. Wymaga to rozstrzygnięcia na etapie wariantowych prac koncepcyjnych z uwzględnieniem decyzji w zakresie utrzymania rodzaju żeglugi na tym odcinku Wisły (droga wodna górnej Wisły). W rezultacie rozwiązania wariantowe będą korzystniejsze ze względu na kryteria ekologiczne. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki i skuteczny w długiej perspektywie czasu. Wystąpi

49 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

społeczności obniżenie maksymalnych przepływów dla najwyższych wezbrań pod warunkiem utworzenia dużej retencji polderowej powyżej Krakowa. Pozwoli to na rezygnację z budowy kanału ulgi w Krakowie, przez co zmieni się podejście do zagospodarowania terenów w rejonie trasy planowanego kanału. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Kompleksowe i wariantowe podejście do problemu przynosi powodzią w kontekście koszty - korzyści wysokie korzyści społeczne i ekonomiczne. Minimalizuje też powstałe w przeszłości niekorzystne zmiany i stwarza bardziej korzystne warunki dla rozwiązań prośrodowiskowych poniżej Krakowa. 5 Inne Utrzymany jest wysoki poziom bezpieczeństwa powyżej Krakowa i następuje poprawa warunków przejścia najwyższych wezbrań przez Kraków, co ze względu na jego funkcję metropolitalną i historyczne zagospodarowanie tego odcinka Wisły jest szczególnie ważne.

50 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 5 Oś I Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym doliny Wisły na odcinku od ujścia Dunajca do ujścia Wisłoki Charakterystyka zadania Zadanie dotyczy modernizacji obwałowań Wisły i wałów cofkowych na średnio zagospodarowanym odcinku doliny Wisły, o zróżnicowanym, ale generalnie wysokim wymaganym poziomie ochrony na całej długości rzeki na tym odcinku o długości wynoszącej 67 kilometrów.

Zakres rzeczowy zadania: . Opracowanie map zagrożenia i ryzyka powodziowego . Wykupy i wywłaszczenia terenu dla przygotowania zadań inwestycyjnych do realizacji . Badania stanu technicznego części istniejących obwałowań i opracowanie koncepcji ich przebudowy . Realizacja przebudowy obwałowań Wisły oraz ewentualnie budowa polderów . Modernizacja i rozbudowa obwałowań cofkowych . Regulacje i roboty utrzymaniowe Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Bezpośrednich - o około 90% dla Qmax ≤ Q1%. Niezbędność modernizacji istniejącego systemu ochrony dla ograniczenia szkód powodziowych w mocno zainwestowanym obszarze. Wariantowo parametry wałów należy dostosować do możliwości ograniczenia oddziaływania Dunajca na ten odcinek Wisły, wynikające ze zmiany gospodarki wodnej na zbiornikach Dunajca oraz do stanu utrzymania międzywala. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Prace w obrębie rzeki realizowane wg dobrych praktyk dla robót ekologicznymi budowlanych i utrzymaniowych 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Ze względu na to, że odcinek pozostaje pod wpływem Dunajca i społeczności Wisły w procesie edukacji należy uświadomić społeczności lokalnej jaki jest poziom ochrony i od czego on zależy. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Najistotniejszym czynnikiem oceny są korzyści społeczne. powodzią w kontekście koszty - korzyści Bardzo trudne są inne warianty ochrony tego terenu, bo wiązałyby się z koniecznością licznych przesiedleń. 5 Inne Płaskie ukształtowanie doliny skutkujące rozległymi powierzchniami potencjalnych zalewów i długotrwałym spływem wód z nich przy rosnących kubaturach fal wezbraniowych o Qmax > Q2% na tych odcinkach generowanych przez wezbrania Wisły i Dunajca.

51 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 6 Oś I Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym doliny Wisły na odcinku od ujścia Wisłoki do ujścia Sanny Charakterystyka zadania Zadanie dotyczy modernizacji obwałowań Wisły i wałów cofkowych jej dopływów na silnie zagospodarowanym odcinku doliny Wisły, o zróżnicowanym, ale generalnie bardzo wysokim, wymaganym poziomie ochrony na całej długości rzeki na tym odcinku, wynoszącej ponad 60 km. Dodatkowo, prawobrzeżne tereny są zdegradowane wieloletnią eksploatacją złóż siarki, co znacznie powiększa zakres i zasięg zagrożenia powodziowego poprzez uruchomienie hydraulicznego kontaktu wód doliny Wisły i zawala, co wpływa na podwyższenie częstotliwości wahania zwierciadła wody wód podziemnych i dodatkowe uszkodzenia zabudowy na zawalu. Odcinki ujściowe Sanu, Trześniowki, Łęgu i Koprzywianki wymagają modernizacji wałów cofkowych na znacznej długości ze względu na płaskie ukształtowanie terenu. Zakres rzeczowy zadania: . Opracowanie map zagrożenia i ryzyka powodziowego uwzględniające wariantowo efektywność zbiorników retencyjnych Dunajca i zakładany stan utrzymania międzywala . Opracowanie szczegółowego studium ochrony obszaru z uwzględnieniem danych o szkodach z powodzi 2010 r. oraz zjawiska akumulacji rumowiska w korycie Wisły, dostarczanego przez jej dopływy . Wykupy i wywłaszczenia terenu dla przygotowania zadań inwestycyjnych do realizacji . Badania stanu technicznego części istniejących obwałowań i opracowanie koncepcji ich przebudowy . Realizacja przebudowy obwałowań i ewentualnie budowa polderów . Modernizacja i rozbudowa wałów cofkowych . Roboty regulacyjne i utrzymaniowe Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Bezpośrednich - o około 90% dla Qmax ≤ Q1%.. Niezbędność zastosowania środków technicznych przy modernizacji systemu ochrony dla ograniczenia szkód powodziowych w mocno zainwestowanym oraz zdegradowanym i podatnym na zagrożenie obszarze. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Prace w obrębie rzeki przygotowane i realizowane wg zasad ekologicznymi dobrych praktyk dla robót budowlanych; wypracowanie strategii utrzymania międzywała i koryta Wisły. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Znaczny, ze względu na dotychczasową niepewność i brak społeczności poczucia bezpieczeństwa, szczególnie po doświadczeniach z powodzi 2010 r. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Koszty realizacji zadania przewyższają wprawdzie koszty strat powodzią w kontekście koszty - korzyści bezpośrednich i pośrednich w dolinie Wisły na obszarze powiatów: tarnobrzeskiego, sandomierskiego, stalowowolskiego i kraśnickiego, z okresu 20 lat, ale systematyczny rozwój tych terenów wymaga ich ochrony poprzez kompleksową modernizację obecnego systemu ochrony. 5 Inne Efekty realizacji zadania zależą dodatkowo od faktu, że warunki

52 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

przepływu wielkich wód mogą się istotnie zmieniać na tym odcinku Wisły ze względu na nadmierną sedymentację rumowiska, pojawiającą się po zaprzestaniu eksploatacji kruszywa z rzek oraz szybki i intensywny rozwój roślinności w międzywalu.

53 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 7 Oś II Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji KATOWICE Charakterystyka zadania Rozwój aglomeracji Katowice spowodował i powoduje niekorzystne zmiany w systemie powierzchniowego odpływu wód burzowych i nie jest wspomagany ich wstępną retencją rekompensującą retencję naturalną. Rozwiązanie tego problemu wymaga oceny zagrożenia w warunkach obecnych i przyszłych oraz zastosowania odpowiednich środków technicznych i półtechnicznych dla obniżenia zagrożenia powodziowego obecnie i dla ograniczenia jego wzrostu w przyszłości na obszarze Katowic. Zakres rzeczowy zadania: . Opracowanie map zagrożenia powodziowego na terenie aglomeracji . Zastosowanie środków zwiększających retencję wód opadowych i przepustowość istniejącego systemu odpływu wód burzowych Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Redukcja strat wywołanych głównie podtopieniami o 80% dla opadów o prawdopodobieństwie przewyższenia ≥ 10%. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Proponowane rozwiązania powinny uwzględniać zasady ekologicznymi dobrych praktyk. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki ze względu na uciążliwość podtopień w warunkach społeczności miejskich – silnego zainwestowania komunalnego i technicznego w przyziomie i na poziomie gruntu. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Wysokie korzyści społeczne poprzez zmniejszenie powodzią w kontekście koszty - korzyści częstotliwości występowania podtopień i zalań. 5 Inne Tereny silnie zurbanizowane i rozwijane wymagające tego rodzaju interwencji dla ograniczenia zagrożenia powodziowego i jego wzrostu w przyszłości.

54 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 8 Oś II Ochrona przeciwpowodziowa zespołu aglomeracji BĘDZIN, DĄBROWA GÓRNICZA, MYSŁOWICE, SOSNOWIEC Charakterystyka zadania: Rozwój aglomeracji miejsko - przemysłowej powoduje niekorzystne zmiany w systemie powierzchniowego odpływu wód burzowych i nie jest wspomagany ich wstępną retencją, rekompensującą ubytek retencji naturalnej. Rozwiązanie tego problemu wymaga oceny zagrożenia w warunkach obecnych i przyszłych oraz zastosowania odpowiednich środków technicznych dla obniżenia zagrożenia powodziowego na obszarze Będzina, Dąbrowy Górniczej, Mysłowic i Sosnowca. Zakres rzeczowy zadania: . Opracowanie map zagrożenia powodziowego na terenie aglomeracji . Zastosowanie środków zwiększających retencję wód opadowych i przepustowość istniejącego systemu odpływu wód burzowych Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Redukcja strat wywołanych głównie podtopieniami o 80% dla opadów o prawdopodobieństwie przewyższenia ≥ 10%. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami W warunkach kształtowania systemu odpływu ekologicznymi powierzchniowego wód burzowych należy wdrażać zasady dobrych praktyk w utrzymaniu cieków. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki ze względu na dotychczasową uciążliwość podtopień społeczności w warunkach miejskich, tzn. silnego zainwestowania komunalnego i technicznego. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Wysokie korzyści społeczne poprzez zmniejszenie powodzią w kontekście koszty - korzyści częstotliwości występowania podtopień i zalań. 5 Inne Tereny silnie zurbanizowane i przekształcone wymagają uporządkowania gospodarki wodnej w zakresie ograniczenia zagrożenia podtopieniami.

55 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 9 Oś II Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji TYCHY Charakterystyka zadania: Rozwój aglomeracji Tychy powoduje niekorzystne zmiany w systemie powierzchniowego odpływu wód burzowych. Zmodernizowany system kanalizacji burzowej zwiększył przepływy w odbiornikach wód , którymi są cieki powierzchniowe. Konieczne jest zwiększenie przepustowości tych cieków lub budowa wspomagającej retencji. Rozwiązanie tego problemu wymaga oceny zagrożenia w warunkach obecnych i przyszłych oraz zastosowania odpowiednich środków technicznych i półtechnicznych dla obniżenia zagrożenia powodziowego obecnie i dla ograniczenia jego wzrostu w przyszłości na obszarze Tychów. Rzeczowy zakres zadania: . Opracowanie map zagrożenia powodziowego na terenie aglomeracji . Zastosowanie środków zwiększających retencję wód opadowych i przepustowość istniejącego systemu odpływu wód burzowych Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Redukcja strat wywołanych głównie podtopieniami o 80% dla opadów o prawdopodobieństwie przewyższenia ≤ 10%. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami W ramach kształtowania systemu odprowadzenia wód ekologicznymi burzowych z kanalizacji przez cieki powierzchniowe niezbędne jest umocnienie ich koryt. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki ze względu na dotychczasową uciążliwość podtopień społeczności w warunkach miejskich, tj. silnego zainwestowania komunalnego i technicznego oraz planów rozwojowych. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Wysokie korzyści społeczne poprzez zmniejszenie powodzią w kontekście koszty - korzyści częstotliwości występowania podtopień i zalań. 5 Inne Zabezpieczenie na wyższym poziomie, koniecznym ze względu na zurbanizowanie terenu

56 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 10 Oś II Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji BIELSKO - BIAŁA Charakterystyka zadania Aglomeracja Bielsko – Biała zlokalizowana jest w obrębie strefy najwyższych opadów w Polsce. Ukształtowanie terenu i jego zagospodarowanie oraz gęsta sieć rzeczna utrudniają rozwiązanie problemu redukcji wezbrań przez zbiorniki. Dominującym sposobem rozwiązania tego problemu jest ciężka regulacja cieków. Wymagana jest ocena zagrożenia pod kątem doboru rozwiązań podnoszących poziom bezpieczeństwa powodziowego aglomeracji. Rzeczowy zakres zadania: . Opracowanie map zagrożenia powodziowego na terenie aglomeracji . Zastosowanie środków zwiększających retencję wód opadowych i przepustowość istniejącego systemu odpływu wód burzowych . Prace regulacyjne na rzece Białej i innych ciekach miejskich Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Redukcja o 80% strat wywołanych głównie przez dużą dynamikę przepływów i podtopienia dla opadów o prawdopodobieństwie przewyższenia ≥10% oraz dla odpływu rzecznego Qmax ≤ Q1%. Niezbędność zastosowania środków poprawiających stan techniczny i zwiększających przepustowość rzeki Białej na odcinku aglomeracji. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami W warunkach realnego systemu odpływu powierzchniowego ekologicznymi wód burzowych i realizacji prac regulacyjnych kryteria ekologiczne są trudno osiągalne. Wybór rozwiązań, dokonany w wyniku ich analizy wariantowej powinien opierać się na zasadach dobrych praktyk, pomimo tych trudnych warunków. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki przy aktualnej uciążliwości erozji i podtopień społeczności w warunkach miejskich – silnego zainwestowania komunalnego i technicznego. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Korzyści społeczne i ekonomiczne bardzo wysokie, powodzią w kontekście koszty - korzyści środowiskowe o ograniczonym zakresie. 5 Inne Bezpieczeństwo powodziowe jest bardzo silnie związane ze stanem technicznym budowli i odpornością ich na wysokie wezbrania, charakteryzujące się dużymi prędkościami przepływu.

57 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 11 Oś II Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji KRAKÓW Charakterystyka zadania

Akceptowane powszechnie kryterium ochrony Krakowa przed powodzią to woda tzw. tysiącletnia, czyli Q0,1% z zachowaniem odpowiedniego – bezpiecznego wzniesienia budowli ochronnych ponad zwierciadło statyczne. Miasto rozwijające się w kierunku metropolii nie posiada ochrony na takie warunki, a ponadto brak jest możliwości, by osiągnąć ten poziom ochrony przy pomocy pojedynczych środków ze względu na historyczne uwarunkowania rozwoju miasta i istotne zmiany systemu hydrograficznego począwszy od przełomu XIX i XX wieku. Ochrona Krakowa przed powodzią wymaga wielu działań i środków, stąd podnoszenie bezpieczeństwa powodziowego realizowane jest etapami. Poszczególne elementy, wchodzące w zakres rzeczowy zadania muszą być poddane analizie i ocenie skuteczności w kontekście efektywności zbiornika Świnna – Poręba dla Krakowa, dotyczącej najwyższych wezbrań oraz zadań nr 1 – 4 niniejszego Programu. Rzeczowy zakres zadania: . Opracowanie map zagrożenia powodziowego miasta . Realizacja odwodnień terenów zagrożonych oraz działań rekompensujących utraconą retencję naturalną . Zabezpieczenie przeciwpowodziowe zlewni rzek Rudawy, Dłubni, Prądnika i Wilgi . Budowa zbiorników retencyjnych dla przechwycenia części wód burzowych . Regulacja rzek i potoków na terenie aglomeracji . Modernizacja obiektów stopni wodnych Kościuszko, Dąbie i Przewóz dla podniesienia bezpieczeństwa przeprowadzenia wód katastrofalnych . Budowa Kanału Krakowskiego odciążającego Wisłę w części śródmiejskiej – wariantowo budowa retencji polderowej powyżej Krakowa (Zadanie 4) oraz dostosowanie umocnień koryta Wisły w Krakowie pomiędzy bulwarami niskimi do warunków przejścia wezbrań powyżej Q1% . Budowa systemu monitoringu stanu technicznego bulwarów i wałów przeciwpowodziowych Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Sukcesywne podnoszenie poziomu ochrony przeciwpowodziowej miasta. Przy realizacji PROGRAMU należy ustalić hierarchię zadań według najwyższych wezbrań Wisły i pozostałych cieków na terenie aglomeracji. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami W przypadku koryta Wisły rozwiązania muszą być ekologicznymi podporządkowane konieczności uzyskania wysokiego zabezpieczenia miasta. Dotyczy to także małych cieków obwałowanych. Złagodzone kryteria można stosować do cieków pozostałych. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki pod warunkiem modernizacji wałów społeczności przeciwpowodziowych w Krakowie, uwzględnionej w Zadaniu 4 i wdrożenia systemu monitoringu, służącego ocenie ich stanu technicznego. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Korzyści społeczne i ekonomiczne bardzo wysokie,

58 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

powodzią w kontekście koszty – korzyści środowiskowe ograniczone na odcinkach miejskich cieków ze względu na silne zurbanizowanie obszaru i istniejące rozwiązania techniczne. 5 Inne W przypadku przepływów powyżej Q1% zagrożenie stateczności bulwarów niskich w wyniku istotnej niestabilności dna koryta.

59 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 12 Oś II Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji TARNÓW Charakterystyka zadania: Aglomeracja wymagająca także kompleksowego rozwiązania problemów zagrożenia powodziowego, wynikających z położenia części miasta w widłach rzek: Dunajec i Biała, charakteryzujących się dużymi i groźnymi wezbraniami Zagrożenie powodzią występuje często od wielu lat. Istniejące obiekty systemu ochrony przeciwpowodziowej wymagają modernizacji i dostosowania do aktualnych oczekiwań i wymagań technicznych Rzeczowy zakres zadania: . Opracowanie map zagrożenia powodziowego miasta . Realizacja odwodnień i środków rekompensujących ubytek retencji naturalnej . Przebudowa obwałowań przeciwpowodziowych oraz ich rozbudowa . Regulacja rzek i potoków na terenie aglomeracji, dostosowana do bezpiecznego przeprowadzenia wód powodziowych Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Redukcja strat o 80% przy wezbraniach nie przekraczających Q1%. Lokalnie dla przepływów wyższych. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Na odcinkach miejskich konieczność podporządkowania ekologicznymi rozwiązań bezpieczeństwu powodziowemu. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Sukcesywny w miarę realizacji zadań. społeczności 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Korzyści społeczne i ekonomiczne bardzo wysokie, powodzią w kontekście koszty – korzyści środowiskowe ograniczone na odcinkach miejskich cieków ze względu na silne zurbanizowanie obszaru. 5 Inne Bezpieczeństwo zależy od stanu technicznego wałów Dunajca i Białej.

60 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 13 Oś II Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji KIELCE Charakterystyka zadania Rozwój aglomeracji Kielce powoduje niekorzystne zmiany w systemie powierzchniowego odpływu wód burzowych i nie jest wspomagany ich wstępną retencją rekompensującą retencję naturalną. Rozwiązanie tego problemu wymaga oceny zagrożenia oraz zastosowania odpowiednich środków technicznych dla obniżenia zagrożenia powodziowego obecnie i dla ograniczenia jego wzrostu w przyszłości na obszarze Kielc. Rzeczowy zakres zadania: . Opracowanie map zagrożenia i ryzyka powodziowego na terenie aglomeracji . Realizacja środków zwiększających przepustowość istniejącego systemu odpływu wód burzowych oraz retencję wód opadowych Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Redukcja strat wywołanych głównie podtopieniami o 80% dla opadów o prawdopodobieństwie przewyższenia p≥ 10%. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Nie dotyczy ekologicznymi 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki ze względu na uciążliwość podtopień w warunkach społeczności miejskich – silnego zainwestowania komunalnego i technicznego. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Korzyści społeczne i ekonomiczne wysokie, środowiskowe powodzią w kontekście koszty – korzyści ograniczone. 5 Inne Obszar nie poddany istotnym wpływom zlewni zewnętrznych w zakresie zasilania wodami powierzchniowymi.

