Klassieke muziekprogrammering op de radio

…een vergelijkend onderzoek naar de programmering van vier publieke klassieke muziekzenders; Radio 4, WDR 3, Klara en BBC 3…

Doctoraalscriptie Taal- en Cultuurstudies, Universiteit Utrecht, Willemijn Krijgsman, Juni 2005 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Klassieke muziekprogrammering op de radio

Een vergelijkend onderzoek naar de programmering van vier publieke klassieke muziekzenders: Radio 4, WDR 3, Klara en BBC 3.

A.W. Krijgsman Diekink 5, 7475 DS, Markelo Tel: 0547-361844 Student nr: 0137960

Opleiding: Taal- en Cultuurstudies Specialisatie: Kunstbeleid en –management Begeleiding: Dr. P. Lelieveldt Tweede lezer: Drs. I. Leijen

Universiteit Utrecht, Juni 2005

2 Klassieke muziekprogrammering op de radio

INHOUDSOPGAVE

VOORWOORD...... 5

1 – ONDERZOEK NAAR RADIO LUISTEREN...... 6

1.1 Participatie en belangstelling voor radio ...... 6 1.2 Radio luisteren ...... 13

2 - KLASSIEKE MUZIEK OP DE RADIO...... 18

2.1 Publicaties en onderzoeken van klassieke muziekzenders ...... 18 2.2 Hoe wil klassieke muziek beluisterd worden?...... 21 2.3 Vraagstelling...... 23

3 – BESCHRIJVING ZENDERS EN ANALYSE WEEK- EN WEEKENDPROGRAMMERING ...... 26

3.1 De zenders ...... 26 3.1.1 Wat is een publieke zender ...... 26 3.1.2 Missie en doelstellingen van de onderzochte zenders ...... 27 3.1.2 Conclusie ...... 31 3.2 Analyse week en weekenddagen...... 32 3.2.1 Weekdagen...... 32 3.2.2 Weekenddagen...... 38 3.2.3 Week- en weekendanalyse, beschrijving per zender ...... 40 3.2.4 Luisterervaringen...... 46 3.3 Vergelijking analyse resultaten ...... 47 3.3.1 Week...... 47 3.3.2 Weekend...... 51 3.4 Conclusie ...... 53

4 - ANALYSE ACTUALITEITENPROGRAMMA’S ...... 55

4.1 Analyse...... 55 4.1.1 Analyse resultaten ...... 55 4.1.2 Meest karakteristieke actualiteitenprogramma...... 58 4.1.3 Beschrijving per actualiteitenprogramma...... 60 4.1.4 Luisterervaringen...... 62

3 Klassieke muziekprogrammering op de radio

4.2 Vergelijking analyse resultaten ...... 63 4.3 Meest karakteristieke uitzending actualiteitenprogramma ...... 66 4.3.1 Conclusie ...... 69 4.4 Conclusie analyse actualiteitenprogramma’s...... 70

5 – CONCLUSIE...... 71

GERAADPLEEGDE LITERATUUR EN WEBSITES ...... 77

SAMENVATTING ...... 80

BIJLAGEN ...... 82

4 Klassieke muziekprogrammering op de radio

VOORWOORD

“De radio opent voor de toonkunst een schier oneindig groot terrein, waar zij haar weldadigen invloed uit kan oefenen; maar tegelijkertijd doodt zij haar wezen.”

Wouter Paap

Het onderwerp van deze scriptie in brede zin is klassieke muziekradio. In bovenstaand citaat uit begin 20ste eeuw, wijst muziektheoreticus, componist en auteur Wouter Paap op een paradox die de radio met zich mee brengt; de radio biedt de klassieke muziek veel mogelijkheden voor verspreiding. Daarentegen brengt het ook beperkingen met zich mee; namelijk dat de situatie waarin geluisterd wordt een rumoerige huiskamer is die de muziek niet ten goede komt. In de vraagstelling behorende bij dit onderzoek zal een dergelijke paradox centraal staan, maar dan in de huidige context geplaatst. In dit onderzoek zal ik ingaan op de programmering van vier verschillende Europese klassieke muziekzenders; Radio 4, WDR 3, Klara en BBC 3.

Ik ben samen met mijn begeleider, Philomeen Lelieveldt, op dit onderwerp gekomen. Zij is momenteel bezig met een onderzoek op het gebied van muziekradio. Het leek mij interessant hier aan mee te werken.

Philomeen Lelieveldt wil ik graag danken voor haar motiverende, inspirerende en fijne begeleiding tijdens het gehele proces; voorbereiding, onderzoek en schrijven van deze scriptie. Ook wil ik Ingmar Leijen, als tweede lezer van deze scriptie, hartelijk danken.

Willemijn Krijgsman,

Juni 2005.

5 Klassieke muziekprogrammering op de radio

1 – ONDERZOEK NAAR RADIO LUISTEREN

In dit hoofdstuk volgt een inleiding en verdieping op de participatie en belangstelling voor klassieke muziek(radio) (1.1). Ook wordt hierin de vraag besproken wat is radio luisteren en wat is radio luisteren op de achtergrond? (1.2) Deze onderwerpen en vragen zullen besproken worden aan de hand van onderzoek van verschillende auteurs.

1.1 Participatie en belangstelling voor radio

‘Achter de schermen’, SCP

Radio luisteren is een activiteit die we op de achtergrond kunnen doen terwijl we met andere dingen bezig zijn. Dat wil zeggen dat het luisteren niet de hoofdactiviteit is waar men mee bezig is, maar een nevenactiviteit of secundaire activiteit, iets wat je naast andere activiteiten doet. Het Sociaal en Cultureel Planbureau heeft in een recent verschenen onderzoek1 over het veranderend mediagebruik waargenomen dat de tijd waarin aandachtig naar radio en audio wordt geluisterd is afgenomen. In dat onderzoek, waarin de luistertijd aan radio en geluiddragers bij elkaar zijn gevoegd, blijkt dat het aandeel aandachtig luisteren (primair luisteren) naar audio daalde van 2,2 uur per week in 1975 naar 0,7 uur per week in 2000. In de tabel van het SCP op de volgende pagina is dit te zien onder het kopje ‘als hoofdactiviteit, audio.’2

1 Huysmans, F. Haan, J. de, Broek, A. van den. ‘Achter de schermen: Een kwart eeuw lezen, luisteren, kijken en internetten’. Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag, 2004. 2 Ibid. p. 199.

6 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Het percentage audiogebruik als hoofdactiviteit op het totaal van het gebruik van dit mediumtype (zowel hoofd als nevenactiviteit) was in 2000 6%. (Zie SCP-tabel hierboven bij ‘gebruik als hoofdactiviteit op totaal, audio’) Het aandachtige gebruik vormde dus een fractie van het totale gebruik. Deze cijfers moeten met enige voorzichtigheid geïnterpreteerd worden omdat radio en het gebruik van andere geluidsdragers zijn samengevoegd. Daarnaast geldt dat dit onderzoek de totale Nederlandse bevolking betreft. Het onderzoek is niet opgesplitst in subgroepen, zoals verschillende leeftijds- en opleidingscategorieën en zegt niets over verschillende individuele luisterprocessen. Ook de onderzoekers zelf wijzen op de beperking dat de gemiddelde tijdsbesteding van alle Nederlanders als maatstaf werd genomen.

7 Klassieke muziekprogrammering op de radio

‘Het luisterpeloton’, Cas Smithuijsen

Ook de socioloog Cas Smithuijsen constateerde dat radio luisteren in de loop der tijd meer naar de achtergrond is verschoven. In zijn boek ‘Het Luisterpeloton’ 3 geeft hij het verloop van het luistergedrag in Nederland van 1961 tot en met 1993 weer. In dit onderzoek ging het echter alleen om het luistergedrag van concertgangers (van klassieke muziek), dus niet de gemiddelde Nederlandse luisteraar. Deze cijfers over het luistergedrag geven interessante dingen weer, zie de tabel van Smithuijsen hieronder.

Tabel 3.44 Luistergedrag 1961 1993 -/+ Luistert vaak bewust naar radio 37 39 +2 Luistert af en toe bewust 60 32 -28 Radio voor achtergrondmuziek 3 29 +26 (n=326) (n=455)

Het percentage concertgangers dat in 1961 radio als achtergrondmuziek gebruikte was 3%, in 1993 was dit al 29%. Er was in deze periode dus een stijging in het gebruik van radio als achtergrondmuziek waar te nemen. Volgens Smithuijsen zou dit ten koste zijn gegaan van het percentage mensen dat af en toe bewust (voor een bepaald programma of concert) naar de radio luistert. Ook schrijft hij dat het radiogebruik in de jaren ‘90 voor maar liefst 93% gecombineerd werd met andere bezigheden.5 Smithuijsen merkte tevens op dat de verandering in luisterfrequentie bij jongeren en ouderen opmerkelijk was. In de tabel van Smithuijsen op de volgende pagina is het luistergedrag gecombineerd met leeftijd.

Tabel 3.56 Luistergedrag gekruist met leeftijd (alleen 1993) ≤ 30 >30≤50 >50 Luistert vaak bewust naar radio 19 30 44 Luistert af en toe bewust 29 35 31 Radio voor achtergrondmuziek 52 35 25 (n=455)

3 Smithuijsen, C. B. ‘Het luisterpeloton: Twee generaties concertgangers vergeleken aan de hand van Utrechtse abonnementhouders in 1961 en 1993’. Boekmanstudies, Amsterdam, 1997. 4 Ibid. p. 57. 5 Volgens het tijdsbestedingsonderzoek van 2000 wordt het inmiddels voor 94% gecombineerd met andere bezigheden. 6 Smithuijsen, C. B. ‘Het luisterpeloton: Twee generaties concertgangers vergeleken aan de hand van Utrechtse abonnementhouders in 1961 en 1993’. Boekmanstudies, Amsterdam, 1997. p. 58.

8 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Volgens Smithuijsen is hier een eenduidig patroon te herkennen. Naarmate de concertbezoeker ouder wordt, luistert men vaker, maar tegelijk selectiever en bewuster naar de radio en gebruikt men het toestel minder voor achtergrondmuziek. Het algemene beeld van 1961 dat men het concert in huis haalde, zou daarom in 1993 zeker niet meer voor jongeren gelden.7 Smithuijsen concludeerde dat er een steeds groter verschil was in de manier waarop de concertganger met de intermediairs concertbezoek en radiobeluistering omgaat. Vooral jongeren zouden volgens hem de neiging hebben achtelozer naar de radio te luisteren, bij concertbezoek zou daarentegen een steeds hogere concentratie opgebracht worden. Het verschil tussen radiobeluistering en concertbezoek zou daarmee minder een waarderingsverschil geworden zijn in de zin van ‘concertbezoek is beter dan radiobeluistering’. Het verschil zit volgens Smithuijsen in de functie, het gebruik van de twee luisterbronnen. Radio wordt, en nog meer zelfs de afspeelapparatuur van audioreproducties, vooral gebruikt voor verbreding van de muzikale ervaring (repertoirekennis), de concertzaal voor verdieping daarvan.8

‘Audience and industry origins of the crisis in classical music programming’, Richard A. Peterson

Het luisterpubliek van klassieke muziekradio in de Verenigde Staten is sinds eind jaren ’80 niet gegroeid. Terwijl je zou verwachten dat het publiek groeiende is vanwege de vergrijzing en steeds meer hoog opgeleide personen (hogere leeftijd en een hogere opleiding zijn kenmerken van klassieke muziekradioluisteraars), is dit niet het geval. Richard Peterson bespreekt dit in zijn artikel ‘Audience and industry origins of the crisis in classical music programming: Toward world music’.9 Hierin wordt dus de situatie in de Verenigde Staten beschreven. Peterson meent dat we te maken hebben met een nieuwe generatie muziekliefhebbers, de babyboomers, geboren na 1955. Deze generatie lijkt muziek op een andere manier te beoordelen en waarderen. Bij de oudere generatie, hij noemt als voorbeeld degenen geboren in 1935, bepaalden de ouders welke muziek gedraaid werd. Symfonische muziek en opera werden hoog gewaardeerd. De thuissituatie van degenen geboren in 1955 was volgens Peterson anders. De viool werd bijvoorbeeld vervangen door de gitaar, die een belangrijke rol speelt in folk en rockmuziek en minder in klassieke of

7 Ibid. p. 58 - 60. Smithuijsen groepeerde in zijn boek op p. 60 in een tabel de gelijkwaardigheid van concertbezoek en radiobeluistering naar de leeftijd van de respondenten, die ik hier hier niet nader uitwerk. 8 Ibid. p. 70. 9 Peterson, R. A. ‘Audience and industry origins of the crisis in classical music programming: Towards world music’. p. 212-213. Artikel uit: Pankratz, D. B. Morris, V. B. ‘The future of the arts: Public policy and arts research’. Praeger, New York, 1990. p. 207-227.

9 Klassieke muziekprogrammering op de radio

kunstmuziek. Ook hadden ze meer mogelijkheden om muziek af te spelen zoals radio, televisie en andere afspeelapparatuur. Minder jongeren werden blootgesteld aan klassieke muziek in huis. Rock, soul en folk muziek werden belangrijk in de algemene leefstijl.10 Als overeenkomst tussen beide generaties noemt Peterson dat ze beide de muziek uit hun jeugd zijn blijven luisteren. Als verschil tussen beide generaties noemt hij dat de babyboomers alle soorten muziek waarderen met als resultaat een nieuwe muziekesthetiek, nieuwe voorwaarden om bepaalde muziek mooi te vinden. In zijn artikel noemt Peterson een aantal kenmerken van deze nieuwe muziekesthetiek van de nieuwe generatie babyboomers.11 Populaire muziek onderging volgens hem een proces van ‘transvaluation’, het werd anders gewaardeerd. Rockmuziek was niet alleen maar entertainment, men zag het nu als een muzikale expressie van gedachten en gevoelens. Ook de klassieke muziek werd beoordeeld op basis van functie en effect, muziek om op te oefenen, te ontspannen, voor op kantoor, enz.12 Verder stelde hij dat de babyboomers een kleine aandachtsboog hebben, ze kunnen niet lang naar iets luisteren. Deze generatie is het daarnaast ook gewend muziek aan te hebben terwijl ze met andere activiteiten bezig zijn. Achtergrondmuziek zou niet uitgevonden zijn door de babyboomers, maar zij luisteren wel minder aandachtig dan hun ouders13. Het kiezen van de muziek die men op de achtergrond wil horen, wordt beoordeeld op hoe deze aansluit of het beste past bij de situatie, de activiteit die ondernomen wordt zoals studeren, ontspannen, joggen, enz. De primaire vraag van de gebruiker is de vraag of muziek de voltooiing van de activiteit vergemakkelijkt of dat het de activiteit leuker maakt.14 Tot slot van zijn artikel geeft Peterson zijn advies voor de klassieke muziekprogrammering van het Amerikaanse radiostation NPR; het inspelen op deze ontwikkelingen door het programmeren van zogenaamde ‘World music’. Deze nieuwe kunstmuziekbenaming verwijst naar zowel het geheel aan folk tradities als ook de populaire synthesizer muziek, muziek van diverse afkomst en etnische en esthetische diversiteit. Hij gebruikt de term ‘World’ om deze muziek te onderscheiden van Westerse kunstmuziek. De Westerse klassieke muziek zou wel een deel van deze muzikale mix omvatten, het is echter geen standaard of model om muziek aan te toetsen, te beoordelen. Als voorbeelden van hedendaagse beoefenaars15 noemt hij onder andere John Cage, Frank Zappa, Olivier Messiaen, Pink Floyd en Jimmie Hendrix.16

10 Ibid. p. 209-210. 11 Ibid. p. 210. 12 Ibid. p. 212. 13 Ibid. p. 212. 14 Ibid. p. 212-213. 15 anno 1989 (het artikel is geschreven in 1989). 16 Ibid. p.222.

10 Klassieke muziekprogrammering op de radio

‘Het bereik van de kunsten’, SCP

Ook het SCP concludeerde in het onderzoek ‘Het bereik van de kunsten’17 uit 2000, net als Peterson, dat er sprake is van een nieuwe generatie muziek-/kunstliefhebbers. Dit onderzoek richtte zich op diverse vormen van participatie op het gebied van podiumkunst en beeldende kunst in de periode 1975 – 1995. Het ging hier onder andere om het volgen van (informatie over) kunst via televisie, radio en eigen afspeelapparatuur.18 Er werd geconcludeerd dat personen geboren vanaf circa 1960 zich in de loop der tijd meer voor traditionele podiumkunsten en beeldende kunsten zijn gaan interesseren en dat de belangstelling van jongeren onder de 35 jaar hierbij is achtergebleven. Het bezoek aan populair podiumaanbod liet volgens hen een enigszins ander patroon zien, het bezoek steeg hier vooral onder de 35-45 jarigen.19 Vooral de klassieke concerten zouden een oud publiek trekken.20 De onderzoekers stelden zich de vraag waarom de cultuurparticipatie van jongeren ten opzichte van die van ouderen is teruggelopen. Ze zochten hier een verklaring voor door middel van een levensfase- en een socialisatietheorie21. De socialisatiehypothese zocht de oorzaken bij veranderingen in opvoedingsklimaat en opvoedingsidealen, zoals Peterson in voorgaande ook bespreekt ten aanzien van het klassieke muziekpubliek in de Verenigde Staten. Het SCP signaleerde ook dat generaties die in de jaren zestig en later zijn opgegroeid, op cultureel gebied anders zijn ‘geprogrammeerd’ dan de generaties die daarvoor opgroeiden. Verschillen in gedrag zouden toe te schrijven zijn aan verschillen in ervaringen tijdens de jeugdperiode. Sinds de jaren zestig zouden de sociale verhoudingen gelijk getrokken zijn. Dit proces wordt ook wel aangeduid als de overgang van bevelshuishouding naar onderhandelingshuishouding.22 De traditionele en populaire kunstvormen kwamen op gelijke voet te staan. Voor generaties geboren na 1955 zou de traditionele cultuur niet langer als een culturele verheffing gezien worden. Uit gegevens van het onderzoek bleek dat deze socialisatietheorie gesteund werd.23 Er kwam onder andere naar voren dat de belangstelling voor populair podiumaanbod onder geboortecohorten van na 1960 was toegenomen. Ze concludeerden dat de omslag in het opvoedingsklimaat in de jaren zestig van invloed is geweest op de uiteenlopende culturele belangstelling van jongeren en ouderen.24 Uit toetsing van de socialisatietheorie bleek ook dat jongeren in afnemende mate met respect voor hogere cultuur opgevoed worden. Deze nieuwe generatie zou zich ook kenmerken door cultureel omnivoor te zijn, het

17 Haan, J. de Knulst, W. ‘Het bereik van de kunsten’. Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag, 2000. 18 Ibid. p. 7. 19 Ibid. p. 197. 20 Ibid. p. 32. 21 Ibid. p. 200. 22 Ibid. p. 204. 23 Ibid. p. 212. 24 Ibid. p. 214.

