VERENIGING STEDEBOUWKUNDIG WIJKBEHOUD www.vsw.biz

November 2018 – Nr. 82 • •

UITNODIGING OPENBARE VERGADERING Woensdag 14 november 2018

In Lommerrijk, Straatweg 99, (Hillegersberg)

Welkom vanaf 19.30 uur, aanvang programma 20.00 uur Schildje voor spoorerfgoed

LEZINGEN: Café Oranjeboom 1. Van veenmoeras tot luxe wonen aan de plas 100 jaar Terbregge’s belang 2. Een kijk op ‘Water in de wijk’ Podium voor Hans Mani De Vereniging Stedebouwkundig Wijkbehoud Hillegersberg-Schiebroek-Terbregge Voorwoord voorzitter

Graag nodigt het bestuur van de Vereniging Stedebouwkundig Wijkbehoud Hillegersberg-Schiebroek- Terbregge u uit voor een openbare vergadering op woensdag 14 november 2018 in Lommerrijk, Straatweg Monumenten, 99 te Rotterdam. omdat ze het waard zijn!

AGENDA: Voor mensen die ervan houden monumenten een keer van dichtbij en van binnen te bekijken is Open Monumentendag een uitgelezen gelegenheid om dit te kunnen doen. In heel Nederland en zeker ook in Rotterdam zijn dan heel veel monumenten 19.30 uur Zaal open een of twee dagen opengesteld voor bezoekers, meestal met een rondleiding erbij. U bent van harte welkom en de koffie/thee staat klaar Zelf probeer ik altijd een paar Rotterdamse monumenten te bezichtigen (dit keer onder andere het Oomsgebouw op het 20.00 uur Opening , een echte aanrader!), maar ik ben natuurlijk ook aanwezig bij ons eigen gemeentelijke monument, het Agnes van Zoelen, voorzitter van de VSW Baarhuisje aan de Ringdijk. 20.10 uur Van veenmoeras tot luxe wonen aan de plas Evelien van Es en Lara Voerman hebben in opdracht van de Er is heel hard gewerkt om het Baarhuisje met bijbehorende begraafplaats er zo verzorgd uit te laten zien als het nu is. In de gemeente de cultuurhistorische verkenningen van Hillegersberg, weken voor Monumentendag zijn, dankzij de geweldige inzet van enkele vrijwilligers, bijna zes zakken vers grind op de Schiebroek en Terbregge gemaakt. Bovendien deden zij begraafplaats uitgestrooid. En dan te weten dat iedere zak 1500 kilo weegt! Ook zijn er maagdenpalmplantjes als markering deelonderzoeken ten behoeve van de bestemmingsplannen van het middenpad geplant. Nu ook de grafstenen weer op hun bijbehorende grafplaats staan, ziet het er als ‘herboren’ uit, en . Wat houdt zo’n verkenning als je dat van een begraafplaats kunt zeggen. in en waar kijken de onderzoekers naar? Dat en nog veel meer komt Het werk was niet voor niets, want er zijn ruim honderd mensen komen kijken en we hebben heel wat nieuwe leden mogen aan bod in hun presentatie. registreren. We hebben zelfs een jeugdlid van negen jaar. Misschien wel een idee voor meer ouders; we kunnen niet vroeg 20.55 uur Pauze genoeg onze kinderen kennis laten nemen van de historie, het verleden waar we vandaan komen. 21.15 uur Hoe werkt het watersysteem in de polder Schiebroek? Het belang van water is de afgelopen zomer met z’n tropische Bemoedigend is dat in de Troonrede dit keer expliciet het belang van cultureel erfgoed is genoemd. Naar mijn idee zelfs voor temperaturen eens te meer duidelijk geworden. Hoe is het de eerste keer in al die jaren dat ik naar de Troonrede luister. waterbeheer in Nederland eigenlijk geregeld? Agnes van Zoelen, Een kort citaat hieruit wil ik u niet onthouden: voorzitter van de VSW en in het dagelijkse leven ‘De regering investeert ook in historisch besef en culturele diversiteit. Erfgoed en cultuur laten ons zien waar we vandaan waterschapsbestuurder Schieland en Krimpenerwaard, bespreekt komen, houden ons een spiegel voor in het heden en zijn zo van grote betekenis voor de toekomst van ons land. Er komt in dat aan de hand van het watersysteem van de polder Schiebroek. deze kabinetsperiode 325 miljoen euro extra beschikbaar voor erfgoed.’ 22.00 uur Afsluiting In het coalitieakkoord van het nieuw aangetreden bestuur van Rotterdam daarentegen is de aandacht voor cultureel erfgoed Vanzelfsprekend bestaat de mogelijkheid om onder het genot van helaas wat karig uitgevallen. Slechts in één zin wordt hieraan gememoreerd: een drankje nog even na te praten. ‘Onze naam als architectuurstad willen we hoog houden. Dat maakt onze stad aantrekkelijk, voor zowel inwoners als toeristen. Hetzelfde geldt voor ons cultureel erfgoed. Daarom maken we een vernieuwde architectuurnota en zetten we het De jaarlijkse Algemene Ledenvergadering monumentenbeleid door.’ vindt plaats op donderdagavond 16 mei 2019 om 20.00 uur. We zullen, als echte Rotterdammers, het bestuur niet beoordelen op zijn woorden, maar op zijn daden. Plaats wordt nog bekend gemaakt. Op de pagina hiernaast treft u ook het programma voor onze openbare vergadering in november aan. Voor de eerste presentatie hebben we de opstellers van de cultuurhistorische verkenningen voor de twee bestemmingsplannen Molenlaan- en Kleiwegkwartier bereid gevonden om ons over hun werk te vertellen. U hebt de afgelopen jaren geregeld in dit tijdschrift kunnen lezen hoe de VSW zich - met success - heeft ingezet voor het ‘stedebouwkundig wijkbehoud’ in beide gebieden. Daarom is het natuurlijk reuze interessant om uit de eerste hand te horen hoe zij deze wijken hebben beoordeeld op waardevolle, te beschermen objecten. Voor de tweede lezing wil ik u, vanuit mijn rol als waterschapsbestuurder, graag zelf meer vertellen over welke rol water in ons gebied speelt. Er is de afgelopen zomer heel veel landelijk nieuws geweest over water gerelateerde zaken naar aanleiding van de lange droogteperiode, maar hoe zit het nu in uw eigen wijk? Ik zal het verhaal toespitsen op het watersysteem in de polder Schiebroek. Ik hoop dat u het een interessant programma vindt en dat u met velen aanwezig zult zijn, zodat het niet alleen een informatieve, maar ook een hele gezellige avond zal worden.

AGNES VAN ZOELEN, voorzitter VSW

Foto cover: Het gemaal op de Ringdijk (achterkant) ter hoogte van nummer 73. Fotograaf: Ger Kusters