61 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 14 Oś II Ochrona przeciwpowodziowa aglomeracji RZESZÓW Charakterystyka zadania Problemy zagrożenia powodziowego aglomeracji Rzeszów wiążą się z zagrożeniem od strony potoków: Strug i Przyrwa a także z przepustowością Wisłoka w rejonie oddziaływania stopnia wodnego Rzeszów, którego zadaniem jest utrzymanie piętrzenia dla ujęcia wody na zaopatrzenie miasta Rzeszów. Zagrożenie powodziowe rośnie wraz z rozwojem miasta i problem wymaga systematycznego podejścia. Rzeczowy zakres zadania: . Opracowanie map zagrożenia powodziowego na terenie aglomeracji . Przebudowa koryta rzeki Strug wraz z budową odcinkowego jej obwałowania . Zabezpieczenie przed powodzią od strony potoku Przyrwa . Modernizacja stopnia wodnego Rzeszów wraz z poprawą przepustowości koryta Wisłoka w obszarze oddziaływania stopnia. Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Redukcja o 80% strat wywołanych głównie podtopieniami dla opadów o prawdopodobieństwie przewyższenia p≤ 10% oraz dla odpływu rzecznego Qmax ≤ Q1%. Podniesienie bezpieczeństwa ujęcia wody dla miasta Rzeszów także w kontekście tworzenia się zatorów lodowych w cofce piętrzenia. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Na odcinku miejskim wymagana jest stabilność koryta zarówno ekologicznymi w układzie poziomym jak i pionowym. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki, ze względu na dotychczasową uciążliwość podtopień społeczności w warunkach miejskich, tzn. silnego zainwestowania komunalnego i technicznego oraz intensywność zalądowania zbiornika Rzeszów. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Korzyści społeczne i ekonomiczne bardzo wysokie. Na obszarze powodzią w kontekście koszty - korzyści zbiornika, powyżej stopnia Rzeszów wytworzyły się obszary o wysokich walorach przyrodniczych. 5 Inne Istniejący system sieci rzecznej w obrębie miasta z utrzymywanym piętrzeniem na stopniu Rzeszów uzasadnia charakter zakresu zadania. W wyniku oceny zagrożenia na podstawie wykonanych map tego zagrożenia może zajść konieczność poszerzenia zakresu zadania o projekty mające na celu lokalne podniesienie bezpieczeństwa dla przepływów Qmax > Q1%.

62 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 15 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewniach bezpośrednich dopływów Małej Wisły powyżej zbiornika Goczałkowice Charakterystyka zadania Zlewnia Małej Wisły powyżej zbiornika Goczałkowice, posiada górski i podgórski charakter. Wisła i jej dwa główne dopływy Brennica i Knajka są prawie na całej długości uregulowane, ze względu na koncentrację zagospodarowania w dolinach tych rzek. Ochrona przed powodzią jest w tym obszarze ukierunkowana na ograniczenie szkód i strat powodziowych występujących w charakterystycznych dla obszarów górskich warunkach przejścia wielkich wód. Wezbrania nie wywołują długotrwałych zalewów i podtopień. Charakteryzują się natomiast gwałtownym przejściem fal, które z powodu dużych prędkości przepływu, nawet przy niskich głębokościach, uruchamiają procesy koryto twórcze. W efekcie, na skutek erozji dennej i bocznej następuje podmycie brzegów. Duża prędkość przepływu powoduje także transport materiału drzewnego i skalnego oraz niszczy obiekty zlokalizowane w strefie przybrzeżnej, co jest przyczyną dodatkowego obciążenia wody. Skutkiem są jeszcze większe straty i szkody w rejonie niżej położonym. Dodatkowo, mosty i przepusty, nie dostosowane do warunków przejścia wód wysokich, powodują nie tylko piętrzenie wezbrania, lecz są „rozbierane” po wcześniejszym zablokowaniu przez drzewa i krzewy i uruchomieniu procesu intensywnej erozji bocznej i dennej w rejonie tych obiektów. Ten region jest turystyczną atrakcją Polski. Zlokalizowane są tu ośrodki wypoczynkowo – lecznicze (słynne solanki), a także ośrodki turystyczne – podstawa stałego wypoczynku i baza wypadowa dla wędrówek po Beskidzie Śląskim. Plany rozwojowe są w tym zakresie duże. Dojazd do tego obszaru i komunikację na jego terenie zapewnia transport drogowy i kolejowy w dolinach rzek i potoków. Zadanie ze względu na swój charakter (głównie roboty zabezpieczające stabilizację koryta) realizowane będą w sposób systematyczny, aby zapobiegać zagrożeniu i szkodom w czasie wezbrań. Rzeczowy zakres zadania: . Przygotowanie dokumentacji i wykup gruntów . Odcinkowa przebudowa i rozbudowa umocnień koryt rzecznych dla ograniczenia szkód powodziowych. Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że straty zostaną zredukowane o około 60% dla przepływów Qmax < Q1%. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Odbudowa naturalnych procesów rumowiskowych w zakresie ekologicznymi możliwym do uzyskania, poprzez zastosowanie dobrych praktyk w pracach projektowych i budowlanych. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki, ze względu na dotychczasowe negatywne społeczności doświadczenia zarówno w zakresie bezpośredniego zagrożenia, jak i uciążliwości w okresie powodziowym i popowodziowym. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Przy zastosowaniu dobrych praktyk możliwe jest osiągnięcie powodzią w kontekście koszty - korzyści korzyści o charakterze ekonomicznym, społecznym i środowiskowym. 5 Inne Efekty i trwałość rozwiązań zależy od utrzymania koryta wielkich wód w dobrym stanie technicznym.

63 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 16 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewni Iłownicy, w tym budowa zbiornika Międzyrzecze na Jasienicy Charakterystyka zadania Zlewnia Iłownicy jest stosunkowo mała (201 km2), wydzielona ze zlewni Małej Wisły ze względu na ujście do Wisły poniżej zbiornika Goczałkowice. Jest to zlewnia w istotnym stopniu przekształcona antropogenicznie. Ponad 20 km jej układu hydrograficznego jest całkowicie uregulowane, a ponadto występuje ciężka zabudowa odcinkowa. Odcinki Wapienicy i Iłownicy są obwałowane. Ochrona przed powodzią jest w tym obszarze ukierunkowana na ograniczenie szkód i strat powodziowych, występujących ze względu na charakterystyczne dla obszarów górskich warunkach przejścia wielkich wód. W dolnym odcinku, gdzie występuje znaczne zmniejszenie spadków, następuje szybki wzrost stanów wody, co zagraża terenom przybrzeżnym i stabilności wałów. Rzeczowy zakres zadania: . Przygotowanie dokumentacji, modernizacja i rozbudowa obwałowań oraz realizacja robót regulacyjnych . Budowa zbiornika retencyjnego na potoku Jasienickim – zbiornik Międzyrzecze. Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że straty na odcinkach ubezpieczonych zostaną zredukowane o około 80% dla przepływów Qmax < Q1%. Efektywność zbiornika Międzyrzecze wymaga oceny na etapie studium wykonalności. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Częściowa odbudowa naturalnych procesów rumowiskowych; ekologicznymi zakres zależy od wariantu rozwiązania. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wyższy od dotychczasowego; niezbędne jest szczegółowe społeczności studium w tym zakresie. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Korzyści społeczne, ekonomiczne i środowiskowe są w sposób powodzią w kontekście koszty - korzyści zróżnicowany rozłożone na długości poszczególnych odcinków cieków, co związane jest z ukształtowaniem i zagospodarowaniem terenu w obrębie oddziaływania cieków. 5 Inne Tereny silnie zagospodarowane, wymagające zabezpieczenia.

64 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 17 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewni Przemszy, w tym modernizacja obiektów zbiornika Kozłowa Góra oraz zabezpieczenie przed powodzią miasta Jaworzno Charakterystyka zadania Zlewnia rzeki Przemszy obejmuje obszar 2 121 km2, który tworzą zlewnie: . Czarnej Przemszy (ponad 1 000 km2) - zlewnia zurbanizowana i uprzemysłowiona z miastami: Zawiercie, Poręba, Siewierz, Dąbrowa Górnicza, Będzin, Sosnowiec i Mysłowice; . Brynicy (blisko 500 km2) – prawobrzeżny dopływ Czarnej Przemszy ze zbiornikiem retencyjnym Kozłowa Góra; zlewnia zurbanizowana i uprzemysłowiona (miasta: Świerklaniec, Piekary Śląskie, Czeladź i częściowo Mysłowice i Sosnowiec); . Białej Przemszy (blisko 900 km2) - zasilana licznymi dopływami jurajskimi, głównie na terenie gmin Chełmek i Sławków, gdzie zlokalizowano kopalnie ołowiu; po zakończeniu ich eksploatacji nastąpiło poważnie zniekształcenie stosunków wodnych. Ochrona przed powodzią jest w tym obszarze ukierunkowana na ograniczenie szkód i strat powodziowych występujących w warunkach charakterystycznych dla przejścia wielkich wód rzek nizinnych z silnie rozwiniętym zagospodarowaniem w rejonie ich dolin, a także na podniesienie bezpieczeństwa poprzez wykorzystanie zbiornika Kozłowa Góra oraz na zabezpieczenie przed powodzią miasta Jaworzno. Rzeczowy zakres zadania: . Odcinkowe regulacje rzek dla ograniczenia szkód powodziowych obejmujące dokumentację projektową i roboty budowlane . Modernizacja obiektów zbiornika wodnego Kozłowa Góra . Zabezpieczenie przed powodzią miast: Jaworzno, Chełmek i Chełm Śląski Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że straty zostaną zredukowane w obszarze Jaworzna o około 90% dla przepływów Qmax < Q1% oraz dla opadów o prawdopodobieństwie przewyższenia p ≥ 10% , zaś inwestycje przeciwpowodziowe ograniczą ich przyszły wzrost w warunkach rozwoju. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Oddziaływanie szkód górniczych i obszary zurbanizowane ekologicznymi wymuszają stosowanie rozwiązań mniej przyjaznych dla środowiska. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Na tym etapie szacowany jako wysoki. Wymagane jest społeczności uszczegółowienie rozwiązań. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Miarą tej oceny są głównie straty powodziowe, ale także powodzią w kontekście koszty - korzyści bezpieczeństwo lokalnej społeczności, przy jednoczesnej poprawie warunków środowiskowych. 5 Inne Tereny silnie zurbanizowane i w części narażone na szkody górnicze – wymagające interwencji.

65 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 18 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewniach bezpośrednich dopływów Wisły od przekroju Goczałkowice do ujścia Skawy (bez zlewni Soły) Charakterystyka i zakres zadania Zadanie dotyczy zlewni: Pszczynki (268 km2), Gostyni (349 km2), Białej (139 km2) oraz niewielkich dopływów bezpośrednich Wisły pomiędzy ujściem Soły i Iłownicy, która uchodzi do Wisły tuż poniżej zbiornika Goczałkowice. Są to obszary oddziaływania obwałowań samej Wisły. Ograniczenie zasięgu szkód powodziowych związane jest ze stanem obwałowań i ograniczeniem zagrożeń dla ich stanu technicznego od strony koryta rzeki. Jest to teren silnie zagospodarowany, w którym oddziaływania antropogeniczne są głównym źródłem zagrożenia powodziowego od strony rzek i potoków. Regulacje i umocnienia koryt rzek i potoków są tutaj podstawowym środkiem ochrony przed powodzią i ograniczenia szkód i strat powodziowych. Zbiornik Łąka posiada bardzo małą rezerwę powodziową, a wały pełnią istotną rolę w ochronie przed powodzią. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła 50-65 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na wartość blisko 8 mln zł. Są to poważne pozycje, o charakterze kosztów ekonomicznych i społecznych. Rzeczowy zakres zadania: . Wywłaszczenia i wykupy gruntów . Odcinkowe regulacje i umocnienia koryt . Modernizacja wałów przeciwpowodziowych Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że straty zostaną zredukowane o około 60% dla przepływów Qmax < Q1%, zaś roboty zabezpieczające ograniczą ich przyszły wzrost w warunkach rozwoju. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Częściowa odbudowa naturalnych procesów rumowiskowych. ekologicznymi 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki, przy kompleksowym podejściu do rozwiązania społeczności problemu ochrony przed powodzią i utrzymaniu dobrego stanu technicznego obiektów systemu ochrony. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Miarą tej oceny jest głównie ograniczenie wysokich strat powodzią w kontekście koszty - korzyści powodziowych oraz wzrost bezpieczeństwa lokalnej społeczności, przy zachowaniu walorów środowiskowych. 5 Inne Tereny silnie zurbanizowane – wymagające interwencji.

66 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 19 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewni Soły, w tym modernizacja obiektów zbiorników kaskady Soły Charakterystyka i zakres zadania Zlewnia Soły wraz ze swym układem hydrograficznym stanowi najbardziej powodziogenną zlewnię w dorzeczu Górnej Wisły ze względu na gwałtowność wezbrań. Powierzchnia tej zlewni wynosi 1 390 km2 i jest zróżnicowana w górnym i dolnym biegu rzeki. Górna część – do przekroju Żywiec, to zlewnia górska o bardzo stromych zboczach. Tutaj osadnictwo koncentrowało się i koncentruje nadal w dolinach rzek i potoków. Dolna część zlewni Soły, poniżej kaskady jej zbiorników retencyjnych ma charakter podgórski, ale nadal dynamika przepływów wysokich decyduje o kształtowaniu się (wysokość i czas kulminacji) fali powodziowej na Wiśle. W górnej części zlewni ochrona przed powodzią jest ukierunkowana na ograniczenie szkód i strat powodziowych występujących w warunkach przejścia wielkich wód, charakterystycznych dla obszarów górskich. Wezbrania nie wywołują długotrwałych zalewów i podtopień lecz charakteryzują się gwałtownym przejściem fali, która przez wysoką prędkość przepływu nawet przy niskich głębokościach, uruchamia procesy koryto twórcze. W efekcie następuje podmycie brzegów na skutek erozji dennej i bocznej. Z powodu wysokiej prędkością przepływu zachodzi transport materiału drzewnego i skalnego oraz niszczenie majątku w strefie przybrzeżnej, powoduje dodatkowe obciążenie wody i jeszcze większe straty i szkody w rejonie niżej położonym. W dolnej części zlewni mamy do czynienia z rozwiniętą urbanizacją i z obiektami dziedzictwa (Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz – Birkenau). Obszar węzłowy Wisła – Soła znajduje się pod wpływem stopnia w Broszkowicach na Sole i Dwory na Wiśle, dwóch mostów i ujścia Przemszy. Najbardziej zagrożone miejscowości to Rajcza, Milówka, Żywiec , Czaniec, , Czernichów, Porąbka i Oświęcim. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła blisko 140 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na ponad 17 mln zł. Rzeczowy zakres zadania: . Opracowanie map zagrożenia i ryzyka powodziowego . Wywłaszczenia i wykupy gruntów pod regulacje i umocnienia koryt rzek i potoków . Odcinkowe regulacje i umocnienia koryt rzek, potoków i młynówek . Budowa kanałów ulgi . Modernizacja obiektów zbiorników kaskady Soły Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że straty zostaną zredukowane o około 75% dla przepływów Qmax < Q1%. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Częściowa odbudowa naturalnych procesów rumowiskowych ekologicznymi przy zastosowaniu dobrych praktyk. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej W terenach zurbanizowanych wysoki, na pozostałych odcinkach społeczności dostosowany do rodzaju zagospodarowania. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Korzyści społeczne wysokie, koszty ekonomiczne uzasadnione, powodzią w kontekście koszty - korzyści korzyści środowiskowe sukcesywnie podnoszone. 5 Inne Tereny zurbanizowane w dolinach rzek i potoków mają charakter górski, czyli charakteryzują się koncentracją dróg komunikacyjnych i zabudowy trwałej w strefie przybrzeżnej.

67 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 20 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewni Skawy (bez zbiornika Świnna Poręba) Charakterystyka zadania Zlewnia Skawy, wraz ze swym układem hydrograficznym, stanowi trzecią pod względem powodziogenności zlewnię w dorzeczu Górnej Wisły. Powierzchnia jej wynosi 1 160 km2 i jest zróżnicowana w górnym i dolnym biegu rzeki. Górna część dorzecza – do przekroju Wadowice, to zlewnia górska o bardzo stromych zboczach. Tutaj osadnictwo koncentrowało się i koncentruje nadal w dolinach rzek i potoków. Dolna część zlewni Skawy ma charakter podgórski. W górnej części zlewni ochrona przed powodzią jest ukierunkowana na ograniczenie szkód i strat powodziowych występujących w warunkach przejścia wielkich wód, charakterystycznych dla obszarów górskich. Wezbrania nie wywołują długotrwałych zalewów i podtopień lecz charakteryzują się gwałtownym przejściem fali, która przez wysoką prędkość przepływu, nawet przy niskich głębokościach, uruchamia procesy koryto twórcze. W efekcie następuje podmycie brzegów na skutek erozji dennej i bocznej. W efekcie, przy wysokich prędkościach przepływu zachodzi transport materiału drzewnego i skalnego. Niszczenie majątku w strefie przybrzeżnej jest przyczyną dodatkowego obciążenie wody, co powoduje jeszcze większe straty i szkody w rejonie niżej położonym. W dolnej części zlewni mamy do czynienia z rozwiniętą, ale rozproszoną urbanizacją. Budowany zbiornik Świnna Poręba, który ze swoją retencją powodziową w granicach 60 mln m3 będzie elementem ochrony Krakowa przed powodzią, zabezpieczy także całkowicie dolinę Skawy poniżej. W związku z tym ochrona planowana w ramach tego zadania jest ukierunkowana na rejony jej dopływów. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła 310 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na w wartości przekraczające 38 mln zł. W roku 2010 nie oddany jeszcze do eksploatacji zbiornik Świnna Poręba zretencjonował ok. 60 mln m3 wody i w istotnym zakresie obniżył bardzo wysokie wezbranie do Krakowa włącznie. Rzeczowy zakres zadania: . Opracowanie map zagrożenia i ryzyka powodziowego . Wywłaszczenia i wykupy gruntów pod regulacje i umocnienia koryt rzek i potoków . Odcinkowe regulacje i umocnienia koryt rzek i potoków . Modernizacja jazu Grodzisko na Skawie dla ograniczenia zagrożenia bezpieczeństwa budowli Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że straty zostaną zredukowane o około 60% dla Qmax < Q1% powyżej zbiornika, a dla przepływów Qmax > Q1% poniżej niego (przy niższych wezbraniach straty nie występują). 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Częściowa odbudowa naturalnych procesów rumowiskowych ekologicznymi i wykonanie prac regulacyjnych zgodnie z dobrymi praktykami. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej W terenach zurbanizowanych wysoki, na pozostałych odcinkach społeczności dostosowany do rodzaju zagospodarowania. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Według aktualnej oceny poprawa bezpieczeństwa stosunkowo powodzią w kontekście koszty - korzyści wysoka powyżej zbiornika i bardzo wysoka poniżej niego. 5 Inne Tereny zurbanizowane w dolinach rzek i potoków mają charakter górski - koncentracja dróg komunikacyjnych i zabudowy trwałej w strefie przybrzeżnej.