11 Klassieke muziekprogrammering op de radio

uitgaansrepertoire vertoonde een mengeling van ‘hoge’ en ‘lage’ cultuur.25 Het bleef volgens dit onderzoek echter twijfelachtig of de divergerende trends toe te schrijven zijn aan het veranderende opvoedingsklimaat.26

Resumerend

De bevelshuishouding die het SCP beschreef, doet denken aan wat Peterson opmerkte over de ouders van de oudere generatie die bepaalden welke muziek gespeeld of gedraaid werd. Peterson en de onderzoekers van het SCP merkten beide op dat de klassieke muziek niet meer op een hoog voetstuk geplaatst wordt door de babyboom generatie. De generatie jongeren waar Smithuijsen over spreekt is dezelfde als de generatie waar Peterson en het SCP over spreken. Deze jongeren die volgens hem achtelozer naar de radio luisteren, zijn ook geboren in de jaren ’60 en later. Petersons generatie begint wat eerder, namelijk vanaf 1955.

De babyboomgeneratie lijkt, zoals uit de in deze inleiding besproken studies blijkt, er andere interesses en belangstelling op na te houden wat betreft de klassieke muziek. Men schijnt een bredere muzikale belangstelling te hebben, ook wel getypeerd als culturele omnivoor. Ook lijkt een jongere generatie tegenwoordig anders naar muziek op de radio te luisteren dan vroeger, namelijk minder aandachtig. Er zijn veranderingen te zien in het luistergedrag en het luisterende publiek. Dit roept de volgende vragen op die in de volgende paragraaf centraal staan: Wat is luisteren en hoe wordt er naar de radio geluisterd?

25 Ibid. p. 229 26 Ibid. p. 236.

12 Klassieke muziekprogrammering op de radio

1.2 Radio luisteren

‘Radio in the global age’, David Hendy & ‘Listening in’, Susan J. Douglas

In zijn boek ‘Radio in the global age’ onderscheidt Hendy twee manieren van luisteren, ‘tap-listening’ en ‘concentrated listening’27. Onder ‘tap-listening’ wordt het luisteren als tijdinvulling, niet echt luisterend naar de inhoud, verstaan. Onder ‘concentrated listening’ wordt het luisteren met aandacht, gericht op de inhoud, verstaan. Hij legt deze begrippen nader uit aan de hand van een beschrijving uit het boek ‘Listening in’ van Susan J. Douglas. 28 Deze twee manieren van luisteren, waarbij de ene meer aandacht vergt dan de andere, bespreekt zij in haar boek. Ze stelt dat we passief kunnen horen, maar dat we actief moeten luisteren.29 Hiermee maakt ze een onderscheid tussen horen en luisteren. Wat betreft luisteren is het volgens haar vaak zo dat radio luisteren geconcentreerd luisteren omvat, maar dat luisteraars ook op cognitief niveau naar een bepaalde automatische, moeiteloze manier van luisteren kunnen schuiven. Ze noemt dit verschillende staten van bewustzijn. Douglas suggereert dat er drie belangrijke manieren zijn waarop luisteren naar de radio ons cognitief activeert, ze onderscheidt drie zogenoemde ‘repertoires’.30 De eerste is het informatieve repertoire, waarin we naar informatie luisteren: ‘..a relatively flat kind of listening: we are taking in dates, names, times, concepts, and the like but are not asked to imagine much.’ De tweede is het dimensionele repertoire: ‘..is activated by a range of genres. (..) This listening is work – you have to keep track of people and locations – but it is also highly gratifying because it is your own invention.’ En als laatste het associatieve repertoire: ‘…associational listening… (…) …concept and images are linked together in our brains… according to the often haphazard sensory relations that characterized an event or period in our lives.’ Muziek wordt in onze hersenen geassocieerd met bepaalde gebeurtenissen of perioden in ons leven. Welke van deze repertoires de overhand heeft, heeft volgens Douglas deels te maken met iemands opleidingsniveau, ras, geslacht, leeftijd, enz. Maar in belangrijkere mate met hoe, wanneer en waar iemand luistert op elk willekeurig moment van de dag.

27 Hendy, D. ‘Radio in the global age’. Polity Press, Cambridge, 2000. p. 131. 28 Douglas, S. J. ‘Listening in; Radio and the American imagination’. University of Minnesota Press, Minneapolis, 2004. 29 Ibid. p. 27. 30 Ibid. p. 33-34.

13 Klassieke muziekprogrammering op de radio

‘The sounds of radio’, Carin Åberg

Dat het luistergedrag van meerdere factoren afhankelijk is, met name de situatie, bespreekt ook Carin Åberg in haar dissertatie ‘The sounds of radio’.31 Ze haalt verschillende citaten van auteurs aan. Van Gahlin citeert ze onder andere onderstaand figuur.32 Waarin de relaties in radiogebruik zichtbaar worden:

De luisteraar staat zowel met het programma als met de situatie in relatie. Bij het beluisteren van een radioprogramma is het belangrijk in welke situatie de luisteraar zich bevindt. Uit verschillende artikelen over de functies van radio distilleerde Åberg een aantal functies die geconcentreerd luisteren vereisen; Radio geeft intellectueel plezier, helpt kennis te verwerven over sociaal belangrijke feiten en waarden, biedt educatie, biedt informatie en biedt muziek als vermaak op zichzelf. 33 Bij het luisteren naar radio als een secundaire activiteit of parallelle activiteit, zoals Åberg het noemt, kan radio een vriend zijn tijdens eenzame tijden, een alomtegenwoordige vriend zijn (Dauergast) en vermaak bieden tijdens weinig vergend, fysiek werk. 34 Als radio gezien wordt als slechts een object onder velen dat plaats heeft in de geluidsomgeving, dus eigenlijk een secundair object, dan kan radio muzikaal behang zijn, een bepaald tempo of schema creëren in de dagelijkse routines en concentratie vergemakkelijken. 35

31 Åberg, C. ‘The sounds of radio; On radio as an auditive means of communication’. Department of Journalism, Media and Communication. Stockholm University, Stockholm, 1999. 32 Ibid. p. 46. 33 Ibid. p. 47. 34 Ibid. p. 47. 35 Bijvoorbeeld geluidsbehang creëeren om andere storende geluiden buiten te sluiten. Ibid. p. 47.

14 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Åberg komt uiteindelijk tot drie verschillende manieren van radio luisteren; • radio luisteren als primaire activiteit (gerichte concentratie op radio/radio- output), • als parallelle activiteit (wisselende concentratie op radio/radio-output), • als secundaire activiteit (bijna geen concentratie voor radio/radio-output).

Hendy, Douglas

Dat radio luisteren als een secundaire activiteit beschouwd kan worden, iets dat we naast andere activiteiten kunnen doen, beargumenteert ook Hendy in zijn boek.36 Het gaat om het feit dat we naar de radio luisteren terwijl we verder gaan met de dingen in ons leven, daardoor heeft het een rol in ons huiselijk leven. Televisie zou vaak een vlucht van het alledaagse leven zijn terwijl radio bijna altijd ter begeleiding van het alledaagse leven dient. Ook noemt Hendy net als Douglas het verschil tussen luisteren en horen. Het feit dat we de mogelijkheid en de behoefte hebben door te gaan met andere activiteiten terwijl we de radio aan hebben, maakt muziekradio niet iets waar je naar luistert, maar iets wat je hoort. Hij noemt het ‘aural wallpaper’, oorbehang.37 Hendy geeft in zijn boek vier behoeftes waarin door de functies van radio luisteren voorzien wordt.38 Dit concludeert hij naar aanleiding van de in zijn boek besproken studies:

• de behoefte voor een afleiding van de dagelijkse routine, • de behoefte voor vriendschap en sociale integratie, • de behoefte voor enig gevoel van zelfbewustzijn, • de behoefte voor enige kennis omtrent gebeurtenissen in de wereld.

Bij de behoefte voor vriendschap kan radio gezien worden als een vriend in eenzame tijden. Met sociale integratie wordt bedoeld het luisteren naar de radio terwijl je bewust bent van het feit dat er meer mensen luisteren, dat men onderdeel is van een ‘community of fellow listeners’, een gemeenschap van medeluisteraars.39 Hendy bespreekt dit aan de hand van citaten van Douglas. Zij stelt dat onderdeel zijn van een ingebeelde gemeenschap bijvoorbeeld aan de orde is bij spelletjes waarin luisteraars vragen moeten beantwoorden, andere luisteraars luisteren hiernaar en doen mee, ze spelen een wedstrijd met de andere luisteraar.40

36 Hendy, D. ‘Radio in the global age’. Polity Press, Cambridge, 2000. p. 132. 37 Ibid. p. 169. 38 Ibid. p. 133. 39 Ibid. p. 129. 40 Douglas, S. J. ‘Listening in; Radio and the American imagination’. University of Minnesota Press, Minneapolis, 2004. p. 145.

15 Klassieke muziekprogrammering op de radio

‘Het radio-gevaar’, Wouter Paap

Åberg merkte in haar thesis op dat het gebruik van de radio als een achtergrond activiteit al in 1935 genoemd werd. In onderstaand citaat uit 1927/1928, spreekt ook muziektheoreticus, componist en auteur Wouter Paap over het gebruik van de radio op de achtergrond terwijl men andere activiteiten onderneemt. In dit citaat heeft hij het ook over concentratie en inspanning in verband met (klassieke) muziek:

“Terwijl wij in de eene kamer uiterst-geconcentreerd op ons instrument studeeren, zit in het andere vertrek een gezelschap onder het geschal van de loudspeaker en het genot van ee kopje thee heel gemoedelijk te converseeren. En hier ligt al dadelijk de gevaarlijke wonde bloot, die de radio in het muziek-leven heeft geslagen: dank zij de radio gaat men muziek beschouwen als bijzaak, als een aardige aanvulling, als laag amusement; niet meer als hooge levensbehoefte.”41 en

“…Men sluit zijn piano. ‘Weg met al die overbodige inspanning’, -en zet er een loudspeaker bovenop. Hiervoor behoeft men niets te doen, neen, men kan er nog van alles bij doen!”42

Met dit laatste citaat werd ook bedoeld dat de radio als gevaar werd gezien voor de amateur-muziek, omdat men nu ook voor muziek naar de radio kan luisteren.

Åberg

De vragen die blijven hangen zijn: Wat is aandacht en wat is concentratie? Åberg geeft in haar thesis de volgende definities van concentratie en aandacht die van toepassing zijn op het radio luisteren:

“Concentration in the context of radio listening can thus be said to correspond to the depth of involvement, mainly related to understanding what is said, or being absorbed by the sounds and tones. Attention can be seen as an immediate choice of focus, noting changes of sound

41 Paap. W. ‘Het Radio-gevaar’. Artikel uit: De Muziek, officiëel orgaan van de Federatie van Nederlandsche Toonkunstenaarsvereenigingen, jaargang 1927/28. p. 167. 42 Ibid. p. 168 – 169.

16 Klassieke muziekprogrammering op de radio

quality, from music to words or nonverbal elements, from music to music, from one speaker to another, and so on.” 43

Concentratie correspondeert dus met de mate waarin iemand betrokken of verdiept is in het onderwerp. Aandacht kan gezien worden als een ogenblikkelijke keuze van focus, de aandacht wordt ogenblikkelijk gericht op iets dat de aandacht trekt. Er worden veranderingen opgemerkt in geluidskwaliteit, van muziek naar woord of non-verbale elementen, van muziek naar muziek, de ene spreker naar de ander, enzovoort.

Resumerend

Uit de in deze paragraaf besproken studies over muziekradio blijkt dat er verschillende manieren zijn waarop men naar de radio luistert en dat radio verschillende functies kan hebben in verschillende luistersituaties. De situatie is bepalend en het luisteren hangt ook samen met concentratie en aandacht. Als men bijvoorbeeld in de situatie verkeert waarin men ook andere activiteiten onderneemt, kan de radio vermaak bieden of een vriend in eenzame tijden zijn. De radio is dan een secundair object.

In het volgende hoofdstuk zal ik specifieker ingaan op radio luisteren, namelijk klassieke muziek op de radio.

43 Åberg, C. ‘The sounds of radio; On radio as an auditive means of communication’. Department of Journalism, Media and Communication. Stockholm University, Stockholm, 1999. p. 59.

17 Klassieke muziekprogrammering op de radio

2 - KLASSIEKE MUZIEK OP DE RADIO

In de meeste studies over muziekradio wordt gerefereerd aan populaire muziek. Weinig aandacht is er voor de specifieke eigenschappen van de klassieke muziekradioprogramma’s en de luisterscenario’s daarbij. Daarom zal ik in dit hoofdstuk ingaan op onderzoeken en publicaties over klassieke muziekzenders (2.1) en op de vraag: Hoe wil klassieke muziek via de radio beluisterd worden? (2.2) Tot slot van het hoofdstuk zal de vraagstelling gegeven worden die centraal staat in het analytische gedeelte van dit onderzoek (2.3).

2.1 Publicaties en onderzoeken van klassieke muziekzenders

De meeste publicaties en onderzoeken die op radiogebied geschreven en gedaan zijn, betreffen de commerciële en publieke popmuziekzenders. Er is weinig over klassieke muziekzenders geschreven. In een onderzoek van Andreas A. Wernsing44, werden populaire muziekzenders en klassieke muziekzenders bekeken en met elkaar vergeleken. Hier werd onder andere gekeken naar de uitzendschema’s en de muziektitels in de speellijsten. Deze titels werden vervolgens ingedeeld in geboortejaar van de componisten en zo werd onder andere bekeken welke componisten het meest gespeeld werden op de diverse zenders. Ook werd bekeken hoeveel titels er bijvoorbeeld in een uur gespeeld werden bij de zenders.

Een ander onderzoek over klassieke muziekradio betreft de doctoraalscriptie van Josée Zuiver.45 Zij bespreekt in haar scriptie de programmering van Radio 4. Bij dit onderzoek werd ingegaan op aspecten van de muziek zoals concertregistraties, verhouding van muziek en woord, stijlperiodes, muzieksoorten, componisten, premières, historische opnamen, enz. Ook werd ingegaan op aspecten van het gesproken woord zoals nieuws en reclame, (muziek)actualiteiten, hoorspelen, literaire programma’s, enz. De uitkomsten van haar onderzoek zouden relevant kunnen zijn voor de uitkomsten van mijn onderzoek met betrekking tot de programmering van Radio 4, om te zien wat er wel en niet veranderd is. Enkele aspecten waar ze tijdens haar onderzoek aandacht aan heeft besteed, zullen ook in mijn onderzoek naar de programmering van de verschillende zenders de aandacht krijgen. Ik zal niet naar bekende componisten kijken, maar

44 ‘E- und U-Musik im Radio’, Wernsing A. A. , Peter Lang GmbH Europäischer Verlag der Wissenschaften, Frankfurt am Main, 1995. 45 Zuiver, J. ‘Programmering van radio 4, profileren of integreren’. Doctoraalscriptie, Utrecht, 1992.

18 Klassieke muziekprogrammering op de radio

bijvoorbeeld wel naar de muziek repertoire soorten. Aspecten waar ik ook op zal letten zijn aankondiging, programma’s voor specifieke doelgroepen en het muziekrepertoire. Zuiver concludeerde naar aanleiding van haar onderzoek een aantal opvallende dingen. Ze stelde bijvoorbeeld dat Radio 4 wat betreft de hoeveelheid muziek en gesproken woord aan de doelstellingen voldeed, maar dat toch de klacht van luisteraars gehoord werd dat er teveel gesproken woord was. Volgens haar zou ook onderzoek gedaan moeten worden naar de luistermomenten van doelgroepen van bepaalde soorten programma’s.46 Andere conclusies waren dat er meer samenhang in de programmering zou moeten komen, titels van programma’s zouden vaak meer in overeenstemming moeten zijn met de inhoud van een programma.47 Wat betreft de muziek stelde ze dat vooral oude muziek weinig voorkwam en muziek van na 1945 erg veel. Wereldmuziek was volgens haar sterk onderbedeeld en bij componisten zou de nadruk op bekende componisten liggen. Ook was er volgens haar weinig aandacht voor amateur-muziek. Verder merkte ze op dat een jongerenprogramma ontbrak. Met betrekking tot het gesproken woord concludeerde ze dat de meest muziek aangekondigd werd, dat de toelichtingen per omroep verschilden en de kwaliteit van het gesproken woord over het algemeen goed was.48 Ook stelde ze in haar conclusie dat Radio 4 de horizontale programmering aarzelend toepaste, er zou meer lijn, leiding en visie over de zender als geheel moeten komen.49 Het lijkt mij interessant de uitkomsten van mijn onderzoek naast dit onderzoek te leggen.

In het Belgische muziektijdschrift Contra. (spreek uit Contrapunt) verscheen in 2004 een artikel over de klassieke radiozender van België, Klara. 50 Bart Put beschreef in dit artikel recente ontwikkelingen in de programmering van de voormalige Radio 3, nu Klara geheten. Alhoewel hier interessante dingen naar voren kwamen was dit onderzoek volgens Put zelf niet genoeg onderbouwd.51 Put bespreekt in dit artikel de verschillende muziekgenres/stijlen die in de programma’s voorkwamen en momenteel nog voorkomen. Ook bespreekt hij de verschillende programma’s die verdwenen zijn en wat er voor in de plaats is gekomen. In dit onderzoek werd geconcludeerd dat de programmering werd aangepast aan omnivore smaakpatronen. Als voorbeeld noemde hij dat muziek van hedendaagse componisten geremixed wordt met gerespecteerde technoartiesten en dat pop naast

46 Ibid. p. 92. 47 Ibid. p. 93. 48 Ibid. p. 94. 49 Ibid. p. 96. 50 Put, B. ‘Naar een omnivoor smaakpatroon: Recente verschuivingen in de programmatie van Radio3/Klara’. Uit: ‘Contra. stemmen over muziek’. Jaargang 3/3 januari-februari, 2004. Alamire muziekuitgeverij, Neerpelt. 51 Correspondentie via e-mail. (27-12-’04).

19 Klassieke muziekprogrammering op de radio

klassiek en jazz een plaats krijgt in dezelfde radioprogramma’s. Hij concludeerde ook dat de repertoires zich vereenvoudigen en deconcentreren in vergelijking met de programmering anno 1985. Hiermee bedoelt hij dat de programma’s niet meer rond een bepaald muziekgenre geprogrammeerd worden; de muziek in de programma’s wordt steeds meer divers, er zijn steeds meer gevarieerde programma’s gekomen en ook het programmaschema ziet er volgens hem eenvoudiger uit.52 Het zou volgens Put ook zo zijn dat steeds meer niet-klassieke genres gespeeld worden. Overdag heerst er volgens hem een formatprogrammering met een vlottende tijdsindeling, weinig vaste rubrieken en een repertoire dat ook geschikt is voor luisteraars die radiomuziek voornamelijk gebruiken als functionele achtergrond.53 Volgens Put zet Klara de koers van de functionele diversiteit vanaf 1994 tot op heden duidelijk voort. Vanaf 2001 zou er in de programmering een zeer gelijkmatige verdeling van muziek en informatie over elk tijdsblok zijn gekomen.54 Wat betreft de verschillende muziekgenres is dit onderzoek interessant om naast de gegevens die uit mijn onderzoek naar de programmering van Klara en andere zenders naar voren komen te leggen. Vanwege het feit dat dit onderzoek niet voldoende wetenschappelijk onderbouwd is, kan ik in ieder geval de onderzoeksmethode niet gebruiken. De resultaten kunnen wel naast elkaar gelegd worden, maar hier kunnen verder geen bindende conclusies getrokken worden.