2 3 Lezing 1 Lezing 1

Tuinderswoningen aan de Kleiweg, ca. 1900 Uitbreidingsplan Hillegersberg door het Gemeentelijk Grondbedrijf, 1936 [website Stichting Van veenmoeras tot [Stadsarchief Rotterdam] Histories Hillegersberg] luxe wonen aan de plas. Sinds 2007 brengt de gemeente Rotterdam de geschiedenis, waardevolle Veranderend landschap bebouwing en ruimtelijke karakteristieken van haar deelgebieden in beeld Het landschap ten noorden van Rotterdam door middel van cultuurhistorische verkenningen. Door onderzoek te heeft veel verschillende gedaantes gehad. doen naar de geschiedenis van een gebied is het mogelijk om tot een Eeuwenlang werd het landschap van het Advertentie om forensen naar Hillegersberg te lokken, ca. 1930 [Stadsarchief waardebepaling te komen. De architectuurhistorici Evelien van Es en Lara Schiegebied beheerst door veenvorming en Rotterdam] Voerman hebben cultuurhistorische verkenningen van Hillegersberg, ontginning. Bewoning concentreerde zich Schiebroek en Terbregge uitgevoerd. Op woensdagavond 14 november langs waterlopen en ontginningsassen. Dit was nemen ze u mee in de wereld van het cultuurhistorisch onderzoek. de aanzet tot lintbebouwing. In de middel­ eeuwen werden de drassige veengronden in Een cultuurhistorische verkenning bestaat uit Archief in Den Haag heeft een schat aan cultuur gebracht voor landbouw en veeteelt. een beschrijving van de historische ont­ informatie opgeleverd. In deze archieven In de zestiende tot en met de achttiende eeuw wikkeling en een analyse van het huidige worden originele bronnen bewaard zoals oude veranderde Schieland door turfsteken in een ruimtelijke beeld van het gebied. De steden­ kaarten die een indruk geven van de laat­ gebied met een grote hoeveelheid water­ bouwkundige structuur wordt geduid en er middeleeuwse­ inrichting van het gebied en plassen. Tegen het einde van de achttiende wordt een beeld van de bebouwing gegeven. negentiende-eeuwse kadastrale kaarten die op eeuw zijn enkele plassen opnieuw in cultuur Bebouwing aan de Van Beethovenlaan door architect H. Nefkens, 1956 [Het Vrije Volk, 9 Dit wordt onder andere gedaan door een basis van metingen zijn gemaakt en daarom de gebracht en ontstonden de Schiebroekse mei 1956, pag. 3] beschrijving van de verschillende bouw­ verkavelingsstructuur van de voormalige Polder, de Polder 110 Morgen, de Spiegelnis periodes die te onderscheiden zijn en er wordt polders en bebouwing heel nauwkeurig laten Polder en de Bos Polder. De Bergse Plassen gekeken naar wat kenmerkend voor het gebied zien. Stratenplannen van particuliere ontwik­ werden niet drooggemaakt, hoewel het idee in is. Hieruit volgt een waardering van structuur­ kelaars en stedenbouwkundige ontwerpen van overweging is genomen. Lintbebouwing bleef elementen, bebouwing en ensembles die op de gemeentelijke diensten laten zien met welke aldoor een constante. Lange tijd bestond de waarderingskaarten worden aangegeven en er uitgangspunten buurten en wijken zijn lintbebouwing uit sporadische boerderijen. In worden ook aanbevelingen gedaan. De waar­ ontwikkeld. Oude foto’s en ansichtkaarten de negentiende eeuw kwamen er steeds meer dering en aanbevelingen zijn bedoeld voor de geven een vrij gedetailleerd beeld hoe de tuindersbedrijven met kleine tuinders­ borging van cultuurhistorische waarden in het oorspronkelijke bebouwing er heeft uitgezien. woningen. Een heel specifieke ontwikkeling kinderen, beweegt telkens weer gezinnen zich oorlog. De stedenbouwkundige ontwerpen De landschappelijke ontwikkeling heeft zijn bestemmingsplan en bieden concrete uitgangs­ Bureau Oudheidkundig Onderzoek van was de bouw van buitenplaatsen en villa’s aan te verplaatsen naar de woonwijken aan de van Schiebroek Zuid en het Molenlaan­ sporen nagelaten in de vorm van middeleeuwse punten voor gebiedsont­wikkeling. Een cul­ Gemeentewerken Rotterdam (BOOR) voor­ de Straatweg. De Bergse Plassen werden in de peripherie, waar de huizen lager zijn en meer kwartier waren, zoals vaak gedacht, geen tabula polders, achttiende-eeuwse droogmakerijen, tuur­historische verkenning wordt dan ook zag het onderzoek van input op het gebied van tweede helft van de negentiende eeuw ontdekt in het groen staan’. De gemeenten Hillegers­ rasa plannen. Het uitbreidingsplan uit 1957 kades, dijken en ontginnings­assen. Van de bestuurlijk vastgesteld door het college. archeologie. De archeologen van BOOR als recreatie­gebied en dat bleef niet zonder berg en Schiebroek zette vanaf het begin hoog voor Schiebroek Zuid bijvoorbeeld vatte de agrarische lintbebouwing is niet veel meer maakten inzichtelijk hoe het land­schap zich in gevolgen. in, met uitbreidings­plannen die geënt waren wijk – oud en nieuw – nadrukkelijk op als één over, daarom zijn de sporadische tuinders­ Onderzoeksaanpak de loop der eeuwen heeft ontwikkeld, waar en op het destijds populaire stedelijke uitbrei­ geheel. En de opbouw van het Molenlaan­ woningen aan de Kleiweg, Hoge Limiet en Bureau monumenten en cultuurhistorie van wanneer dijken zijn aangelegd en waar de Aantrekkelijke forensenbuurt dingsconcept­ van de ‘tuinstad’: een complete kwartier met een aantal ringen van bebouwing, Bergse Linker Rottekade hogelijk gewaar­ de dienst Stadsontwikkeling vraagt onafhanke­ vroegste bewoning in het gebied zich con­ Terwijl aan het begin van de twintigste eeuw woonsamenleving in een gezonde, groene met de Molenlaan als hartader van de wijk, deerd. Het resultaat van honderd jaar ontwer­ lijke deskundigen om deze cultuurhistorische centreerde. op de Rotterdamse zuidelijke Maasoever omgeving. De plannen pasten zich, met een vindt zijn oorsprong in vooroorlogse plannen, pen aan Schiebroek, Hillegersberg en Terbregge verkenningen te maken. Afgelopen anderhalf gestaag een arbeidersstad groeide, faciliteerden Hollandse pragmatiek, aan het polderland­ maar werd in de jaren vijftig in een typisch zijn woonwijken met een bijzondere gelaagd­ jaar hebben wij cultuurhistorische verken­ Voor zowel de historische ontwikkeling als de de noordelijke randgemeenten een andere schap aan. Dijken, oude zandpaden en lang­ naoorlogs jasje uitgevoerd. heid in architectuur en tegelijkertijd met een ningen van Hillegersberg, Schiebroek en analyse van het huidige ruimtelijke beeld hebben ontwikkeling. De dan nog zelfstandige dorpen gerekte poldertochten werden in de opzet van aantal uitermate constante ruimtelijke prin­ Terbregge gemaakt. Er zijn bovendien aparte de onderzoekers ook veel waardevolle informatie Hillegersberg en Schiebroek investeerden juist beide wijken sturend. Vanaf de jaren dertig Waardevol cipes. In de cultuurhistorische verken­ningen deelonderzoeken gedaan naar het Molenlaan­ gekregen van leden van de Vereniging in woningbouw voor gegoede Rotterdammers. versoberden de gemeenten hun plannen Uit het onderzoek naar de ontwikkelings­ die wij van het Molenlaan­kwartier, het Klei­ kwartier en het Kleiwegkwartier. Stedebouwkundig Wijkbehoud. Vooral wat de Het Rotterdamsch Nieuwsblad berichtte in noodgedwongen. Enerzijds door de crisis, geschiedenis en de analyse van het huidige weg­kwartier, Hillegersberg, Schiebroek en Om deze verkenningen te kunnen maken, inventarisatie van objecten en structuur­ 1927: ‘Het wonen aan den buitenrand der stad anderzijds door de invloed van buurstad ruimtelijke beeld werd duidelijk dat Hillegers­ Terbregge opstelden, zijn deze terug te lezen. hebben we uitgebreid veldwerk, literatuur- en elementen betreft. Dat neemt niet weg dat er nog komt steeds meer in trek. Het gevoel, dat lucht Rotterdam waar een grote groep ‘kleine en berg, Schiebroek en Terbregge zowel een in­ archiefonderzoek verricht. Onderzoek in het veel veldwerk is verricht om goed inzicht in het en licht van onberekenbaren invloed zijn op gewone middenstand’ woonruimte zocht. teres­sante landschappelijke als steden­bouw­ EVELIEN VAN ES Stadsarchief Rotterdam en het Nationaal huidige ruimtelijke beeld te krijgen. de gezondheid in de eerste plaats van jonge Toch bleef het tuinstadidee leidend, ook na de kundige ontwikkeling hebben doorgemaakt.­ LARA VOERMAN

4 5 Lezing 2 Lezing 2 De Wilgenlei. Fotograaf: Ger Kusters Een kijk op ‘Water in de wijk’ Een tropische zomer en fikse regenbuien gaan hand in hand. Dat betekent verhoogde aandacht voor watermanagement. Agnes van Zoelen is daarmee dagelijks bezig. Zij vertelt ons aan de hand van het watersysteem van Schiebroek wat dat inhoudt. En vooral wat uw belang bij een goed watersysteem is. Het watersysteem van de polder Schiebroek

Het was een zomer om nooit te vergeten. Drie Stuw Ankie Verbeek Ohrlaan

maanden lang prachtig zomerweer: voor de ? J Ankie Verbeek-Ohrlaan horeca een feest, voor sommige boeren een mislukte oogst. Voor de een elke dag lekker ? zwemmen en heel veel buiten spelen, voor de Schiebroeksepark

ander te warm om het buiten uit te houden. ? Jasonweg Nog niet eerder was er zoveel aandacht van de GPG-409

Inlaat Bovendijk ? Vast -6,20 media voor watermanagement. Verdroging en Hoge Limiet verzilting, de kleinschalige wateraanvoer, be- GPG-410 Vast -5,80 ? regeningsverbod en de verdringingsreeks, deze Argonautenweg

termen kwamen allemaal aan bod en zijn nu J begrippen die iedereen min of meer kent. De J ?

waterschappen waren gelukkig goed voorbe- J JJ ? J reid en hebben de gevolgen weten te beperken. Ringdijk

Maar wat nu als het volgend jaar weer zo is en J het jaar daarop nog iets erger? Wat nu als de GPG-408 Vast -2,85

Het gemaal op de Ringdijk ter hoogte van nummer 73 overlast van fikse regenbuien, die ons ongetwij- J Fotograaf: Ger Kusters Berg en Broekseverlaat J J feld ook te wachten staan, nog meer toeneemt, ? net zo als de frequentie van hevige stormbui- en? Dan is het geen eenmalig iets meer, maar wel degelijk het gevolg van de klimaatverande- Esri Nederland, Community Map Contributors ring. En moeten we maatregelen nemen om Maar wie weet eigenlijk hoe het watersysteem Water is voor ons van levensbelang. We ons ertegen te wapenen. in zijn wijk functioneert? Waar gaat het water hebben het watermanagement in Nederland heen als het regent? Waarom gaan vissen dood gelukkig goed geregeld. Maart volgend jaar zijn Alle gemeenten in Nederland zijn nu de knel- als het heel hard regent? Wat doet het water- er weer waterschapsverkiezingen, tegelijkertijd punten op het gebied van droogte, waterover- schap om het hier droog en het water schoon met de verkiezingen voor Provinciale Staten. last en hittestress aan het inventariseren. Dit is te houden? Hoe veilig leven we eigenlijk vele Dan kunt u uw stem laten horen. Er spelen de zogenaamde stresstest. Daaruit zullen maat- meters onder de zeespiegel? Wie is er verant- namelijk verschillende belangen: tussen de stad regelen voortvloeien om ons op het toekom- woordelijk voor het grondwater en hoe ver- en platteland, tussen natuur en agrarisch, stige klimaat voor te bereiden. Zowel het wa- houdt dit zich tot het water in de singel? Wordt tussen een aanpak waarbij meer belangen terschap als de gemeente zal hiermee aan de dat peil in de singel geregeld, door wie en wie worden meegenomen en een aanpak die dat slag moeten gaan, maar het is ook aan de be- bepaalt dan hoe hoog dat peil is? Waar gaat het niet doet. In de verkiezingsprogramma’s, die er woners om hierbij te helpen. Regenwater niet rioolwater naartoe en wat gebeurt er dan mee? tegen die tijd zijn, kunt u het allemaal het riool laten instromen maar opvangen in terugvinden. een regenton helpt bijvoorbeeld om het wa- Heel veel vragen, die ik graag met u wil tersysteem te ontlasten. Maar ook door de tuin bespreken aan de hand van een presentatie op Laat die kans dus niet voorbij gaan om uw zó aan te leggen dat het water in de grond de komende openbare ledenvergadering op belang in het waterschap goed te laten wordt opgenomen in plaats van alles te bete- woensdagavond 14 november. Ik ga daarbij in meewegen! gelen, waardoor het water wordt afgevoerd het bijzonder in op het watersysteem van de naar het riool. polder Schiebroek. AGNES VAN ZOELEN

6 7 Norman Langelaan boort de gaten voor de Schildje bevestiging van het schildje. Fotograaf: Jan Cees van Duin