68 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 21 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewniach bezpośrednich dopływów Wisły od ujścia Skawy do ujścia Skawinki ze zlewnią Skawinki Charakterystyka zadania Zadanie dotyczy zlewni mniejszych cieków na zawalu Wisły, odprowadzających wody z obszaru odciętego przez wały poprzez śluzy wałowe lub śluzy i przepompownie. Większe cieki posiadają obwałowania cofkowe o niższej klasie bezpieczeństwa w stosunku do wałów Wisły. Zagrożenie w tej sytuacji może być wielokierunkowe. W obszarach tych sukcesywnie postępuje rozwój zagospodarowania, co podnosi zagrożenie powodziowe i wymaga interwencji w celu jego ograniczenia. Szkody powodziowe wywołują w tym obszarze straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła ponad 70 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na blisko 9 mln zł. Rzeczowy zakres zadania: . Prace przygotowawcze i studialne dla zadań inwestycyjnych . Odcinkowe kształtowanie koryt cieków, usuwanie skutków poprzednich powodzi, poprawa stanu technicznego wałów, modernizacja śluz i przepompowni Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji zadania straty zostaną zredukowane o około 90% dla przepływów Qmax < Q1% i opadów o prawdopodobieństwie p>10%. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Wykonanie prac utrzymaniowych zgodnie z dobrymi praktykami. ekologicznymi 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki w dalszej perspektywie. Istotna jest kolejność społeczności i koordynacja prac i działań. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Miarą tej oceny są głównie straty powodziowe, korzyści ze powodzią w kontekście koszty - korzyści wzrostu poczucia bezpieczeństwa i ochrony majątku społecznego i indywidualnego. Inne Tereny, w których rozwija się urbanizacja. 5

69 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 22 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewniach bezpośrednich dopływów Wisły od ujścia Skawinki do ujścia Potoku Kościelnickiego ze zlewnią tego potoku Charakterystyka zadania Zadanie dotyczy następnej zlewni na zawalu Wisły, odwadnianej małymi ciekami ze swoimi wewnętrznymi problemami powodziowymi w małym układzie hydrograficznym. W obszarach tych sukcesywnie postępuje rozwój zagospodarowania, co podnosi zagrożenie powodziowe i wymaga interwencji dla jego ograniczenia. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła blisko 15 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na blisko 2 mln zł. Rzeczowy zakres zadania: . Prace przygotowawcze dla zadań inwestycyjnych, w tym wykupy i wywłaszczenia . Odcinkowe kształtowanie cieków odwadniających teren zawala . Modernizacja systemów odwadniających . Budowa zbiorników retencyjnych Pasternik i Sułkowice z funkcją powodziową Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji zadania straty zostaną zredukowane o około 90% dla przepływów Qmax < Q1% i opadów o p>10% 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Prace utrzymaniowe i regulacyjne wykonane zgodnie z dobrymi ekologicznymi praktykami. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki w dalszej perspektywie (realizacja zadania głównie społeczności w trzecim etapie PROGRAMU). Istotna jest kolejność i koordynacja prac i działań. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Miarą tej oceny są głównie straty powodziowe, korzyści ze powodzią w kontekście koszty - korzyści wzrostu poczucia bezpieczeństwa i ochrony majątku społecznego i indywidualnego. 5 Inne Tereny, w których postępuje proces urbanizacji. Budowa zbiorników powinna by uzasadniona wynikiem oceny wariantowych koncepcji zabezpieczeń i studiów wykonalności.

70 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 23 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewniach bezpośrednich dopływów Wisły od ujścia Potoku Kościelnickiego do ujścia Dunajca (bez zlewni Uszwicy, Raby i Dunajca) Charakterystyka zadania Zadanie dotyczy ostatniej części zlewni na zawalu Wisły, przed ujściem Dunajca, ze swoimi wewnętrznymi problemami powodziowymi, podobnymi jak opisane w zad. 21 i 22. W obszarze tym sukcesywnie postępuje rozwój zagospodarowania, co podnosi zagrożenie powodziowe i wymaga interwencji celem jego ograniczenia. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 sięgnęła 130 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na ponad 16 mln zł. Rzeczowy zakres zadania: . Prace przygotowawcze dla zadań inwestycyjnych, w tym wykupy i wywłaszczenia . Odcinkowe kształtowanie cieków odwadniających z usuwaniem skutków powodzi i modernizacja przepompowni . Budowa zbiornika retencyjnego Szarbia z funkcją powodziową Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji zadania straty zostaną zredukowane o około 80% dla przepływów Qmax < Q1% i opadów o p > 10%. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Prace utrzymaniowe i regulacyjne wykonane zgodnie z dobrymi ekologicznymi praktykami. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki w dalszej perspektywie (realizacja prac w drugim społeczności i trzecim etapie PROGRAMU). Istotna jest kolejność i koordynacja prac i działań. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Miarą tej oceny są głównie straty powodziowe, korzyści ze powodzią w kontekście koszty - korzyści wzrostu bezpieczeństwa i ochrony majątku społecznego i indywidualnego. 5 Inne Tereny, w których postępuje proces urbanizacji. Budowa zbiorników powinna być uzasadniona wynikiem oceny wariantowych koncepcji zabezpieczeń przeciwpowodziowych i studiów wykonalności.

71 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 24 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewni Raby, w tym budowa zbiorników retencyjnych Charakterystyka zadania Zlewnia Raby ma powierzchnię 1 537 km2, jest zróżnicowana geograficznie - wyróżnić można jej trzy podobszary: górny o spadku średnim 0,85%, środkowy o spadku 0,23% i dolny o spadku 0,06%. To zróżnicowanie zmienia lokalizacja zbiornika Dobczyce, który na długości około 18 kilometrów poniżej „wyrównuje” część środkową i dolną, co w rezultacie powoduje, że zlewnia należy do dwubiegowych, obejmujących bieg górny i dolny. W górnej części zlewni, podobnie jak w zlewniach Soły i Skawy, ochrona przed powodzią jest ukierunkowana na ograniczenie szkód i strat powodziowych w warunkach przejścia wielkich wód, charakterystycznych dla obszarów górskich. Wezbrania nie wywołują długotrwałych zalewów i podtopień lecz charakteryzują się gwałtownym przejściem fali, która przez wysoką prędkość przepływu, nawet przy niskich głębokościach, uruchamia procesy koryto twórcze. W efekcie następuje podmycie brzegów na skutek erozji dennej i bocznej. Przy wysokiej prędkości przepływu następuje transport materiału drzewnego i skalnego. Powoduje to dodatkowe niszczenie majątku w strefie przybrzeżnej, co skutkuje dodatkowym obciążeniem wody i jeszcze większymi stratami i szkodami w rejonie niżej położonym. W dolnej części zlewni mamy do czynienia z rozwiniętą, ale rozproszoną urbanizacją. Miasta skupiające osadnictwo to: Bochnia, Myślenice, Dobczyce, Rabka Zdrój, Chabówka, Mszana Dolna i Gdów oraz wsie: Raba Niżna i Wyżna. Występuje tutaj zagrożenie częstymi powodziami. Zbiornik Dobczyce posiada rezerwę powodziową znaczącą jak dla potrzeb ograniczenia zagrożenia powodziowego do Q1%, ale zasięg jego oddziaływania jest niewystarczający, a na dopływach Raby poniżej zbiornika zagrożenie powodziowe występuje i wzrasta wraz z rozwojem tych terenów. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 przekroczyła 260 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na wartość bliską 33 mln zł. Rzeczowy zakres zadania: . Opracowanie map ryzyka powodziowego . Prace przygotowawcze dla zadań inwestycyjnych, w tym wykupy i wywłaszczenia . Odcinkowe kształtowanie rzek i potoków, powiązane z usuwaniem skutków powodzi i z zabezpieczeniem brzegów, zabezpieczenie terenów zurbanizowanych zagrożonych powodziami . Budowa zbiorników retencyjnych Trzciana i Konina z funkcją powodziową . Modernizacja obiektów zbiornika wodnego Dobczyce Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji zadania straty zostaną zredukowane o około 80% dla przepływów Qmax < Q1%. Zwiększona stała rezerwa powodziowa zbiornika Dobczyce podniesie jego efektywność dla wysokich wezbrań. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Prace regulacyjne wykonane zgodnie z dobrymi praktykami ekologicznymi i dostosowane do rodzaju zagospodarowania terenu. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki. Istotna jest kolejność i koordynacja prac i działań. społeczności 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Miarą tej oceny są głównie straty powodziowe, korzyści ze powodzią w kontekście koszty - korzyści wzrostu bezpieczeństwa i ochrony majątku społecznego

72 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

i indywidualnego. 5 Inne Tereny, w których postępuje proces urbanizacji. Budowa zbiorników powinna by uzasadniona wynikiem oceny wariantowych koncepcji zabezpieczeń przeciwpowodziowych i studiów wykonalności.

73 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 25 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewni Uszwicy, w tym budowa zbiorników retencyjnych Charakterystyka zadania Zlewnia Uszwicy ma powierzchnię o wielkości zaledwie 323 km2, ale na jej obszarze występuje wyraźne zróżnicowanie na część górską oraz bliską nizinnej. Dlatego należy ona do najtrudniejszych z punktu widzenia opanowania zagrożenia powodziowego, które jest generalnie bardzo wysokie i występuje cyklicznie. Ostatnia bardzo duża powódź miała miejsce w roku 1997. Przyniosła ona tutaj niewiarygodnie wysokie straty, biorąc pod uwagę wielkość tego obszaru. Generalnie, zagrożenie powodziowe generuje Uszwica, która została zamknięta gorsetem zabudowy. W końcowym odcinku jest ona obwałowana. Dodatkowo, tereny „rezerwowe” dla retencjonowania wód wezbraniowych zostały przed blisko 20 laty zabudowane nowymi osiedlami, zaś mosty wprowadziły dodatkowe utrudnienie w swobodnym odprowadzeniu wielkich wód. Najwyższe zagrożenie generuje górna część zlewni aż do Brzeska. Zagrożenie to przenosi się aż po Borzęcin, w którym przepustowość koryta wielkiej wody, odniesiona do wartości przepływów prawdopodobnych, jest najmniejsza. Ograniczenie zagrożenia wymaga wieloskładnikowych działań tak, aby uzyskać efekt w miejscach jego koncentracji. Dotyczy to zarówno retencjonowania wód wezbraniowych i gospodarowania wodami opadowymi tak, aby mogły swobodnie odpłynąć, jak i prac ograniczających szkody w rejonie rzeki Uszwicy poprzez regulację i umocnienia jej koryta. Szkody powodziowe wywołują w zlewni Uszwicy straty, których wartość w latach 2001-08 przekroczyła 56 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na 7 mln zł. Rzeczowy zakres zadania: . Prace przygotowawcze dla zadań inwestycyjnych, w tym wykupy i wywłaszczenia . Kształtowanie koryt rzek i potoków, połączone z usuwaniem szkód powodziowych . Przebudowa wału przeciwpowdziowego . Budowa suchych zbiorników retencyjnych: Lipnica, Gosprzydowa i Brzesko-Okocim na Uszwicy Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po zrealizowaniu projektów straty zostaną zredukowane o około 90% dla przepływów Qmax ≤ Q1%. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Wykonanie prac projektowych, budowlanych i regulacyjnych ekologicznymi zgodnie z dobrymi praktykami. Konieczność utrzymania bardzo dobrego stanu międzywala na odcinku miejscowości Borzęcin ze względu na bardzo niską przepustowość koryta. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Istotnie większy po realizacji kompleksowych rozwiązań. społeczności 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Miarą tej oceny jest redukcja strat powodziowych, korzyści ze powodzią w kontekście koszty - korzyści wzrostu bezpieczeństwa i ochrony majątku oraz uwzględnione w możliwym zakresie warunki środowiskowe. 5 Inne Propozycje programowe dla Uszwicy ustalone zostały w oparciu o wariantowe analizy, których wynik zyskał akceptację RDOŚ w Krakowie.

74 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 26 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewni Dunajca (bez zlewni Białej), w tym zabezpieczenie przed powodzią miasta Nowy Sącz Charakterystyka zadania Zlewnia ta posiada powierzchnię 5 821 km2 i należy do najbardziej obarczonej szkodami i stratami powodziowymi, ze względu na zróżnicowane źródła i przyczyny zagrożenia powodziowego. Generalnie wyróżnić należy cztery jej części: górną - powyżej zbiornika Czorsztyn, położoną poniżej część obarczoną oddziaływaniem rzeki Poprad łącznie z miastem Nowy Sącz leżącym u zbiegu tych rzek, trzecią część - przejściową w obrębie oddziaływania kaskady Dunajca, Rożnów – Czchów, wraz ze zlewnią Łososiny, o jednym z najwyższych wskaźników zagrożenia powodziowego, oraz część czwartą - dolną poniżej zbiornika Czchów. Każda z tych części posiada odrębny zakres zagrożenia i ochrony, a tym samym także ukierunkowania na sposób poprawy tej ochrony. W części górnej, obejmującej także zlewnię Popradu i Łososiny, ochrona przed powodzią jest ukierunkowana na ograniczenie szkód i strat powodziowych w warunkach przejścia wielkich wód, charakterystycznych dla obszarów górskich. Wezbrania nie wywołują długotrwałych zalewów i podtopień lecz charakteryzują się gwałtownym przejściem fali powodziowej, która przez wysoką prędkość przepływu, nawet przy niskich głębokościach uruchamia procesy koryto twórcze. W efekcie następuje podmycie brzegów na skutek erozji dennej i bocznej, co przy wysokiej prędkością przepływu powoduje transport materiału drzewnego i skalnego oraz niszczenie majątku w strefie przybrzeżnej. To dodatkowe obciążenie wody powoduje jeszcze większe straty i szkody w rejonie niżej położonym. Lokalne zróżnicowania wynikają z charakteru zabudowy i uwarunkowań geograficznych. Dolna część Dunajca, to rzeka rozległa o przekształconym i obwałowanym korycie, które poddane presji ograniczenia możliwości przeprowadzenia wielkiej wody, a tym samym długotrwałych procesów przyspieszonej erozji, uległo poważnemu przegłębieniu (o 2 - 3 m) w ostatnich 100 latach. Zagrożone, duże miejscowości to: Nowy Targ, Łopuszna, Waksmund, Nowy Sącz, Czchów, Knurów oraz właściwie wszystkie leżące nad Łososiną mniejsze miejscowości. Teren jest silnie zurbanizowany, o wysokich walorach turystycznych. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła 1,2 mld zł. Straty średnioroczne szacuje się na ok. 150 mln zł. Są to najwyższe straty w dorzeczu górnej Wisły. Rzeczowy zakres zadania: . Opracowanie map zagrożenia i ryzyka powodziowego . Analiza gospodarki wodnej na zbiornikach Czorsztyn i Rożnów z punktu widzenia ich efektywności przeciwpowodziowej, z uwzględnieniem wariantu odtworzenia pojemności utraconej w trakcie dotychczasowej eksploatacji zbiorników Rożnów i Czchów . Prace przygotowawcze dla zadań inwestycyjnych, w tym wykupy i wywłaszczenia . Kształtowanie koryt rzek i zabezpieczenie potoków w zlewni wraz z usuwaniem szkód powodziowych . Budowa odcinkowych obwałowań Dunajca dla obszarów miejskich Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji projektów straty zostaną zredukowane o około 70% dla przepływów Qmax < Q1% . 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Warunki przepływu zostały w istotny sposób zmienione przez ekologicznymi występujący w zlewni Dunajca intensywny transport rumowiska, którego przebieg jest zakłócony przez zbiorniki retencyjne. Problem erozji występującej w korycie poniżej zbiornika Czchów wymaga indywidualnego rozwiązania.

75 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Istotny wzrost trudny do osiągnięcia ze względu na społeczności zagospodarowanie i występujący poziom zagrożenia. Znaczenie będą miały zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Trudność tej oceny wynika ze złożoności problemów powodzią w kontekście koszty - korzyści powodziowych i wysokości strat w zlewni Dunajca. Ocena ryzyka powodziowego powinna być istotnym impulsem dla innego (bardziej bezpiecznego) planowania zagospodarowania w tej zlewni. 5 Inne Istotna jest znajomość udziału zbiorników w ochronie przeciwpowodziowej.

76 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 27 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewni Białej, w tym budowa zbiorników retencyjnych Charakterystyka zadania Zlewnia ta posiada powierzchnię 983 km2 , a Biała jest prawostronnym dopływem Dunajca, uchodzącym do niego w jego dolnym odcinku. Charakter wysokiego zagrożenia, jakie tutaj występuje jest zbliżony do zagrożenia powodziowego w dolnej części Dunajca. Największa aglomeracja, Tarnów, leżąca nad Białą, a właściwie rozbudowująca się w widłach obu rzek, została wyodrębniona w zadaniach miejskich. Generalnie zagrożenie powodziowe wywołuje tutaj duża zmienność stanów wody i gwałtowne wezbrania. Intensywne zagospodarowanie zlewni, w rejonach Grybowa, Bobowej, Ciężkowic, Tuchowa, Pleśnej i Białej jest przyczyną poważnego zagrożenia powodziowego. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła 330 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na ponad 41 mln zł. Rzeczowy zakres zadania: . Prace przygotowawcze dla zadań inwestycyjnych, w tym wykupy i wywłaszczenia . Kształtowanie koryt rzek i potoków dla zapewnienia ich odpowiedniej przepustowości . Budowa zbiorników retencyjnych z funkcją powodziową: Balicka Góra, Ciężkowice i Florynka . Budowa nowych i przebudowa istniejących obwałowań w gminach: Pleśna, Ciężkowice i Biała Niżna Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że realizacja zadania, wspomagająca powiększenie retencji dolinowej, zredukuje straty o około 90% dla przepływów Qmax ≤ Q1% . 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Realizacja zadań ochrony przed powodzią jest połączona ekologicznymi z częściową renaturyzacją rzeki Białej, co znacznie wpłynie na odbudowę naturalnych procesów fizycznych odpływu. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki, ze względu na dotychczasowe negatywne społeczności doświadczenia w zakresie bezpośredniego zagrożenia. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Dotychczasowe opracowania i oceny branżowe dają podstawę powodzią w kontekście koszty - korzyści do wypracowania wysokiej jakości kompromisu, skutkującego uzyskaniem korzyści społecznych, ekonomicznych i środowiskowych. 5 Inne Efektywność zbiorników powinna być zweryfikowana w pierwszej kolejności.

77 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 28 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewniach Nidzicy, Kanału Strumień, Koprzywianki i Opatówki Charakterystyka zadania Obszar tego zadania obejmuje duże zlewnie lewostronnych dopływów Wisły: zlewnia Nidzicy (708 km2), zlewnia Kanału Strumień (300 km2), zlewnia Koprzywianki (702 km2) i zlewnia Opatówki (282 km2). Występują tutaj problemy zarówno z odprowadzeniem wód do Wisły, jak i wewnętrzne – własne zagrożenie powodziowe, związane z rozwojem osadnictwa, zwłaszcza w obrębie Niziny Nadwiślańskiej, gdzie występują urodzajne gleby, a jednocześnie bardzo rozległe zalewy. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła ponad 500 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na ponad 62 mln zł. Rzeczowy zakres zadania: . Rozbudowa obwałowań rzeki Nidzicy na terenie gmin: Bejsce, Kazimierza Wielka i Skalmierz . Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym w rejonie Kanału Strumień . Odcinkowa rozbudowa wałów przeciwpowodziowych na pozostałych dopływach Wisły . Udrożnienie rzeki Opatówki dla bezpiecznego odprowadzenia wód powodziowych Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji projektów straty zostaną zredukowane o około 90% dla przepływów Qmax < Q1%. Najsłabsze odcinki systemu ochrony zostały zmodernizowane. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Udrożnienie rzeki i pozostałe roboty wykonane zgodnie z dobrymi ekologicznymi praktykami. 3 Wzrost poczucia bezpieczeństwa lokalnej Wysoki, ze względu na dotychczasowe, negatywne doświadczenia, społeczności wynikające ze złego stanu technicznego obiektów ochrony. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Nizinny charakter cieków generuje inny rodzaj zagrożenia niż powodzią w kontekście koszty - korzyści w przypadku cieków górskich, szczególnie dla obiektów i upraw. Poprawa bezpieczeństwa powodziowego może być znaczna przy zachowaniu równie znacznych korzyści środowiskowych. 5 Inne Zaawansowanie prac związanych z przygotowaniem zadań umożliwia wykorzystanie ochrony w krótkiej perspektywie czasowej.

78 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 29 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewni Nidy Charakterystyka zadania Zlewnia Nidy ma powierzchnię 3 862 km2 i obejmuje rozległą dolinę rzeki i jej dopływów na długości ponad 150 km Nidy. W górnej części tworzą ją dwie gałęzie źródłowe – Czarna i Biała Nida. Jest to rzeka typowo nizinna, o małym spadku i szerokiej terasie zalewowej, pokrytej łąkami. W dominującej części obszar zlewni objęty jest ochroną NATURA 2000. Realizowany jest tu program „Zrównoważony rozwój Nidy”. Niewielka głębokość głównego koryta rzeki (0,4 – 2,6 m) sprzyja naturalnym zalewom w terenach przybrzeżnych. Główne miasta to: Sobków, Pińczów, Chrobec, Wiślica i Nowy Korczyn. Obniżenie zagrożenia powodziowego wymaga w tym obszarze interwencji respektującej warunki ochrony przyrody. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła blisko 55 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na ponad 7 mln zł. Rzeczowy zakres zadania: . Opracowanie map zagrożenia i ryzyka powodziowego w zlewni Mierzawy (dopływ Nidy) . Dokumentacja projektowa i realizacja programu „Zrównoważony rozwój Nidy” . Przebudowa istniejących obwałowań . Rozbudowa obwałowań na terenie miejscowości Skowronno i Morsko Górne . Budowa zbiorników retencyjnych z funkcją powodziową: Wierna Rzeka, Mójca i Danków - Styków Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji projektów straty zostaną zredukowane o około 90% dla przepływów Qmax < Q1%. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Realizacja zadań ochrony przed powodzią jest połączona ekologicznymi z częściową renaturyzacją rzeki Nidy i ochroną jej środowiska naturalnego, co znacznie wpłynie na odbudowę naturalnych warunków odpływu. Realizacja pozostałych robót inwestycyjnych zgodna z dobrymi praktykami. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki, ze względu na dotychczasowe negatywne społeczności doświadczenia w zakresie bezpośredniego zagrożenia. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Pakiet zadań zapewnia uzyskanie wysokiego poziomu korzyści powodzią w kontekście koszty - korzyści w obszarze społecznym, ekonomicznym i środowiskowym. 5 Inne Efekty zbiorników powinny być ocenione w pierwszej fazie realizacji programu.