Resumerend

Bovengenoemde onderzoeken naar klassieke muziekzenders zijn gericht op smaakvoorkeuren, naar welke genres luistert men. Ze besteden relatief weinig aandacht aan de situatie van de luisteraar die, zo bleek uit de besproken radio-onderzoeken in hoofdstuk 1, zo belangrijk is voor de programmakeuzes. Naast te kijken wat gespeeld wordt en wat de verschillende programmaonderdelen zijn, is het interessant ook echt te luisteren naar de verschillende zenders, zoals Josée Zuiver in haar onderzoek deed.

52 Put, B. ‘Naar een omnivoor smaakpatroon: Recente verschuivingen in de programmatie van Radio3/Klara’. Uit: ‘Contra. stemmen over muziek’. Jaargang 3/3 januari-februari, 2004. Alamire muziekuitgeverij, Neerpelt. p. 8. 53 Ibid. p. 5. 54 Ibid. p. 6.

20 Klassieke muziekprogrammering op de radio

2.2 Hoe wil klassieke muziek beluisterd worden?

In zijn boek ‘Who needs classical music’ 55 bespreekt componist Julian Johnson de functie van klassieke muziek. Met de term klassieke muziek verwijst hij naar die muziek die functioneert als kunst, tegengesteld aan amusement of achtergrondmuziek. Johnson stelt dat in het dagelijkse gebruik van radio, veel muziek functioneert als achtergrond voor een andere activiteit. Degene die radio programmeren begrijpen dit volgens hem heel goed en selecteren daarom verschillende soorten muziek voor verschillende tijden van de dag. De keuze van de muziek wordt bepaald door hoe je jezelf wilt voelen: ‘What we want the music to do, determines our choice’ 56. Hij geeft als voorbeeld dat je bijvoorbeeld zin kunt hebben in Billie Holiday of in Bach. Het moet passen bij de stemming waarin je verkeert. Peterson stipte dit ook aan in zijn artikel, toen hij beweerde dat muziek op basis van gebruik en effect gekozen wordt, muziek om iets op te doen. Ook had hij het over het kiezen van muziek die bij een bepaalde situatie of activiteit moet passen. Muziek functioneert volgens Johnson als object of kunstvoorwerp of als een gemoedstoestand, sfeer of omgeving. Muziek wordt via de audiomedia meestal gebruikt als dat laatste, om aan te sluiten bij een gemoedstoestand, sfeer of omgeving. Dit staat volgens hem in tegenstelling tot hoe musici, componisten en musicologen met muziek omgaan. Zij zijn meer bezig met hoe het werk gemaakt is; noten, structuur, instrumentatie, enzovoort, dan met het plezier van de muziekervaring. Johnson spreekt van een tegenstelling tussen ‘high aesthetic claims for classical music’ en een meer ‘down-to-earth social use’. 57 Het idee van niets doen behalve muziek luisteren is bij veel mensen onbekend, aldus Johnson.58 Het is zeldzaam je voor een langere periode op muziek te focussen. Klassieke muziek wordt meestal gelijkgesteld aan geconcentreerd, actief luisteren en populaire muziek aan afgeleid, passief luisteren. Dit idee is volgens Johnson achterhaald; het slaat op klassieke muziek in een concertsituatie, een historisch sociaal gebruik. Populaire (lichtklassieke) muziek diende vaak als achtergrond voor een andere activiteit, zoals een diner of dans. De komst van opnametechnologieën heeft ervoor gezorgd dat de klassieke en populaire muziek naar elkaar toegeschoven zijn. Ze kunnen beide live, maar ook door middel van gemediatiseerde opnames ervaren worden. Hierdoor kunnen ze beide dezelfde huiselijke functies vervullen, het object van min of meer afgeleid luisteren zijn.

55 Johnson, J. ‘Who needs classical music’. Oxford University Press, New York, 2002. 56 Ibid. p. 34. 57 Ibid. p. 53.

58 Ibid, p. 37.

21 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Het dominante sociale gebruik van klassieke muziek zoals live-concerten en aandachtig luisteren, zijn hierdoor veranderd. Het scheidt de luisteraar bovenal van de eisen van de temporele vorm van muziek, een van de meest basale traditionele aannames van klassieke muziek, ‘the primacy of its temporal form’ 59. Klassieke muziek is gestructureerd door de tijd waarin de muziek plaatsvindt. Net als het lezen van een boek of het volgen van een film moet je ook bij klassieke muziek het hele stuk beluisteren om het geheel te begrijpen, om de plot niet te missen. Klassieke muziek is bedoeld om in zijn geheel beluisterd te worden. Om muzikaal betekenis te hebben vereist klassieke muziek tijd en aandacht van begin tot eind. Het is daarom onwaarschijnlijk dat dergelijke klassieke muziek betekenis heeft als het als achtergrondmuziek gebruikt wordt. Klassieke muziek vraagt om een contemplatieve ruimte, een proces van betrokkenheid van (in dit geval) de luisteraar. Deze contemplatieve ruimte waar kunst om vraagt wringt met een zeer functionele, praktische en een op instant behoeftebevrediging gerichte maatschappij. Johnson merkt vervolgens de volgende paradox op60; de druk- en opname technologieën die muziek zijn autonomie gaven (zijn vrijheid van specifieke sociale rituelen van het alledaagse leven) laten de muziek ook toe om geabsorbeerd te worden in het alledaagse leven. Wat muziek onderscheidt als een discreet, autonoom object voor esthetische beschouwing, laat ook de afstand inkrimpen tussen muziek en een ondergeschikte, achtergrondfunctie in het alledaagse leven. Door ons in een live situatie te dwingen toe te geven aan zijn temporele proces, is het muzikale werk verzekerd van een bepaalde voorrang, het wordt in zijn geheel beluisterd. Opgenomen of gemediatiseerde muziek draait deze volgorde om door het toe te staan ondergeschikt te zijn aan de eisen van een andere activiteit; wanneer de reis eindigt, gaat de autoradio uit, waar je ook bent in de symfonie.

59 Ibid. p. 38.

60 Ibid. p. 54.

22 Klassieke muziekprogrammering op de radio

2.3 Vraagstelling

Uit het voorgaande hoofdstuk blijkt dat radio in hoofdzaak een begeleidend medium is waarbij de situatie waarin de luisteraar zich bevindt, bepaalt hoe aandachtig geluisterd kan worden. Dit wringt met name bij klassieke muziek, die om concentratie en aandacht vraagt. Klassieke muziek vraagt tijd en wil werkelijk gehoord worden om tot zijn recht te komen. Dit levert een paradox en tegelijkertijd een probleem op. Het luisteren naar klassieke muziek die concentratie en aandacht vergt, is een primaire activiteit. Maar het medium radio wordt overwegend secundair gebruikt. De paradox is: Hoe programmeer je concentratie vergende klassieke muziek op een begeleidend medium als radio? Dit levert de volgende vraagstelling op die centraal staat in dit onderzoek:

Hoe wordt door verschillende klassieke muziekzenders met de programmeringsparadox omgegaan?

Er is besloten de programmering van vier verschillende Europese publieke klassieke muziekzenders te analyseren. De volgende (Europese) publieke klassieke muziekzenders worden bij dit onderzoek betrokken:

- Radio 4, Nederland - Radio Klara, België - BBC 3, Groot-Brittannië - WDR 3, Duitsland

Voor de publieke zenders is gekozen omdat deze het meest gevarieerd programmeren, het meest pluriforme aanbod hebben, terwijl zij tegenwoordig tevens onder druk staan hun programma’s bij te stellen om hogere marktaandelen te halen. 61

Om de vraagstelling te kunnen onderzoeken is het nodig te analyseren:

• Hoe geeft men de verschillende zenders vorm? - Wat zijn de programmaonderdelen? - Welke muziek programmeert men?

61 Momenteel wordt aangaande de NDR (Nord Deutsche Rundfunk) een discussie over de kwaliteit van muziek op de radio gevoerd onder de noemer ‘das ganze Werk’. Das ganze Werk is een groep klassieke muziekliefhebbers die vindt dat klassieke muziek in zijn geheel te horen moet zijn op de radio. Zie website; www.dasganzewerk.de (31-05-’05).

23 Klassieke muziekprogrammering op de radio

• Welke muziek en welke programmaonderdelen worden wanneer geprogrammeerd? • Welke positie nemen complexere muziekgenres in de programmering in?

Deze studie biedt een momentopname van klassieke radio anno 2005. Ook is het door middel van deze studie mogelijk te toetsen of de analyse methode van Åberg, die nader besproken zal worden in hoofdstuk 4.4, bruikbaar is voor klassieke muziekzenders.

Hypothese

Als hypothese op deze vraagstelling en deelvragen gelden de volgende: • Men zal niet veel aandacht vergende muziek programmeren, niet veel langdurige stukken (lange symfonieën) of muziek voor zeer kleine doelgroepen zoals orgelmuziek en hoorspelen. In ieder geval niet overdag. • Men houdt waarschijnlijk rekening met leefritmes van de luisteraar.

Bij deze laatste hypothese met betrekking tot leefritmes kunnen we denken aan de richtlijnen voor programmamakers zoals beschreven door Hendy. Hij bespreekt in zijn boek over radio een aantal algemene luisterpatronen die aan de hand van een publieksonderzoek van de BBC62 opgesteld zijn. In dit onderzoek kwamen een aantal patronen naar voren die als algemeen geldend aangenomen kunnen worden. Het ontbijtprogramma is voor een breed publiek, men stopt met luisteren wanneer men naar het werk moet. Op dat moment blijven alleen de thuisblijvers nog luisteren, voornamelijk geschoolde, oudere vrouwen. ’s Ochtends heeft men de behoefte ‘intelligente radio’ te willen luisteren met een duidelijke structuur. Aan het eind van de ochtend begint men minder gestresst te raken om het werk af te hebben, en wil men wat meer energieke en plezierige radio. Rond lunchtijd is er een piek te zien in het aantal luisteraars, waarschijnlijk te danken aan de behoefte om nieuws te horen. De rest van de middag en begin van de avond neemt het publiek weer wat af. Uit het onderzoek bleek dat mensen ’s middags niet de tijd nemen om te zitten voor de radio, omdat men dan nog werk te doen heeft. Na vier uur ’s middags zijn er meer jongeren die weer naar de radio luisteren. Meestal om nieuws te horen, om wat energie te krijgen, maar niet te veel de diepte in te gaan. ’s Avonds is het aantal luisteraars gering. Aan het begin van de avond wil men makkelijk te luisteren muziek die aansluit op hun vrijetijdsbesteding, op het midden van de avond luisteren er luisteraars die voor de radio kiezen en de tv vermijden; zij willen zich concentreren op specialistische en ingewikkelde programma’s. Op de late avond zoeken luisteraars naar gesproken woord, verhalen en vermaak. De resultaten van dit onderzoek heeft men bij de BBC vertaald naar een soort richtlijnen voor programmamakers. Zo stelde men dat de programma’s tussen 6.30u en

62 Publieksonderzoek van BBC Radio 4 uit 1997, : Hendy, D. ‘Radio in the global age’. Polity Press, Cambridge, 2000. p. 104.

24 Klassieke muziekprogrammering op de radio

8.00u entertainend en de programma’s tussen 8.00u en 11.00u informerend zouden moeten zijn. ‘Zoning’ is volgens Hendy een constante schemastrategie (scheduling strategy) in radio. Dagen worden ingedeeld in tijdszones, dagdelen zoals, ‘breakfast’, ‘mid morning’, ‘drivetime’ enzovoort.

Door zelf te luisteren naar de programma’s zal onderzocht worden in hoeverre met bovenstaande leefpatronen rekening gehouden wordt. Waarschijnlijk worden er ’s ochtends wat rustiger programma’s geprogrammeerd, rond lunchtijd wat (inter)actievere programma’s en nieuwsbulletins, en wordt ’s avonds wat specifiekere muziek (aandacht vergende muziek) voor bepaalde doelgroepen geprogrammeerd.

Methode

Voor dit onderzoek heb ik de week- en weekenddagen van de verschillende klassieke muziekzenders beluisterd. De nachtprogrammering is bij dit onderzoek buiten beschouwing gelaten. De zenders zijn beluisterd in de periode 22 januari 2005 tot en met 10 april 2005. Naast het beluisteren van de week- en weekendprogrammering heb ik tevens een bepaald programma van elk van de verschillende zenders viermaal beluisterd. Dit programma heb ik geprobeerd te analyseren volgens de analysemethode van Åberg om zichtbaar te maken waarin de programma’s van elkaar verschillen. Tijdens het luisteren heb ik een ‘luisterdagboek’ bijgehouden. In bijlage 1 staat vermeld wanneer de programma’s beluisterd zijn en zijn twee voorbeelden van luisterdagboeken te vinden. (Voor de uitzendschema’s van de verschillende zenders, zie bijlage 2 tot en met 5.) In totaal komt de beluisterde tijd aan weekdagen van de verschillende radiozenders neer op 70 uur en 15 minuten. Wat betreft de weekenddagen komt dit neer op 117 uur en 15 minuten. Het onderzoek naar week- en weekendprogrammering is dus gebaseerd op 187 uur en 30 minuten radio-output. In mijn onderzoek heb ik geprobeerd ook mijn ervaringen als luisteraar te beschrijven, om te kunnen reflecteren op de situatie van de luisteraar. De kanttekening daarbij is dat ik de zenders onderzocht en opschreef wat gebeurde, waardoor ik waarschijnlijk meer aandachtig en gefocust luisterde dan de gemiddelde luisteraar.

In hoofdstuk 3 en 4 zal ik de resultaten van de analyse bespreken. In hoofdstuk 5 volgen mijn conclusies.

25 Klassieke muziekprogrammering op de radio

3 – BESCHRIJVING ZENDERS EN ANALYSE WEEK- EN WEEKENDPROGRAMMERING

Klassieke zenders zijn aan diverse veranderingen onderhevig. Eind vorig jaar veranderde de Nederlandse Radio 4 haar programmering. Ook de Belgische klassieke zender Radio 3, veranderde van koers en heet sinds 2000 Klara.63 Achtergrond van de veranderingen zijn het relatief kleine luisteraandeel van deze zenders en concurrentie met de commerciële klassieke muziekzenders, zoals Classic FM. Het gaat met name over de strijd om luisteraars.64 Op de website van een commerciële zender als Classic FM staat ook aangegeven wat de luistercijfers zijn en dat men al jaren het best beluisterde klassieke radiostation is.65 Het format van Classic FM, dat men aan adverteerders verkoopt, wordt beschreven als ‘Licht klassieke muziek voor elk moment’.66 Het repertoire wordt beschreven als: ‘Hoogtepunten uit het werk van de bekende klassieke componisten, afgewisseld met semi-klassieke muziek, afkomstig uit bijvoorbeeld films of musicals.’ 67

In dit hoofdstuk zal ik een beschrijving van de onderzochte zenderformats geven (3.1), de analyse van de week- en weekendprogrammering (3.2) en een vergelijking van de analyse resultaten (3.3). Tot slot volgt in dit hoofdstuk de conclusie van de analyse van de week- en weekendprogrammering (3.4).

3.1 De zenders

3.1.1 Wat is een publieke zender

Alle onderzochte zenders in dit onderzoek zijn publieke zenders. Een zender is publiek als deze een publieke functie vervult. Publieke radio kenmerkt zich doordat deze onder controle van de overheid staat, financieel afhankelijk is van de overheid of inkomsten krijgt via belasting- en/of reclamegelden of kijk- en luistergeld en geen winstoogmerk heeft. Publieke radio heeft als doel alle groepen in de samenleving te bereiken, dit doet zij door middel van zenders die een verschillende programmering kennen.68

63 Buys, K. van den, Lelieveldt, P. ‘De openbare omroep en de productie en verspreiding van kunstmuziek in België en Nederland’. Uit: Grijp, L. P. (hoofdred.) ‘Een Muziekgeschiedenis der Nederlanden’ Amsterdam University Press – Salomé, Amsterdam, 2001. p. 599. 64 Ibid. p. 604. 65 http://www.classicfm.nl/classicfm_luistercijfers.php (02-06-’05). 66 http://www.classicfm.nl/contact_adverteren.php (20-05-’05). 67 http://www.classicfm.nl/classicfm_programma.php (02-06-’05). 68 Hendy, D. ‘Radio in the global age’. Polity Press, Cambridge, 2000. p. 17-18.

26 Klassieke muziekprogrammering op de radio

3.1.2 Missie en doelstellingen van de onderzochte zenders

Radio 4 is de klassieke muziekzender van de publieke omroep in Nederland. Hieronder volgt de missie van de publieke omroep, die dus ook voor Radio 4 en haar programma’s geldt:

‘De Publieke Omroep is van en voor iedereen en bindt de Nederlandse samenleving met programma’s die informeren, inspireren en amuseren.’ 69

De doelstellingen van Radio 4 zijn te vinden in het gezamenlijke beleidsplan van de landelijke publieke omroep, het concessie beleidsplan.70 Hierin staat dat de uitgangspunten van Radio 4 als klassieke muziekzender de volgende zijn:

‘…gekend repertoire overdag, ruim baan voor de avant-garde aan het einde van de dag. En verder alles wat zich daartussen bevindt, met veel aandacht voor informatie, live-concerten en het Nederlandse muziekleven. De welbewuste keuze voor een groot aantal genres en repertoiregebieden manifesteert zich in een uiterst divers programmapakket: Radio 4 is de klassieke muziekzender van Nederland met het accent op ‘de’. Als aanduiding van een bijzondere, inhoudelijke, gevarieerde kwaliteit. Radio 4 levert een bijdrage aan het muziekleven met veel eigen opnamen en concertregistraties van buitenlandse publieke omroepen. Het is onze ambitie om twee toonaangevende series op de randstedelijke podia te verzorgen. De samenwerking met het MCO 71 zal worden geïntensiveerd.’

In ditzelfde beleidsplan staat ook dat Radio 4 samenwerkt met de Concertzender, de andere klassieke zender die mede door de publieke omroep wordt ondersteund. De Concertzender die grotendeels door vrijwilligers wordt gerund en een stichting is, heeft als taak het programma van Radio 4 aan te vullen op gebied van verdere verdieping en doelgroepen die op Radio 4 maar gedeeltelijk in hun behoefte voorzien worden. Als voorbeeld noemen ze avant-garde muziek, jazz en wereldmuziek. Op de Concertzender is bijvoorbeeld een programma met middeleeuwse muziek ‘Zwerven door de

69 Uit: ‘Doelstellingen Publieke Omroep Corporatie. Gevonden op: http://portal.omroep.nl/nossites?nav=rawvDsHjCqBrEdCgBnB (19-05-’05). 70 Het Concessie Beleidsplan is te vinden onder de volgende link: http://www.omroep.nl/cbp/prog_02.html (19-05-’05). 71 Muziekcentrum van de Omroep.