Nieuwe zinken hoedjes voor het dak

Containers De nieuwe kozijnen komen en gaan wachten op plaatsing

Een schildje voor De renovatie kon beginnen Als kroon op het werk zijn de nummers 1A Ouwerling bij ons aanbelde. Hij was als De renovatie heeft uiteindelijk vier jaar in weer op beide kopgevels aangebracht. Vroeger 85-jarige met zijn kleinkinderen op reis langs spoorerfgoed in beslag genomen, waarbij we binnen veel zelf hadden woningen langs een spoorlijn de plaatsen waar opa zijn leven had door­ hebben gedaan. opeenvolgende nummers. Aan het voormalige gebracht. En was zeer verbaasd dat ik meteen het Kleiwegkwartier Woning 1A in mei 2018 In de aangekochte woning was in de loop der eindpunt van de Hofpleinlijn in Scheveningen wist hij was. Hij had niet vermoed dat zijn jaren veel in eigen beheer opgelapt. We troffen staat bijvoorbeeld een gerenoveerde spoor­ bericht nog ongeschonden aanwezig was. veel lagen hardboard, zachtboard en piep­ woning met het nummer 14. Leveranciers schuim aan. Na verwijdering was de woning raken een enkele keer in verwarring, omdat ze Omdat de RET in 2018 een wissel in de Dit jaar werd het jaarlijkse schildje toegekend aan de eigenaren van de aan de binnenkant een stuk ruimer geworden... denken dat ze voor huisnummer Kleiweg 1a metrolijn wilde bouwen om de nieuwe woning naast het eindpunt van lijn 8. Hieronder het verhaal over de We hebben binnenmuren verwijderd, door­ staan. Dat was volgens de overlevering in de werkplaats aan te sluiten moest onze tuin geschiedenis en de renovatie van dit prachtige pand. gangen verbreed of nieuw gemaakt. In totaal jaren ‘70 reden de cijfervlakken zwart over te geheel worden gerooid. Wel zonde van de zijn veertien containers met afval en puin schilderen. oude bomen, maar het kon niet anders. Omgeven door de eindpuntlus van tramlijn 8, Sinds 2006 rijden metro’s van de RET over de afgevoerd. Door het ontbreken van een oprit Sindsdien zijn we vanuit de metro heel erg de RET-busstalling en de rails van metrolijn E spoorlijn naar Den Haag. naar ons erf moest daar een fikse hijskraan aan Rijke historie zichtbaar. Maar de nieuwe beplanting is staat aan de Kleiweg een klassiek pand. Vanaf Woning 1A in 2001 te pas komen. Bij de renovatie is de rijke historie van het pand gelukkig al aan het groeien. de straat valt het achter de begroeiing niet zo Koop van de woning een aantal keren tevoorschijn gekomen. Zo snel op, maar metroreizigers hebben er goed Vanaf de jaren ’90 gingen personeelswoningen andere helft van het pand erbij te kopen en er Binnenshuis moeten we nog een paar dingetjes vonden we achter de vele lagen muurbedekking Grote verrassing zicht op. Vaak wordt gedacht dat het een oude van NS die leegkwamen in de verkoop. In één woning van te maken. NS was al in 2004 afmaken, maar we hebben er één ruime nog een stukje origineel behang. En in de Omdat bij de aankoop van de woning in 2000 boerderij is. Het is echter een dienstwoning 2000 ben ik eigenaar geworden van de ‘voorste’ zeer bereidwillig de woning van de hand te woning van gemaakt, met waar mogelijk kruipruimte kwam een getuigenis uit een de notaris mij op de VSW had gewezen was ik voor spoorwegpersoneel, behorend bij het helft van het pand bij station Kleiweg. De doen. Gezien de welhaast symbolische huur behoud van klassieke elementen. duistere periode uit de Rotterdamse geschie­ toen meteen lid geworden. Het fenomeen treinstation Rotterdam Kleiweg dat tot 2006 woning in de andere helft werd al sinds 1956 die de buren als gepensioneerde NS-werk­ Van het begin af aan stond voor ons vast dat denis tevoorschijn. Volgens onze buren had in ‘VSW-schildje’ was ons dus bekend. Des­ bij de spoorwegovergang gelegen was. Het gehuurd door een echtpaar, waarvan de man nemers betaalden, bleek dat een zeer negatieve we de uitstraling aan de buitenzijde zo origi­ de ‘voorste’ helft van het pand vele jaren een ondanks waren mijn echtgenoot en ik zeer station droeg tot 1955 de naam Schiebroek en tot 1977 een voor velen in de buurt bekende businesscase. Maar de woning kopen en de neel mogelijk wilden houden. De muur­isolatie gezin met acht kinderen gewoond. Dat was verrast toen we in mei 2018 te horen kregen lag aan de in 1908 in dienst gestelde spoorlijn ‘stationsbeambte’ van station Kleiweg was. huurders eruit zetten was voor ons beslist geen is daarom aan de binnenkant aangebracht. Op behoorlijk passen en meten, met slaaphokken dat ons pand door de VSW bekroond was. Dit van Rotterdam Hofplein naar Den Haag en Theo bediende de wissels en de overwegbomen optie. Zo bleef de status quo jarenlang gehand­ het vernieuwde dak zijn weer kruispannen op de zolder. Een zoon van dat gezin heeft zich hadden we echt niet verwacht. We voelen ons Scheveningen van de Zuid-Hollandsche en verkocht aan het loket de treinkaartjes. haafd, met onze buren samen op één erf. gelegd. Ook de originele zinken ‘nokhoedjes’ bij de razzia van 1944 verstopt onder de vereerd dat onze inspanningen om de oude Elektrische Spoorweg Maatschappij (ZHESM). In 1977 werd de Hofpleinlijn geautomatiseerd In 2010 overleed buurman Theo, in 2013 zijn nieuw gemaakt. De boeiboorden zijn keukenvloer. Toen heeft hij op een vloerbalk spoorwoning mooi op te knappen en voor het Het was de eerste spoorlijn in Nederland met en voortaan op afstand vanuit de verkeers­ gevolgd door zijn weduwe Jopie. vernieuwd. De gevels zijn gereinigd en geschreven: ‘10 nov. 44 Dreigbrief wordt aanzien van de buurt te behouden niet elektrische treinen. leiding­post in Den Haag aangestuurd. Het Omdat de woning van de buren na 57 jaar opnieuw gevoegd. De zestien houten kozijnen rondgebracht door de Duitsers. Mannen van onopgemerkt zijn gebleven. Het pand dateert uit 1913 en is een standaard- stationsgebouwtje ging tegen de vlakte. Theo bewoning zonder modernisering erg veel zijn met het oog op eenvoudiger onderhoud 17 tot 40 jaar worden weggevoerd. A.J. ontwerp waarvan er meer gebouwd zijn. Zo werkte nog enkele jaren op Rotterdam CS en achterstallig onderhoud had, hebben we lang vervangen door exemplaren van kunststof, Ouwerling 19 j’. Die met geel krijt geschreven JOHN KRIJGSMAN staat bijvoorbeeld bij station Rodenrijs een ging in 1980 met pensioen. onderhandeld over een realistische prijs. In maar wel van een kwaliteit met een klassieke tekst vond ik in 2001. Een opzienbarend identieke woning. Ons streven is altijd geweest ooit een keer de 2014 zijn we eigenaar geworden. houten uitstraling. vervolg kwam in 2010, toen een heer

8 9 Herberg Den Oranjeboom

De Rotte ter hoogte van (nu) de Philips Willembrug (Gerrit Groenewegen) Het gezin van Willem V

Een buitenherberg aan de Rotte

Huidig zicht vanaf de Philips Willembrug Tewaterlating bij ’s Lands Scheepstimmerwerf

De Algemene Ledenvergadering op 16 mei 2018 vond plaats in Rebelz de herberg moest plaatsmaken voor de en LAND, te samen groot ongeveer een en van de heer Verstolk, oud schepen van houder, Zijne Koninglyke Gemalin en de drie aan de Rotte. Voorheen was hier Kunst en Kitsch gevestigd en daarvoor oprukkende stad en toenemende industria­ halve Morgen, zijnde zeer wel ingerigt tot het Rotterdam, die zelf de lustplaats “Stolkoord” Vorstelyke Kinderen, benevens Zyne Hoog­ onder andere een limonadefabriek. Nog verder terug in de geschiedenis lisatie wordt het uitzicht op de stad nu volledig houden van Maaltijden of geschikt tot het bewoonde. heid de Heer Hertog van Brunswyk’, zoals de lag op deze plek Herberg Den Oranjeboom. Sijmen Aleman publiceerde verpest door een oerlelijke -door graffiti aanleggen van een particulier Buiten. Staande pers hen op die zomerse dag in juni 1779 een artikel over deze pleisterplaats in het magazine Hillegersberg ontsierde- spoorbrug en snelweg die het beeld en gelegen in den Blommersdijkschen Polder, Voornaam bezoek omschreef, waren daar om tegen half zes ‘s Lifestyle (december 2015). De redactie is hem erkentelijk voor zijn doorkruisen. Nee, dat was in de tijd van de aan de Rotte, binnen de Gemeente van Hoogtepunten echter, beleefde de herberg ten avonds in de stad Rotterdam hun opwachting toestemming om dit artikel nu in TWR te plaatsen. oude prent wel anders. Rotterdam was nog Hillegondsberg en Rotterban, ongeveer een tijde van de achttiende eeuw, toen deze samen te maken bij ’s Lands Scheepstimmerwerf. niet veel groter dan de ons bekende oude stads­ kwartier uurs van de Stad Rotterdam; strek­ met de Stadsdoelen, de Maréchal de Turenne Hier liep, onder zeer grote belangstelling van Aan het begin van de negentiende eeuw aan de tijd die nodig was voor een wandeling driehoek; en het riviertje waaraan Rotterdam kende voor uit de Rotte tot agter aan den aan de Blaak en ’t Swijnshooft en de Dubbele het publiek en in aanwezigheid van een groot maakte de bekende tekenaar en schilder Gerrit naar de betreffende uitgaans­gelegenheid. Zowel zijn naam dankt, liet haar water nog onge­ Blommersdijkschen Rijweg.’ Sleutel op de Grote Markt écht tot de culinaire aantal hooggeplaatste personen, waaronder de Groenewegen (1754 – 1826) een schets langs molen De Koot als herberg Den Oranjeboom dwongen naar de Maas stromen. Een mooie omschrijving die een goed beeld top behoorde en hooggeplaatste gasten ont­ burgemeester, leden van de Admiraliteitsraad het riviertje De Rotte waarop helemaal rechts zijn inmiddels verdwenen en de plek waar de schept van de weidsheid die de plaats toen ving. Onder hen bevond zich ook Willem V en alle eersterangs zeeofficieren, een nieuw nog net molen De Koot is te zien en een stukje tekenaar zijn prent aan het papier toever­ Geliefde pleisterplaats kenmerkte en waar het goed toeven was. Het (1748-1806), Prins van Oranje en stadhouder gebouwd oorlogsschip van de helling. Het betrof verderop herberg Den Oranjeboom. De trouwde heeft nu, ruim twee eeuwen later, veel Zoals we in een oude veilingadvertentie is dan ook niet verwonderlijk dat menigeen de van de Republiek der Verenigde Nederlanden. de Prins Frederik, een oorlogsschip met 60 herberg kende in de tijd dat de tekening werd van zijn landelijke schoonheid verloren. kunnen lezen, liet de herberg zich in de tijd dat plek uitzocht voor het geven van bruiloften, Samen met zijn gemalin Wilhelmina van Pruisen stukken geschut. Na deze tewaterlating keerde gemaakt al een rijke geschiedenis en was alom Verplaatsen we ons even naar de huidige situatie de tekenaar zijn schets maakte als volgt feesten en partijen. Maar ook later, toen het en hun drie kinderen Frederika Louise de Prins en zijn gezin terug naar Den Haag. bekend. Vooral voor de ingezetenen van de dan moet u bedenken, dat waar zich nu Kitsch omschrijven: ‘een hecht, sterk en welgelegen nog lang een bekende uitspanning was, vorm­ Wilhelmina, Willem Frederik en Willem George stad Rotterdam was Den Oranjeboom een en Kunst aan de Rotte bevindt de plek is huis, voorzien van zoo groote als kleine den zijn terrassen aan de oever van de Rotte Frederik nuttigden zij in aanwezigheid van de Prinsemolen en molen De Koot geliefd plekje waar men graag uit eten ging. De geweest waar herberg Den Oranjeboom was Vertrekken en Zaal, overdekte Kolfbaan, ook een geliefkoosde plek voor de wolwevers Hertog van Brunswijk de maaltijd in de vermake­ Het was zeker niet de eerste keer dat de Prins herberg lag in die tijd zowat een half uur gaans gelegen. Het beeld dat Gerrit Groenewegen Schuur en verdere Getimmerten; mitsgaders van de wolwasserij van Leers, Heer van Ameide lijke herberg Den Oranjeboom. herberg Den Oranjeboom bezocht. Zijn vader van de stad. Een uitdrukking die men ontleende schetste is volkomen veranderd. Behalve dat (=alsmede) TUIN, BOOMGAARD, BOSCH en de harde werkers van de zwavelraffinaderij ‘Zyne Doorlugtige Hoogheid de Prins Erfstad­ Stadhouder Willem IV bezocht het plassen­