79 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 30 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewni Czarnej Staszowskiej, w tym modernizacja zbiornika Chańcza i budowa zbiorników retencyjnych Charakterystyka zadania Zlewnia Czarnej Staszowskiej, lewobrzeżnego dopływu Wisły, ma powierzchnię 1 360 km2 . Jest to także rzeka nizinna. Czarna Staszowska jest główną rzeką powiatu staszowskiego, wypływa spod Góry Kamień, Góry Stołowej i Góry Włochy. Przepływa przez miejscowości Smyków, Raków, przez pastwiska stepowe Kotuszowej, Kurozwęki i dopływa do Staszowa. Dalej mija Rytwiany, a w rejonie Połańca uchodzi do Wisły. Zlewnię Czarnej Staszowskiej dzieli się na część wschodnią (około 680 km2) oraz właściwe dorzecze Czarnej, gdzie występuje najwyższe zagrożenie powodziowe. Obok zagrożeń letnich występują tutaj zagrożenia powodziowe w okresie roztopów wiosennych. Na ten typ zagrożeń najbardziej narażone są miejscowości w górnym biegu rzeki. Główne miasta tego obszaru to: Pągowiec k/Rakowa, Kotuszów, Staszów, Rytwiany i Połaniec. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła blisko 17 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na ponad 2 mln zł. Rzeczowy zakres zadania: . Opracowanie map ryzyka powodziowego . Prace projektowe i inwestycyjne zgodnie z Programem dla Czarnej Staszowskiej uwarunkowanym ochroną przyrody . Budowa prawego wału rzeki Wschodniej . Regulacja rzeki Łagowicy . Modernizacja obiektów istniejącego zbiornika Chańcza . Budowa zbiorników retencyjnych z funkcją powodziową: Zagrody, Przybyłów, Brzozówka i Gnojna Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji zadań straty zostaną zredukowane o około 90% dla przepływów Qmax < Q1%. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Program dla Czarnej Staszowskiej umożliwi wdrożenie ekologicznymi najlepszych rozwiązań w istniejących warunkach. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki, wynikający także z zastosowania kompleksowych społeczności rozwiązań. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Wypracowywane są rozwiązania zmierzające do uzyskania powodzią w kontekście koszty - korzyści maksymalnych korzyści społecznych i środowiskowych. 5 Inne W pierwszym etapie należy ocenić możliwość poprawy ochrony przeciwpowodziowej przez zbiornik Chańcza oraz zweryfikować efektywność proponowanych zbiorników z funkcją powodziową.

80 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 31 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewni rzeki Łęg Charakterystyka zadania Zlewnia rzeki Łęg ma powierzchnię 960 km2 . Łęg jes prawobrzeżnym dopływem Wisły, który uchodzi do niej poniżej Sandomierza. Głównym dopływem Łęgu jest rzeka Przyrwa. Długi odcinek Łęgu znajduje się pod wpływem Wisły. Tereny zawala odwadniane są rowami i przepompowniami. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła blisko 490 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na ponad 61 mln zł. Rzeczowy zakres zadania: . Prace przygotowawcze dla inwestycji, w tym wykupy gruntów i wywłaszczenia . Opracowanie kompleksowego rozwiązania i ustalenie parametrów obiektów ochronnych z uwzględnieniem doświadczeń z powodzi 2010 r. . Modernizacja istniejących obwałowań . Budowa nowego wału w miejscowości Krawce . Regulacje cieków dla obniżenia zagrożenia powodziowego w terenach zagospodarowanych Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po zmodernizowaniu systemu ochrony straty zostaną zredukowane o około 90% dla przepływów Qmax < Q1%. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Zostaną określone na etapie prac koncepcyjnych. ekologicznymi 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki, przy dobrym stanie technicznym i funkcjonalnym społeczności obiektów ochronnych, ale także po weryfikacji podejścia do zagospodarowania terenu i jego zabudowy. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Aby uzyskać wysoki poziom poprawy bezpieczeństwa na powodzią w kontekście koszty - korzyści płaskim obszarze, chronionym wałami przeciwpowodziowymi, konieczne jest, by ich parametry były wyższe nie tylko na odcinkach silnie zagospodarowanych. 5 Inne Istotna jest szczegółowa analiza zagrożenia awarią w sytuacji złego stanu technicznego wałów przeciwpowodziowych oraz koordynacja działań na rzecz utrzymania bezpieczeństwa jednostek odpowiedzialnych za nie z województw: podkarpackiego i świętokrzyskiego.

81 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 32 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewni Trześniówki Charakterystyka zadania Zlewnia rzeki Trześniówka ma powierzchnię 570 km2 . Trześniówka jest prawobrzeżnym dopływem Wisły z ujściem w niewielkiej odległości od Łęgu. Główne dopływy Trześniówki to: Kaczówka, Koniecpólka, Mokrzyszówka, Żupawka i Dąbrówka. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła blisko 17 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na 2 mln zł. Rzeczowy zakres zadania: . Prace przygotowawcze dla inwestycji, w tym prace projektowe, wykupy gruntów i wywłaszczenia . Opracowanie kompleksowego rozwiązania i ustalenie parametrów obiektów z uwzględnieniem doświadczeń z powodzi 2010 r. . Badania i ocena stanu technicznego obwałowań oraz ich modernizacja . Regulacje potoków na obszarze zlewni dla zabezpieczenia przed zagrożeniem terenów zagospodarowanych Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po zmodernizowaniu systemu ochrony straty zostaną zredukowane o około 80% dla przepływów Qmax < Q1%. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Zostaną określone na etapie prac koncepcyjnych. ekologicznymi 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki przy dobrym stanie technicznym i funkcjonalnym obiektów społeczności ochronnych ale także po weryfikacji podejścia do zagospodarowania terenu i jego zabudowy. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Aby uzyskać wysoki poziom poprawy bezpieczeństwa na płaskim powodzią w kontekście koszty - korzyści obszarze, chronionym wałami konieczne jest, by były one wyższe nie tylko na odcinkach silnie zagospodarowanych. 5 Inne Istotna jest szczegółowa analiza zagrożenia w sytuacji złego stanu technicznego wałów przeciwpowodziowych oraz koordynacja działań na rzecz utrzymania bezpieczeństwa jednostek odpowiedzialnych za nie z województw: podkarpackiego i świętokrzyskiego.

82 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 33 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewni Wisłoki, w tym budowa zbiorników retencyjnych Kąty-Myscowa i Dukla Charakterystyka zadania Zlewnia rzeki Wisłoki obejmuje swym zasięgiem obszar 4 110 km2. Jest to region, gdzie osadnictwo rozwijane było od średniowiecza i tradycje w tym zakresie systematycznie były utrwalane. Na przełomie XIX i XX wieku rozpoczęto przemysłowy rozwój tego regionu. Obecnie mamy tutaj rozwinięty przemysł i związane z nim głównie ośrodki miejskie, takie jak: Jasło, Kołaczyce, Brzostek, Pilzno, Dębica i Mielec, gdzie koncentruje się wysoki wskaźnik zaludnienia oraz wysoki poziom zagrożenia powodziowego. Źródłem zagrożenia powodziowego jest nie tylko Wisłoka ale także jej dopływy oraz inne cieki niższego rzędu, należące do sieci hydrograficznej Ropy, Jasiołki, Wielopolki i innych dopływów Wisłoki. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 przekroczyła 490 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się powyżej 61 mln zł. Rzeczowy zakres zadania: . Opracowanie map ryzyka powodziowego w zlewni Wisłoki . Modernizacja istniejących obwałowań, w tym ich zabezpieczenie przeciwfiltracyjne w podłożu . Ochrona przed powodzią w zlewni Wielopolki , Jasiołki i Ropy . Regulacje potoków dla ograniczenia zagrożenia powodziowego . Budowa zbiorników retencyjnych: Kąty-Myscowa oraz Dukla . Budowa 12 suchych zbiorników retencyjnych . Budowa 6 zbiorników retencyjnych z funkcją powodziową . Modernizacja obiektów zbiornika wodnego Klimkówka Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Oszacowanie poziomu redukcji szkód może być dokonane po szczegółowej weryfikacji zakresu rzeczowego zadania; w szczególności dotyczy to budowy dużej liczby zbiorników retencyjnych. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Szeroki program inwestycyjny zadania wymagał będzie ekologicznymi stosowania dobrych praktyk, zarówno w zakresie planowania utrzymania potencjału środowiskowego, jak i technologii realizacji prac inwestycyjnych. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Osiągnięcie wysokiego poziomu bezpieczeństwa powinno odbyć społeczności się przy maksymalnym ograniczeniu kosztownych inwestycji i wprowadzeniu mniej kosztownych rozwiązań w okresie eksploatacji. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Wysokie korzyści społeczne generują wysokie koszty powodzią w kontekście koszty - korzyści inwestycyjne i eksploatacyjne. 5 Inne Plany rozwojowe muszą uwzględniać koszty poziomu ochrony terenu (także koszty jej utrzymania).

83 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 34 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewni rzeki Wisłok, w tym budowa zbiornika retencyjnego Rudawka Rymanowska i zabezpieczenie przed powodzią miasta Krosno Charakterystyka zadania Zlewnia rzeki Wisłok obejmuje swym zasięgiem obszar 3 528 km2. Jest to region, gdzie podobnie, jak w przypadku Wisłoki, osadnictwo rozwijane było od XIV wieku i tradycje w tym zakresie systematycznie były utrwalane. Na przełomie XIX i XX wieku rozpoczęto przemysłowy rozwój tego regionu. Wisłok jest lewobrzeżnym dopływem Sanu, o wartkim biegu i skalistym podłożu, z licznymi przełomami. Przełomy występują w górnym biegu, zaś w środkowym Wisłok jest rzeką meandrującą, co sprzyjaja rozlewom. Na Wisłoku istnieje zbiornik retencyjny w Besku, ale jego funkcja w ochronie przeciwpowodziowej, wynikająca z określonej stałej rezerwy powodziowej jest niewielka. Osadnictwo zostało rozwinięte w ośrodkach miejskich, takich jak: Krosno, Strzyżów, Rzeszów i Tarnobrzeg, a także wiejskich, takich jak Besko, Haczów, Krościenko Wyżne, Frysztak i Tryńcza. Zagrożenie powodziowe ma zróżnicowane źródła i przyczyny, zależnie od położenia w biegu górnym, środkowym lub dolnym. Generalnie jest stosunkowo wysokie i wzrasta wraz z rozwojem tego obszaru. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła 227 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na 28 mln zł. Rzeczowy zakres zadania: . Opracowanie map ryzyka powodziowego w zlewni Wisłoka . Prace przedprojektowe i projektowe na potrzeby inwestycji ochronnych . Ochrona przeciwpowodziowa w zlewni Stobnicy (odcinkowe obwałowania, regulacje rzek i przebudowa istniejących obiektów) . Pozostałe dopływy - głównie odcinkowe regulacje dla ograniczenia zagrożenia . Modernizacja istniejących obwałowań Wisłoka . Budowa zbiornika wodnego Rudawka Rymanowska . Budowa 18 suchych zbiorników . Budowa 3 zbiorników retencyjnych z funkcją powodziową . Zabezpieczenie przed powodzią miasta Krosno Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Oszacowanie poziomu redukcji szkód może być dokonane po szczegółowej weryfikacji zakresu rzeczowego zadania; w szczególności dotyczy to budowy dużej liczby zbiorników retencyjnych. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Szeroki program inwestycyjny zadania wymagał będzie ekologicznymi stosowania dobrych praktyk, zarówno w zakresie planowania utrzymania potencjału środowiskowego, jak i technologii realizacji prac inwestycyjnych. 3 Wzrost poczucia bezpieczeństwa lokalnej Osiągnięcie wysokiego poziomu bezpieczeństwa powinno odbyć społeczności się przy maksymalnym ograniczeniu kosztownych inwestycji i wprowadzeniu mniej kosztownych rozwiązań w okresie eksploatacji.

84 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Wysokie korzyści społeczne generują wysokie koszty powodzią w kontekście koszty - korzyści inwestycyjne i eksploatacyjne. 5 Inne Plany rozwojowe muszą uwzględniać koszty poziomu ochrony terenu (także koszty jej utrzymania).

85 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 35 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewni Sanu (bez zlewni Wisłoka i Tanwi), w tym zabezpieczenie przed powodzią miasta Przemyśl Charakterystyka zadania Zlewnia rzeki San bez Wisłoka i Tanwi obejmuje swym zasięgiem obszar blisko 8 000 km2. Dolina Sanu od Przemyśla do Sandomierza stanowi korytarz komunikacyjny, kolejowy i drogowy. W dolnej części tej doliny leżą następujące miejscowości: Radymno, Jarosław, Przeworsk, Sieniawa, Leżajsk, Krzeszów, Ulanów, Rudnik, Nisko i Stalowa Wola. Są to ośrodki, gdzie koncentruje się rozwój gospodarczy regionu. W górnym biegu z kolei, osadnictwo koncentruje się w miejscowościach: Lesko, Zagórz, Sanok, Dynów i Przemyśl. Tutaj koncentruje się także rozwój społeczno – gospodarczy. Zagrożenie powodziowe ma zróżnicowane źródła i przyczyny, zależnie od położenia obszaru w biegu górnym, środkowym i dolnym. Generalnie jest ono stosunkowo wysokie i wzrasta wraz z rozwojem tego obszaru. Kaskada zbiorników Solina – Myczkowce ma ograniczony zasięg oddziaływania w zakresie obniżenia kulminacji fali wezbraniowej, ze względu na położenie w górnym biegu rzeki i rozwiniętą siec rzeczną poniżej zbiorników. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła 200 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na 25 mln zł. Rzeczowy zakres zadania: . Opracowanie map ryzyka powodziowego w zlewni Wisłoka . Modernizacja istniejących obwałowań Sanu oraz wałów cofkowych na dopływach . Odcinkowa budowa wałów przeciwpowodziowych . Regulacja potoków, połączona z usuwaniem szkód powodziowych wywołanych wcześniejszymi wezbraniami . Kształtowanie koryt rzek i potoków dla zapewnienia odpowiedniej ich przepustowości w warunkach odprowadzania wielkich wód w rejonie zabudowy . Budowa dwóch zbiorników retencyjnych z funkcją powodziową . Zabezpieczenia przed powodzią miasta Przemyśl Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji zadań straty zostaną zredukowane o około 70% dla przepływów Qmax ≤ Q1%, zaś na terenie Przemyśla – dla opadów o prawdopodobieństwie ≥10%. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Program inwestycyjny zadania wymagał będzie stosowania ekologicznymi dobrych praktyk, zarówno w zakresie planowania utrzymania potencjału środowiskowego, jak i technologii realizacji prac inwestycyjnych. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki. społeczności 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Możliwe do osiągnięcia wysokie korzyści społeczne powodzią w kontekście koszty - korzyści i środowiskowe. 5 Inne Plany rozwojowe muszą uwzględniać koszty poziomu ochrony terenu.

86 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 36 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewni rzeki Breń Charakterystyka zadania Breń jest prawobrzeżnym dopływem Wisły, do której uchodzi na 210 km jej biegu. Rzeka bierze początek na Płaskowyżu Tarnowskim (województwo małopolskie), a uchodzi do Wisły w województwie podkarpackim, w okolicach miejscowości Otałęż. Długości rzeki to 52 km, z czego 45 km na terenie województwa małopolskiego, a 7 km w województwie podkarpackim. Breń płynie w większości przez tereny rolnicze. Ze względu na płaską konfigurację teren jest podatny na podtopienia. W warunkach wzrostu intensywności opadów nawalnych rośnie poziom zagrożenia związany z utrudnionym odprowadzaniem wód przez system hydrograficzny Brenia. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 przekroczyła 88 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na 11 mln zł. Rzeczowy zakres zadania: . Prace projektowe i przygotowawcze na potrzeby inwestycji ochronnych . Modernizacja istniejących obwałowań . Odcinkowa rozbudowa wałów przeciwpowodziowych . Budowa kanału Radwan - Smęgorzów . Modernizacja istniejącej zabudowy potoków i kanałów, w tym odbudowa uszkodzonych regulacji potoków . Budowa polderu zalewowego na zawalu rzeki Upust Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji zadań straty zostaną zredukowane o około 80% dla przepływów Qmax ≤ Q1%. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Zbudowany polder zredukuje wyższe wezbrania do wartości ekologicznymi przepływów bardziej bezpiecznych dla stabilności koryta poniżej jego lokalizacji. Kanały na tym obszarze służą obniżeniu zwierciadła wód gruntowych. Ich utrzymanie jest konieczne ze względu na to, że mają również obniżyć wezbrania przechodzące przez tereny zagospodarowane i rolnicze. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Wysoki, pod warunkiem utrzymania dobrego stanu technicznego społeczności systemu. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed W kolejnej fazie prac przygotowawczych nastąpi selekcja powodzią w kontekście koszty - korzyści rozwiązań i wykonana zostanie analiza koszty – korzyści. 5 Inne Zakres realizowanych zabezpieczeń powinien uwzględniać rolnicze wykorzystanie terenu.

87 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 37 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewniach Babulówki, Potoku Chorzelowskiego i Strachockiej Charakterystyka zadania Zlewnie bezpośrednich dopływów Wisły, wymagające interwencji dla ograniczenia zagrożenia powodziowego. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 przekroczyła 8 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na 1 mln zł. Zadanie realizowane będzie we wszystkich trzech etapach, przy czym realizacja inwestycji przewidziana jest głównie po 2020 roku ponieważ stan obiektów w w/w cieków jest lepszy niż w pozostałych przypadkach. Poprawna realizacja zadania wymaga oceny zakresu koniecznych inwestycji, co nastąpi na podstawie szczegółowych opracowań i studium wykonalności. Rzeczowy zakres zadania: . Prace projektowe i przygotowawcze na potrzeby inwestycji ochronnych . Modernizacja istniejących obwałowań . Odbudowa zniszczonej infrastruktury rzeki Babulówki, Potoku Chorzelowskiego, rzeki Strachockiej oraz ich dopływów Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji zadania straty zostaną zredukowane prawie w całości dla przepływów Qmax < Q1%. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Mniejsza presja czasowa na realizację zadania ułatwia ekologicznymi przygotowanie rozwiązań wg najlepszych praktyk. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Do czasu realizacji inwestycji bezpieczeństwo będzie się społeczności pogarszało, gdyż pogarszać się będzie stan techniczny obiektów. Konieczne będą jego bieżące oceny. 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Ustalona będzie po przygotowaniu bardziej szczegółowych powodzią w kontekście koszty - korzyści rozwiązań. 5 Inne Nie można wykluczyć, że część inwestycji będzie musiała zostać zrealizowana w terminie wcześniejszym.