27 Klassieke muziekprogrammering op de radio

middeleeuwen’72 en een programma voor piano liefhebbers ‘Het pianoatelier’.73 De samenwerking tussen Radio 4 en de Concertzender zal volgens de publieke omroep geïntensiveerd worden.74 Tot slot wordt genoemd dat elke zender van de publieke omroep een eigen profiel heeft waarbinnen prioriteiten worden gesteld; bij de klassieke muziekzenders is dit live- muziek. Bij Radio 4 zijn verschillende omroepverenigingen betrokken; de AVRO (Algemene Omroepvereniging), de TROS (Televisie en Radio Omroep Stichting), de KRO (Katholieke Radio Omroep), de VARA (Vereniging voor Arbeiders Radio Amateurs), de VPRO (Vrijzinnig Protestantsche Radio-omroep)75 en de NPS (Nederlandse Programma Stichting). Zij bieden elk hun eigen programma’s aan op Radio 4. Sommige programma’s worden afwisselend of samen verzorgd door de omroepverenigingen, zoals de Zaterdag Matinee, dit is een rechtstreekse uitzending vanuit het Concertgebouw in Amsterdam (van AVRO, TROS en NPS). De publieke omroep in Nederland beschikt over een aantal eigen orkesten en een koor, ondergebracht in het Muziekcentrum van de Omroep; het Groot Omroepkoor, het Metropole Orkest, het Radio Kamerorkest, het Nederlands Radio Symfonie Orkest, het Radio Filharmonisch Orkest Holland. De doelstelling van dit muziekcentrum is ‘het instandhouden en (doen) exploiteren van omroeporkesten, omroepkoren en een muziekbibliotheek, uitsluitend, althans hoofdzakelijk, ten behoeve van de instellingen welke zendtijd hebben gekregen voor landelijke omroep, alles in de meest ruime zin van het woord.’ 76 Vorig jaar is er vanwege bezuinigingen besloten de afzonderlijke orkesten op te laten gaan in een grotere structuur. In een nieuw plan voor het MCO wordt beschreven hoe men met de nieuwe situatie om wil gaan.77 Het marktaandeel van Radio 4 bedroeg in de maanden januari en februari 2005, 2%.78 De luisterdichtheid bedroeg 0,4% en het weekbereik 6,0%. De gemiddelde luistertijd bedroeg 28 minuten. Het luistergedrag is gemeten gedurende een periode van acht weken in januari en februari 2005. Voor het volledige overzicht verwijs ik naar bijlage 6 van deze scriptie.

72 Gevonden in programmagids concertzender: http://www.concertzender.nl/cgi/programmagids.php?month=0&date=2005-05-16 (19-05-’05). 73 Gevonden in programmagids concertzender: http://www.concertzender.nl/cgi/programmagids.php?month=0&date=2005-05-20 (19-05-’05). 74 Zie Concessie Beleidsplan: http://www.omroep.nl/cbp/prog_02.html (19-05-’05). 75 Een deel van de programma’s van de VPRO zijn overgebracht naar de publieke zender 747 AM. 76 Brief Raad voor Cultuur aan staatssecretaris van Cultuur en Media, mevrouw mr. M.C. van der Laan, http://www.cultuur.nl/files/pdf/adviezen/mzk-2004.01204-2.pdf (19-05-’05). 77 http://www.mco.nl/files/8/3.pdf (19-05-’05). 78 Uit Continu LuisterOnderzoek (CLO) Gevonden op: www.radionieuws.nl (25-05-’05).

28 Klassieke muziekprogrammering op de radio

WDR 3 is de Duitse klassieke muziekzender van de West Deutsche Rundfunk, de publieke omroep voor het gebied Nordrhein-Westfalen, het westelijk deel van Duitsland. De vijf radiozenders die de WDR telt, hebben als opdracht:

‘…den Interessen der Bevölkerung Nordrhein-Westfalens nach Information, Unterhaltung und Bildung zu entsprechen, in optimaler Weise zielgruppenorientiert ausführen.’79

De opdracht is te beantwoorden aan de interesses van de bevolking van Nordrhein- Westfalen op gebied van informatie, vermaak en educatie, en dit op een optimale manier, op doelgroepen georiënteerd, uit te voeren. De WDR heeft verschillende orkesten en een koor; het WDR Sinfonieorchester Köln, het WDR Rundfunkorchester Köln, het WDR Rundfunkchor Köln en de WDR Big Band Köln. Op de website is informatie te vinden over het uitzendschema en de verschillende programma’s die WDR 3 biedt. Er is helaas niet altijd een speellijst van elk programma beschikbaar. WDR 3 kan ook via internet beluisterd worden. Het is niet mogelijk eerder uitgezonden uitzendingen te beluisteren. Wat betreft de luistercijfers heeft WDR 3 in Nordrhein-Westfalen van maandag tot en met vrijdag een marktaandeel van 2% per dag, dit staat voor 0,28 miljoen mensen. Het marktaandeel van WDR 3 ten opzichte van het hele land is niet bekend, deze cijfers worden door WDR 3 niet verzameld. Het gemiddeld aantal luisteraars per dag in heel Duitsland is wel bekend, namelijk 309.000. (Zie bijlage 7)

Klara is de klassieke muziekzender van de Vlaamse publieke omroep, de VRT (Vlaamse Radio en Televisie). De VRT heeft als publieke omroep voor de Vlaamse Gemeenschap de opdracht:

“een zo groot mogelijk aantal kijkers en luisteraars te bereiken met een diversiteit van programma’s die de belangstelling van kijkers en luisteraars wekken en eraan voldoen.” 80

79 Gevonden op: http://www.wdr.de/unternehmen/basis_struktur/direktionen/dirhoer.jhtml (19-05-’05). 80 Gevonden op: www.vrt.be (19-05-’05) onder de link ‘radio’ en sublinks ‘over de radio’ en ‘klara’.

29 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Klara (Klassieke Radio) is sinds 2 december 2000 de opvolger van Radio 3. Op de website van de VRT is te vinden dat de basiskleur van Klara harmonieus en melodisch klassiek is, ook andere muziekgenres zouden in een bonte mix met elkaar geconfronteerd worden. Klara biedt zijn luisteraars, naar eigen zeggen, evenwicht en harmonie, maar ook informatie die nooit vrijblijvend, maar wel relevant en actueel is. Klara heeft een Vlaamse identiteit en is zelf prominent aanwezig in het cultuurleven.81 Klara werkt samen met het Vlaams Radio Orkest en het Vlaams Radio Koor. Het Vlaams Radio Orkest is opgericht onder de hoede van de VRT. In 1998 verzelfstandigde het orkest.82 Klara en het orkest werken nog wel samen, in de studio van de VRT wordt samen met Klara muziek opgenomen. Het Vlaams Radio Koor heeft nog steeds de unieke status van radiokoor. Deze uit zich in verschillende studioproducties en deelname aan evenementen van radio en televisie. Bijna alle concertproducties worden opgenomen door Klara. ‘Muziek & Woord’ is het maandelijks culturele programmablad van Klara. Hierin is informatie over de verschillende programma’s te vinden en artikelen over verschillende onderwerpen die in de programma’s aan bod komen. Klara heeft ook een eigen website, hier vind je informatie over de programma’s en kun je via ‘live audio’ de zender beluisteren.83 Van sommige programma’s is het mogelijk een eerder uitgezonden programma op de website te beluisteren via ‘audio on demand’. Radio Klara had van 16 januari tot en met 26 maart in het Nederlandstalige gedeelte van België een marktaandeel van 2.09% en een gemiddeld dagbereik van 3,2%.84 In het Franstalige deel had Klara een marktaandeel van 0.07% en een gemiddeld dagbereik van 0,2%.85 (Zie bijlage 8)

BBC 3 is de klassieke muziekzender van de British Broadcast Corporation, de BBC. Het doel van deze publieke omroep is:

‘…to enrich people’s lives with great programmes and services that inform, educate and entertain… It provides a wide range of distinctive programmes and services for everyone, free of commercial interests and political bias…’.86

81 Ibid. 82 Gevonden op: http://www.vro-vrk.be/nl/vrk/?p=bio/ (vlaams radio koor) en http://www.vro-vrk.be/nl/vro/?p=bio/ (vlaams radio orkest) (19-05-’05). 83 Zie: www.klara.be (19-05-’05). 84 Gevonden op: http://www.cim.be/radio/nl/d/dn.html (24-05-‘05). 85 Gevonden op: http://www.cim.be/radio/nl/d/ds.html (24-05-‘05). 86 Gevonden op: http://www.bbc.co.uk/info/purpose/ (19-05-’05).

30 Klassieke muziekprogrammering op de radio

De BBC wil het leven van mensen verrijken met mooie programma’s en diensten die informatie, educatie en vermaak bieden. Ze voorzien in veel verschillende programma’s en diensten voor iedereen, zonder commerciële doeleinden en politieke vooroordelen. BBC 3 maakt naar eigen zeggen een breed spectrum mogelijk van ‘… classical music, jazz, world music, drama and arts discussions…’ 87. Ze richten daarbij de aandacht op live presenteren en speciale opnames van de hoogste kwaliteit. Verder staat er in de missie van de BBC dat ze ook eigen ‘performing groups’ hebben. De BBC heeft eigen symfonie orkesten en ensembles, zoals de ‘BBC Symphony Orchestra’, de ‘BBC Philharmonic’ en de ‘BBC Singers’.88 De website van BBC 3 is erg overzichtelijk. Via live audio kun je BBC 3 beluisteren. Bijna alle programma’s die al uitgezonden zijn kun je tot een week na de uitzending nogmaals beluisteren. Het marktaandeel van BBC 3 ten opzichte van alle nationale radiostations in Engeland was van januari tot en met maart 2005, 1.2%89. Het weekbereik bedroeg in deze periode 4%. (Zie bijlage 9)

3.1.2 Conclusie

Opvallend is dat bij alle zenders in hun missie vermeld wordt dat ze willen informeren. Radio 4, WDR 3 en BBC 3 melden dat ze vermaak willen bieden. WDR 3 en BBC 3 willen naast informatie en vermaak ook educatie bieden. Klara vermeldt dat men door middel van hun programmering belangstelling wil wekken en aan belangstelling wil voldoen. Radio 4 wil door middel van zijn programma’s de luisteraars ook inspireren. Elke zender laat op verschillende manieren zien wat de luistercijfers zijn. Het merendeel laat marktaandelen zien. Verder wordt ook vaak het dag- of weekbereik van een zender getoond. Deze cijfers worden op verschillende manieren berekend. Het weekbereik percentage van BBC 3 staat bijvoorbeeld voor het aantal personen dat ten minste 5 minuten naar de zender luistert. Bij Radio 4 staat het weekbereik percentage voor het aantal personen dat ten minste 15 minuten naar de desbetreffende zender luistert. Marktaandelen laten zich het beste met elkaar vergelijken. Helaas was van WDR 3 geen marktaandeel ten opzichte van het gehele land te vinden. Radio 4, Klara en BBC 3 hadden respectievelijk een marktaandeel van 2%, 2,09% en 1,2%. Gezien deze cijfers van dezelfde soort zenders en het feit dat het marktaandeel van WDR 3 in de regio Nordrhein-Westfalen 2 % is, is te verwachten dat het marktaandeel van WDR 3 ook tussen de 1 en 2% ligt.

87 Ibid. 88 Gevonden op:http://www.bbc.co.uk/orchestras/ (29-06-’05) 89 Gevonden op: http://www.rajar.co.uk/QuarterlySummary/QSTSVFiles/131/q1_2005.htm (19-05-’05).

31 Klassieke muziekprogrammering op de radio

3.2 Analyse week en weekenddagen

3.2.1 Weekdagen

Omdat de zenders een horizontale weekprogrammering hebben, heb ik drie dagdelen geluisterd om zo een goed beeld te krijgen van een weekdag. De bevindingen van het luisterdagboek zijn samengevat in twee verschillende schema’s. Een schema voor programma en programmeringsingrediënten en een schema voor de verschillende soorten muziekrepertoire. In schema 1, op pagina 32, is te vinden welke programmeringsingrediënten tijdens de beluisterde uren van de desbetreffende zenders voorkwamen. Een + geeft aan dat het tijdens de beluisterde uren voorgekomen is. Een aantal programma’s van de WDR en BBC, vond maar 1 keer per week plaats. De programma’s die niet op de beluisterde dag van de desbetreffende zender te horen waren, zijn bekeken aan de hand van programmabeschrijvingen en speellijsten. Deze bevindingen zijn met een grijze ‘+’ aangegeven, omdat ze niet beluisterd, maar slechts ‘bekeken’ zijn. Een grijze ‘+’ houdt dus in dat de soort muziek en de onderdelen van de desbetreffende programma’s wel op bepaalde tijdstippen van de dag te verwachten zijn.

Ter verduidelijking van de gebruikte termen in dit schema volgen een aantal opmerkingen:

- Met ‘cultureel nieuws’ wordt bedoeld actueel nieuws rond een bepaalde kunstuiting. - Met ‘krantenbespreking’ wordt het citeren uit de krant bedoeld of het bespreken van een recensie of artikel uit de krant. - ‘Verzoeknummers’ zijn muzieknummers die door luisteraars aangevraagd worden. - Onder ‘stemmen’ wordt verstaan dat luisteraars op muziek kunnen stemmen uit een door de radiozender opgestelde lijst. - ‘Volledige’ aankondiging houdt een aankondiging in waarin componist, titel van de muziek en uitvoerende vermeld worden. Aankondiging ‘musicologisch’ houdt in dat er diep op de muziek in wordt gegaan, dat er musicologische termen gebruikt worden. Met aankondiging ‘inhoud’ wordt bedoeld een verhaal over de desbetreffende componist, muziek of uitvoerende(n). - ‘Culturele reclame’ is reclame voor een culturele voorstelling, festival, enz. Bij reclame voor radio- en tv-programma’s betreft het programma’s van de desbetreffende publieke zender.

32 Klassieke muziekprogrammering op de radio

De ingrediënten in schema 1 zijn in zes verschillende groepen ingedeeld; - programma onderwerpen - programma onderdelen, - soorten programma’s, - radiotechnieken, - presentatie en - niet-inhoudelijke programma onderdelen.

33 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Schema 1 Ingrediënten zenderprogrammering weekdag

Ingrediënt: Radio 4 WDR 3 Klara BBC 3

cd/dvd bespreking + + + + boekbespreking + + + filmbespreking + andere kunstbespreking + + niet-cultureel item + gedicht + + + verjaardagskalender/componist + + + + jong talent +

interview (live) + + + + interview (eerdere opname) + + concert/uitagenda + + + + krantbespreking + cultureel nieuws + + + + verzoeknummers + + stemmen + + quiz (prijsvraag) +

componist (van de week) + + hoorspel + + puur praatprogramma + + jongerenprogramma +

live muziek + live-registraties + + + + cd-registraties + + + + fade out van muziek + + + + fade in van muziek (voice over) + + + jingle voor aankondiging programma + + +

aankondiging volledig + + + + aankondiging musicologisch + aankondiging inhoud + + + + afkondiging vol. + + + + geen aankondiging + + + + geen afkondiging + + +

programma met nieuwsonderbreking + + + + programma zonder nieuwsonderbreking + + + + verkeersinformatie + reclame commercieel + + reclame cultureel + + + + reclame radio programma's + + + + reclame tv programma + + +

34 Klassieke muziekprogrammering op de radio

In de inleiding van deze scriptie werd een definitie van Åberg over aandacht en concentratie gegeven. Åberg bespreekt in haar boek ook programma’s die een beroep doen op de concentratie van begin tot eind.90 Ze wil hiermee aangeven dat niet alleen vorm en inhoud belangrijk zijn bij radioanalyse, maar ook tijd. Programma’s maken die veel concentratie vergen voor een aanzienlijke tijd, passen volgens haar niet in de alledaagse bezigheden van een groot deel van de hedendaagse luisteraar. Het fragmenteren van de tijd in een programma in korte coherente stukken met een simpele soundshape91, is volgens Åberg karakteristiek voor een output waarmee men een groot publiek probeert te trekken.92 Douglas stelt in haar boek ‘Listening in’ dat de aandachtsboog van de luisteraar ook kleiner is geworden.93 Ze merkte op dat de radio hier ook aan mee heeft geholpen. Douglas noemt het luisteren naar de radio vandaag de dag een uitdaging.

Wat betreft programmaonderdelen die de aandacht trekken of waar een sterk beroep wordt gedaan op de concentratie, citeert Åberg in haar dissertatie Gerhard Maletzke. Maletzke geeft namelijk in zijn sociopsychologisch onderzoek over radio luisteren een hiërarchische indeling van programmaonderdelen op basis van de mate van beroep doen op de concentratie. Van laag naar hoog:94

1. Dance music 2. Musical entertainment 3. Mixed magazines etc. 4. Operetta and musicals. 5. Current affairs. 6. - 8. News, sport, current political development. 9. Sermons. 10. and 11. Opera, classical music (for instance, symphonies) 12. Radio drama. 13. Lectures.

Maletzke verdeelt deze categorieën vervolgens weer in drie subcategorieën in relatie tot de gevraagde concentratie: Easy listening (1-4), difficult (9-13) en een midden categorie die meer naar ‘difficult’ neigt. Zoals Maletzke stelt zijn de meest aandachtvragende genres het hoorspel, opera en klassieke muziek. Naar aanleiding van

90 Åberg, C. ‘The sounds of radio; On radio as an auditive means of communication’. Department of Journalism, Media and Communication. Stockholm University, Stockholm, 1999. p. 212-213. 91 Met soundshapes wordt bedoeld alle soorten geluid die de geluidsomgeving vorm geven. 92 Ibid. p. 213. 93 Douglas, S. J. ‘Listening in; Radio and the American imagination’. University of Minnesota Press, Minneapolis, 2004. p. 355. 94 Åberg, C. ‘The sounds of radio; On radio as an auditive means of communication’. Department of Journalism, Media and Communication. Stockholm University, Stockholm, 1999. p. 38.