10 11 Molen De Koot Ruimtelijke ontwikkelingen (11)

Zicht op brug en bijgebouw vanaf de C.N.A. Looslaan

Tekening en Zicht op de woning art-impressies vanaf de Achterplas ter beschikking gesteld door Sels. Positieve ontwikkeling aan de Achterplas

Tineke van Oosten is opgegroeid in Hillegersberg en woont nu al weer Paviljoen stond. Het uitzicht op de plas verbetert Vrij naar de tekening van Groenewegen (Sijmen Aleman) bijna 30 jaar aan de Berglustlaan. Zij is intensief betrokken geweest bij aanzienlijk vanaf het bruggetje. Al met al de bezwaar- en beroepsprocedure tegen de ontwikkelingsmogelijkheden betekent dit plan een verbetering van het groene (onder andere de torenflats op de Van der Valklocatie) binnen het karakter van de Achterplas, lagere en klein­ gebied met regelmaat om te jagen en ook maakte Gerrit Groenewegen. wist door zijn vrouw Wilhelmina van Pruisen, bestemmingsplan Kern en Plassen. Ze bezocht in de zomer van 2018 de schaligere bebouwing dan het huidige (vervallen) hij tochten per boot op De Rotte. In 1747, één Dat er soms een mooi verhaal zit achter een die blijk gaf van haar onbuigzame en stand­ presentatie van het nieuwe bouwplan en werd gevraagd voor de gebouw van het voormalige restaurant. jaar voor de geboorte van de latere Willem V simpele schets van misschien wel een der meest vastige karakter na haar berucht geworden klankbordgroep voor de landschappelijke inpassing van het bouwplan. Dit is het tweede succes van de invloed van bezocht hij ook de Bergsche Molen, die daarna bekende stadstekenaars die Rotterdam kent, aanhouding door opstandige patriotten bij bewoners en hun organisaties langs dit kleine de Prinsemolen werd genoemd. blijkt wel uit het bovenstaande. Gerrit Groene­ Goejanverwellesluis. De tijd ook van de Franse Lange tijd heeft de locatie Van der Valk de bewoners gepresenteerd door het Belgische stukje C.N.A. Looslaan. In 2008 werden de Molen De Koot die ook op de schets van Gerrit wegen was de zoon van een scheepstimmerman Revolutie en het uitroepen van de Bataafsche gemoederen in Oud Hillegersberg bezig bedrijf Sels. De vergunning is in juli 2018 bewoners in het gelijk gesteld, dat het oude Groenewegen staat afgebeeld moest toen nog en daar was hijzelf ook toe opgeleid. Helaas Republiek, waardoor de stadhouder met zijn gehouden. Zouden er torenflats komen? aangevraagd. raadhuis niet in de tuin mocht worden uitge­ worden gebouwd. In 1776 werd deze molen verloor hij door een noodlottig ongeval een gezin naar Engeland moest vluchten en het Vergelijkbaar met het plan waarvoor de De gemeente heeft randvoorwaarden gesteld aan breid met een grootschalig modern gebouw. De aanvankelijk als pelmolen opgeleverd, maar deel van zijn rechterbeen. Schepen zijn echter afvallige volk rond de vrijheidsboom danste. gemeente een wijzigingsbevoegdheid had de locatie van de woning en de inrichting van de reactie van de gemeente was destijds: het was ook later tussen 1844 en 1848 verbouwd tot olie­ altijd zijn grote liefde gebleven. Nadat hem Een volk dat echter ook weer juichte bij de opgenomen in het bestemmingsplan Kern en tuin: het zicht vanuit de openbare ruimte op de een kamikazeactie om deze uitbreiding voor molen. De molen heeft tot 1905 het beeld door Nicolaas Muys de kneepjes van het terugkeer van Koning Willem I in 1813. Plassen? In 2009 vernietigde de Raad van State plas moet vanaf twee punten sterk worden elkaar te krijgen. En nu werd ik bij de presentatie bepaald aan de kop van de Kootsekade. In dat jaar tekenen en schilderen waren bijgebracht, legde als gevolg van beroepsschriften de wijzigings­ verbeterd. De huidige weg (C.N.A. Looslaan) van het woonhuis door de gemeente begroet werd de molen echter verkocht, afgebroken en in hij zich toe op het afbeelden van schepen en SIJMEN ALEMAN bevoegdheid. Diverse horecaondernemers tussen Straatweg en begin van het perceel van met: ‘Jullie hadden groot gelijk door jullie te het Limburgse Echt weer opgebouwd. Er waren maritieme stadsgezichten. Van zijn hand Bronnen: dienden zich aan om het restaurant voort te Perridon blijft verkeersweg voor auto’s, en eindigt verzetten tegen de hoogbouw, nu ligt er een veel 25 treinwagons voor nodig om het transport van verschenen tekeningen, etsen, aquarellen en - Historische kranten zetten, maar de grondprijs was te hoog. Diverse in een draairuimte. Hier zal het zicht op de plas betere oplossing!’ Hillegersberg naar Echt te verzorgen. Onder de schilderijen die belangrijke historische infor­ - ‘Willem V en Wilhelmina van Pruisen’ ontwikkelaars hebben overwogen om een worden vergroot. Het overige deel van C.N.A. Het kan verkeren, zullen we maar zeggen. Maar naam ‘Nooit Gedacht’ deed de molen daar dienst matie hebben opgeleverd over de maritieme (Edwin van Meerkerk) vergelijkbaar plan met woontorens te ontwik­ Looslaan tot aan het bruggetje krijgt een dat inzet van bewoners en hun organisaties zin als korenmolen. Wellicht was het de crisis van de geschiedenis van de stad. Hij was bovendien - ‘s Lands werf ‘(Piet de Ruiter) kelen, maar allen zijn afgehaakt door het risico inrichting als fietspad en voetpad. Het perceel heeft, is nu weer eens bewezen. jaren 30 van de vorige eeuw die de molen de das om getuige van de rumoerige en onrustige tijd die - Stadsarchief Rotterdam van opnieuw bezwaren en procedures. De voor het woonhuis wordt van het voetpad deed. Werkeloos sinds het eind van de twintiger de jonge republiek der Verenigde Nederlanden uitkomst is verassend: de heer Perridon gaat er gescheiden door een sloot. Het woonhuis zal Tineke van Oosten is voorzitter van de Stichting jaren raakte de molen in verval en ging hij tijdens moest doormaken. Een tijd, waarin de erfstad­ één woning bouwen! worden gebouwd op de locatie van het parkeer­ Behoud Kern en Plassen Hillegersberg. Ze schreef dit de Echter Kermis van 1934 bij brand verloren. houder onder vuur lag, maar zich gesteund Het plan voor de woning is aan de buurt­ terrein net als waar voorheen het Plaswijck artikel op persoonlijke titel.