88 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 38 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewni Tanwi, w tym budowa zbiorników retencyjnych Charakterystyka zadania Rzeka Tanew to prawostronny dopływ Sanu o powierzchni zlewni wynoszącej 2 339 km2 i o długości 113 km. Wypływa ona na Roztoczu, w terenach o wysokiej wartości przyrodniczej, chronionej rezerwatem „Źródła Tanwi”. W jej środkowym biegu, w okolicach Suśca, dolina Tanwi objęta jest ochroną w ramach rezerwatu „Nad Tanwią. Dalej rzeka meandruje, kierując swój bieg na granicę pomiędzy Równiną Biłgorajską i Płaskowyżem Tarnogrodzkim. Miejscowości nad Tanwią to: Lipsko, Narol, Paary, Rebizanty, Borowiec, Osuchy, Stare Króle, Księżpol, Wólka Biska, Harasiuki, Dąbrowica, Wólka Tanewska, Pisklaki, Szostaki i Kurzyna Wielka. Szkody powodziowe wywołują tutaj straty, których wartość w latach 2001-08 osiągnęła około 13 mln zł. Straty średnioroczne szacuje się na 1,5 mln zł. Rzeczowy zakres zadania: . Prace przygotowujące inwestycje . Budowa zbiorników retencyjnych z funkcją powodziową: Biszcza-Żary, Brodziaki, Borowiec . Odbudowa zabezpieczeń na dopływach Tanwi Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Szacuje się, że po realizacji zadania straty zostaną zredukowane prawie w całości dla przepływów Qmax ≤ Q1%. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Rozwiązanie muszą być oparte o szczegółowe prace ekologicznymi koncepcyjne i ocenę ich efektywności. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Oczekiwania społeczne mogą nie być zaspokojone, jeżeli społeczności zaniecha się działań ze względu na wymagania środowiskowe i ekonomiczne 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Alternatywne rozwiązania mogą uwzględniać różnego rodzaju powodzią w kontekście koszty - korzyści rekompensaty. 5 Inne Sytuacja w obszarze zlewni wymaga modelowego rozwiązania na bazie interdyscyplinarnego studium.

89 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 39 Oś III Ochrona przed powodzią w zlewni Sanny, w tym budowa zbiorników retencyjnych Charakterystyka zadania Rzeka Sanna to prawobrzeżny dopływ Wisły. Ochrony przed powodzią wymagają w tej zlewni miejscowości: Kosin, Opoka Duża, Janiszów, Zabełcze, Borów, Kolonia Potok Stary I, Kolonia Potok Wielki, Wola Potocka, Potoczek, Godziszów Trzeci, Rataj Ordynacki, Rataj Poduchowny, Biała II, Kawęczyn, Wólka Ratajska, Branew, Branewka, Kolonia Branewska, Kamień I i II, Flisy i Momoty. Brak jest oszacowania strat powodziowych, natomiast oszacowano potencjalne szkody powodziowe, mierzone liczbą gospodarstw zagrożonych powodzią i liczbą mieszkańców tych gospodarstw. Wszystkie planowane inwestycje będą poprzedzone koncepcją programowo – przestrzenną i studium wykonalności, co pozwoli na weryfikację zamierzeń ochronnych pod kątem analizy koszty – korzyści. Rzeczowy zakres zadania: . Prace przygotowawcze, dotyczące zamierzeń inwestycyjnych . Budowa zbiornika retencyjnego Kosin z funkcją powodziową . Odbudowa zabezpieczeń na dopływach Sanny Efekty realizacji zadania Rodzaj efektu Oczekiwany zakres i poziom uzyskania efektów 1 Redukcja szkód – strat powodziowych Do oceny - według potencjalnego zagrożenia szkodami powodziowymi dla przepływów Qmax < Q1%. 2 Warunku odpływu zgodne z kryteriami Rozwiązania projektowe i zastosowane technologie zgodne ekologicznymi z dobrymi praktykami. 3 Wzrost bezpieczeństwa lokalnej Zgodny z oczekiwaniami lokalnej społeczności. społeczności 4 Ocena poprawy zabezpieczenia przed Należy określić poziom tych relacji, głownie dla zbiornika powodzią w kontekście koszty - korzyści retencyjnego. 5 Inne Wariantowa koncepcja programowo – przestrzenna dla w/w zlewni powinna określić rodzaj i zakres planowanych działań ochronnych.

5.4 Zadania priorytetowe Cały zakres PROGRAMU, przedstawiony w postaci listy i opisów zadań w punktach 5.2 i 5.3 ma istotne znaczenie. Wymaga on realizacji, by nastąpił wzrost poziomu bezpieczeństwa powodziowego w dorzeczu górnej Wisły i ograniczenie szkód i strat powodziowych, liczonych w miliardach zł w okresach dziesięcioletnich, a nawet krótszych. Ramowy harmonogram PROGRAMU narzuca hierarchizację realizacji zadań, a zatem także generalne priorytety wykonawcze, wynikające z poziomu zagrożenia, skali szkód i wielkości strat powodziowych oraz stanu technicznego obiektów ochronnych. W harmonogramie uwzględniono także poziom zaawansowania odcinkowej modernizacji wałów przeciwpowodziowych. Biorąc jednak pod uwagę zarówno stan zaawansowania projektów (w tym fazę prac przygotowawczych), a także, częściowo związane z tym stanem, zaawansowanie

90 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły decyzji wykonawczych, uwzględniających analizę rozwiązań wariantowych w odpowiedniej skali przestrzennej i zlewniowej, można wskazać projekty priorytetowe, które:

 zmodernizują istniejący system ochrony przed powodzią z uwzględnieniem rozwiązań od siebie zależnych w układzie zlewniowym,

 są zaawansowane z punktu widzenia przygotowania inwestycji,

 nie wymagają rozwinięcia analizy wariantowej ze względu na fakt, iż dotyczą albo modernizacji istniejącego systemu ochrony, albo budowy takich elementów systemu, które nie mają żadnej alternatywy, a będą jedynie ocenione pod kątem ich funkcjonalności i bezpieczeństwa. W tej fazie Programu proponuje się realizację następujących zadań: Zadania nr 1, 2, 3 i 4 oraz zadanie nr 11 - są to projekty podnoszące bezpieczeństwo doliny Wisły i aglomeracji Kraków, powiązane ze sobą systemowo: a. Zadania nr 1 i 2 podnoszą bezpieczeństwo powodziowe i ograniczają wielkość powodzi na odcinku Małej Wisły do ujścia Przemszy; b. Zadania nr 3 i 4 podnoszą bezpieczeństwo powodziowe na następnym odcinku Wisły z jednoczesnym zabezpieczeniem newralgicznego węzła oświęcimskiego oraz bezpiecznego przeprowadzenia fali powodziowej przez obszar aglomeracji Kraków; c. Zadanie 11 „dopina” zabezpieczenie aglomeracji Kraków, największej i najbardziej wartościowej z kulturowego i historycznego punktu widzenia w obszarze dorzecza górnej Wisły. Dokończenie zaś realizacji zbiornika Świnna Poręba, nie ujętej w tym PROGRAMIE jest istotne dla podniesienia poziomu bezpieczeństwa Krakowa przy odpowiedniej, stałej rezerwie powodziowej. Zadania nr 14 i 34 - są to projekty rozwiązujące w ujęciu systemowym problem obniżenia zagrożenia powodziowego w zlewni Wisłoka, z jednoczesnym zabezpieczeniem przed powodzią dwóch poważnie zagrożonych aglomeracji: Rzeszów i Krosno. Zadanie nr 29 - czyli projekt ochrony przed powodzią w zlewni Nidy, który w znakomitej części odtwarza naturalny system odpływu wielkich wód, odbudowując jednocześnie utraconą retencję naturalną. Jest to projekt równoważący efekty społeczno-gospodarcze i środowiskowe, mający jednocześnie wpływ na ograniczenie wielkości powodzi na Wiśle. Zadania nr 12, 26 i 27 - są to projekty powiązane ze sobą systemowo dla: a. podniesienia bezpieczeństwa powodziowego w zlewni Dunajca – jednej z najbardziej powodziogennych zlewni Polski, gdzie wartość strat powodziowych osiąga najwyższe wskaźniki; b. zabezpieczenia przed powodzią dwóch zlokalizowanych w tej zlewni (w tym w zlewni Białej – dopływu Dunajca) zagrożonych powodzią aglomeracji: Tarnów i Nowy Sącz.

91 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Zadanie nr 6 - projekt modernizacji obwałowań rzeki Wisły na odcinku od ujścia Wisłoki do ujścia Sanny z ewentualną budową polderów, mający na celu ograniczenie zagrożenia w terenie, gdzie szkody i straty spowodowane przez powódź w 2010 roku potwierdziły konieczność poprawy bezpieczeństwa powodziowego. Cały, objęty projektem obwałowań odcinek Wisły należy do najczęściej poszkodowanych stratami w dorzeczu górnej Wisły.

Lista projektów priorytetowych będzie w kolejnych latach uzupełniana o następne, w oparciu o udokumentowane doświadczenia, oceny stanu technicznego budowli, opracowywane na bieżąco oceny zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz możliwości sfinansowania zadań.

92 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

6 WSKAŹNIKI MONITOROWANIA EFEKTÓW REALIZACJI PROGRAMU 6.1 Główne uwarunkowania realizacji PROGRAMU Uwarunkowania te mają wpływ na poziom efektów PROGRAMU oraz na ryzyko nie osiągnięcia części z nich. Zaliczono do nich:

 konieczność uwzględnienia kontekstu regionalnego i lokalnego w procedurze weryfikacji efektywności systemu ochrony przeciwpowodziowej,

 uwarunkowania: historyczne, społeczne i techniczne (istniejąca zabudowa dolin rzek, istniejące elementy systemu, przyspieszone procesy erozji koryt rzek, stan techniczny obiektów ochrony przed powodzią, itp.), uwarunkowania środowiskowe (zwłaszcza w obszarach NATURA 2000), uwarunkowania terminowe (15-20 lat), związane z przygotowaniem inwestycji i uwarunkowaniami ekonomicznymi modernizacji systemu ochrony. Wpływ tych uwarunkowań na efekty realizacji PROGRAMU, na etapie jego formułowania, można jedynie szacować ze względu na niepełną informację,

 zróżnicowany poziom przygotowania zadań PROGRAMU, w tym brak analiz rozwiązań wariantowych na bazie zasięgu stref zalewów powodziowych i map ryzyka, a także generalnie stosunkowo niska jakość bazy danych wyjściowych,

 zróżnicowany rodzaj produktów PROGRAMU (mapy, dokumentacje, oceny stanu technicznego obiektów, wykupy terenu, inwestycje),

 wysokie koszty i złożone finansowanie PROGRAMU; warunkami efektywnej jego realizacji są: (a) harmonizacja działań, (b) ciągłość finansowania, (c) współpraca w układzie zlewniowym i administracyjnym,

 złożone otoczenie prawne i organizacyjne funkcjonowania istniejącego systemu ochrony oraz realizacji PROGRAMU: różni administratorzy cieków wodnych i obiektów, zapowiedź bliskich reform, kontrowersje co do standardów rozwiązań; otoczenie to będzie się zmieniać w trakcie realizacji PROGRAMU,

 wielofunkcyjność zbiorników retencyjnych, komplikująca sterowanie odpływem powodziowym, a także utrudniająca realną ocenę wpływu zbiorników na obniżenie wielkości powodzi,

 brak oszacowania wpływu retencji zlewni niezurbanizowanej i zurbanizowanej na kształtowanie się wielkich wezbrań,

 konieczność zapewnienia spójności działań w różnej skali przestrzennej i czasowej; dotyczy to problemu budowy systemu ochrony przeciwpowodziowej dorzecza górnej Wisły, zarówno na poziomie regionalnym, jak i na poziomie lokalnym.

6.2 Beneficjenci PROGRAMU Grupą odbiorców, czyli beneficjentami PROGRAMU jest społeczeństwo reprezentowane, przez osoby fizyczne, a także instytucje odpowiedzialne za

93 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły dziedzictwo i gospodarkę oraz za środowisko i jakość życia. Z uwagi na oddziaływanie PROGRAMU wyróżnić można:

 beneficjentów bezpośrednich - społeczności na obszarze 5 województw w granicach dorzecza górnej Wisły, zwłaszcza w obszarach wysokiego zagrożenia;

 beneficjentów dalszych – społeczności zamieszkujące w rejonie Wisły środkowej i niżej, z uwagi na ograniczenie strat powodziowych w tych obszarach.

6.3 Efekty PROGRAMU Efekty PROGRAMU mają dwojaki charakter. Rozróżnić należy efekty zamierzone oraz niezamierzone. Efekty zamierzone to te, których oczekujemy w wyniku realizacji PROGRAMU, zaś niezamierzone to te, które pojawiają się dodatkowo, w trakcie jego realizacji. Mogą to być efekty pozytywne bądź negatywne. Wśród efektów należy także wyróżnić te, które pojawią się na skutek poprawy standardów i bazy danych. Efekty zamierzone PROGRAMU: PODSTAWOWE

 znajomość stanu technicznego i funkcjonalnego obiektów ochrony przed powodzią oraz ich modernizacja,

 rozwój systemowego współdziałania obiektów ochrony oraz przedsięwzięć technicznych z nietechnicznymi,

 istotne ograniczenie szkód i strat powodziowych oraz częstotliwości występowania powodzi. DODATKOWE

 uzyskanie i standaryzacja danych o zasięgu i wielkości zalewów powodziowych oraz danych o poziomie zagrożenia i ryzyka powodziowego,

 wspomaganie budowy systemu ostrzeżeń krótkoterminowych,

 wzrost poczucia bezpieczeństwa ludzi,

 sukcesywne budowanie zasad i standardów wdrożeniowych harmonizacji działań dla osiągania celów Ramowej Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy powodziowej. Efekty niezamierzone PROGRAMU (pozytywne i negatywne):

 lokalne i okresowe przemieszczanie zagrożenia powodziowego,

 konflikty społeczne w przypadku retencji powodziowej, przynoszącej korzyści społeczności zamieszkałej poniżej miejsca jej lokalizacji, związane z problemem rekompensat dla społeczności ponoszącej koszty tego rozwiązania,

94 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

 przekształcenia środowiskowe (krótko i długoterminowe), w tym efekty skumulowane; problem dotyczy braku wytycznych do oceny efektu skumulowanego, co niesie za sobą zagrożenie w osiąganiu rezultatów PROGRAMU,

 wzrost świadomości społeczności lokalnych na temat źródeł zagrożenia i efektywności systemu ochrony przed powodzią; wpłynie on na podniesienie efektywności działań na rzecz ograniczania wzrostu zagrożenia powodziowego poprzez poprawne formułowanie warunków dla zagospodarowania przestrzennego,

 nabycie umiejętności przełożenia długoterminowych celów strategicznych na krótkoterminowe cele szczegółowe i operacyjne w skali lokalnej.

6.4 System wskaźników monitorowania i oceny realizacji PROGRAMU

6.4.1 Podstawy sformułowania wskaźników realizacji PROGRAMU Sformułowanie wskaźników efektów realizacji PROGRAMU oparto na Przewodniku po metodach ewaluacji – Wskaźniki monitoringu i ewaluacji, opracowanym przez Dyrekcję Generalną ds. Polityki Regionalnej Komisji Europejskiej (Dokument roboczy nr 2, 2006). Wykorzystano także Podręcznik ewaluacji efektów projektów infrastrukturalnych, wydany w 2009 r. przez Departament Koordynacji Polityki Strukturalnej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, a także opracowanie pt. Wzorcowy Urząd – czyli jak usprawnić administrację samorządową, jak zmierzyć jej zadania i wyniki, wykonane pod redakcją W. Misiąga w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Inne opracowania posłużyły weryfikacji zastosowanego podejścia. Przy formułowaniu wskaźników i ich miar wykorzystano doświadczenie zespołu opracowującego PROGRAM oraz opracowania studialne z zakresu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły. Na wstępie przyjęto schemat ogólny logiki interwencji w PROGRAMIE, pokazany na rysunku poniżej. Schemat ten integruje cele PROGRAMU, przedsięwzięcia i ocenę ich realizacji, oddziaływania i grupy odbiorców.

95 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Schemat ogólnej logiki interwencji

Ocena realizacji PROGRAMU dokonana będzie w oparciu o wskaźniki stanowiące miary uzyskania jego efektów zamierzonych. Formułując system wskaźników w oparciu o powyższy schemat starano się, aby ich lista:

 była kompletna w kontekście efektów i uwarunkowań realizacji,

 zapewniała równowagę rodzajową. Dodatkowo założono, że wskaźniki powinny być:

 prosto zdefiniowane,

 określane na podstawie dostępnych danych lub możliwych do pozyskania przy niskich kosztach,

 użyteczne i wrażliwe na warunki realizacji zadania, aby możliwa była ocena efektywności realizacji PROGRAMU na poziomie jego produktów, rezultatów i oddziaływania. Przyjęto 4 wymienione w Tabela 10. grupy wskaźników. Poszczególne wskaźniki zdefiniowano poniżej (punkty 6.4.2 – 6.4.5), zaczynając od wskaźników wykorzystania środków finansowych, poprzez wskaźniki produktu i rezultatu, a skończywszy na wskaźnikach oddziaływania. Na końcu (punkt 6.4.6) przedstawiono uproszczoną matrycę interwencji, w podziale na wskaźniki i ich miary oraz na źródła weryfikacji oceny, jej warunki i zagrożenia.

96 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Tabela 10.Grupy wskaźników oceny efektów realizacji PROGRAMU Przedmiot oceny Grupa wskaźników Uwagi Cel ogólny – strategiczny: Osiągnięcie celu strategicznego to konsekwencja sukcesywne podnoszenie Wskaźniki zrealizowania PROGRAMU. Za minimalny okres oceny bezpieczeństwa oddziaływania przyjęto termin wystąpienia powodzi o wielkości adekwatnej przeciwpowodziowego w dorzeczu do określonej w zadaniach PROGRAMU. górnej Wisły Cele szczegółowe: Jako rezultat przyjęto bezpośredni efekt realizacji zadania cele realizacji 39 zadań PROGRAMU Wskaźniki rezultatu (lub projektu, stanowiącego element zadania).

Cele operacyjne: Produkty określono w podziale na rodzaje działań działania przygotowawcze i Wskaźniki produktu (przygotowawcze i inwestycyjne) oraz określono ich listę. inwestycyjne, realizowane w ramach Wskaźniki produktu mierzą je ilościowo. poszczególnych zadań. Źródła finansowania oraz alokacja Wskaźniki Ocenie podlega zgodność wydatkowania środków z czasowa i obszarowa środków wykorzystania harmonogramem rzeczowo - finansowym realizacji środków finansowych PROGRAMU z uwzględnieniem alokacji środków i źródeł finansowania.

6.4.2 Wskaźniki wykorzystania środków finansowych Miarami tych wskaźników są:

 stosunek łącznej kwoty wykorzystania środków finansowych na realizację PROGRAMU do kwoty planowanej [%];

 poziom wykorzystania środków finansowych w stosunku do harmonogramu rzeczowo – finansowego z uwzględnieniem alokacji [%];

6.4.3 Wskaźniki produktu Wyróżniono dwa podstawowe rodzaje działań realizowanych w ramach 39 zadań PROGRAMU, które są podstawą określenia dwóch grup wskaźników produktów, czyli:

 działania przygotowawcze, których efektem są mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego, oraz dokumentacje zamknięte pozwoleniami na budowę,

 działania inwestycyjne. Ze względu na różny poziom przygotowania inwestycji a także na zmiany, jakie będą zachodziły w formułowaniu zakresu zadań oraz ich integracji bądź podziału w trakcie realizacji PROGRAMU, zrezygnowano ze wskaźnika opisującego liczbę pozwoleń na budowę traktując, że zrealizowany zakres rzeczowy inwestycji jest odpowiednią marą produktu. Miarą oceny efektów tych działań są zatem: - w przypadku działań przygotowawczych: 1) liczba wykonanych map zagrożenia i/lub ryzyka powodziowego, liczona w sztukach,

97 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

- w przypadku działań inwestycyjnych: 2) liczba projektów inwestycyjnych w zakresie poprawy przepustowości koryta rzeki nieobwałowanej, liczona w sztukach, 3) liczba projektów inwestycyjnych w zakresie poprawy przepustowości koryta rzeki obwałowanej, liczona w sztukach,, 4) liczba zmodernizowanych obiektów piętrzących wodę (zapory i stopnie wodne) oraz kanałów ulgi, liczona w sztukach, 5) liczba nowo zrealizowanych obiektów retencjonujących wodę (zbiorniki retencyjne i polder), stopni wodnych oraz kanałów ulgi, liczona w sztukach.