35 Klassieke muziekprogrammering op de radio

deze punten die in meerdere mate concentratie vergen, kan verondersteld worden dat radio drama en lezingen in de hedendaagse programmering niet veel voor zullen komen. Dit was al aangegeven in de hypotheses besproken in hoofdstuk drie. Omdat deze zenders een klassiek muziek profiel hebben, zijn er in de soorten klassieke muziekrepertoire gradaties aangebracht van toegankelijk naar complex. Ik heb geprobeerd punt 10 en 11 uit de indeling van Maletzke uit te splitsen naar de verschillende soorten muziekrepertoire die op klassieke muziekzenders te horen zijn. Onderstaand rijtje zou kunnen gelden als een indeling voor klassieke muziek van minst naar meest aandacht vragende muziek:

1. Toegankelijke (20ste en 21ste eeuwse) kamer- en symfonische muziek 2. Toegankelijke wereldmuziek en jazz/blues 3. Oude muziek, orgelmuziek 4. Vocale muziek: opera, operette, oratorium, koor, cantate 5. Complexe 20ste en 21ste eeuwse muziek (instrumentaal en vocaal), hedendaagse/geïmproviseerde jazz, sound art

In schema 2 op de volgende pagina is te vinden welk muziekrepertoire op welk tijdstip van de dag te horen was tijdens de beluisterde uren. Er is getracht de verdeling in schema 2 te baseren op aandacht en concentratie. Vocale muziek trekt dus gauw de aandacht, maar ook hedendaagse, complexe muziek. De vraag is wanneer programmeert men deze muziek? Om hier achter te komen is een indeling in verschillende tijden van de dag gemaakt. Geprobeerd is de muziek zo goed mogelijk in te delen, echter blijft altijd een ruis bestaan.95 De muziek is in verschillende soorten muziekrepertoire ingedeeld, namelijk klassieke en populaire. Opmerkingen bij de verschillende categorieën van het muziekrepertoire schema zijn de volgende: - Kamermuziek betreft alle klassieke muziek uit de 17de tot en met de 19de eeuw door kamerorkesten en ensembles tot 30 leden. - Onder opera of operette vallen gehele stukken en gedeeltes uit opera’s en operettes zoals aria’s. - Muziek is bij de categorie oude muziek (of vroege muziek) ingedeeld wanneer het muziek betrof die in de 16de eeuw gecomponeerd is of eerder. - Met 20ste eeuwse muziek wordt muziek bedoeld van componisten geboren na 1900 of composities gecomponeerd na 1900, dus ook in de 21ste eeuw. Deze categorie is opgesplitst in toegankelijk, complex en vocaal. Met toegankelijk wordt alle makkelijk in het gehoor liggende kamer en symfonische muziek uit de

95 Een voorbeeld is traditionele wereldmuziek, dit kan bij de categorie wereldmuziek of oude muziek ingedeeld worden, ik heb het in de categorie oude muziek geplaatst als het in een oude muziek programma plaatsvond.

36 Klassieke muziekprogrammering op de radio

20ste eeuw of van 20ste eeuwse componisten bedoeld, zoals Maurice Ravel. Muziek valt onder de categorie 20ste eeuws (+ 21ste eeuws) complex als deze atonaal is en moeilijk in het gehoor ligt. - Jazz/blues is de verzamelcategorie voor alle jazz en bluesmuziek, onderverdeeld in ‘standards’ (toegankelijke) en hedendaagse jazz en blues. Hedendaags wordt hier gezien als net gecomponeerd, moeilijk te begrijpen, vrij geïmproviseerde jazz en blues. - Wereldmuziek is een verzamelbegrip voor alle traditionele niet westerse muziek, mengvormen van jazz en muziek met niet westerse elementen. Ook muziek afkomstig van Zuid-Amerika en Afrika, zoals tango en zigeunermuziek. Deze categorie is onderverdeeld in instrumentaal en vocaal. - Hafabra is een verzamelnaam voor harmonie-, fanfare- en brass-muziek. - Met nationale muziek wordt bedoeld muziek van componisten uit eigen land.

De tijden in het repertoire schema zijn ingedeeld in de volgende periodes; ochtend (06:00 – 12:00 uur), middag (12:00 – 16:00 uur), late middag (16:00 – 18:00 uur), avond (18:00 – 22:00 uur) en late avond (22:00 – 01:00 uur).

37 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Schema 2 Muziekrepertoire programmering weekdagen

Soort: Radio4 o m lm a la WDR3 omlmalaKlara o m lm a la BBC 3 omlma la symfonische muziek + + + + + + + + + + + + + + kamermuziek + + + + + + + + + + + + + + + orgelmuziek + + opera + + + + + + operette vocaal; koor + + + + + + vocaal; oratorium + + vocaal; liederen + + + + +++ + vocaal; cantate + + + vocaal; a capella + vocaal; oude muziek + + + + + oude muziek + 20ste eeuws toegankelijk + + + + + + + + + + + + 20ste eeuws complex + 20ste eeuws vocaal + + +

jazz/blues 'standards' + + + + + + + jazz/blues hedendaags + + + wereldmuziek instr. + + +++++ + + + + wereldmuziek vocaal + + + + + + + folk + popmuziek + hafabra + amateurmuziek nationale muziek + +++ + ++ + sound art + + + licht klassiek;film/musical + + + + +

3.2.2 Weekenddagen

Schema 1, met betrekking tot de programmeringsingrediënten is ook voor de weekenddagen ingevuld. (zie schema 3) ‘Componist van de week’ is hier weggelaten omdat het om de weekenddagen gaat. Mocht er speciale aandacht aan een componist besteed zijn, dan staat dit bij het onderdeel verjaardagskalender (van een componist) vermeld.

38 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Schema 3 Ingrediënten zenderprogrammering weekenddagen

Ingrediënt: Radio 4 WDR 3 Klara BBC 3

cd/dvd bespreking + + + + boekbespreking + + + filmbespreking andere kunstbespreking + + niet-cultureel item + gedicht + verjaardagskalender/componist + + jong talent +

interview (live) + + + + interview (eerdere opname) + + + concert/uitagenda + + + + krantbespreking cultureel nieuws + + verzoeknummers + + stemmen + + quiz (prijsvraag) + + +

hoorspel + + puur praatprogramma + + + jongerenprogramma

live muziek + + + + live-registraties + + + + cd-registraties + + + + fade out van muziek + + + + fade in van muziek (voice over) + + + jingle voor aankondiging programma + + +

aankondiging vol + + + + aankondiging musicol. aankondiging inhoud + + + + afkondiging vol. + + + + geen aankondiging + + + + geen afkondiging + + + +

programma met nieuwsonderbreking + + + + programma zonder nieuwsonderbreking + + + + verkeersinformatie reclame commercieel + + + reclame cultureel + + + + reclame radio programma's + + + + reclame tv programma + +

39 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Schema 2 (soorten muziekrepertoire) is ook voor de weekenddagen ingevuld, zie onderstaand schema 4.

Schema 4 Muziekrepertoire programmering weekenddagen

Soort: Radio 4 o m lm a la WDR3 omlmalaKlara o m lm a la BBC 3 omlmala symfonische muziek + + + + + + + + + + + + + + + + kamermuziek + + + + + + + + + + + + + + + + + + orgelmuziek + + + + + + + opera + + + + + + + + + + + + + + + operette + + vocaal; koor + + + + + + + + + vocaal; oratorium + + ++ + + + + vocaal; liederen + + ++ + + + + + vocaal; cantate + + + + + + + + vocaal; a capella + vocaal; oude muziek + + + oude muziek + 20ste eeuws toegankelijk + + + + + + + + + + + + + + + + 20ste eeuws complex + + + + + + + + + 20ste eeuws vocaal + + + + + + + + +

jazz/blues 'standards' + + + + +++ jazz/blues hedendaags + + + + + wereldmuziek instr. + + + + + + + + + + + + wereld vocaal + + + + + folk popmuziek + + hafabra amateurmuziek nationale muziek ++++ + + + + sound art + ++ licht klassiek;film/musical ++ + + +

3.2.3 Week- en weekendanalyse, beschrijving per zender

Radio 4 heeft een horizontale weekprogrammering, elke weekdag zijn dezelfde programma’s te horen op dezelfde tijden. De 4FM programma’s en 4FM jazz programma’s hebben elke avond een ander thema. In het weekend wordt van de horizontale programmering afgeweken, alleen de zondagavond is hetzelfde geprogrammeerd als de weekavonden. Tijdens de weekdagen was er bij Radio 4 sprake van een quiz, het ging hier om een prijsvraag bij het programma World Music Charts Europe. In het weekend was dit een prijsvraag bij het programma ‘De top 50 op 4’. De krantbespreking tijdens de weekdag van Radio 4 vond plaats tijdens de ochtendeditie van het programma ‘Viertakt’. Recensies uit verschillende kranten over een

40 Klassieke muziekprogrammering op de radio

bepaalde muziekvoorstelling werden voorgelezen. Dit gebeurde niet tijdens de beluisterde middagedities en weekendedities van dit programma. Tijdens de weekprogramma’s was er geen live muziek te horen, wel in het weekend tijdens het opera programma op zaterdagavond ‘NPS Opera Live’ en de zondagochtend en -middag programma’s ‘Spiegelzaal’ en ‘Middagconcert’. Tijdens de weekprogramma’s waren wel live-registraties te horen. De reclame bij Radio 4 bestaat uit commerciële reclame en reclame voor radio en tv- programma’s (van de publieke omroep). Verkeersinformatie werd gegeven tijdens het programma ‘Viertakt’. Viertakt was het enige programma dat onderbroken werd voor het nieuws. Alle andere programma’s worden niet onderbroken voor nieuws en reclame, alleen tussen de verschillende programma’s door. ‘Componist van de week’ is een dagelijks programma dat aan het begin van de avond uitgezonden wordt. Programma’s met aandacht voor het gesproken woord, zoals een boekbespreking, het voordragen van een gedicht of een hoorspel, kwamen niet voor bij Radio 4. Wel werden er interviews gedaan en cd’s besproken in een dagelijks programma ‘Vers op 4’. Op zondag is een uitgebreid cd-besprekingsprogramma, ‘Diskotabel’, te horen. Alle interviews die ik gehoord heb, waren ‘live’, dat wil zeggen dat de presentator iemand naast zich in de studio had zitten of aan de telefoon op het moment van uitzenden. Een jongerenprogramma is er niet bij Radio 4. In de oude programmering was er op zondagochtend wel een jongerenprogramma, nu is dat verdwenen. In het onderzoek van Josée Zuiver over de programmering van Radio 4 werd destijds ook gesteld dat er geen jongerenprogramma was96, nu is dat er ook niet. Er werd ook weinig aandacht aan amateur-muziek besteed, dit was ook het geval ten tijde van het onderzoek van Josée Zuiver. Tijdens de beluisterde uren werd geen aandacht besteed aan jong talent, tijdens ‘Viertakt op zaterdag’ werd muziek van jong talent gedraaid. Onlangs besteedde Radio 4 echter een hele week aandacht aan jong talent.97 De programma’s werden bij Radio 4 aangekondigd door middel van een jingle, muziek met daarover gesproken de zendernaam, de naam van het programma, de naam van de omroep die het programma verzorgt en vervolgens de naam van de presentator. De jingles waren bij Radio 4 ingesproken door een vrouwenstem. ’s Avonds werden voor de 4 FM programma’s jingles gebruikt met een ‘jongere’ vrouwenstem. De presentatie tijdens de weekprogrammering werd bij acht van de tien programma’s door een man gepresenteerd. De overige twee programma’s door een vrouw. In het weekend werden met name op de zondag meer programma’s door een vrouw gepresenteerd.

96 Zuiver, J. ‘Programmering van radio 4, profileren of integreren’. Doctoraalscriptie, Utrecht, 1992. p. 94. 97 Zondag 10 tot en met zondag 17 april 2005, zie website: http://portal.omroep.nl/radio?nav=sjdlhCsHdDoBVvDnB (19-05-’05).

41 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Op radio 4 was tijdens de weekenddagen symfonische en kamermuziek te horen op alle tijden van de dag, ook 20ste eeuwse toegankelijke symfonische en kamermuziek. Tijdens weekdagen was er op de late avond geen symfonische of kamermuziek te horen. Repertoire soorten die tijdens de weekdagen en weekenddagen ontbraken waren: operette, vocaal a capella, instrumentale oude muziek, folkmuziek, popmuziek en hafabra. Orgelmuziek was alleen in het weekend te horen. Lichte muziek en sound art ontbraken tijdens de weekenddagen. De operamuziek was in het weekend sterker vertegenwoordigd dan in de week. Nederlandse muziek heb ik alleen tijdens de avondbeluistering van een weekdag gehoord. Dit was tijdens het programma ‘Avondconcert’, er werd muziek van drie verschillende 20ste eeuwse Nederlandse componisten gespeeld, van Lier, Flothuis en Landré.

WDR 3 heeft een horizontale weekprogrammering, met uitzondering van de programma’s die om 22:00 uur beginnen. Dit zijn programma’s rond het gesproken woord. Om 23:00 uur begint het programma WDR Open, dat op vaste dagen (in week en weekend) een thema aan de orde stelt en dat experimenteel muziekrepertoire heeft. De horizontale weekprogrammering loopt door tot en met de zaterdagochtend. De rest van het weekend wordt er van deze programmering afgeweken, met uitzondering van het programma WDR Open. WDR 3 gebruikte jingles voor de aankondiging van de programma’s, muziek met daarover heen gesproken de naam van de zender en de naam van het programma. Ook voor het nieuws werd een jingle gebruikt. Jingles waren ingesproken door mannen en vrouwen. Tijdens weekprogrammering werden zes programma’s door een man gepresenteerd en vijf programma’s door een vrouw. Bij het programma WDR Diskurs was niet een duidelijke presentator aanwezig, er waren eerder opgenomen interviews met verschillende interviewers te horen. In het weekend is er een soortgelijke verdeling tussen man- en vrouwpresentatie. De reclame was voornamelijk cultureel en voor eigen radioprogramma’s. Er was geen commerciële reclame op de zender te horen. De culturele reclame was voor culturele instellingen die een partnerschap hebben met de WDR. Dit zijn de zogenoemde ‘Kulturpartners’. Voor aankondiging van dit soort reclames werd ook een jingle gebruikt, muziek met spraak: ‘WDR 3 Kulturpartner’. Reclame voor andere radioprogramma’s van WDR 3, werden ook met een jingle aangekondigd, muziek met spraak; ‘WDR 3 Hörtip’. WDR 3 had normale nieuwsbulletins en uitgebreidere, deze worden ‘Themen des Tages’ genoemd en duren 15 minuten. De ochtendprogramma’s ‘Mosaïk’ en ‘WDR 3 am Sonntagmorgen’ werden onderbroken voor nieuws, ook het (horizontaal geprogrammeerde) middagprogramma ‘WDR 3 am Mittag’ en het late middag programma ‘Resonanzen’ en het avondprogramma ‘Vesper’ op de zaterdag. Op zondag werden lotto- uitslagen tijdens het nieuws bekend gemaakt.

42 Klassieke muziekprogrammering op de radio

De niet-culturele items van WDR 3 betroffen de programma’s Themen des Tages en Zeitzeichen. Deze programma’s duren 15 minuten en behandelen meestal een maatschappelijk of nieuwsthema, zoals bijvoorbeeld de Islam en mensenrechten. Ook was een kort religieus programma op WDR 3 te horen, ‘Kirche in WDR 3’. Dit programma duurt tien minuten en wordt uitgezonden tijdens het ochtendprogramma ‘Mosaïk’. Een dominee was in de desbetreffende uitzending aan het woord en vervolgens werd religieuze muziek gedraaid. In het dagelijkse programma Tageszeichen staat af en toe de verjaardag van een componist centraal. In het programma ‘Hörzeichen’ worden cd’s en dvd’s besproken. Beide programma’s duren 15 minuten. Er werd voornamelijk kamer- en symfonische muziek gespeeld. Orgelmuziek was niet tijdens de weekdagen te horen, wel in het weekend. Alleen tijdens een weekprogramma was een keer oude muziek te horen, in het weekend niet. Tijdens de weekprogramma’s was relatief veel (toegankelijke) wereldmuziek te horen. Complexe 20ste eeuwse muziek of hedendaagse jazz alleen in het weekend. Nationale componisten die gespeeld werden tijdens de beluisterde week- en weekenduren waren Bach, Wagner, Schumann, Brahms, Strauss, Buxtehude en Mattheson. Maar ook eigentijdse componisten als Stockhausen en Zimmermann waren te horen en een vrouwelijke componist uit de 12de eeuw, Hildegard von Bingen.

Klara heeft een horizontale weekprogrammering. In het weekend wordt van deze programmering afgeweken, met uitzondering van het ochtendprogramma ‘Herwig Verhovert’. Naast een uitvoerige cd-bespreking in het weekend in het vier uur durende programma ‘Kompas’, werd bij Klara in het weekendprogramma ‘Volgeboekt’ ook aandacht besteed aan boeken. Ook werd aandacht besteed aan tentoonstellingen in musea. Klara heeft niet een vast programma zoals componist van de week, hoewel in de door mij beluisterde week de componist Beethoven centraal bleek te staan. Bij Klara werden geen hoorspelen of andere programma’s met aandacht voor het gesproken woord uitgezonden. Wel werd een gedicht voorgedragen tijdens het weekprogramma ‘De Tuin van Eden’ en tijdens het programma ‘Het Gelag’ op zondagavond. De reclame bij Klara is voornamelijk cultureel en voor radio en tv-programma’s (van de publieke omroep). Af en toe werd reclame gemaakt voor Dexia bank, dit is de enige commerciële reclame bij Klara. De ochtendprogramma’s ‘Herman de Winné’ op weekdagen en ‘Herwig Verhovert’ op zondag werden onderbroken voor het nieuws. Ook het weekprogramma ‘De Tuin van Eden’, deze nieuwsonderbreking duurde 15 minuten, tien minuten langer dan bij de ochtendprogramma’s. Om 13:00 staat een lange

43 Klassieke muziekprogrammering op de radio

nieuwsuitzending geprogrammeerd, dit was bijna 30 minuten. Hierin werd ook ingegaan op sportnieuws en werden interviews gedaan. Aandacht voor amateur-muziek of jong talent was er niet tot weinig tijdens de beluisterde uren. Ook is er geen programma voor jongeren in de programmering te vinden. Tijdens het programma ‘Fred Brouwers’ op de vrijdagochtend werd een jonge violiste geïnterviewd. Live-registraties waren wel te horen, maar niet tijdens de weekdagen. Het opera programma ‘Scala’ op zaterdagavond was wel live. Programma’s werden aangekondigd door middel van een jingle, muziek met daarover heen gesproken de naam van het programma en presentator. Deze jingles waren ingesproken door mannen en vrouwen. Ook werd regelmatig een jingle afgespeeld met daarin de zendernaam. Overdag presenteerden vijf vrouwen een programma. Zes mannen presenteerden programma’s overdag en ’s avonds. In het weekend werden de programma’s op zaterdag alleen door mannen gepresenteerd, op zondag door vijf mannen en vier vrouwen. Er klonk overwegend symfonische en kamermuziek op Klara. Aan het einde van de dag was meer wereldmuziek en jazz/blues muziek te horen. Repertoire soorten die ontbraken tijdens de beluisterde weekuren waren; orgelmuziek, operette muziek, vocaal oratorium, 20ste eeuws complex en popmuziek. Deze repertoire soorten waren wel tijdens de beluisterde weekenduren te horen. De popmuziek was hier symfonische pop. Sound art is tijdens week- en weekenddagen niet gehoord. De nationale componist in het dagelijkse avondprogramma was de hedendaagse jazzcomponist, Tuur Florizoone. In het weekend waren de Belgische componisten Ryelandt (20ste eeuws) en Van Eechaute tijdens het ochtendprogramma ‘Herwig Verhovert’ te horen en ’s avonds jazzcomponist Ben Sluijs in het avondprogramma ‘Come Sunday’.