12 13 100 Jaar Terbregge’s Belang

heeft ondergaan, betreft de weg- en spoorweginfrastructuur. Tot 1953 had de Terbregseweg een bewaakte spoorweg­ overgang, voor het treinverkeer tussen het Station Delftsche Poort (DP) en het Maasstation. In dat jaar kwam de directe lijn naar Gouda gereed en kwam de trein te rijden op een Route naar beoogd nieuw eindpunt van tram 14 in Terbregge (Het Vrije Volk van 8 maart 1963) spoordijk. Nog grotere wijzigingen vonden plaats in de weginfrastructuur vanaf 1965 toen de Van Brienenoord­ Terbregge’s Belang viert brug gereed kwam en er verder werd gewerkt aan de Ruit om Rotterdam, gereed in 1974. Eerder fungeerde de 100-jarig bestaan met boek Hoofdweg als de rijksweg met Gouda. Die weg had geen verkeerslichten en kende geen maximumsnelheid. Veel Bewonersvereniging Terbregge’s Belang bestaat 100 jaar en vroeg journalist Chris Mast om slachtoffers in het verkeer waren het gevolg. De Ruit heet een boek over Terbregge te schrijven. Hoe pak je zo’n opdracht aan en waarover ga je dan inmiddels de Ring, want buitenlandse automobilisten schrijven? Het past niet om te nadrukkelijk de loftrompet te blazen over eigen prestaties, vindt begrepen niets van een Ruit. Het Terbregseplein, dat Chris. Desondanks was hij na enige aarzeling bereid om voor TWR een uitzondering te maken. maakte dat Terbregge een landelijk familiair begrip is, zal pas in 2024 zijn voltooid. In het boek komen ook eerdere Wie tegenwoordig ‘ja’ zegt tegen zo’n opdracht, heeft het De Centrale Raiffeisenbank was bijgesprongen bij het plannen voor verbindingen van het Terbregseplein met De praalwagen van de Terbregse brandweer (september 1923, in vergelijking met vroeger gemakkelijk. Het handwerk dekken van het tekort en had daarna de interne controle Haarlem en Zoetermeer/Den Haag aan de orde. bij de viering van het 25-jarig regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina) toen was ook echt handwerk. Kranten en tijdschriften verbeterd. Niet zozeer om herhaling te voorkomen, als wel moesten worden doorgebladerd en bestudeerd in archieven om herhaling moeilijker te maken. Een interessante ontdekking betrof het gesneuvelde plan en bibliotheken. Tegenwoordig zijn veel kranten digitaal uit 1963 om tramlijn 14 via de Grindweg (waarmee de en dus thuis vanachter de eigen computer toegankelijk. De Legendarische voorzitter nieuwe wijk 110-Morgen zou worden bediend) door te Koninklijke Bibliotheek in Den Haag, ook fysiek een Terbregge’s Belang had een legendarische eerste voorzitter: trekken over de Molenlaan naar een nieuw eindpunt nabij bezoek waard, heeft op de website www.delpher.nl een N.J. van der Valk. Hij was hoofd van de lagere school voor molen De Vier Winden. De bewoners van de Molenlaan groot aantal kranten leesbaar gemaakt. Daaronder om een christelijk onderwijs, tegenwoordig bekend als de beten van zich af. Ze haalden 255 hand­tekeningen op en voorbeeld te geven Het Vrije Volk, dat tot 1990 bestond als Heijbergschool. Van der Valk kwam in 1945 om in het wethouder Jettinghoff haalde bakzeil. zelfstandige krant en het Rotterdamse nieuws uitgebreid concentratiekamp Sachsenhausen. Hij was daar terecht coverde. Het Stadsarchief Rotterdam deed op zijn website gekomen na een arrestatie vanwege verzetsactiviteiten. Ook Het is maar één voorbeeld, hoe een boek over Terbregge hetzelfde met het vooroorlogse Rotterdamsch Nieuwsblad. zijn opvolger was hoofd van een lagere school, de openbare. ook interessant kan zijn voor de andere bewoners van Autobus van de Terbregsche Het (kleinste) nieuws uit Hillegersberg (en Schiebroek) En daarmee is wel een karakteristiek van Terbregge geduid, Hillegersberg. Omnibus Dienst werd door correspondent Dries Cossee (tot 1930 in dienst het waren de onderwijzers, die de voor het grootste deel van de gemeente Hillegersberg als tolgaarder) verzameld. agrarische bevolking bij de hand namen. Nieuw-Terbregge Kortom, materiaal in overvloed. Ook de recente geschiedenis komt aan de orde. Zoals het Want met de geschiedenis van Terbregge’s Belang als ‘Monument voor operatie Manna’ (2006), een initiatief Bankfraude aanleiding was er alle gelegenheid om eens goed te kijken van Henk Dijkxhoorn. Het is het enige monument in Terbregge’s Belang is een vereniging, dus verenigings­ naar wat voor boerendorp Hillegersberg voor de oorlog Nederland dat herinnert aan de voedseldroppings aan het U kunt het boek perikelen mochten niet ontbreken. Aan de andere kant: de was. Een telling in 1930 gaf bijna achttienhonderd einde van de oorlog. Bijna had op de plaats van de Vinex- bestellen door relevantie daarvan is beperkt. De vereniging bleek geen runderen, tweeduizend varkens, negenduizend kippen en woonwijk Nieuw-Terbregge een golfterrein gelegen. De € 18,80 (inclusief verzendkosten) lijken in de kast te hebben, geen ruzies in het bestuur, geen driehonderd paarden. plannen voor de verplaatsing van de golfbaan over te maken penningmeester die er met de kas vandoor was gegaan. Dat de Hillegersbergse notabelen de Terbregse agrarische aan de Kralingseweg, zodat het Kralingse Bos kon worden op rekening Wel bleek er een ander financieel schandaal. In 1923 had bevolking met dédain behandelden, is ook af te leiden uit uitgebreid, waren al in een vergevorderd stadium. NL27RABO de kassier van de Boerenleenbank in Terbregge 70.000 een opmerking van burgemeester Van Kempen over de 0362 1307 36 ten name van gulden verduisterd. Naar de huidige waarde een half aanschaf van een motorspuit voor de Terbregse brandweer. Veel aandacht is er voor de architecten, die in Nieuw- Terbregge’s Belang. miljoen euro. Hij was ook hoofd van de Openbare Lagere Van Kempen vond de boeren te dom voor de bediening Terbregge bouwden. En dan zijn de uitgebreide hoofdstukken School in de Dorpsstraat. Het ‘dorp’ stond op stelten, De van een motorspuit. Ze waren beter uit met een handspuit. over de brug en de Terbregsche Omnibus Dienst, die voor de Daarbij wel naam Telegraaf (ook toen al) berichtte over de zorgen van de De anekdote stamt uit het uitgebreide hoofdstuk over de oorlog een rechtstreekse autobusdienst van Terbregge via de en adres vermelden. ouders die hun kinderen hadden toevertrouwd aan de Hillegersbergse vrijwillige brandweer. Molenlaan en de Straatweg met het Hofplein onderhield, nog Dan ligt het boek direct na het frauderende onderwijzer. Die fraude had geen plaats niet eens voor het voetlicht gebracht. verschijnen in de gekregen in het collectieve geheugen. Dat valt te verklaren Infrastructuur De Eilandwoningen op een brievenbus. maquette van het Masterplan uit het feit, dat de andere klanten niet waren gedupeerd. De grootste verandering die de omgeving van Terbregge CHRIS MAST Nieuw-Terbregge uit 1997-1998

14 15 Ton Oskamp (links) en Anton Restauratie Schrama zijn welverdiend aan het uitpuffen na het uitrijden Begraafplaats aan van meer dan 8200 kilo grind de Ringdijk 43 Op zaterdag 8 en zondag 9 september was het jaarlijkse Open Monumentenweekend. Ook dit jaar deed de VSW weer mee, door openstelling van begraafplaats en baarhuisje op zaterdag. Meer dan 100 belangstellenden telden de VSW-vrijwilligers. De bezoekers kwamen een uniek kijkje nemen op de besloten begraafplaats aan de Ringdijk. Hoe is het zo verlopen met dit historische stukje grond, ooit verworven van de weduwe H. Nicolaas-Bak, de vrouw aan wie Schiebroek deze tot monument verworden algemene begraafplaats te danken heeft? Anton Schrama aan het beitelen