6.4.4 Wskaźniki rezultatu Wskaźniki rezultatu odnoszą się do realizacji poszczególnych zadań PROGRAMU i powinny odzwierciedlać ich efekt, bezpośrednio po zakończeniu realizacji każdego zadania. Przyjęto następujące wskaźniki rezultatu: 1) wzrost pojemności retencji powodziowej w zbiornikach istniejących, liczony w mln m3, 2) wzrost pojemności retencji powodziowej w nowo zbudowanych zbiornikach i polderach, liczony w mln m3, 3) przyrost długości koryt rzecznych o poprawionej przepustowości koryta, liczony w kilometrach długości rzeki,

6.4.5 Wskaźniki oddziaływania W zakresie doboru wskaźników oddziaływania posłużono się doświadczeniami innych krajów, formułujących w ostatnich latach zasady oceny efektywności przedsięwzięć ochronnych w kontekście wdrażania zarządzania ryzykiem powodziowym (Evaluation of the Impact of Floods and Associated Protection Policies, European Commission DG Environment, Final Report, 2005). Na poziomie lokalnym i regionalnym dopuszczają one ocenę oddziaływania w okresie kilku lat po realizacji zadań, na bazie: ograniczenia szkód i strat, liczby osób objętych ochroną pod warunkiem możliwości jej oszacowania na bazie map zagrożenia i ryzyka powodziowego, podniesienia bezpieczeństwa przez obniżenie poziomu zwierciadła wody wezbrań powodziowych na znacznych odcinkach rzek, a także przewidywanego obniżenia oddziaływania wód opadowych w określonym procencie oraz innych zysków nie mierzalnych wprost, ale obniżających zagrożenie i zwiększających wiedzę o nim i poczucie bezpieczeństwa. Wiele przykładów zastosowań, które nie oparte są na liczbowych danych oceny efektywności, posiada w tle obawy zawarte m.in. w dokumencie Planning Policy Statment 25: Development and Flood Risk – Practice Guide, Department for Communities and Local Government, UK, 2008, a dotyczące braku możliwości wstępnego oszacowania ryzyka rezydualnego – pozostałego po realizacji inwestycji. Jest to związane zarówno z dynamiką rozwoju, jak i rosnącą obecnie i w przyszłości

98 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły odpowiedzialnością za obniżanie ryzyka powodziowego i powszechne wprowadzanie prewencji. Generalnie, obniżenie strat powodziowych historycznie udokumentowanych jest najczęściej przyjmowane jako zasada oceny i miary efektywności projektów. W tej sytuacji, w nawiązaniu do przedstawionej w rozdziale 5 efektywności realizacji zadań PROGRAMU w ramach poszczególnych jego osi, przyjęto za miarę oddziaływania bezpośredniego redukcję strat powodziowych odniesionych do wezbrania o prawdopodobieństwie wystąpienia p = 1%, czyli o kulminacji Q1% i oczywiście niższych. W ostatnich 10 latach wezbrania takie miały miejsce w Małopolsce w roku 2001 i na obszarze prawie całego dorzecza górnej Wisły w roku 2010. Jest zatem dobry punkt odniesienia, który stanowić może podstawę oceny oddziaływań bezpośrednich. Proponuje się zatem na tym etapie wprowadzenie następujących wskaźników oceny oddziaływania bezpośredniego, mierzonego wezbraniem o prawdopodobieństwie wystąpienia 1%: 1) redukcja o 90% strat powodziowych w obszarach objętych zadaniami osi I (tereny wzdłuż Wisły) dla przepływów Qmax <= Q1%, 2) redukcja o 80% strat powodziowych w obszarach objętych zadaniami osi II (miasta powyżej 100 tys. mieszkańców) dla przepływów Qmax <= Q1%, 3) redukcja o 70-75% strat powodziowych w obszarach objętych zadaniami osi III (zlewnie rzek) dla przepływów Qmax <= Q1%. W miarę realizacji PROGRAMU, będą wykonywane mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego, które już w ciągu 2 lat pozwolą dodatkowo na uzupełnianie tych ocen o wskaźniki związane z ograniczeniem liczby osób narażonych na zagrożenie. Obok osób bezpośrednio narażonych na zagrożenie, należy także wyróżnić osoby będące dodatkowymi beneficjentami PROGRAMU. Są to osoby, które w czasie powodzi funkcjonują w sposób bardziej lub mniej ograniczony ze względu na utrudnienia w komunikacji, utrudnienia w pozyskiwaniu artykułów niezbędnych do życia, utrudnienia w dostępności do usług medycznych i innych związanych z życiem społecznym i gospodarczym. Należy tutaj także uwzględnić typowe dla danego obszaru i jego okolic negatywne efekty uboczne powodzi, których skutkiem jest utrata produkcji przemysłowej i rolnej oraz dochodów i zysków z tej produkcji. Jest to wynik występowania w okresie powodzi i po jej ustąpieniu, zwykle aż do 5 lat, strat pośrednich wymienionych w rozdziale 3.3 niniejszego dokumentu. Generalnie, liczba beneficjentów PROGRAMU, czyli bezpośrednio narażonych na zagrożenie oraz innych – korzystających z efektów PROGRAMU, jest w dorzeczu górnej Wisły wysoka i w zależności od rodzaju obszaru (zurbanizowany, intensywnie lub słabo zagospodarowany), waha się ona w granicach co najmniej 10-15 % populacji tego dorzecza. Jest to zatem wartość znacząca, która przekracza liczbę 800 tys. jego mieszkańców. Jej dokładniejsze oszacowanie będzie w przyszłości stanowiło dodatkową, istotną miarę efektów realizacji przewidzianych PROGRAMEM działań.

99 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

6.4.6 Matryca oceny realizacji PROGRAMU Matryca oceny realizacji PROGRAMU posiada dwie części składowe. Część pierwsza matrycy (Tabela 11.) obejmuje przyjęte obecnie wskaźniki oceny realizacji PROGRAMU oraz ich wartości bazowe i docelowe. Tabela 11. Matryca logiczna oceny realizacji PROGRAMU –Wskaźniki oceny i ich wartości Grupa Obiektywnie weryfikowalne wskaźniki i ich Wartości Wartości docelowe wskaźników miary bazowe - 2010 2030 1. Redukcja strat powodziowych w obszarach 0% 90% Wskaźniki objętych zadaniami osi I (tereny wzdłuż Wisły) dla oddziaływania przepływów Qmax <= Q1% 2. Redukcja strat powodziowych w obszarach 0% 80% objętych zadaniami osi II (miasta powyżej 100 tys. mieszkańców) dla przepływów Qmax <= Q1% 3. Redukcja o 70% strat powodziowych w obszarach 0% 70% objętych zadaniami osi III (zlewnie rzek) dla przepływów Qmax <= Q1% 1. Wzrost pojemności retencji powodziowej w 394,38 mln 428,08 mln m3 Wskaźniki istniejących zbiornikach wodnych m3 rezultatu 2. wzrost pojemności retencji powodziowej w 0 mln m3 72,0 mln m3 nowo zbudowanych zbiornikach i polderach 3. Przyrost długości koryt rzecznych o 0 km 3 896,0 km poprawionej przepustowości koryta 1. Liczba wykonanych map zagrożenia i/lub 0 szt. 35 szt. Wskaźniki ryzyka powodziowego produktu 2. Liczba projektów inwestycyjnych w zakresie 0 szt. 544 szt. poprawy przepustowości koryta rzeki nieobwałowanej 3. Liczba projektów inwestycyjnych w zakresie 0 szt. 215 szt. poprawy przepustowości koryta rzeki obwałowanej, 4. Liczba zmodernizowanych obiektów 0 szt. 29 szt. piętrzących wodę (zapory i stopnie wodne) oraz kanałów ulgi 5. Liczba nowo zrealizowanych obiektów 0 szt. 82 szt. retencjonujących wodę (zbiorniki retencyjne i poldery), stopni wodnych oraz kanałów ulgi Wskaźniki 1.Stosunek łącznej kwoty wykorzystania 0 % 100% wykorzystania środków na realizację PROGRAMU do kwoty środków planowanej finansowych 2. Poziom wykorzystania środków finansowych 0 % Według w stosunku do harmonogramu rzeczowo - harmonogramu finansowego z uwzględnieniem alokacji rzeczowo - finansowego Uwaga: Podane w Tabeli 11. wartości wskaźników wynikają z aktualnych propozycji inwestycyjnych (materiały źródłowe) W trakcie realizacji PROGRAMU będą analizowane i oceniane rozwiązania wariantowe, w wyniku czego podane wartości mogą się zmienić. W poszczególnych etapach realizacji PROGRAMU będzie prowadzona aktualizacja wartości wskaźników produktu i rezultatu w tym zakresie.

100 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Część druga matrycy (Tabela 12.) obejmuje źródła pozyskania danych do określenia wartości wskaźników oraz ryzyka nieosiągnięcia wskaźników realizacji PROGRAMU. Formułując ryzyko nieosiągnięcia wskaźników realizacji PROGRAMU oparto się na uwarunkowaniach jego realizacji (patrz punkt 6.1) oraz ich interpretacji w kategorii czasowo – przestrzennej. Tłem dla tej interpretacji są założenia, w wyniku których sformułowano cele realizacji PROGRAMU oraz określone efekty tej realizacji mierzone wskaźnikami zawartymi w Tabela 10. Wyróżniono cztery grupy rodzajowe zagrożenia, którym przypisano następujące źródła, a także potencjalne skutki zagrożenia: Zagrożenia formalno – prawne: 1) zmiany uwarunkowań realizacji PROGRAMU wynikające z procedury wdrażania Dyrektywy powodziowej – skutek: możliwe opóźnienie osiągania efektów oddziaływania oraz możliwa zmiana zakresu i kosztów ich osiągania; 2) proceduralne, związane z przebiegiem i wynikiem prac nad zmianą prawa na poziomie krajowym i regionalnym w zakresie prewencji przeciwpowodziowej – skutek: możliwe opóźnienie osiągania efektów oddziaływania oraz możliwa zmiana zakresu i kosztów ich osiągania; Zagrożenia społeczne: brak społecznej akceptacji dla realizacji części projektów w ramach zadań PROGRAMU – skutek: możliwe zmiany w zakresie produktu i rezultatu i oddziaływania, możliwe opóźnienie i zmiana kosztów osiągania tych efektów; Zagrożenia techniczne i środowiskowe: 1) kształtowanie i weryfikacja części rozwiązań w trakcie realizacji – skutek: możliwa zmiana środków osiągania rezultatów PROGRAMU, a tym samym możliwa zmiana wskaźnika produktu, możliwe opóźnienie osiągania produktów i rezultatów (także w wyniku badania skumulowanego efektu oddziaływania na środowisko i procedury ustalania rekompensat), możliwa zmiana kosztów osiągania rezultatów; 2) wdrażanie procedury nowej oceny efektywności projektów w wyniku ustalenia kryteriów ochrony w procedurze wdrożenia Dyrektywy powodziowej – skutek: możliwa zmiana środków osiągania rezultatów PROGRAMU, a tym samym możliwa zmiana wskaźnika produktu, możliwe opóźnienie osiągania produktów i rezultatów (także w wyniku badania skumulowanego efektu oddziaływania na środowisko i procedury ustalania rekompensat), możliwa zmiana kosztów osiągania rezultatów; 3) dostosowywanie technologii wykonawczych do nowo formułowanych kryteriów środowiskowych w realizacji rozwiązań technicznych – skutek: możliwa zmiana środków osiągania rezultatów PROGRAMU, a tym samym możliwa zmiana wskaźnika produktu, możliwe opóźnienie osiągania produktów i rezultatów (także w wyniku badania skumulowanego efektu

101 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

oddziaływania na środowisko i procedury ustalania rekompensat), możliwa zmiana kosztów osiągania rezultatów; Zagrożenia finansowe: 1) brak odpowiedniej alokacji środków finansowych na realizację PROGRAMU na poziomie krajowym – skutek: możliwe opóźnienia w realizacji harmonogramu oraz możliwa zmiana kosztów osiągania rezultatów; 2) konieczność uwzględniania kosztów wynikających z rozwiązywania bieżących problemów realizacji PROGRAMU – skutek: możliwe opóźnienie osiągania produktów i rezultatów oraz możliwa zmiana kosztów osiągania rezultatów.

Tabela 12. Matryca logiczna oceny realizacji PROGRAMU – Źródła weryfikacji danych oraz założenia i ryzyka oceny Grupa Obiektywnie weryfikowalne Źródła danych Ryzyko nieosiągnięcia wskaźników wskaźn. wskaźniki i ich miary realizacji PROGRAMU 1. Redukcja strat powodziowych w Aktualizacje map Wskaźniki obszarach objętych zadaniami osi I zagrożenia i ryzyka Zagrożenia społeczne oddziaływania (tereny wzdłuż Wisły) dla przepływów powodziowego, dane JST, Qmax <= Q1% GUS 2. Redukcja strat powodziowych w Aktualizacja map obszarach objętych zadaniami osi II zagrożenia i ryzyka (miasta powyżej 100 tys. mieszkańców) powodziowego, dane JST, dla przepływów Qmax <= Q1% GUS 3. Redukcja o 70% strat powodziowych Aktualizacja map w obszarach objętych zadaniami osi III zagrożenia i ryzyka (zlewnie rzek) dla przepływów Qmax <= powodziowego, dane JST, Q1% GUS 1. Wzrost pojemności retencji Raporty wykonawców i Wskaźniki powodziowej w istniejących beneficjentów z Zagrożenia społeczne rezultatu zbiornikach wodnych zakończenia realizacji Zagrożenia techniczne i zadań środowiskowe w zakresie 1), 2) i 3) 2. Wzrost pojemności retencji Raporty wykonawców i Zagrożenia finansowe w zakresie 2) powodziowej w nowo zbudowanych beneficjentów z zbiornikach i polderach zakończenia realizacji zadań 3. Przyrost długości koryt rzecznych Raporty wykonawców i o poprawionej przepustowości beneficjentów z koryta zakończenia realizacji zadań 1. Liczba wykonanych map Protokoły odbioru Wskaźniki zagrożenia i/lub ryzyka Raporty wykonawców zadań Zagrożenia społeczne produktu powodziowego Zagrożenia techniczne i 2. Liczba projektów inwestycyjnych Protokoły odbioru środowiskowe w zakresie 1), 2) i 3) w zakresie poprawy przepustowości Raporty wykonawców zadań Zagrożenia finansowe w zakresie 2) koryta rzeki nieobwałowanej 3. Liczba projektów inwestycyjnych Protokoły odbioru w zakresie poprawy przepustowości Raporty wykonawców zadań koryta rzeki obwałowanej,

102 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

4. Liczba zmodernizowanych Protokoły odbioru obiektów piętrzących wodę (zapory i Raporty wykonawców zadań stopnie wodne) oraz kanałów ulgi 5. Liczba nowo zrealizowanych Protokoły odbioru obiektów retencjonujących wodę Raporty wykonawców zadań (zbiorniki retencyjne i poldery), stopni wodnych oraz kanałów ulgi Wskaźniki 1. Łączny budżet PROGRAMU Umowy Zagrożenia finansowe w zakresie 1) wykorzystania Sprawozdanie końcowe i 2), a także: środków 2. Poziom wykorzystania środków Umowy zadaniowe Zagrożenia formalno – prawne, finansowych finansowych etapowo i zadaniowe Sprawozdania zadaniowe i społeczne oraz techniczne i według harmonogramu ich alokacji etapowe środowiskowe

103 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

7 WARUNKI FINANSOWE REALIZACJI PROGRAMU

Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły zawiera listę zadań inwestycyjnych pogrupowaną w trzy osie realizacyjne:

Oś I - Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym doliny Wisły zawiera 6 zadań złożonych ze 106 projektów cząstkowych, dla których występują rozwiązania wariantowe Oś II - Zabezpieczenie przed powodzią aglomeracji miejskich powyżej 100 tys. mieszkańców zawiera 8 zadań złożonych z 42 projektów cząstkowych, dla których występują rozwiązania wariantowe Oś III - Obniżenie zagrożenia powodziowego w układzie zlewniowym zawiera 25 zadań złożonych z 533 projektów cząstkowych, dla których występują rozwiązania wariantowe W ramach PROGRAMU zidentyfikowano 39 zadań zintegrowanych, na które składa się 681 projektów cząstkowych przeznaczonych do realizacji w latach 2011 – 2030. Zadania zintegrowane zostały przedstawione w rozdziale 5, natomiast szczegółowy opis podstawowych warunków projektów cząstkowych znajduje się w materiałach źródłowych stanowiących dokumentację prac na programem3. Po uwzględnieniu Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły i powodzi 2010 wprowadzono do tych propozycji także rozwiązania alternatywne. Wartość nakładów finansowych w układzie zadań zintegrowanych oraz w rozbiciu na dwa okresy: lata 2011-2020 i 2021-2030 są przedstawione w rozdziale 5.2 (Tabela 9.), natomiast w rozbiciu na osie programu przedstawia się następująco: Tabela 13. Szacowane niezbędne nakłady finansowe na realizację Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Nakłady w mln zł Osie Lata Lata Łącznie 2011-2020 2021-2030 I 1 500,419 708,924 2 209,343 II 1 294,526 675,360 1 969,886 III 6 076,951 2 894,536 8 971,487 RAZEM 8 871,896 4 278,820 13 150,716

Należy mieć na uwadze, że szacowanie niezbędnych nakładów zostało dokonane przez jednostki wdrażające dla tych działań i jest wyrażone w cenach 2010 roku.

3 „Program ochrony przed powodzią w dorzeczu Górnej Wisły na obszarze województw śląskiego, małopolskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego i lubelskiego”, Małopolski Urząd Wojewódzki, maj 2010 r.

104 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

7.1 Podstawowe założenia proponowanego modelu finansowania PROGRAMU Przygotowany przez Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej dokument „Polityka Wodna Państwa do 2030 roku” zawiera m.in. projekcję struktury finansowania gospodarki wodnej w Polsce do 2016 roku ze względu na źródła pochodzenia. Przy czym pojęcie gospodarki wodnej w „Polityce Wodnej Państwa do 2030 roku” zawiera inwestycje w zakresie nie tylko budowli hydrotechnicznych i ochrony przed powodzią, ale także systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków oraz finansowanie gospodarki wodnej ze względu na potrzeby przemysłu, rolnictwa i gospodarki komunalnej. W tabeli (Tabela 14.) przedstawiono procentowy udział poszczególnych źródeł finansowania w kolejnych latach4. Tabela 14. Finansowanie gospodarki wodnej wg polityki wodnej państwa2 Nakłady w % na lata Źródło pochodzenia 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Środki prywatne 20 25 30 35 40 45 50 Środki publiczne, w tym: 80 75 70 65 60 55 50 środki jednostek samorządu 8 10 10 5 5 10 15 środki NFOŚiGW oraz wfośigw 35 25 20 20 20 10 15 budżet państwa 20 20 20 10 10 10 10 środki zagraniczne 17 20 20 30 25 25 10 Razem środki publiczne 80 75 70 65 60 55 50 Zastosowanie tego modelu do montażu finansowego dla PROGRAMU może być tylko częściowe, gdyż rodzaje zadań (inwestycyjnych i nieinwestycyjnych) występujące w PROGRAMIE praktycznie nie odnoszą się do gospodarki ściekowej i zaopatrzenia w wodę pitną. Tym niemniej finansowanie PROGRAMU bazuje na modelu zawartym w projekcie polityki wodnej państwa wykorzystując wskazane w dokumencie źródła pochodzenia środków finansowych, wprowadzając następujące uszczegółowienia:

 środki budżetu państwa – środki publiczne krajowe będące w bezpośredniej dyspozycji rządu,

 środki jednostek samorządu – to budżet samorządu wojewódzkiego w części dotyczącej środków krajowych, a także środki samorządów lokalnych,

 środki funduszy celowych w obszarze gospodarki wodnej – to fundusze NFOŚiGW oraz wojewódzkich funduszy OŚiGW,

 środki zagraniczne – to środki pochodzące z funduszy Unii Europejskiej oznaczone w tabelach finansowych symbolem FS (aktualnie fundusz spójności i fundusze strukturalne, od 2014 roku finansowanie w ramach europejskich polityk spójności i innych dotyczących spraw gospodarki wodnej, również po roku 2020 finansowanie z funduszy europejskich kolejnych perspektyw budżetowych, które będą dla Polski dostępne w ramach polityk europejskich),

4 „Polityka Wodna Państwa do 2030 roku”