BBC 3 heeft een horizontale weekprogrammering, met uitzondering van de programma’s die om 16:00 uur beginnen. Dit zijn vijf verschillende programma’s van elk een uur. ’s Avonds is er een programma dat van maandag tot en met donderdag uitgezonden wordt en een ander programma dat alleen op vrijdag uitgezonden wordt. In het weekend wordt van deze horizontale weekprogrammering afgeweken. Alleen het ochtendprogramma ‘Morning on 3’ is ook in het weekend geprogrammeerd. Er werden in de programma’s naast vele cd-besprekingen, verschillende kunstuitingen besproken zoals boek, film, schilderkunst en andere tentoonstellingen. Het ochtendprogramma ‘Morning on 3’ en het programma ‘In Tune’ dat aan het einde van de middag geprogrammeerd staan, waren de enige weekprogramma’s die onderbroken werden voor nieuws. Er worden geen jingles gebruikt voor aankondiging van programma’s, deze worden door een omroeper aangekondigd. De reclame bij BBC 3 was voornamelijk cultureel en voor eigen radio- en tv-programma’s. De 14 weekprogramma’s werden door 13 mannen

44 Klassieke muziekprogrammering op de radio

en drie vrouwen gepresenteerd. Twee programma’s hadden een duo presentatie van twee mannen en een man en een vrouw. In het weekend werd op zaterdag acht keer gepresenteerd door een man en vijf keer door een vrouw. Op de zondag ook acht keer door een man en vier keer door een vrouw. Live muziek kwam voor in de weekprogramma’s ‘Lunchtime Concert’ en ‘In Tune’ en tijdens de weekendprogramma’s ‘Opera on 3’ en ‘Sunday Gala’. Verder waren ook live- opnames te horen. Op woensdagmiddag staat een programma geprogrammeerd dat live vanuit de St. Paul’s Cathedral wordt uitgezonden, ‘Choral evensong’. Dit is een kerkdienst met gezongen psalmen. BBC 3 heeft in de programmering twee praatprogramma’s, waarin over bepaalde kunstonderwerpen (boeken, films) wordt gesproken. In het late middag programma ‘In Tune’ was tijdens de beluisterde weekdag een stuk uit een hoorspel te horen. ‘Composer of the week’ is een dagelijks programma. Ook is een dagelijks programma voor cd besprekingen, ‘CD Masters’, aanwezig in de weekprogrammering. In het weekend is er een uitgebreid cd-besprekings programma, ‘CD Review’, dit programma duurt vier uur. Voor jongeren is er tijdens weekdagen van 15:40 uur tot 16:00 uur een speciaal programma; ‘Making tracks’. Dit werd gepresenteerd door een jongere man en vrouw, in vergelijking met de andere presentatoren van BBC 3, en duurde 20 minuten. Allerlei soorten muziek kwamen aan bod in dit programma, muziek voor de omnivore luisteraar. Voor oude muziek is een speciaal programma op de zondagmiddag, ‘The Early Music Show’. Voor jazz-liefhebbers is er een programma op de zaterdagmiddag, hierin werd een bepaalde jazzcompositie ontleed. Op zondagmiddag is ook een verzoekplatenprogramma te vinden, ‘3 for All’. In dit programma kunnen mensen hun favoriete muziek aanvragen en werden reacties van luisteraars voorgelezen.98 Er werd voornamelijk symfonische- en kamermuziek gespeeld, waaronder ook 20ste eeuwse toegankelijke klassieke muziek. De opera die uitgezonden werd op zaterdagavond was een toegankelijke 20ste eeuwse opera; Turandot van Puccini. De vocale wereldmuziek op de late avond in het weekend was een opname van een concert van een raï-rocker. Nationale componisten die te horen waren tijdens de beluisterde week- en weekenduren waren onder andere; Vaughan Williams, Raff, Croft, Weelkes, Wilbye, Elgar, Purcell en Tippett.

98 Dit is een typisch community programma, in het weekend waren meer ‘community’ programma’s (stemmen, reageren, verzoeknummers, luisteraarsreacties) bij BBC 3 dan doordeweeks. Met community wordt bedoeld gemeenschap98. De programma’s maken mensen attent op en bewust van andere luisteraars.

45 Klassieke muziekprogrammering op de radio

3.2.4 Luisterervaringen

Mijn meest opvallende ervaringen tijdens het luisteren naar de week- en weekendprogramma’s waren dat ik het minste live-gevoel bij WDR 3 had in tegenstelling tot BBC 3 waar meer aandacht aan live-muziek werd besteed en ook meer live werd gepresenteerd. WDR 3 had ook veel eerder opgenomen items in de programma’s. Door de programma’s live aan te kondigen heb je meer een live indruk bij de zender, in plaats van computer gestuurde programma’s die het afstandelijk maken voor de luisteraar. Bij live- muziek heb je meer het idee getuige te zijn van de voorstelling, je voelt je meer betrokken als luisteraar. Verder merkte ik op dat het niet altijd prettig is wanneer men muziek niet van te voren aankondigt, omdat je je dan steeds afvraagt waar je naar luistert. Dit vond ik soms frustrerend. Ook merkte ik dat jingles erg voorspelbaar zijn en in je hoofd blijven hangen, je kunt ze ‘meepraten’. Het aankondigen van de programma’s door middel van een omroeper bij BBC 3 kwam serieus op mij over. Ik vond het ook belangrijk dat de presentator een prettige stem had. Bij Klara werd een programma door een man met een rare fluisterstem gepresenteerd en bij WDR 3 sliste iemand een beetje; dit zijn toch dingen waar je je gauw aan gaat ergeren. Ik merkte dat het leuk is om muziek te horen van een instrument dat je zelf ook speelt. Ik speel fluit en vond het verrijkend om nieuwe fluitmuziek te ontdekken. Het mede mogen bepalen van wat gespeeld werd vond ik ook leuk om te doen. Dit creëerde een gevoel van betrokkenheid. In het programma ‘Vers op 4’ van Radio 4 kon je na afloop op internet op je favoriete muziek stemmen, de muziek met de meeste stemmen wordt de volgende dag gespeeld. Dit is een interactieve manier om de luisteraar te binden.

46 Klassieke muziekprogrammering op de radio

3.3 Vergelijking analyse resultaten

De resultaten van de week en weekendanalyse zullen vergeleken worden aan de hand van de schema’s van hoofdstuk 4. Wat betreft het schema ‘Ingrediënten zenderprogrammering’ zullen de volgende zes groepen, waarin het schema was onderverdeeld, besproken worden; - programma onderwerpen, - programma onderdelen, - soorten programma’s, - radiotechnieken, - presentatie en - niet-inhoudelijke programma onderdelen. Daarna zullen de muziekrepertoire soorten met elkaar vergeleken worden.

3.3.1 Week

Ingrediënten zenderprogrammering

Programma onderwerpen In het schema op de volgende pagina worden vergeleken het aantal en de soort kunstbesprekingen die tijdens de weekprogrammering bij de verschillende zenders voorkwamen.

Zender: Aantal + soort kunstbespreking: Radio 4: 1 (cd) WDR 3: 2 (cd/dvd en boek) Klara: 3 (cd, boek en museumtentoonstellingen) BBC: 4 (cd, boek, film en schilderkunst)

BBC 4 had de meeste kunstbesprekingen van alle zenders. Hierna volgden Klara, WDR 3 en als laatste Radio 4. Met betrekking tot andere programma onderwerpen viel op dat bij alle zenders weinig aandacht aan amateur-muziek werd besteed. Ook voor jong talent was weinig aandacht. Dit werd in ieder geval niet benadrukt. Radio 4 besteedde onlangs wel een hele week aandacht aan jong talent, zoals al vermeld werd in hoofdstuk vier.

47 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Programma onderdelen Alle zenders hebben wel eens een live interview in een programma. Bij WDR 3 en BBC 3 is dit ook wel een eerder opgenomen programma. Ook besteden ze aandacht aan verjaardagen van componisten. Radio 4 is de enige zender die recensies uit kranten bespreekt. Andere zenders laten wel eens een verslaggever van de eigen zender of een recensent aan het woord over een bepaald concert of voorstelling. Verzoeknummers waren alleen aanwezig in de programma’s van Radio 4 en BBC 3. Het stemmen via internet op nummers uit een bepaalde lijst kwam voor bij Radio 4 en Klara.

Soorten programma’s In onderstaand schema is te zien hoeveel programma’s er op elke zender waren, waarin geen muziek gespeeld werd en het gesproken woord centraal stond. Ik doe dit omdat dit het meest opvallende resultaat wat betreft de soorten programma’s was.

Zender: Aantal gesproken woord programma’s: Radio 4: - WDR 3: 2 Klara: - BBC 3: 2

Het ging hier bij WDR 3 om een kort programma van 15 minuten over een niet- cultureel thema en een programma van een uur waarin gesproken werd over een bepaalde persoon of thema of waarin een hoorspel te horen is. Bij BBC 3 ging het hier om een programma waarin gesproken werd over achtergronden rondom een bepaald muziekstuk. Dit duurde 20 minuten. En het ging hier om een programma van een uur waarin boeken en films besproken werden. Bij Klara werd wel een gedicht voorgedragen tijdens een programma. WDR 3 is de enige zender die geen apart jazz/blues of wereldmuziekprogramma heeft. Een jongerenprogramma is alleen bij BBC 3 te vinden. WDR 3 en BBC 3 hebben beide een kerkelijk programma. WDR 3 dagelijks 10 minuten tijdens het ochtendprogramma ‘Mosaïk’ en BBC 3 elke woensdag 1 uur.

Radiotechnieken In onderstaand schema staat ter vergelijking vermeld hoeveel en waarvoor men jingles gebruikte bij de diverse zenders. In dit schema zijn alleen de jingles met spraak en muziek opgenomen. Radio 4 had voor nieuws, reclame en verkeersinformatie zeer korte muziek jingles.

48 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Zender: Aantal + soort jingle: Radio 4 2; zender, programma WDR 3 5; zender, programma, radio reclame, culturele reclame, nieuws Klara 3; zender, programma, commerciële reclame BBC 3 -

WDR 3 gebruikt de meest jingles in vergelijking met de andere zenders. BBC 3 gebruikt geen jingles voor aankondiging van de programma’s of voor de eigen zendernaam, de andere zenders wel. De functie van een jingle is dat het de zender een identiteit geeft, een ID.99 De BBC maakt in plaats van jingles gebruik van omroepers voor de aankondiging van de programma’s. BBC had als enige zender live muziek in twee programma’s zitten. De andere zenders lieten, in het onderzochte tijdvak, alleen live-opnames horen.

Presentatie BBC 3 was het meest volledig in de aan- en afkondigingen van muziek tijdens de programma’s. Het kwam niet voor dat de muziek niet afgekondigd werd. Bij Radio 4 is als enige opgemerkt dat er wat musicologische termen in de aankondiging zaten.

Niet-inhoudelijke programmaonderdelen De programma’s die onderbroken werden voor het nieuws betroffen bij alle zenders ochtend- of late middag programma’s. Het lijkt dat men ervan uitgaat dat er dan een behoefte aan informatie is bij de luisteraar. In hoofdstuk drie was te lezen dat Hendy een aantal algemene leefpatronen had opgesteld, op basis waarvan men radio programmeert. Hier stond in dat men rond lunchtijd behoefte aan nieuws had. Bij Klara is er om 13:00 uur een zeer uitgebreid nieuwsblok, dat wel een half uur duurt. Klara heeft het langste nieuwsblok, hierna volgt de WDR met een 15 minuten durend nieuwsprogramma. De nieuwsblokken van Radio 4 en BBC 3 duren maximaal tien minuten. WDR 3 en Klara wijden als enige in hun nieuwsuitzendingen uit over sport. Radio 4 is de enige radiozender die voorziet in verkeersinformatie. In het volgende schema is te vinden hoeveel soorten reclame er bij de verschillende zenders te horen is en om welke soort het gaat.

99 Åberg, C. ‘The sounds of radio; On radio as an auditive means of communication’. Department of Journalism, Media and Communication. Stockholm University, Stockholm, 1999. p. 191.

49 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Zender: Aantal + soort reclame: Radio 4: 4 (voor radio- en tv-programma’s, cultureel en commercieel) WDR 3: 2 (voor radioprogramma’s en cultureel) Klara: 4 (voor radio- en tv-programma’s, cultureel en commercieel) BBC 3: 3 (voor radio- en tv-programma’s en cultureel)

De commerciële reclame van Klara was steeds van hetzelfde bedrijf afkomstig. Radio 4 had als enige zender verschillende commerciële reclames. Verder hadden alle zenders reclame voor radio- en tv-programma’s van de desbetreffende publieke omroep en culturele reclame.

Muziekrepertoire

In onderstaande schema’s zijn de resultaten uit schema 2 (muziekrepertoire soorten) ter vergelijking van het aantal en soort muziek repertoire in de ochtend en late avond, uitgelicht.

Zender: Aantal + soort muziekrepertoire ochtend: Radio 4 7; kamer, symf., opera, cantate, 20ste eeuws toe., 20ste voc., wereld voc. WDR 3 4; kamer, symf., koor, wereld instr. Klara 7; kamer, symf., koor, oude muz. voc., 20ste eeuws toe., wereld voc., licht klassiek BBC 3 6; kamer, symf., koor, lied, oude muz. voc., 20ste eeuws toe., wereld voc.

Zender: Aantal + soort muziekrepertoire late avond: Radio 4 4; jazz/blues standards en hedendaags, wereld instr., sound art. WDR 3 2; wereld instr. en voc. Klara 2; jazz/blues standards en hedendaags BBC 3 3; jazz/blues standards en hedendaags, sound art

Wat betreft de muziekrepertoire soorten was BBC 3 de enige zender waar orgelmuziek te horen was. Ook was het de enige zender waar oude muziek te horen was. Klara was de enige zender waar ‘hafabra’ te horen was. De repertoire soorten oratorium en vocaal a capella waren als enige bij WDR 3 gehoord. Popmuziek kwam sporadisch voor bij WDR 3 en Klara.

50 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Er worden over het algemeen veel dezelfde genres gespeeld in de ochtend, zoals in bovenstaand schema te zien is. De jazzmuziek wordt bij alle zenders pas vanaf de late middag geprogrammeerd. Bij BBC 3 pas vanaf de late avond. De complexe, geïmproviseerde, hedendaagse jazz was pas op de late avond te horen en bij WDR 3 niet. Daarentegen is op de late avond op geen enkele zender symfonische- of kamermuziek te horen. Dit wordt tot 22:00 uur geprogrammeerd. De wereldmuziek wordt wat eerder geprogrammeerd. Het gaat hier wel om erg toegankelijke wereldmuziek. Bij alle zenders werd muziek van componisten uit eigen land gespeeld. Bij Radio 4 en Klara kwamen nationale componisten weinig voor. Bij WDR 3 is het vanzelfsprekend dat er meer muziek van nationale componisten gespeeld werd vanwege grote nationale componisten zoals J.S. Bach.

3.3.2 Weekend

Ingrediënten zenderprogrammering

De bevindingen wat betreft radiotechnieken, presentatie en niet-inhoudelijke programma onderdelen die gedaan zijn in bovenstaande bespreking van de weekprogrammering, gelden ook voor de weekendprogrammering.

Programma onderwerpen In het weekend werden bij Radio 4 alleen muziekcd’s besproken. Bij de andere zenders waren ook boek- en andere kunstbesprekingen te horen. In het weekend werden nergens films besproken.

Programma onderdelen / soorten programma’s In het weekend zijn er bij BBC 3 twee programma’s speciaal voor verzoeknummers. Bij Radio 4 is er een programma waar je kunt stemmen op je favoriete muziek, ‘De top 50 op 4’.

Muziekrepertoire

In het schema op de volgende pagina is te zien hoeveel en welke soorten muziek er in de ochtend gespeeld werden bij de verschillende zenders.

51 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Zender: Aantal + soort muziekrepertoire: Radio 4 11 (kamer/symf./orgel/opera/koor/oratorium/ lied/cantate/oude muziek voc./20ste eeuws voc./20ste eeuws toe.) WDR 3 7 (kamer/symf./orgel/koor/oratorium/cantate/20ste eeuws toe.) Klara 10 (kamer/symf./orgel/koor/oratorium/lied/ cantate/oude muziek, 20ste eeuws toe., licht klassiek) BBC 3 10 (kamer/symf./orgel/opera/koor/oratorium/cantate/ oude muziek/20ste eeuws/20ste eeuws toe.)

Op Radio 4 werden in de ochtend de meeste soorten muziekrepertoire gespeeld; geen componisten uit eigen land waren vertegenwoordigd. WDR 3 bracht in de ochtend tijdens het weekend het kleinste aantal muziekrepertoire soorten.

52 Klassieke muziekprogrammering op de radio

3.4 Conclusie

De in de missie genoemde punten waaraan de verschillende zenders aandacht willen besteden in hun programma’s zijn niet altijd terug te vinden. Radio 4 geeft in haar missie aan te willen inspireren, informeren en vermaak te willen bieden. Inspireren heeft waarschijnlijk meer met persoonlijke voorkeuren te maken en is dus moeilijk aan de programmering af te lezen. Informeren doet Radio 4 op het gebied van reguliere nieuwsuitzendingen van de NOS, verkeersinformatie en de luisteraar wordt van informatie voorzien van cultureel nieuws, nieuwe cd’s, concerttips en interviews in het programma Viertakt. Het bieden van vermaak is ook gebonden aan persoonlijke voorkeuren, men kan vermaak in verschillende dingen zien. Live-muziek en live- registraties waren te horen in de programma’s van Radio 4, de live-muziek echter alleen in het weekend. In de missie van de publieke omroep stond ook vermeld dat de nadruk op live-muziek ligt bij de klassieke muziekzender. WDR 3 gaf aan de luisteraar informatie, educatie en vermaak te willen bieden. Informatie wordt geboden door uitgebreide nieuwsprogramma’s van 15 minuten, cultureel nieuws, interviews in programma’s zoals Mosaik of Resonanzen. Ondanks dat ze aangaven ook educatieve programma’s te willen maken, ben ik die niet tegengekomen. WDR 3 heeft niet een programma speciaal gericht op jongeren. Klara wil belangstelling wekken en aan die belangstelling voldoen en informatie bieden. Het wekken van belangstelling is niet makkelijk te toetsen, dit is gebonden aan persoonlijke interesses van de luisteraar. Klara voorziet de luisteraars van informatie door nieuwsuitzendingen, cultureel nieuws, uitgaans- en concerttips en interviews zoals in Alinea of Fresco. Bij de BBC wil men via de programma’s die zij uitzenden informatie, educatie en vermaak bieden, net als WDR 3. Ze hebben wel een jongerenprogramma in hun programmering opgenomen. Informatie biedt men door nieuwsuitzendingen, cultureel nieuws, concerttips, uitgaanstips en interviews in programma’s als In Tune te geven. De BBC gaf ook aan waarde te hechten aan live. Doordeweeks en in het weekend bieden de programma’s van BBC 3 live-muziek. Programma’s worden ook live aangekondigd; niet door middel van eerder opgenomen jingles.

Er was een aantal ingrediënten in de programmering die verschilden tijdens de week- en weekendprogrammering. Zie het schema op de volgende pagina.