Eeuwigdurend grafrecht Hieruit bleek dat er 190 overledenen begraven zijn, De eerste bezoekers op Open Monumentendag Schiebroek behoorde tot 1818 tot de gemeente waaronder 83 kinderen. De meeste kinderen waren en had géén eigen begraafplaats. Inwoners werden daarom overleden in hun eerste levensjaar. Alle namen met begraven in Overschie. geboorte- en sterfdatum zijn nu bekend en het meest Aan deze Ringdijk was in het verleden woonachtig de belangrijke: waar iedereen precies begraven ligt. Alle weduwe H. Nicolaas-Bak. Zij woonde in een boerderij informatie die bekend was bij voornoemde dienst is waar nu de loopbrug van het Plaswijckpark is gesitueerd. gekopieerd en samengevat in een map. Deze map is in het Het toenmalige gemeentebestuur van Schiebroek kocht in baarhuisje voor belangstellenden ter inzage. 1903 een perceel grond van haar, gelegen aan de ‘Schie­ broekseweg’ nabij de watermolens, voor de prijs van fl. 3,- Herstelwerkzaamheden per m2. Het stukje grond was haar toebedeeld na het Met veel plezier heb ik, in goede samenwerking met Anton overlijden van haar man in 1892, waarna de boedel­ Schrama, het verdere herstel van deze mooie begraafplaats scheiding medio 1893 had plaatsge­vonden. Op het perceel aangepakt. De begraafplaatszijde aan de Peppelweg is grond rustte geen hypotheek meer. voorzien van hardhout, om het zandverlies door middel Bij de verkoop was een voorwaarde van haar dat zij er een van verzakking tegen te gaan. Tevens is deze zijde weer vlak familiegraf kreeg, waarschijnlijk ingegeven door het feit dat gemaakt. Zerken zijn weer op hun oorspronkelijke plaats de weduwe zestien kinderen baarde, waarvan er voor 1892 teruggezet en grondig schoon­gemaakt. Enorme hoeveel­ reeds acht waren overleden. Daarnaast had zij voor zichzelf heden grind zijn uitgereden met behulp van Ton Oskamp. een eeuwigdurend grafrecht bedongen. Oorspronkelijke planten (maagdenpalm) zijn geplant door Helaas ontbreekt de grafsteen van de weduwe. Wel is Norman Langelaan. inmiddels bekend waar zij ligt begraven. Een bijzonder graf, Het bijzondere is dat er geen graven geruimd zijn. Alle dat het ruimen van de begraafplaats keer op keer heeft weten stoffelijke overschotten zijn nog aanwezig. In meerdere te voorkomen: sinds 1954 werden er bij herhaling plannen graven liggen dan ook meerdere personen, soms wel zes. ingebracht om de begraaf­plaats te ontruimen en het stuk Op de plaatsen waar (helaas) geen zerken meer aanwezig grond te bebouwen. Alle plannen daartoe werden steevast zijn, zullen bordjes worden geplaatst met daarop de namen van tafel geveegd. Het door haar bedongen grafrecht bleek wie zich in de respectievelijke graven bevinden. Ook zullen steeds een onover­komelijke hindernis te zijn. de namen op de zerken, daar waar nodig, met zwarte lak weer leesbaar worden gemaakt. Grote schade aan het kerkhof Omstreeks 1972 is het kerkhof geweld aangedaan, óf door Begraafplaats op internet een storm óf door vandalisme, dat is niet bekend. Wél het Het kerkhof is op internet te bezichtigen onder www. resultaat: nagenoeg alle zerken zijn tegen de grond gegaan online-begraafplaatsen.nl > Zoeken > Begraafplaats > en gebroken. De kapotte zerken zijn inmiddels weer ‘oude (gesloten) begraafplaats Schiebroek Ringdijk 43’. gerestaureerd. Bij onderzoek bij het archief van de Hierbij zijn ook levensloopverhalen weergegeven van Gemeentelijke Begraafplaatsen in kreeg ik na diverse personen die hier begraven zijn. enig aandringen (vanwege privacy) inzage in de registers. HARRY PRUIJSTEN Harry Pruijsten is met recht trots op wat er is bereikt 16 17 Kisten vol scherven en botten Hillegonda keert terug Hillegondsbergshe maegd Op een mooie voorjaarsdag in april 2018 keerde Hillegonda nogmaals terug naar Hillegersberg. Hier leest u hoe dat is gegaan en welke De archeologen van belangrijke rol Facebook daarbij heeft gespeeld. BOOR bekijken de inhoud van de vier kratten. Rechts achter Jan Willem Tol Het zaadflesje In februari 2018 kreeg ik via Facebook een bericht doorgestuurd: ‘Loes, weet jij geen mooie bestemming hiervoor?’ Het bleek te gaan om een oproep van Huub Glas: ‘Ik zoek een goede bestemming voor dit schilderij (afmetingen ca. 100 x 50 cm). Het is in mijn bezit als erfstuk van een tante van Hannie. Die tante woonde lang in Hillegersberg. En daar Vier kratten scherven hoort het schilderij in mijn ogen ook thuis... Wie kan me helpen aan een suggestie voor een Spannend: hoe ziet het schilderij mooie plek, waar dit schilderij, liefst in het openbaar, kan hangen? Ik stel het graag beschikbaar.’ Op de hoek van de Bergse Dorpsstraat en de Kerkstraat in Hillegersberg is slager Tol (al meer dan 100 jaar ) gevestigd. er ‘in het echt’ uit? De huidige slager, Jan Willem, is de vierde generatie Tol. Aan de Oude Raadhuislaan heeft hij een opslagruimte. Bijna alle reacties wezen op de Hillegondakerk en koster Frans van Vliet kreeg diverse persoonlijke Daaronder liet hij een kelder graven. Bij de werkzaamheden kwamen er nogal wat scherven tevoorschijn, vier berichtjes. Hij was meteen enthousiast. Ook Huub stemde in met de Hillegondakerk als locatie. kratten vol. Tineke van Oosten stelde Jan Willem voor om hiermee naar de archeologen van Bureau Oudheidkundig De overhandiging vond plaats op zaterdag 21 april. Huub Glas en zijn echtgenote Marleen van Onderzoek Rotterdam (BOOR) te gaan. De afspraak werd gemaakt, en in april 2018 was het zo ver. Tilburg reisden vanuit hun woonplaats Vught naar Hillegersberg om met eigen ogen de plek te kunnen zien waar kerkgangers en andere bezoekers de voor hen zo waardevolle afbeelding De opgravingslocatie de archeologen meteen als een pispotje. Vóór de tijd van de toiletten kunnen bewonderen. We zijn vol verwachting, want de locatie is bijzonder en veelbelovend. had iedereen er zo een onder zijn bed staan, een po zeggen we hier in Immers, het is de noordwestrand van de donk, het ondergrondse Hillegersberg. Huub vertelt dat het schilderij eigendom was van Riet van Zwieten, een tante van zijn overleden rivierduin waarop de Hillegondakerk staat. In het Stenen tijdperk Er is een grijze geribbelde scherf bij, dat is het oudste dat erbij zit, een echtgenote Hannie. Zij woonde met haar ouders Thom van Zwieten en Anna Gesquierre aan (300.000 tot 2000 jaar voor het begin van de jaartelling) was er enige stukje van een Jacobakannetje1 uit de 14e eeuw. de Rozenlaan 103b. Daar heeft het schilderij van Hillegonda in huis gehangen. bewoning op dit rivierduin. Onder het bankgebouw aan de Kerkstraat Verder zijn het tegels, een witte pijpenkop, de hals van een mineraal­ Riet woonde na het overlijden van haar ouders in de jaren tachtig van de vorige eeuw op diverse tegenover slagerij Tol heeft BOOR bewijzen hiervan opgegraven. waterfles. Het meeste is negentiende-eeuws. De archeologen worden er plaatsen in het Kleiwegkwartier en het . Zij is eind jaren negentig naar Goes verhuisd, De stijgende zeespiegel zorgde ervoor dat er rond de donk rivierklei niet warm of koud van. Zij noemen dit losse vondsten. Ze zijn niet waar ze in februari 2006 overleed. Het schilderij hing altijd bij haar in de gang, en na haar werd afgezet en veen werd gevormd door moerassen. In de periode 1000 opgegraven in het verband met de bodemopbouw. De scherven vertellen overlijden is het in Huub’s bezit gekomen. Nu is het tijd om het schilderij terug te brengen naar tot 1500 werd dit gevormde land in gebruik genomen. Onder meer de als het ware geen historisch verhaal. Bovendien is er een grote variatie de plaats waar het volgens hem en zijn tweede echtgenote Marleen thuishoort: Hillegersberg. Molensloot (waarvan de Hoyledesingel deel uitmaakt) werd gegraven. aan scherven. Dat betekent volgens BOOR dat het einde van de sloot Ze waren dan ook blij verrast met de talloze reacties die ze via Facebook kregen en ze kunnen Ook kwam er een - doodlopende - sloot uit vlakbij de donk op de plek met afval werd gedempt. geen mooiere plaats bedenken dan de Hillegondakerk, waar koster Frans van Vliet het onder waar slager Tol zijn kelder groef. zijn hoede zal nemen. Toch nog een leuk stuk Wat zat er allemaal in de kratten? Er was maar één stuk waar enthousiast op werd gereageerd: een zaadfles, De vader van Riet, Thom van Zwieten, was een geliefd zanger van levensliederen, cabaretier en Naast al die scherven botten (vooral veel koeienbotten), hoorns, schedels van mooi donker glas, bolle buik en wijde hals. Geen van de archeologen toneelschrijver. Hij heeft een heel dossier van liedjes, teksten en verslagen van optredens van de en kiezen. Tol vertelt dat er al langere tijd een slager op die plek werkte, had ooit zo’n fles in handen gehad. In dergelijke flessen werd zaad voor periode 1915 tot eind jaren 1950 nagelaten. Daaronder bevinden zich ook brieven van dit beroep ter plaatse gaat zeker terug tot 1880. Verder voornamelijk groenten en ander plantmateriaal goed droog bewaard. Deze flessen Huub en Marleen met het schilderij bijvoorbeeld Eduard Flipse (van 1930 tot 1962 chef-dirigent van het Rotterdams Philharmonisch in de consistoriekamer rood aardewerk, meestal van lokale afkomst. Het zijn alleen scherven, werden gebruikt rond het jaar 1800. Orkest) en Wim Ibo (cabaretier, schrijver, producent, en vooral cabarethistoricus). Huub en maar de archeologen herkennen direct de diverse gebruiksvoor­werpen Jan Willem blijft echter de trotse bezitter van kisten vol scherven en Marleen zijn zeer geïnteresseerd in informatie over Thom van Zwieten. Wie heeft hen (en hun waar de scherven van deel uit maakten. Het gaat dan om schalen en botten, die hij zorgvuldig zal bewaren. dochter Riet) gekend en kan hen meer vertellen? Mail dan alstublieft [email protected] kannetjes. Opvallend zijn de scherven van melkteilen, grote schalen met TINEKE VAN OOSTEN horizontale dikke oren. Het laat zien dat het hier een boerenomgeving Er is nog één raadsel: het is niet bekend wie het schilderij heeft gemaakt. De initialen rechts was. Dergelijke scherven zijn ook gevonden ter plaatse van het 1 De naam Jacobakannetje is verbonden aan een hardnekkige mythe, die wil onder lijken MH te zijn; jaartal 1947. Kunt u een tip van de sluier oplichten? Mail dan ook voormalige buiten Berglust (zie artikel in TWR juni 2014 - 73). Een dat Jacoba van Beieren, gravin van Henegouwen, Holland en Zeeland, op hiervoor naar [email protected] het eind van haar leven de eenzaamheid en haar verdriet op een torenkamer hele schaal is te zien in de tentoonstelling de Tijdtrap in de Markthal. van het slot Teilingen verdronk, het lege fust het raam uitkieperend. Bron: Opvallend is de bolle bodem van een geglazuurde pot, dit herkennen http://collectie.boijmans.nl/nl/research/alma/de-jacobakan LOES WIJNBERGEN