105 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

 środki finansowania kredytowego – to środki pożyczkowe międzynarodowych instytucji finansowych - Banku Światowego, Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz Banku Rozwoju Rady Europy, W celu sporządzenia modelu finansowania PROGRAMU przeanalizowano obecnie obowiązujące zasady finansowania następujących źródeł finansowania: Regionalne Programy Operacyjne (RPO), Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW), Budżety samorządowe województw objętych PROGRAMEM oraz budżet państwa, środki Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), funduszy UE (fundusz spójności FS) oraz środki banków (BŚ, EBI, BRRE). W tabeli (Tabela 15.) zestawiono w sposób syntetyczny główne zasady finansowania z tych źródeł przedsięwzięć gospodarki wodnej i zadań ochrony przeciwpowodziowej obowiązujące w 2010 roku. Ponieważ należy zakładać, że zasady te będą zachowane w możliwym do prognozowania okresie, stąd ważne są następujące wnioski:

 podobne zasady wyboru i finansowania zadań środkami WFOŚiGW w poszczególnych województwach,

 chociaż RPO na lata 2007 – 2013 dla każdego województwa był przygotowywany wg podobnego wzorca, to jednak kryteria wyboru różnią się, a RPO dla województwa śląskiego nie przewiduje finansowania gospodarki wodnej,

 dla powodzenia finansowania PROGRAMU w przyszłości istotne byłoby ujednolicenie w poszczególnych województwach zasad i kryteriów funkcjonowania WFOŚiGW, ponadto należy zadbać, by RPO każdego z województw przewidywało udział w finansowaniu zadań gospodarki wodnej,

 aktualnie niektóre zadania melioracji oraz małej retencji są finansowane w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW),

 wszystkie samorządy obecnie ustanowiły preferencje dla finansowania wojewódzkich programów małej retencji,

 prace utrzymaniowe – finansowanie WZMiUW-ów odbywa się w większości środkami budżetowymi (krajowymi); doświadczenie Programu dla Odry 2006 wskazuje, że mogą na te cele być wykorzystane środki z innych źródeł jeśli wchodzą one w skład zadań objętych celowymi projektami,

 wskazany w Tabela 14. poziom dofinansowania odnosi się do tzw. kwalifikowanych kosztów zadania, niestety każde źródło finansowania w inny sposób określa ten parametr dla podobnych zadań,

 pozytywnym zjawiskiem jest możliwość uzyskania finansowania dla potrzeb prowadzenia prac przygotowawczych, w tym m.in. opracowanie map ryzyka powodziowego,

 mankamentem są zróżnicowane wymagania co do zawartości dokumentów aplikacyjnych dla poszczególnych funduszy i budżetów; szczególnie uciążliwe są różniące się co do wymagań studia wykonalności wraz z analizami finansowymi oraz analizami kosztów i korzyści, toteż często tym samym

106 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

dokumentem nie można operować przy montażu finansowym dla danego zadania finansowanego z różnych źródeł, (np. analizy dla środków NFOŚiGW oraz FS skupiają się na odniesieniu poziomu dotacji do tzw. „luki finansowej” podczas gdy do pozostałych funduszy analizy te są nakierowane raczej na wykonalność projektu),

 wskazane międzynarodowe instytucje finansowe, które już w Polsce finansują zadania gospodarki wodnej, zainteresowane są dużymi kompleksowymi projektami wymagającymi zintegrowanie działań po stronie krajowej wielu jednostek wdrożeniowych (przykładem Projekt Ochrony przed Powodzią w Dorzeczu Odry o wartości 505 milionów EURO), a stroną kredytowania może być wyłącznie rząd.

107

Tabela 15. Źródła finansowania wybrane do montażu finansowania Programu ochrony przed powodzią górnej Wisły – kryteria i zasady5

Oś Rodzaje zadań Forma dofinansowania Źródło Działanie/Pro Wartość Województwo priory- przygoto- wykupy zbiorniki roboty finansowania gram budowa wałów stopnie wodne projektów dotacja pożyczka tetowa wanie gruntów retencyjne utrzymaniowe Regionalne Małopolskie 7 tak tak tak tak tak nie do 85% nie Programy Śląskie nie tak nie nie nie nie brak Operacyjne Świętokrzyskie 4 4.1 tak tak >10mln m3 tak nie do 40 mln zł do 85% RPO Podkarpackie 4 tak tak tak tak tak tak do 85% PROW /EFRR Lubelskie 6 6.1 nie tak nie tak nie tak do 4 mln zł do 85% Małopolskie 2 nie nie nie mała retencja nie nie do 3 mln zł do 20% Śląskie 1 1.2 nie nie tak tak tak nie do 50% WFOŚiGW Świętokrzyskie I tak nie tak >10 mln m3 nie nie do 40% Podkarpackie 2 2.1 2.2 nie nie tak mała retencja nie nie do 50% Lubelskie 1 1.1 nie nie tak tak tak tak kilka mln zł tak NFOŚiGW środki krajowe 10 nie nie tak tak tak nie brak ogranicz do 100 % Budżet państwa tak tak tak tak tak nie brak ogranicz do 50% Fundusz Spójności POiŚ III 3.1 tak tak nie >10 mln m3 tak nie >40 mln zł do 85% Budżety samorządów środki krajowe tak tak tak mała retencja nie tak brak ogranicz do 100 % MIF nie tak tak tak tak nie brak ogranicz do 85%

5 „Montaż finansowy >>Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły<<”, Zespół autorski pod kierunkiem dr inż. Marii Stanisławskiej, sierpień 2010 r.

Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły 109 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

W celu budowy modelu finansowania PROGRAMU dokonano podziału wszystkich zadań na dwa typy: inwestycyjne (np. roboty budowlano – montażowe itp.) oraz nieinwestycyjne (np. przygotowanie map ryzyka). W ramach każdego typu zadań zidentyfikowano na podstawie analizy listę różnych projektów (6 dla nieinwestycyjnych i 17 dla projektów inwestycyjnych). Następnie określono dla każdego typu i rodzaju projektów beneficjentów. Są to Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej (w Gliwicach i Krakowie) oraz Wojewódzkie Zarządy Melioracji i Urządzeń Wodnych (w Katowicach, Krakowie, Kielcach, Lublinie i Rzeszowie). Podział taki jest konieczny, ponieważ wskazane źródła finansowania różnicują warunki udzielania wsparcia w zależności od rodzaju beneficjenta. Z kolei w tabeli (Tabela 16.) przedstawiono w sposób zagregowany udział źródeł finansowania dla poszczególnych projektów. Dane z tej tabeli były podstawą do obliczeń dla każdego rodzaju projektu odrębnie wielkości środków finansowych z poszczególnych źródeł w kolejnych latach. Przyjęto przy tym, że udział ten jest stały w całym okresie projekcji finansowej, tzn. wartości procentowe udziału poszczególnych źródeł finansowania danego rodzaju projektu nie zmieniają się w kolejnych latach. Następnie wg schematu (Tabela 16.) dokonano przypisania dla każdego rodzaju projektu odrębnie wielkości środków z poszczególnych źródeł w kolejnych latach, natomiast dla poszczególnych rodzajów projektów przypisanie to odnosi się do kolejnych okresów czasu: 2011 – 2020 oraz 2021 – 2030 rok.

110 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Tabela 16. Udział źródeł finansowania dla poszczególnych projektów3

Środki Budżet Rodzaj projektu Beneficjent RPO FS NFOŚiGW WFOŚiGW Kredyty samorządu państwa zadania nieinwestycyjne RZGW 0% 30% 0% 40% 30% Koncepcja WZMIUW 5% 30% 10% 30% 25% RZGW 30% 40% 30% Mapy WZMIUW 5% 10% 30% 20% 35% RZGW 20% 60% 20% ocena techniczna WZMIUW 5% 15% 25% 20% 35% RZGW 20% 60% 20% projektowanie WZMIUW 5% 30% 30% 20% 15% studium RZGW 20% 60% 20% wykonalności WZMIUW 5% 25% 35% 25% 15% RZGW 40% 10% 50% wykup gruntów WZMIUW 5% 10% 35% 50% zadania inwestycyjne budowa WZMIUW 5% 15% 50% 10% 10% 10% przepompowni wód budowa wału WZMIUW 5% 15% 50% 10% 10% 10% budowa kanału WZMIUW 5% 20% 50% 10% 10% 5% kształtowanie koryta RZGW 20% 50% 30% rzeki i budowa WZMIUW 5% 15% 50% 15% 15% 0% wałów kształtowanie koryta RZGW 20% 50% 30% rzeki i potoków WZMIUW 5% 7% 50% 15% 15% 8% przebudowa koryta RZGW 20% 50% 30% rzeki i potoków WZMIUW 5% 7% 50% 15% 15% 8% odbudowa potoków RZGW 20% 50% 30% i regulacja cieków i WZMIUW 5% 7% 50% 15% 15% 8% potoków WZMIUW 5% 25% 40% 10% 10% 10% modernizacja wałów RZGW 10% 60% 30% WZMIUW 5% 25% 40% 10% 10% 10% przebudowa wałów RZGW 30% 40% 30% WZMIUW 5% 25% 40% 10% 10% 10% rozbudowa wałów RZGW RZGW 30% 40% 30% budowa wałów WZMIUW 5% 15% 50% 10% 10% 10% zabezpieczenie RZGW 40% 60% brzegów WZMIUW 5% 15% 50% 10% 10% 10% zabezpieczenie RZGW 30% 50% 20% wałow WZMIUW 5% 15% 50% 10% 10% 10% budowa zbiorników i RZGW 30% 50% 20% polderów WZMIUW 5% 20% 50% 20% 5% zwiększenie stałej rezerwy powodz w RZGW 30% 60% 10% istn. zbiorniku.

3 „Montaż finansowy >>Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły<<”, Zespół autorski pod kierunkiem dr inż. Marii Stanisławskiej, sierpień 2010 r. 111 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

modernizacja i budowa stopnia RZGW 20% 70% 10% wodnego usuwanie szkód RZGW 35% 35% 10% 20% powodziowych

7.2 Inżynieria finansowa Programu W efekcie powyżej przyjętych założeń dotyczących konstrukcji finansowania zadań PROGRAMU następująco przedstawia się jego finansowanie, przedstawione w tabeli (Tabela 17. - syntetyczna tabela według źródeł finansowania) i w tabeli (Tabela 18.) (roczna projekcja finansowa według źródeł finansowania – patrz Tabela 15.) Tabela 17. Finansowanie PROGRAMU wg struktury udziału środków z poszczególnych źródeł (w milionach złotych). Nakłady w mln zł w poszczególnych latach

Program 500 2011-2020 2021-2030 Łącznie

OGÓŁEM 8 871,90 4 278,82 13 150,72 lp udział środków w zadaniu 1 57,25% Fundusze Unii Europejskiej 4 678,26 2 850,48 7 528,74 1.1 41,20% Fundusze Strukturalne/Spojnosci 3 454,48 1 849,20 5 303,68 1.2 16,04% RPO 1 223,78 1 001,28 2 225,06 2 15,24% Fundusze Ochrony Środowiska 1 352,00 651,59 2 003,59 2.1 6,31% NFOŚiGW 559,89 269,83 829,72 2.2 8,93% WFOŚiGW 792,11 381,76 1 173,87 3 12,56% Środki budżetowe - własne 875,37 776,77 1 652,14 3.1 8,36% Budżet Państwa 622,20 477,33 1 099,53 3.2 4,20% Budżet Samorządu Województwa 253,17 299,44 552,61 4 14,95% Środki kredytowe 1 966,26 0,00 1 966,26 100,00%

112

Tabela 18. Roczna projekcja finansowania Programu ochrony przed powodzią górnej Wisły w podziale na poszczególne lata.

Finansowanie PROGRAMU Nakłady w mln zł w poszczególnych latach PROGRAM lata (2011-2020) Nakłądy do Lata 2011-2020 Lata 2021-2030 Łącznie 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2020 OGÓŁEM 8 871,89 4 278,83 13 150,72 0,00 422,98 772,82 1 215,18 1 209,55 1 129,16 1 073,30 1 035,63 1 012,67 1 000,60 8 871,89 1,00 57,25% Fundusze Unii Europejskiej 4 678,26 2 850,48 7 528,72 0,00 0,00 0,00 336,13 532,91 669,71 815,74 788,54 771,97 763,26 4 678,26 1.1 41,20% Fundusze Strukturalne/Spojnosci 3 454,48 1 849,20 5 418,73 0,00 0,00 0,00 235,73 393,41 494,03 605,17 585,48 573,48 567,18 3 454,48 1.2 16,04% RPO 1 223,78 1 001,28 2 109,99 0,00 0,00 0,00 100,40 139,50 175,68 210,57 203,06 198,49 196,08 1 223,78 2,00 15,24% Fundusze Ochrony Środowiska 1 352,00 651,59 2 003,57 0,00 125,54 163,47 154,69 153,83 156,82 155,93 150,18 146,68 144,86 1 352,00 2.1 6,31% NFOŚiGW 559,89 269,83 829,70 0,00 51,99 67,70 64,06 63,70 64,94 64,57 62,20 60,74 59,99 559,89 2.2 8,93% WFOŚiGW 792,11 381,76 1 173,87 0,00 73,55 95,77 90,63 90,13 91,88 91,36 87,98 85,94 84,87 792,11 3,00 12,56% Środki budżetowe - własne 875,37 776,77 1 652,16 0,00 79,57 107,86 100,62 99,91 102,37 101,63 96,91 94,02 92,48 875,37 3.1 8,36% Budżet Państwa (BP) 622,20 477,33 1 099,53 0,00 56,92 76,24 71,42 70,95 72,59 72,09 68,95 67,03 66,01 622,20 BP poprzez Budżet Samorządu 3.2 4,20% 253,17 299,44 552,63 0,00 22,65 31,62 29,20 28,96 29,78 29,54 27,96 26,99 26,47 253,17 Województwa 4,00 14,95% Środki kredytowe 1 966,26 0,00 1 966,26 0,00 217,87 501,49 623,74 422,90 200,26 0,00 0,00 0,00 0,00 1 966,26

Finansowanie PROGRAMU Nakłady w mln zł w poszczególnych latach PROGRAM lata (2021-2030) Nakłądy Lata 2011-2020 Lata 2021-2030 Łącznie 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 łączne do 2030 OGÓŁEM 8 871,89 4 278,83 13 150,72 636,84 613,89 391,50 381,72 376,57 377,84 376,99 375,29 374,09 374,10 13 150,72 1,00 57,25% Fundusze Unii Europejskiej 4 678,26 2 850,48 7 528,74 478,26 462,82 247,41 240,83 237,36 238,23 237,65 236,51 235,70 235,70 7 528,74 1.1 41,20% Fundusze Strukturalne/Spojnosci 3 454,48 1 849,20 5 303,68 344,50 130,43 178,07 173,34 170,84 171,46 171,05 170,23 169,64 169,64 5 303,68 1.2 16,04% RPO 1 223,78 1 001,28 2 225,06 133,76 332,39 69,34 67,50 66,52 66,77 66,60 66,28 66,06 66,06 2 225,06 2,00 15,24% Fundusze Ochrony Środowiska 1 352,00 651,59 2 003,59 73,79 69,67 65,85 64,09 63,17 63,39 63,24 62,94 62,72 62,73 2 003,59 2.1 6,31% NFOŚiGW 559,89 269,83 829,72 30,56 28,85 27,27 26,54 26,16 26,25 26,19 26,06 25,97 25,98 829,72 2.2 8,93% WFOŚiGW 792,11 381,76 1 173,87 43,23 40,82 38,58 37,55 37,01 37,14 37,05 36,88 36,75 36,75 1 173,87 3,00 12,56% Środki budżetowe - własne 875,37 776,77 1 652,14 84,79 81,40 78,24 76,80 76,04 76,22 76,10 75,84 75,67 75,67 1 652,14 3.1 8,36% Budżet Państwa 622,20 477,33 1 099,53 52,47 50,21 48,11 47,15 46,64 46,76 46,68 46,51 46,40 46,40 1 099,53 BP poprzezBudżet Samorządu 3.2 4,20% 253,17 299,44 552,61 32,32 31,19 30,13 29,65 29,40 29,46 29,42 29,33 29,27 29,27 552,61 Województwa 4,00 14,95% Środki kredytowe 1 966,26 0,00 1 966,26 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 1 966,26

Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły 113

Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

7.3. Wnioski dotyczące inżynierii finansowej projektu

Konsekwencją przedstawionego finansowania PROGRAMU jest alokacja środków finansowych w czasie na jednostki wdrażające, realizujące poszczególne projekty. Tabela 19. jest syntezą finansowania PROGRAMU w rozbiciu na poszczególne instytucje wdrażające odpowiedzialne za realizację zadań zintegrowanych. Można zauważyć, że realizacja projektu będzie w szczególny sposób koncentrowała się w trzech jednostkach: RZGW Kraków i ZMiUW województwa małopolskiego i podkarpackiego. Tabela 19. Finansowanie Programu… wg podziału na jednostki wdrażające. FINANSOWANIE, w mln zł Beneficjent 2011-2020 2021-2030 Łącznie WZMIUW ŚLĄSKIE 545,86 184,600 730,460 WZMIUW LUBELSKIE 318,40 0,000 318,395 WZMIUW MAŁOPOLSKIE 2 199,72 1294,094 3493,816 WZMIUW PODKARPACKIE 1 997,13 1264,011 3261,139 WZMIUW ŚWIĘTOKRZYSKIE 467,44 154,315 621,754 RZGW GLIWICE 336,99 28,000 364,985 RZGW KRAKÓW 1 854,32 982,115 2 836,437 Ogółem 8 871,90 4278,820 13150,716 Kolejnym ważnym aspektem jest realność uzyskanych sumarycznych zapotrzebowań na finansowanie PROGRAMU z założonych źródeł finansowania. W szczególności dotyczy to realności pozyskania takiej wysokości grantów z funduszy europejskich i akceptowalnego obciążenia budżetu państwa w poszczególnych latach realizacji PROGRAMU. Model finansowania PROGRAMU przedstawiony w tabelach (Tabela 17., Tabela 18.) utworzony został w oparciu o realistyczne założenia poziomu wsparcia funduszami europejskimi oraz przy jednoczesnym ograniczonym udziale bezpośrednim środków budżetu państwa. Ważnym elementem proponowanej konstrukcji finansowej jest pożyczka w międzynarodowych instytucjach finansujących (Bank Światowy, Bank Rozwoju Rady Europy, Europejski Bank Inwestycyjny, etc.) w wysokości 1 966,26 mln zł. Środki kredytu, wykorzystane w latach 2012-2016, pozwalają na szybką realizację priorytetowych zadań PROGRAMU, przy jednoczesnym ograniczonym bieżącym zaangażowaniu budżetu państwa kształtującym się na poziomie zbliżonym do 100 mln zł. Koncepcja projektu flagowego dla PROGRAMU to realizacja projektu o czterech następujących komponentach: A ochrona przed powodzią Krakowa (zlewnia Wisły powyżej Krakowa i działania na terenie miasta), B modernizacje, przebudowy, budowy i rozbudowy wałów w dolinie Wisły przeprowadzone na bazie szczegółowej analizy ich stanu, C budowa zbiornika przeciwpowodziowego Kąty-Myscowa na Wisłoce, D profilaktyka i prewencja przeciwpowodziowa wspierająca realizację zadań inwestycyjnych oraz zarządzanie PROGRAMEM.

114 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Powyższy projekt miałby podobny charakter do realizowanego od 2008 roku Projektu Ochrony Przeciwpowodziowej Dorzecza Odry (POPDO) o wartości 505 mln Euro (2 020 mln zł). W obliczeniach zaangażowania środków budżetu państwa w finansowanie PROGRAMU konieczne jest uwzględnienie spłaty kredytu i jego kosztów. W celu oszacowania takich kosztów i przedstawienia łącznego obciążenia budżetu państwa zarówno poprzez finansowanie PROGRAMU, jak i obsługę i spłatę kredytu przyjęto podobne parametry warunków kredytowych, jakie występują w POPDO, a więc bazujące na LIBOR (w przypadku BŚ) i EURIBOR (w przypadku BRRE). Tabela 20. i Tabela 21. przedstawiają przykładowe wartości tych parametrów z marca 2011 roku. W Tabela 22. przedstawiono przykładowe wyniki symulacji całkowitego zaangażowania budżetu państwa wynikające z realizacji PROGRAMU przy następujących założeniach:

 oprocentowanie pożyczek bankowych - stałe 1,4% rocznie od wykorzystanej wartości kredytu,

 opłata za gotowość w wysokości 0,25% od niewykorzystanej wartości kredytu,

 okres spłaty pożyczek – 25 lat,

 karencja w spłacie rat kapitałowych – 7 lat.