53 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Week Weekend Cultureel nieuws 4 2 Krantbespreking 1 - Verkeersinformatie 1 - Horizontale programmering 4 - Live muziek 1 4

Twee zenders besteedden geen aandacht aan cultureel nieuws (WDR 3 en BBC 3) en er werd geen krantenbespreking of verkeersinformatie bij Radio 4 gegeven. Alle zenders doorbraken ook de horizontale (week)programmering en er was meer live muziek in het weekend. BBC is de enige zender die geen gebruik van jingles maakt. WDR 3 maakt het meeste gebruik van jingles. Deze zender vond ik af en toe ook wat onrustig overkomen; misschien wel door het overvloedige gebruik van jingles. Radio 4 en Klara hadden geen programma’s rond het gesproken woord. Doordeweeks is BBC 3 de enige zender die live-muziek brengt in twee verschillende programma’s. Het meest opvallende wat betreft gespeelde muziekrepertoire soorten, was dat alle zenders in het weekend wel 20ste eeuwse complexe muziek speelden. Dit gebeurde tijdens de beluisterde weekdagen niet. Ook werd meer orgelmuziek gespeeld. Aan de weekprogrammering viel op dat symfonische en kamermuziek vooral overdag klonk. ’s Avonds werd plaats gemaakt voor hedendaagse en meer complexe muziek.

Terugkomend op de inleiding van de analyse met daarin de resultaten van het onderzoek van Josee Zuiver100, kan een aantal vergelijkingen gemaakt worden. Het aarzelend toepassen van de horizontale programmering waar ze over sprak is nu voorbij; tijdens weekdagen wordt nu horizontaal geprogrammeerd. Oude muziek komt nog steeds in mindere mate voor dan de 20ste eeuwse muziek. Het lijkt dat er nu wel meer wereldmuziek gespeeld wordt. Aan amateur-muziek werd ook tijdens dit onderzoek geen aandacht besteed, ook een jongerenprogramma ontbrak.

100 Zuiver, J. ‘Programmering van radio 4, profileren of integreren’. Doctoraalscriptie, Utrecht, 1992.

54 Klassieke muziekprogrammering op de radio

4 - ANALYSE ACTUALITEITENPROGRAMMA’S

In de eerste paragraaf van dit hoofdstuk bespreek ik de resultaten van de analyse, geef ik een beschrijving van de programma’s en geef ik mijn luisterervaringen weer (4.1). Hierna zal ik de analyse resultaten met elkaar vergelijken (4.2). Vervolgens zal ik het meest karakteristieke actualiteitenprogramma analyseren volgens de analysemethode van Åberg (4.3). Tot slot volgt de conclusie naar aanleiding van de analyseresultaten van de actualiteitenprogramma’s (4.4).

4.1 Analyse

Van alle vier zenders heb ik viermaal een zelfde soort programma beluisterd dat omstreeks dezelfde tijd werd uitgezonden. Ik heb gekozen voor een actualiteitenprogramma, omdat dit bij alle zenders aanwezig was. Overeenkomsten van deze programma’s waren het tijdstip (late middag) en ingrediënten zoals interviews, cultureel nieuws en concerttips. De specifieke programma’s die ik beluisterd heb, zijn de volgende; - ‘Viertakt’ 16:00u – 18:00u (Radio 4) - ‘Fresco’ 17:00u – 18:00u (Klara) - ‘In Tune’ 17:00u – 19:30 (BBC 3) - ‘Resonanzen’ 17:00 – 19:45 (WDR 3) In een luisterdagboek heb ik nauwkeurig bijgehouden wat er gezegd werd, hoe lang de spraak en muziekitems duurden, wat de onderdelen van het programma waren en welke muziek gespeeld werd. In bijlage 10 is te vinden wanneer de desbetreffende programma’s beluisterd zijn.

4.1.1 Analyse resultaten

De schema’s die gebruikt zijn voor de analyse van de week- en weekenddagen zijn ook ingevuld voor de analyse van de specifieke programma’s (zie schema 5 en 6). De nummers 1 t/m 4 in schema 5, 6 en 7 staan voor de beluisterde uitzendingen. 1e beluistering, 2e beluistering enz. (zie bijlage 10) Op de volgende pagina volgt het schema voor de ingrediënten, aanvullende onderdelen hierin zijn: - Eigen orkest: wordt er muziek van het eigen orkest gespeeld? - Programma vermelding tussendoor: wordt er tijdens het programma vermeld naar welk programma men luistert? - Tijdvermelding: wordt er tijdens het programma vermeld hoe laat het is?

55 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Schema 5 Ingrediënten actualiteiten programma’s

Ingrediënt: Viertakt 1 2 3 4 Resonanzen 1 2 3 4 Fresco 1 2 3 4 In Tune 1 2 3 4

cd/dvd bespreking ++++ + + ++ + boekbespreking + ++++ + filmbespreking ++ + + schilderkunstbespreking + + thema + + + niet-cultureel item ++ gedicht verjaardagskalender + + jong talent + eigen orkest + + + ++

interview (live) + + + + + + + + + + + + + + + + interview (opname eerder) + + + + + + + + + + concert/uitagenda + + + + + + + + + + + + + + + + krantbespreking + cultureel nieuws + + + + + + + + + + + verzoeknummers stemmen quiz (prijsvraag)

hoorspel

live muziek +++ + live-registraties + + + + + + + + cd-registraties + + + + + + + + + + + + + + + + jingle voor aankondiging + ++ ++++ programma

programma met + + + nieuwsonderbreking programma zonder + nieuwsonderbreking verkeersinformatie ++++ reclame commercieel ++++ reclame cultureel ++++ reclame radio programma's + + + + + + + + + + + + + + + reclame tv programma ++ programma vermelding ++++ ++++ + ++ tussendoor tijdvermelding ++++ ++++ + + + +

56 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Hieronder volgt het schema van de muziek repertoire soort, aangegeven per beluisterde uitzending van het desbetreffende programma. (Hier zijn weer dezelfde categorieën als in schema 2 en 4 te vinden.)

Schema 6 Muziek repertoire soorten actualiteiten programma’s

Reso- In Muziek repertoire soort: Viertakt 1234 1234Fresco 1 2 3 4 1234 nanzen Tune symfonische muziek ++++ ++++ ++++ kamermuziek + + + + + + + + + + ++ + + orgelmuziek + + opera ++ operette vocaal; koor ++++ ++ vocaal; oratorium + + + + vocaal; liederen + + + vocaal; cantate + + vocaal; a capella vocaal; oude muziek oude muziek 20ste eeuws toegankelijk + + + + + + + + + + + ++ + 20ste eeuws complex + + + 20ste eeuws vocaal +

jazz/blues 'standards' ++++ ++++ + + + jazz/blues hedendaags + + wereldmuziek instr. + + + + + + + + + wereldmuziek vocaal + + + + + folk + + popmuziek + hafabra amateurmuziek nationale muziek + + + + + + + sound art licht klassiek;film/musical ++ + + +

57 Klassieke muziekprogrammering op de radio

In schema 5 zijn de items wat betreft de aan- en afkondiging en fade out en fade in/voice over weggelaten. Deze zijn in een apart schema verwerkt, schema 7. Hierin is te vinden hoe vaak er in een uitzending bijvoorbeeld niet aan- of afgekondigd werd. Dit is gedaan omdat het voor de luisteraar vervelend kan zijn als men niet weet naar welke muziek men luistert, zoals ik eerder in mijn luisterervaringen al beschreef. Ook in de bachelorscriptie van Clarissa Hagenouw kwam als conclusie van een kleinschalig luisteraarsonderzoek van luisteraars van het programma A4 van Radio 4 naar voren dat luisteraars waarde hechten aan het verbreden van kennis van en over de muziek; een toelichting op de muziek.101

Schema 7 Aan- en afkondiging

Viertakt Resonanzen Fresco In Tune 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 Aankondiging: volledig 6 3 4 5 7 5 4 1 - - - - 9 16 15 5 onvolledig 7 13 16 7 4 4 6 5 - - 1 1 5 1 2 8 afwezig 15 14 15 14 6 10 10 12 6 7 5 6 - 1 - -

Afkondiging: volledig 2 3 - - 7 6 2 1 2 5 4 3 14 16 16 12 onvolledig 4 3 2 4 2 7 8 7 4 1 1 3 - 1 1 - afwezig - - 4 1 8 6 10 10 - 1 1 1 - 1 - 1

fade out 1 - 4 - - 2 2 2 - 1 - 2 - - 1 - voice over 3 1 1 1 - - - 1 - 1 1 - - - 1 -

4.1.2 Meest karakteristieke actualiteitenprogramma

Bij de programma analyse is van elke vier beluisterde actualiteitenprogramma’s van de verschillende zenders ook naar de tijdsduur van de spraak- en muziekitems gekeken van een uitzending in het bijzonder. Deze uitzending karakteriseert het desbetreffende programma naar mijn mening het beste wat betreft muziek, vorm en inhoud. De gegevens, die nodig zijn voor de analysemethode van Åberg, zijn in onderstaande schema’s 8 en 9 verwerkt. (Zie bijlage 10 voor gegevens rond meest karakteristieke uitzending.)

101 Hagenouw, C.E.M. ‘Functies van het luisteren’. Bachelorscriptie, Universiteit Utrecht, 2005. p. 8. Dit onderzoek is gebaseerd op reacties van de website van het desbetreffende programma. De vraag die in deze bachelorscriptie centraal stond was: ‘Op welke manier luisteren de luisteraars van Radio 4 naar hun zender en wat zegt dit over een luisterhouding die bij klassieke muziek past?’

58 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Schema 8 duur muziekitems meest karakteristieke uitzending102

Viertakt Resonanzen Fresco In Tune nr. soort duur nr. soort duur nr. soort duur nr. soort duur 1 symf. 7:42 1 jazz/blues 3:21 1 20ste voc. 1:46 1 kamer 6:13 2 oratorium 6:32 2 wereld 2:05 2 20ste toe. 3:07 2 lied 2:32 3 symf. 7:39 3 20ste toe. 2:30 3 Orgelmuz. 3:00 3 20ste toe. 2:55 4 20ste toe. 9:11 4 wereld 5:31 4 kamer 3:54 4 20ste toe. 5:13 5 jazz/blues 4:29 5 symf. 3:03 5 wereld voc 3:12 5 symf. 6:51 6 kamer 5:13 6 jazz/blues 3:59 6 20ste toe. 1:53 6 cantate 4:15 7 koor 1:43 7 20ste toe. 1:01 7 wereld 1:50 7 20ste toe. 15:13 8 20ste toe. 6:02 8 jazz/blues 3:31 8 kamer 5:06 9 kamer 4:48 9 jazz/blues 4:38 9 symf. 8:27 10 jazz/blues 4:55 10 symf. 5:59 10 kamer 3:35 11 wereld voc 5:48 11 20ste toe. 1:01 11 kamer 4:06 12 oratorium 3:56 12 jazz/blues 3:17 12 cantate 4:00 13 20ste voc 3:13 13 pop 2:19 13 symf. 5:50 14 wereld voc 2:37 14 wereld 5:25 14 kamer 11:39 15 20ste toe. 2:57 15 jazz/blues 4:05 15 kamer 2:21 16 kamer 7:07 16 jazz/blues 5:13 16 oratorium 3:36 17 kamer 5:22 17 kamer 11:38 18 wereld 2:58 19 wereld 5:01 20 wereld 3:33

Schema 9 duur spraakitems meest karakteristieke uitzending103

Viertakt Resonanzen Fresco In Tune nr. duur opmerkingen nr. duur opmerkingen nr. duur opmerkingen nr. duur opmerkingen 1 0:55 1 0:58 1 0:54 1 0:25 2 0:44 2 3:05 reportage 2 7:29 interview 1a 2 0:57 3 0:38 3 0:14 3 6:36 interview 1b 3 0:37 4 0:45 4 7:43 interview 1 4 6:11 interview 2 4 4:48 interview 1a 5 0:45 5 0:38 5 6:33 interview 3 5 4:08 interview 1b 6 0:29 6 4:02 6 10:32 interview 4 6 0:45 7 0:46 7 5:57 interview 2 7 1:57 7 0:54 8 1:55 8 0:23 8 5:13nieuws 9 5:42 nieuws 9 16:12 nieuws 9 0:54 10 6:07 interview 1 10 1:33 10 0:47 11 1:46 11 1:58+5:56 interview 3 11 3:24 interview 2a 12 1:25 12 0:32 12 3:41interview 2b 13 6:32 interview 2 13 0:19+4:45 interview 4 13 3:00 interview 2c 14 1:18 14 0:33 14 0:43 15 1:07 15 0:24 15 0:51 16 2:34 16 5:42 nieuws 16 8:02 interview 3a 17 2:50 interview 5 17 3:27 interview 3b 18 1:33 18 0:50 19 2:52+8:47 interview 6 20 0:40

102 Voor uitleg over de gebruikte muziekrepertoire soorten zie p. 35 van deze scriptie. 103 Wanneer geen opmerking vermeld is, werd hier aan- of afgekondigd of werden concert- of uitgaanstips of werd cultureel nieuws gegeven.

59 Klassieke muziekprogrammering op de radio

4.1.3 Beschrijving per actualiteitenprogramma

Viertakt wordt elke weekdag uitgezonden van 16:00 uur tot 18:00 uur. Het programma heeft een redelijk vaste structuur. Over het algemeen wordt het programma tweemaal per uur onderbroken door verkeersinformatie en eenmaal voor een nieuwsbulletin en reclame. De presentatie is afwisselend in handen van Wouter Pleijsier en Hans Haffmans. Het programma wordt aangekondigd door middel van een jingle, muziek met spraak: ‘Radio 4 klassiek… de NPS met Viertakt… presentatie (naam presentator)’, ook de verkeersinformatie, reclame en het nieuws worden aangekondigd door middel van een jingle (alleen muziek). In het programma worden concerttips gegeven en interviews gehouden. Meestal zitten er twee live interviews in het programma, in een van de vier programma’s zat een eerder opgenomen interview. In de meest karakteristieke uitzending van Viertakt zaten twee live interviews. Deze werden niet onderbroken. Vaak wordt voorafgaand aan de verkeersinformatie vermeld naar welk programma men luistert en hoe laat het is. Bij Viertakt is het is niet altijd zo dat de muziek aan- en afgekondigd wordt. Er is wel altijd een aan- of een afkondiging. Soms wordt er muziek ingezet en wordt de aankondiging erover heen gedaan; voice-over. Tijdens de derde beluistering is er vier keer een fade out gehoord. De reden hiervoor was waarschijnlijk dat muziek van nieuw uitgekomen cd’s te horen was. De muziek diende slechts ter illustratie van de cd. De krantbespreking is aangevinkt omdat er een artikel uit een krant aangehaald werd. Er werd voornamelijk kamer- en symfonische muziek (20ste eeuws), vocale klassieke muziek en jazz gespeeld. Een keer is orgelmuziek gespeeld van een Nederlandse componist, Sweelinck. Ook was een keer muziek van een jonge musicus te horen. Tijdens de derde beluistering was er sprake van een thema tijdens het eerste uur, namelijk treurmuziek.

Resonanzen is een programma dat elke weekdag uitgezonden wordt van 17:00 uur tot 19:45. Het programma heeft een vrij vaste structuur. Er zitten een aantal vaste onderdelen in het programma, zoals de rubriek ‘Zwischenruf’ waarin iemand iets over een bepaald onderwerp vertelt. Ook wordt het programma voor een nieuwsblok en het uitgebreide nieuwsblok Themen des Tages (duur ongeveer 15 minuten) onderbroken. Het programma wordt aangekondigd door middel van een jingle; ‘WDR 3… Resonanzen’. In elke uitzending zit een aantal interviews, live en eerder opgenomen. Gemiddeld zitten er vier interviews in het programma. In de meest karakteristieke uitzending van Resonanzen zaten maar liefst zes interviews, waarvan vier live en twee eerder opgenomen. Twee interviews werden onderbroken door middel van een muziekfragment, twee door middel van spraakfragmenten.

60 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Bij Resonanzen wordt de muziek vaak alleen aan- of afgekondigd. De presentatie was tijdens de beluisterde uren in handen van twee verschillende vrouwen, Kornelia Bittmann en Annette Hager. Het eerste uur van de vierde beluisterde uitzending werd door Andrea Gerk gepresenteerd. Zij presenteerde live vanaf een boekenbeurs. Er werd voornamelijk jazz en wereldmuziek gespeeld. Ook kamer-, symfonische- en 20ste eeuwse muziek was aanwezig. Vocale klassieke muziek heb ik niet gehoord. Eenmaal werd muziek van een Duitse componist gespeeld, namelijk van Mendelssohn. De laatst beluisterde uitzending stond in het thema van het boek. Het eerste uur werd live gepresenteerd vanaf een boekenbeurs.

Fresco wordt elke werkdag uitgezonden van 17:00 – 18:00 uur. Het programma wordt niet door nieuws of reclame onderbroken. Meestal aan het einde van het programma wordt door de presentator verteld welke radioprogramma’s nog volgen. De eerste drie beluisterde uitzendingen werden gepresenteerd door Annemie Tweepenninckx en de vierde door Greet Pernet. Er zitten gemiddeld vier tot zes interviews in het programma, live en eerder opgenomen. Het programma begon drie van de vier keer met een live opname van spraak, meestal ter inleiding op een gesprek dat volgde in het programma. Tijdens de meest karakteristieke uitzending van Fresco vonden vier interviews plaats, waarvan twee live en twee eerder opgenomen. Een interview werd onderbroken door muziek. Veel aandacht gaat er in het programma uit naar tentoonstellingen. Er worden veelal uittips voor tentoonstellingen gegeven. Tijdens de laatste beluistering waren er meer muziek-concerttips. In Fresco wordt de muziek aan- of afgekondigd. De muziek wordt vaker af- dan aangekondigd. Wat muziek betreft klinkt er voornamelijk jazz en wereldmuziek. Ook wordt er toegankelijke 20ste eeuwse muziek en kamermuziek gespeeld. Symfonische muziek was niet aanwezig. Tijdens de laatste uitzending was er vocale klassieke muziek te horen. Ook werd er twee keer muziek van een Belgische componist gespeeld, de 20ste eeuwse componist Flor Peeters en jazz componist Tuur Florizoone.

In Tune wordt elke weekdag van 17:00 uur tot 19:30 (Engelse tijd) uitgezonden. Het programma wordt om 18:00 voor een kort nieuwsbulletin onderbroken. Er is meestal reclame voor radioprogramma’s te horen. Niet elke uitzending was er cultureel nieuws te horen, er was wel altijd aandacht voor nieuwe cd’s en concerttips. Eenmaal kwam het voor dat er een schilderkunsttentoonstelling besproken werd. De meeste muziek wordt bij In Tune aan- en afgekondigd. Het komt niet vaak voor dat de muziek alleen een aankondiging of afkondiging heeft. Tijdens de vierde beluistering was er slechts vijf keer een volledige aankondiging. Dit kan te wijten zijn aan het feit dat deze uitzending door een andere presentator dan tijdens de voorgaande drie uitzendingen

61 Klassieke muziekprogrammering op de radio

gepresenteerd werd. Deze presentator kondigde de stukken wat vaker onvolledig aan. Fade out van de muziek of voice over kwam slechts één keer voor. De eerste drie beluisterde uitzendingen werden gepresenteerd door Petroc Trelawny en de vierde door Sean Rafferty. Er werd voornamelijk klassieke muziek gespeeld; kamer- en symfonische muziek, 20ste eeuwse muziek, vocale muziek. Slechts een keer werd er jazz en complexe, hedendaagse 20ste eeuwse muziek gespeeld. Tijdens drie uitzendingen werd muziek van nationale componisten gespeeld; de 20ste eeuwse componisten Britten, Carpenter en William Mathias, componiste Mary Alice Smith en Purcell en Vaughan Williams. In elke uitzending zitten een aantal interviews (gemiddeld drie). Meestal met musici die ook live in de studio musiceren. Er zaten drie live-interviews in de meest karakteristieke uitzending van In Tune. Twee interviews werden een keer onderbroken voor muziek (geïnterviewden speelden live in de studio) en een interview werd twee keer onderbroken voor muziek.