Weet u wie de maker is? 18 Mail naar [email protected] 19 Interview

Wat had in HST wat jou betreft in relatie tot het VSW- Heb je nog een hartenkreet? beperken tot het behoud van waardevolle Podium voor Hans Mani werk nooit mogen gebeuren of juist moeten gebeuren? Dat velen het belang van de VSW blijven objecten uit het verleden maar ons ook richten Helaas zijn er gebouwen gesloopt die het ondersteunen. Word lid en werk mee aan het op de kwaliteit van nieuwe ontwikkelingen. In 1983 kwam Hans Mani met zijn gezin in Hillegersberg wonen. Korte tijd later werd hij lid van de waard waren behouden te blijven. Ik denk behoud en waar mogelijk aan het versterken Vandaag realiseren we het cultuurhistorisch VSW. En wat voor een: lid van de schildjescommissie, lid van de commissie Studie en Inventarisatie daarbij bijvoorbeeld aan de Adriaanstichting van de kwaliteit van onze leefomgeving. erfgoed van morgen. (S&I), bezorger van Tussen Wilgenplas en Rotte, bestuurslid en voorzitter van het bestuur, om maar aan de Straatweg, de boerderij Corneliahoeve LOES WIJNBERGEN enkele functies te noemen. Op 16 mei 2018, tijdens de Algemene ledenvergadering, nam hij afscheid aan de Grindweg 680 en het binnenkort te Jij en je echtgenote Renske gaan Hillegersberg als bestuurslid. Het bestuur kende hem bij die gelegenheid de speld van verdienste toe, als dank voor slopen schoolgebouw aan de Argonautenweg volgend jaar verlaten. Waarom? meer dan dertig jaar zeer actief lidmaatschap. Wie is deze rustige en bescheiden man, die volgend 55. Maar gelukkig is er ook een groot aantal Wanneer de kinderen het ouderlijk nest hebben jaar Hillegersberg gaat verruilen voor ? gebouwen, mede met inzet van de VSW, verlaten, kom je in een nieuwe levensfase. Het behouden gebleven. huis met tuin aan de Juliana van Stolberg­laan pas- Wat zijn voor jou de meest aansprekende/markante te perfect bij onze gezinsfase, maar is wat groot gebouwen in Hillegersberg/Schiebroek/Terbregge (HST)? Je hebt namens de VSW vele bezwaarschriften en minder comfortabel om er oud te worden. Het Dat vind ik een lastig te beantwoorden vraag. in­­ge­diend als er weer iets – volgens de VSW viel echter niet mee een alternatief te vinden, tot- De verleiding is groot hier een hele reeks aan onzaligs – gebeurde in het HST-gebied. Hoe kijk je dat we kennis namen van de ontwikkeling van de gebouwen te noemen, die alle hun specifieke tegen de beslis­singen van de commissie en/of de Fenix lofts in Katendrecht:­ een appartement kwaliteiten hebben. Maar laat ik me beperken gemeente aan. waarvan je de grootte en inrichting zelf mocht be- tot twee locaties: de prachtige Hillegondakerk Het is de taak van de overheid de juiste beslis- palen, met een grote buitenruimte en een prach- en kasteelruïne met een eeuwenoude geschie­ singen te nemen. Daarbij moeten verschillen- tig uitzicht. Plus een boeiende omgeving, aan de denis en het ingetogen begraafplaatsje met de belangen worden afgewogen, waarvan de rivier en dicht bij de stedelijke voorzieningen. baarhuisje aan de Ringdijk. cultuurhistorische waarde er een is. Als VSW Daarnaast blijf ik -als stedenbouwkundige- moeten we accepteren dat er zwaardere belan- Wat zul je het meest missen wanneer je ook aandacht vragen voor de bijzondere gen kunnen zijn, waarbij het besluit voor ons Hillegersberg verlaat? gelaagdheid van de ruimtelijke structuur in negatief uitvalt. Wat we echter niet kunnen ac- De vertrouwde omgeving en de bekenden die Wethouder Jantine Kriens overhandigt de Rotterdamse Vrijwilligersprijs 2008 HST met oude historische linten, veenplassen, cepteren is dat cultuurhistorische waarden er wonen. En vooral voor Renske de heerlijke aan voorzitter Hans Mani (fotograaf: onbekend) Hans Mani ontvangt de speld van verdienste van voorzitter Agnes van Zoelen. molensloten, jaren-30 wijken, tuindorpen, worden genegeerd of zelfs worden ontkend. In tuin. Maar daar hebben we al een alternatief Fotograaf: Sijmen Aleman stempel- en strokenbouw, villawijken, parken dat geval maken we bezwaar en gaan desnoods voor in de vorm van een volkstuin aan de en singels. Wat een rijkdom! in beroep bij de Raad van State, zoals onlangs Overschiese Kleiweg. Vrijwilligersprijs 2008 Je woont – nog – in Hillegersberg. Ben je daar mijn werkzame leven als stedenbouwkundige bij de vaststelling van de bestemmingsplannen Volgens de jury paste de VSW goed in het geboren en getogen of ben je er op latere leeftijd bij de gemeente Rotterdam werkzaam geweest. Waar ben je wat betreft de VSW het meest trots op? Molenlaankwartier en Kleiwegkwartier. Heb je tips voor de VSW? thema van dat jaar: buurtgericht komen wonen? Renske vertelde dat aan Norman Langelaan, We hebben bij bewoners en bestuur een groot ‘Be good and tell it’. Gelukkig hebben we een vrijwilligerswerk. Enkele citaten uit het Ik ben geboren en getogen aan die andere een oude bekende van haar, en die reageerde draagvlak verkregen voor de cultuurhistori- Heb je tips voor de overheid? Zowel wat die professionele commissie Studie en Inven­ juryrapport: Rotterdamse veenplas: de Kralingse Plas. Na met ‘Oh mooi, we zoeken net iemand voor de sche kwaliteit van HST. Tijdens de vast­ (rijksoverheid en gemeente) wél moet doen als wat tarisatie en een enthousiaste PR-commissie De VSW is echt een organisatie van bewoners mijn huwelijk zijn Renske en ik - met kinderen schildjescommissie.’ Daar kon ik natuurlijk stellings­­procedure van het bestemmingsplan de overheid juist níet (meer) moet doen? met frisse ideeën. Ook in het bestuur zit weer die zich inzetten voor de eigen wijk. op komst - in 1983 verhuisd naar een huis met geen nee op zeggen. ‘Kern en Plassen’ ontstond een enorme belang- In de politiek gaat de aandacht vaak uit naar vers bloed. De VSW moet zich blijven vernieu- - De organisatie heeft een goed oog voor de een tuin aan de Juliana van Stolberglaan in het stelling die resulteerde in een groot aantal de korte termijn. De problemen van vandaag wen en aanpassen aan de samenleving die, zo- woonomgeving – en een goed oog voor de Kleiwegkwartier. Welke bestuursfuncties heb je binnen de VSW vervuld nieuwe leden en een unanieme steun van de moeten nu worden opgelost. En dat kan leiden als de jury van de Vrijwilligersprijs tien jaar ge- mensen in de wijk – en zet zich daar op en van welke commissies ben je lid (geweest)? gemeenteraad voor het behoud van onze cul- tot ontwikkelingen die ‘penny wise and pound leden al constateerde, in rap tempo verandert. voortvarende en gedegen wijze voor in. Wat was de aanleiding om lid van de VSW te worden? Toen ik me als lid van de schildjescommissie tuurhistorische waarden. In 2008 ontving de foolish’ zijn. Zo wil het huidige college de - Zij weet bovendien goed gebruik te maken Na onze verhuizing kreeg ik kort daarna op een kritisch uitliet over de kwaliteit van de geno- VSW de Rotterdamse Vrijwilligersprijs. Het oor- komende jaren een enorme woningbouw­ Welke boodschap wil je de lezers van TWR meegeven? van de deskundigheid die in de wijk aanwezig verjaardag het boekje ‘Gebouwd in de wijk’. mineerde schildjespanden werd ik uitgeno- deel van de jury: ‘De samenleving verandert in ontwikkeling tot stand brengen en de ervaring De leden van de VSW zijn onze beste ambas­ is (…), heeft inzicht en overtuigingskracht en Dat was mijn eerste kennismaking met de digd dat in het bestuur te komen toelichten. rap tempo. Veel mensen herkennen hun om- leert dat dan de kwantiteit het wint van de sadeurs. Dat werkt naar twee kanten: naar is goed in het onderhouden en benutten van VSW en het nuttige werk dat daar gedaan Daar werd me gevraagd het bestuur te komen geving niet terug, letterlijk en figuurlijk. Het kwaliteit. Daarom maakt de VSW zich sterk buiten om de omgeving bekend te maken met netwerken. werd. Ik heb me toen aangemeld als lid. versterken. Na een jaar trad de voorzitster te- behoud van waardevolle karakteristieken in de voor het juridisch vastleggen van beeld­ de VSW en naar binnen om als oren en ogen van - De VSW scoort vooral door de positieve rug en heb ik haar opgevolgd. Na tien jaar omgeving kan bijdragen aan de zekerheid van bepalende objecten in bestemmingsplannen de VSW nieuwe ontwikkelingen waar te nemen. manier waarop zij haar omgeving benadert Wat betekende je achtergrond als bouwkundige voorzitterschap heb ik de voorzittershamer mensen. De jury waardeert dat de VSW dit en moeten we alert zijn op de omgevingsvisie (…) Zo zorgt zij voor houvast, binding en voor je werk binnen de VSW? overgedragen aan Agnes van Zoelen en ben ik niet alleen voor gebouwen doet, maar ook en de omgevingsplannen die de gemeente in Zijn er zaken onderbelicht gebleven en/of zijn er hechting. Daarmee is de organisatie een goed Ja, ik ben afgestudeerd als bouwkundig inge- als lid van de commissie Studie en Inventarisatie voor de omgeving.’ Ik hoef daar niets aan toe het kader van de omgevingswetgeving nu zaken die je graag nog wil toelichten? voorbeeld van duurzaam vrijwilligerswerk. nieur in Delft en ben het grootste deel van me meer gaan concentreren op de inhoud. te voegen. voorbereidt. Last but not least: laten we onze inzet niet

20 21 De werkgroep op Werkgroep Planologie fietsexcursie Stichting Histories Hillegersberg door Schiebroek NAUWE SAMENWERKING VSW en Stichting Histories Hillegersberg (SHH) gaan steeds nauwer samenwerken. Jan Cees van Duin, bestuurslid van SHH en sinds mei ook van de VSW, vertelt in dit artikel meer over SHH.