Tabela 20. LIBOR (London Interbank Offer Rate) - stopa procentowa kredytów udzielanych na rynku międzynarodowym w Londynie, która jest ustalana o godzinie 11:00 GMT.

LIBOR (dane na dzień 17.03.2011 r.)

1 mies. 2 mies. 3 mies. 6 mies. 1 rok

0.1367 0.1567 0.1783 0.2467 0.5433

CHF (0.00%) (0.00%) (0.00%) (0.00%) (0.00%)

0.8450 0.9806 1.1213 1.4350 1.8662

EUR (-0.15%) (0.25%) (0.11%) (0.00%) (-0.27%)

0.6131 0.6837 0.8056 1.1087 1.5831

GBP (0.00%) (0.00%) (0.00%) (0.11%) (0.16%)

0.1650 0.1750 0.2000 0.3475 0.5713

JPY (3.03%) (3.57%) (0.00%) (0.00%) (0.00%)

0.2535 0.2835 0.3090 0.4600 0.7725

USD (0.00%) (0.00%) (0.00%) (0.00%) (0.13%) Źródło: Bankier.pl.

115 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Tabela 21. (Euro Interbank Offer Rate) - stopa procentowa kredytów na rynku europejskim (średnia z ofert 60 banków), która jest ustalana o godzinie 11:00 czasu w Brukseli.

EURIBOR (dane na dzień 23.03.2011 r.)

1 mies. 2 mies. 3 mies. 6 mies. 1 rok

0.902 1.037 1.191 1.501 1.949

EUR (0.55%) (0.48%) (0.50%) (0.33%) (0.21%)

EURIBOR - wartości średnie (zestawienie wartości średnich stóp referencyjnych w okresach czasowych obejmujących okres od 1 tygodnia do 1 roku.)

1 mies. 2 mies. 3 mies. 6 mies. 1 rok

1 tydzien 0.892 1.027 1.178 1.486 1.928

1 miesiąc 0.885 1.002 1.145 1.446 1.872

2 miesiące 0.888 0.981 1.111 1.388 1.772

3 miesiące 0.848 0.944 1.073 1.333 1.680

6 miesięcy 0.822 0.912 1.042 1.288 1.599

1 rok 0.668 0.761 0.907 1.169 1.461 Źródło: Bankier.pl. Tabela 22. Zaangażowanie budżetu państwa w finansowanie PROGRAMU… wraz z obsługą zadłużenia w bankowego, mln zł. Budżet Opłata za Odsetki państwa + gotowość budżet Łączne Wysokość Lata państwa Spłata kapitału Koszt kredytu wydatki na zadłużenia poprzez 0,25% 1,40% PROGRAM samorząd województwa 2012 79,57 217,87 4,37 3,05 7,42 86,99 2013 107,86 719,36 3,12 10,07 13,19 121,05 2014 100,62 1 343,10 1,56 18,80 20,36 120,98 2015 99,91 1 766,00 0,50 24,72 25,22 125,13 2016 102,37 1 966,26 0,00 27,53 27,53 129,90 2017 101,63 1 966,26 0,00 27,53 27,53 129,16 2018 96,91 1 966,26 0,00 27,53 27,53 124,44 2019 94,02 1 887,61 78,65 0,00 26,43 26,43 199,10 2020 92,48 1 808,96 78,65 0,00 25,33 25,33 196,46 2021 84,79 1 730,31 78,65 0,00 24,22 24,22 187,66 2022 81,40 1 651,66 78,65 0,00 23,12 23,12 183,17 2023 78,24 1 573,01 78,65 0,00 22,02 22,02 178,91

116 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

2024 76,80 1 494,36 78,65 0,00 20,92 20,92 176,37 2025 76,04 1 415,71 78,65 0,00 19,82 19,82 174,51 2026 76,22 1 337,06 78,65 0,00 18,72 18,72 173,59 2027 76,10 1 258,41 78,65 0,00 17,62 17,62 172,37 2028 75,84 1 179,76 78,65 0,00 16,52 16,52 171,01 2029 75,67 1 101,11 78,65 0,00 15,42 15,42 169,74 2030 75,67 1 022,46 78,65 0,00 14,31 14,31 168,63 2031 943,81 78,65 0,00 13,21 13,21 91,86 2032 865,16 78,65 0,00 12,11 12,11 90,76 2033 786,51 78,65 0,00 11,01 11,01 89,66 2034 707,86 78,65 0,00 9,91 9,91 88,56 2035 629,21 78,65 0,00 8,81 8,81 87,46 2036 550,56 78,65 0,00 7,71 7,71 86,36 2037 471,91 78,65 0,00 6,61 6,61 85,26 2038 393,26 78,65 0,00 5,51 5,51 84,16 2039 314,61 78,65 0,00 4,40 4,40 83,05 2040 235,96 78,65 0,00 3,30 3,30 81,95 2041 157,31 78,65 0,00 2,20 2,20 80,85 2042 78,66 78,65 0,00 1,10 1,10 79,75 2043 0,00 78,66 0,00 0,00 0,00 78,66 RAZEM 1 652,14 1 966,26 9,55 469,56 479,11 4 097,51 Źródło: Opracowanie własne.

Tabela 22. pokazuje, że maksymalna roczna wielkość obciążenia budżetu państwa przypada na lata 2019-2021 i nie przekracza 200 mln zł. Jednocześnie projekcja finansowa zamieszczona w tabeli (Tabela 18.) wskazuje, że roczne finansowanie PROGRAMU kształtuje się na poziomie 75-107 mln zł w okresie jego realizacji i jest zbliżone do rocznego finansowania bieżącego Programu dla Odry 2006. Kolejną kwestią jaką należy poddać analizie jest realność udziału środków finansowych funduszy europejskich w finansowaniu PROGRAMU. Jest to kwota 7 528,72 mln zł, tj ok. 1 955 mln € (według kursu 1 euro=3.85 zł), co stanowi 57,25% całości nakładów Programu. Biorąc pod uwagę czas realizacji do roku 2030 tj. więcej niż 2 perspektywy budżetowe UE, wielkość wydaje się być realna. Należy zauważyć, że tylko w ramach POIiŚ dla Działania 3.1 tj. Retencjonowanie wody i zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego zarezerwowano kwotę do 2013 roku w wysokości 607 053,3 tys. € co stanowi 2 410 mln zł. Biorąc pod uwagę, że do końca okresu finansowania PROGRAMU będą jeszcze trzy kolejne budżety UE, osiągnięcie wskazanej kwoty jest realne, nawet przy założeniu, że podobne potrzeby będą związane z realizacją ochrony przed powodzią w dorzeczu Odry i pozostałych polskich zlewniach - zakładany procentowy udział środków unijnych jest możliwy do osiągnięcia. Jak wykazuje doświadczenie funduszu ISPA oraz dotychczas realizowanego funduszu spójności realna stopa wsparcia wynosi ok. 63 – 65% wartości inwestycji, co jest wartością wyższą niż przyjęta w proponowanym modelu finansowym PROGRAMU.

117 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

8 ZARZĄDZANIE PROGRAMEM

Zakłada się, że Pełnomocnikiem Rządu ds. realizacji Programu Ochrony Przed Powodzią w Dorzeczu Górnej Wisły będzie Wojewoda Małopolski. Nad właściwym kierunkiem realizacji zadań Programu czuwać będzie Komitet Sterujący, jako ciało doradczo-opiniodawcze Pełnomocnika Rządu. Komitet Sterujący powoła i przewodniczyć mu będzie Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. W skład Komitetu Sterującego wejdą przedstawiciele ministra właściwego do spraw gospodarki, ministra właściwego do spraw gospodarki wodnej, ministra właściwego do spraw finansów publicznych, ministra właściwego do spraw administracji publicznej, ministra właściwego do spraw rozwoju wsi, ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego, ministra właściwego do spraw transportu, wojewodów: lubelskiego, małopolskiego, podkarpackiego, śląskiego, świętokrzyskiego, zarządów województw: lubelskiego, małopolskiego, podkarpackiego, śląskiego, świętokrzyskiego. Do zadań Komitetu Sterującego należeć będzie:

 zatwierdzanie harmonogramu realizacji zadań,

 inicjowanie i koordynacja działalności związanej z realizacją zadań PROGRAMU,

 współdziałanie z koordynatorem PROGRAMU w zakresie jego realizacji,

 okresowa ocena stanu zaawansowania realizacji zadań PROGRAMU na podstawie raportów sporządzanych przez koordynatora PROGRAMU,

 opiniowanie i inicjowanie aktów prawnych, związanych z realizacją zadań PROGRAMU oraz innych, szczególnie mających na celu podwyższenie poziomu zabezpieczenia przeciwpowodziowego w dorzeczu górnej Wisły,

 ocena wyników konsultacji społecznych przy realizacji PROGRAMU oraz poszczególnych zadań przewidzianych w PROGRAMIE.

 opiniowanie i ocena realizacji centralnych planów społeczno – gospodarczych w zakresie związanym z realizacją PROGRAMU. PROGRAM będzie wdrażany przez wyodrębnioną jednostkę – Jednostkę Realizującą Projekt (JRP) zwaną Biurem Programu, działającą w strukturze Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego. Zarządzanie Programem będzie finansowane z budżetu Wojewody Małopolskiego. Biuro Programu powstanie w ciągu trzech miesięcy po ustanowieniu PROGRAMU. Do zadań Biura Programu należeć będzie:

 obsługa organizacyjno-administracyjna Komitetu Sterującego i Koordynatora Programu,

 przekazywanie i rozliczanie dotacji na zadania PROGRAMU,

 kontrolowanie zadań,

 koordynacja realizacji poszczególnych zadań,

118 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

 inwentaryzacja nowych inicjatyw i programów cząstkowych oraz korelowanie ich z PROGRAMEM,

 współpraca z instytucjami międzynarodowymi, w szczególności w celu pozyskiwania i wydatkowania środków pochodzących z międzynarodowych funduszy pomocowych;

 współpraca z instytucjami realizującymi poszczególne zadania,

 współpraca z organizacjami pozarządowymi,

 obsługa administracyjno – prawna PROGRAMU,

 współpraca z instytucjami udostępniającymi środki finansowe,

 bieżące oraz końcowe opiniowanie wykonywanych inwestycji,

 bieżąca analiza danych, modyfikacja PROGRAMU oraz formułowanie nowych zadań,

 udostępnianie danych zainteresowanym jednostkom: samorządowym, badawczym, organizacjom społecznym i pozarządowym, działającym na rzecz Wisły

 tworzenie lobby społecznego na rzecz PROGRAMU,

 polityka informacyjna PROGRAMU.

Na czele Biura Programu stać będzie Koordynator Programu, który podlegać będzie bezpośrednio Pełnomocnikowi Rządu. Do zadań Koordynatora Programu należeć będzie m.in.:

 przygotowywanie materiałów budżetowych związanych z realizacją PROGRAMU,

 aktualizacja PROGRAMU ze względu na możliwość wyboru rozwiązań wariantowych,

 stała współpraca z instytucjami rządowymi, samorządowymi oraz innymi, do kompetencji których należy realizacja zadań w zakresie zbieżnym z PROGRAMEM lub przekazującymi w jakiekolwiek formie środki na realizację PROGRAMU,

 odpowiedzialność za realizację PROGRAMU, poprzez koordynację prac oraz sprawozdawczość,

 sporządzanie i przekazywanie stosownych raportów ze stanu realizacji PROGRAMU oraz sporządzenie raportu końcowego. Przy Pełnomocniku Rządu działać będzie Rada Ekspertów, która sprawująca nadzór merytoryczny nad realizacją PROGRAMU. W skład Rady wejdą osoby, które mają wiedzę, kompetencje i doświadczenie w zakresie inwestycji wymienionych w PROGRAMIE. W realizacji zadań Rada będzie niezależna. W skład Rady wejdą osoby powołane przez Pełnomocnika Rządu. Rada zbierać się będzie na wniosek Pełnomocnika Rządu lub Komitetu Sterującego. Do zadań Rady należeć będzie:

119 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

 merytoryczna ocena zadań, projektów i wyboru rozwiązań wariantowych PROGRAMU,

 okresowa ocena efektów realizacji PROGRAMU,

 doradzanie Pełnomocnikowi Rządu ds. realizacji PROGRAMU przy podejmowaniu kluczowych decyzji, związanych z realizacją PROGRAMU,

 wypracowywanie wieloaspektowego podejścia do realizacji PROGRAMU, powiązanie inwestycji przeciwpowodziowych z inwestycjami zmniejszającymi ryzyko innych klęsk żywiołowych (susza, erozja rzeczna) oraz z inwestycjami służącymi rozwojowi społeczno-gospodarczemu (turystyka i rekreacja, energetyka wodna).

120 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

9 MATERIAŁY WYKORZYSTANE

Dyrektywy europejskie Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Ramowa Dyrektywa Wodna), Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim ustanawiająca zasady oceny zagrożenia powodziowego i zarządzania tym zagrożeniem (Dyrektywa Powodziowa). Ustawy i rozporządzenia krajowe Prawo wodne (2001) z późniejszymi zmianami, Prawo ochrony środowiska (2001) z późniejszymi zmianami, Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (2003), Ustawa o zarządzaniu kryzysowym (2007) z późniejszymi zmianami, Ustawa o działach administracji rządowej (1997) z późniejszymi zmianami, Ustawa o administracji rządowej w województwie (1998) z późniejszymi zmianami, Ustawa o samorządzie powiatowym (1998) z późniejszymi zmianami, Ustawa o samorządzie gminnym (1990) z późniejszymi zmianami, Ustawa o stanie klęski żywiołowej (2002) z późniejszymi zmianami, Ustawa o ochronie przeciwpożarowej (1991) z późniejszymi zmianami, Ustawa o Państwowej Straży Pożarnej (1991), Ustawa o dostępie do informacji publicznej (2001) z późniejszymi zmianami, Ustawa o ochronie informacji niejawnych (1999) z późniejszymi zmianami, Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie organizacji i zakresu działania regionalnych zarządów gospodarki wodnej (1999), Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (1999) z późniejszymi zmianami.

Strategiczne dokumenty krajowe Strategia Rozwoju Kraju 2007 – 2015, Program Operacyjny „Infrastruktura i Środowisko”, Narodowa Strategia Spójności (Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007 – 2013), Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju,

121 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju na lata 2008-2033, Strategia Gospodarki Wodnej, Projekt Narodowej Strategii Gospodarowania Wodami 2030 (z uwzględnieniem etapu 2015), Projekt Planu gospodarowania wodami dla obszaru dorzecza Wisły.

Strategiczne dokumenty wojewódzkie Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2007 – 2013, Regionalny Program Operacyjny Województwa Podkarpackiego na lata 2007 – 2013, Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego, 2002, Program Ochrony Środowiska dla Województwa Podkarpackiego, 2003,

Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2000 – 2020, Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata 2007 – 2013, Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, 2004, Program małej Retencji Województwa Śląskiego,

Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego do roku 2020, Regionalny Program Operacyjny Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007 – 2013, Program Ochrony Środowiska dla Województwa Świętokrzyskiego, Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Świętokrzyskiego, 2002, Program małej retencji dla województwa świętokrzyskiego,

Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2007 – 2013, Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007 – 2013, Program Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2005 – 2012, Plan zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego, Program małej Retencji Województwa Małopolskiego.

Instytucjonalne źródła informacji ( w zakresie danych, informacji, prac studialnych oraz dokumentacji planistycznych i projektowych) Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach, Małopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych,

122 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Śląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, Podkarpacki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, Świętokrzyski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddział w Krakowie, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Górnośląskie Centrum Hydrologiczno- Meteorologiczne.

Inne Roczniki statystyczne GUS, Rejestry rzeczowe i finansowe strat powodziowych (źródło: MSWiA), Prognozy wykonane na potrzeby Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-13 i Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007 – 2013, Opracowania i raporty branżowe.

Projekty międzynarodowe: Ośrodki Koordynacyjno-Informacyjne (OKI) Ochrony Przeciwpowodziowej w Krakowie i Wrocławiu, Komponent B.1.1.2 Projektu Banku Światowego „Usuwanie skutków powodzi w Polsce”, 2002 – 2003, Definicja i Metodyka Określania Stref Zagrożenia Powodziowego w Warunkach Polskich, Komponent B.4.2.1 Projektu Banku Światowego “Usuwanie skutków powodzi w Polsce”, 2001.

Projekty i opracowania krajowe – związane z PROGRAMEM: Studium ochrony przed powodzią województwa małopolskiego, 2006, Studium ochrony przed powodzią ze względu na ochronę ludzi i mienia województwa podkarpackiego na obszarze zlewni Górnej Wisły, 2008, Studium ochrony przed powodzią ze względu na ochronę ludzi i mienia województwa śląskiego na obszarze zlewni Górnej Wisły, 2009, Studium ochrony przed powodzią ze względu na ochronę ludzi i mienia województwa świętokrzyskiego na obszarze zlewni Górnej Wisły, 2008, Metodyczne Podstawy Narodowego Planu Zintegrowanego Rozwoju Gospodarki Wodnej w Polsce (PBZ) , 2002- 2005, Rozwój metodologii określania przepustowości koryta wielkiej wody dla oceny poziomu zagrożenia powodziowego oraz planowania ochrony przed powodzią (PB), 2001 – 2003, Pilotowy program strategii zrównoważonego rozwoju gospodarki wodnej w Polsce na przykładzie dorzecza górnej Wisły, 1999 – 2000,

123 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

Model kompleksowej ochrony przed powodzią w obszarze dorzecza górnej Wisły, na przykładzie województwa Krakowskiego (PBZ), 1998 – 2000, Racjonalna z punktu widzenia ekologicznego i społeczno – ekonomicznego ochrona przeciwpowodziowa, 1993 – 1995.

Materiały źródłowe Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły – Materiały źródłowe, maj 2010. Montaż finansowy Programu ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły, praca zbiorowa pod kierunkiem M. Stanisławskiej, IME Consulting, sierpień 2010. Program dla Odry – 2006 – aktualizacja (projekt), Pełnomocnik Rządu ds. Programu dla Odry 2006, Wrocław 2009. Evaluation of the Impact of Floods and Associated Protection Policies, European Commission DG Environment, Final Report, 2005. Planning Policy Statment 25: Development and flood Risk – Practice Guide, Department for Communities and Local Government, UK, 2008 Łasut A.: Koszty i korzyści z wprowadzenia w Polsce systemu ubezpieczeń obowiązkowych od skutków powodzi, praca doktorska, AGH, 2006. Podręcznik ewaluacji efektów projektów infrastrukturalnych, Krajowa Jednostka Oceny, MRR, Warszawa 2009. Wzorcowy urząd czyli jak usprawnić administrację samorządową, jak zmierzyć jej zadania i wyniki, praca zbiorowa pod red. J. Szlachty, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, Instytut Badań nad Gospodarka Rynkową, Gdańsk 2008. Przewodnik po metodach ewaluacji. Wskaźniki monitoringu i ewaluacji, Dokument roboczy nr 3, Komisja Europejska – Dyrekcja Centralna ds. Polityki Regionalnej, 2006. Roczniki statystyczne w zakresie Ochrona środowiska z lat 2005-2010, GUS. Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie Komunikatu Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego nt. wprowadzenia zarządzania ryzykiem powodziowym, NAT/263, COM(2004) 472, 2005.

124 Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły

ZAŁĄCZNIKI

125

ZAŁ. 1 Obszar realizacji Programu ochrony przed powodzią dorzecza górnej Wisły

Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły 126

ZAŁ. 2 Istniejąca infrastruktura przeciwpowodziowa w dorzeczu górnej Wisły zbiorniki retencyjne i wały przeciwpowodziowe.

Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły 127

ZAŁ. 3 Istniejąca infrastruktura przeciwpowodziowa w obszarze górnej Wisły – zabudowa rzek i potoków.

Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły 128

ZAŁ. 4 Zadania PROGRAMU – Oś I. Zabezpieczenie przed zagrożeniem powodziowym doliny Wisły.

Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły 129

ZAŁ. 5 Zadania PROGRAMU – Oś II. Zabezpieczenie przed powodzią aglomeracji powyżej 100 tys. mieszkańców.

Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły 130

ZAŁ. 6 Zadania PROGRAMU – Oś III. Obniżenie zagrożenia powodziowego w układzie zlewniowym.

Program ochrony przed powodzią w dorzeczu górnej Wisły 131