Twaalf en een half jaar De Stichting Histories Hillegersberg (SHH) is opgericht in 2012 met als doel het onderzoeken, beheren en tentoonstellen van geschriften en beeldmateriaal betreffende Hillegersberg, zijn inwoners en allen die als werken aan de toekomst betrokkenen kunnen worden beschouwd. Overigens zal de stichting zich ook richten op de voormalige gemeente Schiebroek. Het pand van juwelier Ameling aan de Juliana van Stolberglaan 2-4 SHH organiseert lezingen, kleine tentoonstellingen, stimuleert van Schiebroek publicaties en beheert een website (http://www.stichtinghistories hillegersberg.nl). SHH richt zich dus op de mensen van het De Werkgroep Planologie Schiebroek houdt zich bezig overleggen met Stadsontwikkeling. En dat maakt een verschil: een kleine Hillegersberg en Schiebroek van vroeger en nu. VSW richt zich daar met planologie in Schiebroek, oftewel alles wat er in direct betrokken deelgemeente om de hoek of een groot stedelijk cluster. ook op, maar de nadruk van VSW is meer de bebouwde omgeving. en om Schiebroek zoal gebouwd en ontwikkeld wordt. Beide organisaties vullen elkaar goed aan. Besturen van beide Twee enthousiaste werkgroepleden vertellen over de Maar ook de plannen wijzigden, of het nu de herstructurering van de organisaties hebben besloten de samenwerking ook echt vorm te geven activiteiten van de werkgroep, die al twaalf en een half Peppelweg of nieuwbouw Schiebroek-Zuid betrof. Vooral over het door wederzijds enkele dezelfde mensen in het bestuur te hebben, nu jaar actief is. zogenaamde Masterplan dat aan al de nieuwe plannen ten grondslag ligt, ingevuld door Norman Langelaan en Jan Cees van Duin. heeft de werkgroep heel wat overlegd met de (deel)gemeente en niet te Het plan is nu om in ‘Tussen Wilgenplas en Rotte’ vanuit SHH te De in 2006 opgerichte Werkgroep Planologie Schiebroek (Plano), sinds vergeten met de woningcorporatie die de meeste woningen in bezit heeft schrijven over een persoon uit verleden of heden die van betekenis is 2008 officieel een vereniging, heeft als doel het beïnvloeden van de waar wel wat mee mag gebeuren: Vestia. Maar toen kwam de crisis… (geweest) voor Hillegersberg en/of Schiebroek. Leden van VSW zullen ruimtelijke ontwikkeling in en om Schiebroek teneinde een zo optimaal expliciet worden uitgenodigd voor activiteiten van SHH. De Stichting mogelijk woon- en leefklimaat voor inwoners van Schiebroek te bereiken. Dat betekende dat Vestia het contact met zowel de werkgroep als de Histories Hillegersberg organiseert alles ‘gratis’. SHH heeft een bestuur De werkgroep is ook onderdeel van Leven in Schiebroek (LiS), de gemeente verbrak: de plannen kwamen stil te liggen. Nu de crisis over en kent donateurs. Financiële steun aan de stichting wordt natuurlijk overkoepelende bewonersorganisatie van Schiebroek. is, probeert de cluster Stadsontwikkeling het contact te herstellen. Want wel op prijs gesteld. Zie daarvoor de website van SHH. Stadsontwikkeling moet een visie voor dit gebied opstellen, een plan voor SHH heeft een permanente tentoonstelling in het Huis van de Wijk Ook is er onder andere een bewijs van lidmaatschap van het Zwembad Een hele mond vol en een intensieve bezigheid. Geen wonder dus dat de ontwikkelingen tot 2030. Voor die plannen raadpleegt Stadsontwikkeling Arcadia in 110-Morgen: thans enkele kopieën van schilderijen van ‘De Wilgenplas’ in Schiebroek uit 1936 van mejuffrouw A. Ameling. werkgroep in mei 2018 haar 100e reguliere vergadering vierde. Regulier, de gebiedscommissie, maar ook Plano. De werkgroep heeft inmiddels Gerrit van Yperen (1882-1955) over Hillegersberg en een vitrine met Prachtig historisch materiaal dat niet verloren is gegaan! dus bijzondere bijeenkomsten met bestuurders, ambtenaren, een stuk opgesteld en aan Stadsontwikkeling en de gebiedscommissie historisch materiaal en memorabilia van Hillegersberg en Schiebroek. Het bestuur van SHH is natuurlijk erg blij met deze schenking. Delen deskundigen en actiegroepen niet meegeteld. Een mooi moment om stil toegestuurd. Niet een stuk dat zegt ‘zo en zo moet het’, wel een Het is niet veel, SHH is geen ‘Oudheidskamer’, maar het is wel een van deze documentatie zullen ‘permanent’ worden tentoongesteld dan te staan bij wat er in die tijd zoal gepasseerd is en welke rol de werkgroep “denkstuk” met een overzicht van reële mogelijkheden. “Vestia kan weer ‘begin’. SHH is zeker zeer geïnteresseerd in kennis en materiaal over wel gebruikt in artikelen en presentaties. daarin gespeeld heeft. ambities hebben en met dit stuk kunnen we met Vestia ideeën Hillegersberg en Schiebroek. ontwikkelen” riep Stadsontwikkeling blij. En met die ideeën kan Plano Zo kreeg SHH van familie van juwelier Ameling verschillende foto’, Kent u mensen die kunnen vertellen over het Hillegersberg van Dat stilstaan en achterom kijken is eigenlijk tegen de gewoonte van de met de bewoners van het gebied dan weer aan de slag om te zien wat documenten en ander materiaal, waaronder een prachtige gevelplaat. ‘vroeger’? Het bestuur luistert heel graag en tekent het verhaal graag op. groep in: planologie houdt zich per definitie met de toekomst bezig. Maar gewenst zou zijn. Ameling had zijn zaak aan de Juliana van Stolberglaan 2–4. Juwelier Kent u mensen met materiaal over Hillegersberg, zoals oude foto’s, het was wel leerzaam om na te gaan hoe allerlei ideeën gespeeld hebben Ameling was een begrip in het Kleiwegkwartier. Voor ‘alles’ rond het rapporten, boeken en dergelijke: wij nemen er graag kennis van, maken in Schiebroek en wel of niet gerealiseerd zijn. En vooral, waarom ze wel/ Dat is ook het doel van de werkgroep: het bevorderen van het woon/ juweliersvak kon je bij hem terecht. In de jaren ’30 adverteerde Ameling graag een kopie of een scan, of krijgen het materiaal in bezit. Dit onder niet of anders gerealiseerd zijn! Steeds heeft de werkgroep intensief leefklimaat in Schiebroek voor en met bewoners Daar wil Plano zich in de gemeentegidsen van Hillegersberg en Schiebroek: ‘Bij uw vestiging andere ten behoeve van tentoonstellingen, zodat iedereen die dat wil overlegd met de betrokken instanties en voor een deel gebeurt dat nog graag voor inzetten, en zo samen met Stadsontwikkeling verbetering tot in de gemeente vestigen wij uw aandacht op onze groote sorteering in van de kennis en het materiaal kan genieten! steeds, al veranderde in de loop der tijden wel eens het plan of de stand brengen voor Schiebroek. En al was dit twaalf en een half jaar goud, zilver, klokken, horloges, gero-zilver, gero-zilmeta, gero-tin, instantie waarmee gesproken werd. Zo fuseerden de corporaties PWS geleden al aan de orde, Plano is niet van plan nog eens zo’n lange tijd te plateel, optiek, religieuse- en sportartikelen, medailles, bekers en JAN CEES VAN DUIN en Com Wonen tot Havensteder. Ook werd de deelgemeente opgeheven moeten wachten op actie! kransen.’. Ook werd gewezen op de speciale reparatie-inrichting voor E: [email protected] zodat voor informatie en overleg de werkgroep nu rechtstreeks moet MARIJKE VAN SEVENTER EN KAREL FIBBE alle uurwerken, goud en zilver. T: 06 4041 5108

22 23 Vereniging Stedebouwkundig Wijkbehoud Hillegersberg • Schiebroek • Terbregge

Vereniging Stedebouwkundig Wijkbehoud Hillegersberg • Schiebroek • Terbregge

Postbus 35054 - 3005 DB Rotterdam VERENIGINGSNIEUWS@ [email protected] UITGAVEN VAN DE VSW @ - Postbus 35054 3005 DB Rotterdam www.vsw.biz @ [email protected] @ Gebouwen van Gezag Wie heeft er geen voetstappen KvK Rotterdam 40341311 www.vsw.biz Digitale nieuwsbrief liggen in de raadhuizen van € IBAN: NL50 INGB 0003 8803 81 € KvK Rotterdam 40341311 In dit digitale tijdperk wordt steeds meer informatie per mail Hillegersberg (€ 11,50) € IBAN: NL50 INGB 0003 8803 81 € verstuurd. Het is sneller en vooral goedkoper dan het versturen van Opeens vielen wij onder Hillegersberg, van boerendorp tot een brief. Dat geldt ook voor de VSW. de Coolsingel stadswijk van Anton Stapelkamp Het bestuur wil u maximaal 6x per jaar een korte nieuwsbrief sturen (€ 14,90) met informatie over activiteiten, excursies, uitnodigingen (bijvoor­ Van Boven Bekeken Luchtfoto’s Hillegersberg/Schiebroek beeld van de Stichting Histories Hillegersberg; zie op pagina 23 het (€ 15,90) artikel van Jan Cees van Duin) en andere VSW-zaken. Wilt u de Van Hildegaersberch gheboren Kanttekeningen van een columnist uit nieuwsbrief ook ontvangen en hebt u uw mailadres nog niet eerder de Middeleeuwen (€ 12,50) doorgegeven? Stuurt u uw mailadres dan naar [email protected] Het Geluk van de Rotte Een bloemlezing op de Rotte - met veel kleurenfoto’s (€ 13,50) Privacy Tempelen & begraven Bekende en onbekende kerken en be- Uiteraard gaan we zorgvuldig om met uw mailadres en andere graafplaatsen in de wijk(€ 6,50) persoonsgegevens die u hebt verstrekt, conform de richtlijnen van Kijk op de wijk Een bundeling verhaaltjes over de Algemene Verordening Gegevensbescherming. Ze worden onder bijzondere plekken in onze meer gebruikt ten behoeve van de ledenadministratie, de bezorging deelgemeente (€ 6,50) van Tussen Wilgenplas en Rotte (TWR), de verzending van de Dit is mijn school Oude, nieuwe, hergebruikte en soms februaribrief, mailings en andere verenigingszaken. Hebt u vragen zelfs verdwenen school­gebouwen over het gebruik van uw gegevens, neemt u dan contact op via van Hillegersberg, Schiebroek en [email protected] Terbregge (€ 12,50) Deze uitgaven zijn te koop bij: - Bruna, Argonautenweg 5e - Coelers, Peppelweg 128a - Maximus, Bergse Dorpsstraat 122

Uitgave van de Vereniging Stedebouwkundig Wijkbehoud Hillegersberg-Schiebroek-Terbregge - nr. 3 - 2018

Voor de inhoud zijn verantwoordelijk: - de auteurs voor hun specifieke artikelen - de VSW voor de verenigingszaken

Vereniging Stedebouwkundig Wijkbehoud Postbus 35054 - 3005 DB ROTTERDAM E-mail : [email protected] Internet : www.vsw.biz

Aan dit nummer werkten verder mee: - Loes Wijnbergen - redactie - Marc van Gijn, PIDRotterdam.nl - vormgeving - Wim Meijer - productie - Grafia - drukwerk