4.1.4 Luisterervaringen

Mijn meest opvallende luisterervaring was, dat ik bij Resonanzen het gevoel kreeg dat het soms erg snel ging. Ik kon ook niet altijd volgen welke muziek ik gehoord had of wat er in het programma gebeurde, of waar over gesproken werd. In Tune was daarentegen wat gestructureerder wat betreft de muziek, door de vele aan- en afkondigingen ervan. Bij Fresco had ik het idee dat de muziek een minder belangrijke rol speelde dan de interviews en andere informatie in het programma, ook hier kon ik niet altijd volgen welke muziek gespeeld werd. Viertakt vond ik goed te volgen. Dit programma had een voorspelbare structuur door de verkeersinformatie, nieuwsuitzendingen, net als Resonanzen. Zoals ik in mijn luisterervaringen van de week- en weekenprogramma’s al beschreef voel je je meer betrokken bij het programma als er iets live gebeurt. Daarom vond ik de live-interviews in de programma’s leuk om naar te luisteren. De live-muziek met daarbij een interview met de uitvoerenden was een erg leuk onderdeel van In Tune.

62 Klassieke muziekprogrammering op de radio

4.2 Vergelijking analyse resultaten

De resultaten van de actualiteitenprogramma’s zullen op dezelfde manier als de resultaten van de week- en weekendanalyse in paragraaf 3.3 met elkaar vergeleken worden.

Programma ingrediënten

Een aantal ingrediënten was in alle programma’s aanwezig, namelijk de volgende: - live interview, - concert/uitagenda, - reclame voor radioprogramma’s, - cd registraties.

Programma onderwerpen Hieronder staat per zender het aantal en de soort kunstbespreking vermeld:

Programma: Aantal + soort kunstbespreking: Viertakt 2 (cd/dvd en boek) Resonanzen 3 (cd/dvd, boek en film) Fresco 4 (cd/dvd, boek, film en schilderkunst) In Tune 2 (cd/dvd en schilderkunst

Fresco had de meeste variatie in kunstbesprekingen. Viertakt en In Tune de minste.

Programma onderdelen In alle programma’s zaten als vast onderdeel interviews. In onderstaand schema is naast elkaar gezet hoeveel programma’s er in de beluisterde uitzendingen plaatsvonden. Een vet gedrukt aantal betekent dat 1 of meerdere interview in gedeeltes te horen waren, onderbroken door een muziekstuk.

Programma: 1 2 3 4 Gemiddeld aantal interviews: Viertakt 2 2 1 2 2 Resonanzen 3 4 5 5 4+ Fresco 4 3 4 5 4 In Tune 3 3 3 3 3

Resonanzen en Fresco hebben het hoogste gemiddelde aan interviews. Dit is opmerkelijk, Resonanzen duurt twee uur en 45 minuten en Fresco slechts een uur.

63 Klassieke muziekprogrammering op de radio

In Tune is vrij constant in het aantal interviews per uitzending. Bij Resonanzen werden interviews vaak door muziek of eerder opgenomen spraakfragmenten onderbroken.

Radio technieken Tijdens het luisteren is ook gelet op het verwijzen naar de tijd tijdens het programma. Het verwijzen naar de tijd tijdens een programma duidt volgens Åberg op de klokfunctie van radio.104 Zij citeert in haar dissertatie Steeg Larsen over het verwijzen naar de tijd in een radioprogramma. Naast het noemen van ‘tijden’ creëert een programma door zijn vaste structuur ook een klokfunctie. Enerzijds geeft het de luisteraar houvast tijdens het programma, anderzijds geeft een programma als het steeds op hetzelfde tijdstip eenzelfde soort inhoud biedt, ook structuur in de dagindeling. Het verwijzen naar de tijd werd bij Viertakt, Resonanzen en In Tune tijdens het programma gedaan. Ook werd vermeld naar welke zender men luisterde. Bij Fresco ontbrak het verwijzen naar de tijd, waarschijnlijk is dit te wijten aan het feit dat het programma slechts een uur duurt. Na Fresco staat wel een nieuwsuitzending geprogrammeerd waarin de tijd vermeld wordt. Bij alle programma’s werd ook reclame gemaakt voor de programma’s die komen gaan. Het terug en verder verwijzen naar programma’s en het vertellen naar wie en wat men luistert, dient volgens Hendy om luisteraars zo lang mogelijk naar de radiozender te laten luisteren.105

Viertakt, Resonanzen en Fresco worden door middel van een jingle aangekondigd. Zoals al eerder besproken geeft de jingle kleur aan de identiteit van de zender. Viertakt begon tijdens de eerste beluistering zonder jingle. Er was niets te horen. Volgens Åberg kan dit dienen als middel om een bepaalde toon te zetten, een serieuze of kunstzinnige toon bijvoorbeeld in klassieke muziekprogramma’s.106 ‘It can echo with expectancy’, je verwacht een jingle, maar je hoort niets. Ik merkte dit ook als luisteraar, terwijl ik zat te wachten op de herkenbare jingle (in mijn hoofd hoorde ik hem al afspelen), hoorde ik niets, maar verwachtte het wel. Mijn aandacht werd sterk op die stilte gericht, het ontbreken van de verwachtte jingle trok dus de aandacht.

Presentatie Opvallend wat betreft de aankondiging was dat de muziek bij In Tune in vergelijking met de andere programma’s zeer volledig aan- en afgekondigd werd.

Niet-inhoudelijke programmaonderdelen

104 Åberg, C. ‘The sounds of radio; On radio as an auditive means of communication’. Department of Journalism, Media and Communication. Stockholm University, Stockholm, 1999. p. 70-71. 105 Hendy, D. ‘Radio in the global age’. Polity Press, Cambridge, 2000. p. 179. 106 Ibid. p.104-105.

64 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Alle programma’s bevatten reclame voor andere radioprogramma’s. Viertakt had naast deze reclame, ook commerciële en culturele reclame en reclame voor tv- programma’s.

Muziekrepertoire

In onderstaand schema staan ter vergelijking het aantal en de soorten muziekrepertoire die tijdens alle beluisterde uitzendingen twee keer of vaker voorkwamen

Programma: Aantal + soorten muziekrepertoire, vaker dan twee keer gespeeld: Viertakt 9; symf., kamer, koor, oratorium, 20ste eeuws toe., 20ste eeuw compl., jazz/blues stand., wereld voc., licht klassiek. Resonanzen 7; symf., kamer, 20ste eeuws toe., jazz/blues stand., wereld instr., folk, licht klassiek. Fresco 7; kamer, vocaal klassiek (oratorium en lied), 20ste eeuws toe., jazz/blues stand., wereld instr., wereld voc., licht klassiek. In Tune 7; symf., kamer, opera, koor, lied, 20ste eeuws toe, jazz/blues (standards en hedendaags).

Vocaal klassiek staat bij Fresco omdat een keer een deel van een oratorium en een lied gespeeld werden. Jazz/blues wordt bij In Tune bij elkaar genomen omdat beide onderverdelingen van jazz/blues een keer voorkwamen, samen dus twee keer. Wat betreft aantal werd bij Viertakt het hoogste aantal soorten muziekrepertoire gespeeld. Orgelmuziek kwam in één uitzending voor bij Viertakt en Fresco, operamuziek bij In Tune. Opvallend was dat er bij alle vier de beluisterde uitzendingen van Resonanzen geen vocale klassieke muziek voorkwam, bij de andere programma’s wel.

65 Klassieke muziekprogrammering op de radio

4.3 Meest karakteristieke uitzending actualiteitenprogramma

In deze paragraaf volgt een vergelijking van de resultaten van de analyse van de meest karakteristieke uitzending van het actualiteitenprogramma. Deze resultaten zullen vergeleken worden aan de hand van de gespeelde muziek en de duur van de muziek en spraakitems. Ook zullen de verschillende programma’s met elkaar vergeleken worden door middel van de analyse methode van Åberg, dit kan gezien worden als een soort vingeroefening van deze methode voor klassieke muziekzenders.

Duur muziek- en spraakitems In onderstaande tabel staan de meest opvallende resultaten van de duur van de muziek- en spraakitems, zoals gepresenteerd in schema 8 en 9 in paragraaf 4.1.2, nog eens naast elkaar.

Lengte muziek, in minuten Programma: maximaal: minimaal: Viertakt 9:11 1:43 Resonanzen 5:59 1:01 Fresco 3:54 1:46 In Tune 15:13 2:21

In Tune had een opvallend lang stuk in het programma, zeker in vergelijking met Resonanzen en Fresco. Fresco speelde de minst lang durende muziek. Dit kan te wijten zijn aan het feit dat Fresco slechts een uur duurt. In onderstaand schema staat de maximale en minimale lengte van (gedeeltes van) interviews naast elkaar.

Lengte interviews, in minuten Programma: maximaal: minimaal: Viertakt 6:32 6:07 Resonanzen 8:47 1:58 Fresco 10:32 6:11 In Tune 8:02 3:00

Fresco had het langste interview, Resonanzen het kortste, alhoewel dit wel een gedeelte van een interview was. Het kortste interview van In Tune was het derde deel van een interview. De interviews van Viertakt en Fresco werden niet onderbroken.

66 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Vergelijking structuur programma’s

Om de structuur van de programma’s met elkaar te vergelijken heb ik een analyse methode gebruikt die geïnspireerd is op de methode van radio-onderzoek van Carin Åberg. Zij zette in haar onderzoek spraak en muziek in een tijdsbalk. Ook verschillende elementen zoals een interview of jingles zaten hierin verwerkt.107 Van de meest karakteristieke uitzending is de duur van de muziek en spraakitems bijgehouden. Hierdoor kon ik op eenzelfde manier als Aberg proberen de vorm van de programma’s en ingrediënten weer te geven in een tijdsbalk (zie figuur 1 tot en met 4). Grijs gekleurde onderdelen betreffen spraak, gekleurde onderdelen betreffen muziek. Hieronder is een beschrijving van de gebruikte codes en kleuren van de figuren te vinden.

Kleurlegenda muziekitems:

Symfonische muziek Oratorium 20ste eeuws

toegankelijk Jazz/blues Kamermuziek Koormuziek Wereld vocaal 20ste eeuws vocaal Orgelmuziek Wereldmuziek

Popmuziek Lied Cantate

Legenda spraakitems

interview nieuws/reclame programma, nieuws of reclame jingle (muziek met spraak) nieuws of reclame jingle (alleen muziek) muziekfragment in interview, streepjes in kleur van muziekrepertoire overige spraak zoals aan- en afkondiging, cd-, concert en uitgaanstips

= 1 min.

Een balk van 60 eenheden staat voor 60 minuten, dus 1 uur.

107 Ibid. p. 181-188.

67 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Figuur 1: Viertakt, dinsdag 1 maart 2005, presentatie: Wouter Pleijsier

Figuur 2: Resonanzen, donderdag 17 maart 2005, presentatie: Annette Hager

Figuur 3: Fresco, dinsdag 22 februari, presentatie: Annemie Tweepenninckx

Figuur 4: In Tune, dinsdag 1 maart 2005, presentatie: Petroc Trelawny

68 Klassieke muziekprogrammering op de radio

4.3.1 Conclusie

Door middel van voorgaande figuren is in een oogopslag te zien welke soorten muziek in de programma’s gespeeld werden. Het valt op dat bij In Tune alleen klassieke muziek wordt gedraaid, dit is aan de blauwachtige kleuren te zien. De groen en oranje kleuren staan voor jazz en wereldmuziek, deze komen bij Viertakt, Resonanzen en Fresco voor. Bij Fresco werden veel verschillende soorten muziek in het programma gestopt, de muziek was erg divers. Dit zou een voorbeeld van een programma kunnen zijn waar Bart Put in zijn artikel in Contra. over schreef (zie hoofdstuk 4.2). Het muziekrepertoire is erg divers, gedeconcentreerd, niet rond een genre. Wat betreft de structuur van de programma’s zie je dat nieuws en jingles de klokfunctie van radio dienen, dit wordt op regelmatige tijden gedaan, na 1 uur. Bij Fresco is te zien dat er meer tijd wordt besteed aan interviews dan aan muziek. Bij In Tune lijkt de nadruk meer op muziek te liggen. Per uur werden bij Viertakt acht muziekstukken gespeeld, bij Fresco werden zeven muziekstukken in een uur gespeeld. Bij Resonanzen het eerste uur acht, het tweede uur zeven en bij In Tune het eerste uur zeven en het tweede uur acht. Viertakt en Resonanzen waren de enige programma’s waar jingles in voorkwamen. De jingles van de verkeersinformatie zijn bij Viertakt buiten beschouwing gelaten omdat deze slechts 1 seconde duren en moeilijk aan te geven zijn in deze figuur die ingedeeld is in minuten. Ook is door middel van de gebruikte figuren te zien dat in het programma Resonanzen het meeste gebeurt, dit programma kwam op mij als luisteraar ook het meest onrustig over.

69 Klassieke muziekprogrammering op de radio

4.4 Conclusie analyse actualiteitenprogramma’s

In alle actualiteitenprogramma’s zitten interviews, concerttips en worden nieuwe cd’s besproken. Ook wordt de luisteraar bij alle programma’s van (cultureel) nieuws voorzien, hoewel bij het ene programma wat meer dan bij het andere. De muziek is zeer divers, zij varieert van klassiek repertoire tot veel jazz/blues en wereldmuziek. Er zit verschil in aankondiging. In Tune is het meest volledig in de aan- en afkondiging van muziek. Dit leek echter tevens afhankelijk te zijn van degene die het presenteerde. Overeenkomsten zijn gevonden in het geslacht van de presentatoren. De presentatie bij Viertakt en In Tune is in handen van mannen, bij Resonanzen en Fresco is de presentatie in handen van vrouwen. De interviews worden in deze programma’s af en toe onderbroken. Dit gebeurde bij Resonanzen meestal door spraak- en muziekfragmenten tussendoor. Bij de andere programma’s door volledige muziekstukken tussendoor. Het muziekrepertoire van In Tune was het meest afwijkend van de andere programma’s. Zij speelden hoofdzakelijk klassieke (20ste eeuwse, kamer, symfonische, vocale) muziek. In Tune was ook het enige programma waar live-muziek te horen was. Resonanzen bracht veel jazz en wereldmuziek. Jingles werden bij drie van de vier programma’s gebruikt. Het is gebleken dat je als luisteraar erg kunt wennen aan een jingle. Veelvuldig gebruik van jingles kan ook onrustig overkomen.

70 Klassieke muziekprogrammering op de radio

5 – CONCLUSIE

In dit hoofdstuk volgen de conclusies naar aanleiding van het onderzoek. Er zal geprobeerd worden een antwoord te vinden op de in hoofdstuk drie gestelde probleem- en vraagstelling en bijbehorende deelvragen. Verder zullen ook beperkingen van dit onderzoek en mogelijk vervolgonderzoek aan bod komen.

Programmering diverse zenders

Met betrekking tot het analytische gedeelte van dit onderzoek zijn er een aantal opvallende overeenkomsten en verschillen in de week- en weekendprogrammering. Ook kunnen naar aanleiding van dit analytisch gedeelte de deelvragen, behorende bij de vraagstelling, beantwoord worden. Hieronder volgen nogmaals de deelvragen zoals gesteld in hoofdstuk drie:

• Hoe geeft men de verschillende zenders vorm? • Wat zijn de programmaonderdelen? • Welke muziek programmeert men? • Welke muziek en welke programmaonderdelen worden wanneer geprogrammeerd?

Wat betreft de vorm hebben alle zenders een horizontale weekprogrammering. In het weekend wordt hier van afgeweken en wordt minder horizontaal geprogrammeerd. Radio 4, WDR 3 en Klara maken voor de aankondiging van hun programma’s gebruik van herkenbare jingles. Alle zenders maken reclame voor radioprogramma’s en culturele evenementen, zoals concerten. Radio 4 en Klara hadden als enige commerciële reclame. Een aantal programma onderdelen of ingrediënten kwamen bij alle zenders voor. Voorbeelden hiervan zijn; concert- en uitgaanstips, cd- of andere kunstbesprekingen, interviews, aandacht voor verjaardagen van componisten en cultureel nieuws. Verder kwamen verzoeknummers alleen bij Radio 4 en BBC 3 voor. Het stemmen op nummers bij Radio 4 en Klara. De muziek is bij de zenders overwegend hetzelfde, maar zoals uit het onderzoek bleek waren ook wat verschillen in muziekrepertoire te zien. Symfonische- en kamermuziek waren het best vertegenwoordigd in het repertoire van de verschillende zenders. Verder werd ook aandacht besteed aan vocale klassieke repertoiresoorten, jazz/blues en wereldmuziek en complexere, hedendaagse muziek. Orgel-, operette- en amateur-muziek ontbraken op de diverse zenders tijdens de weekprogrammering. Orgelmuziek kwam een keer voor bij BBC 3.

71 Klassieke muziekprogrammering op de radio

In het weekend werden bij alle zenders meer verschillende soorten muziek gespeeld; men liet meer vocale klassieke muziek en meer orgelmuziek horen. Orgelmuziek was bij alle zenders wel vaker te horen in het weekend, het aandeel bleef echter gering. Amateur- muziek was ook in het weekend niet te horen. Operettemuziek kwam een keer voor bij Klara. Wat betreft de vocale klassieke muziek was de zaterdagavond bij alle zenders ingeruimd voor een live opera voorstelling. Via een rechtstreekse verbinding wordt bij BBC 3 vaak een live operavoorstelling van de Metropolitan Opera New York uitgezonden. Ook de andere zenders maken gebruik van deze verbinding met de Metropolitan Opera in New York. De opera Turandot was op 29 januari 2005 op zowel Radio 4 als op BBC 3 te horen.108 Met betrekking tot het tijdstip waarop de verschillende muziekrepertoires gespeeld werden, was opvallend dat tijdens de weekprogrammering bij alle zenders op de late avond (na 22:00 uur) geen symfonische- of kamermuziek klonk. Op dit tijdstip waren voornamelijk wereldmuziek, jazz/blues muziek (standards en hedendaags) en complexere muzieksoorten zoals sound art te horen. Voorafgaand aan die complexe, hedendaagse muziek werden vaak live-opnames van symfonische of kamermuziek concerten ten gehore gebracht. Hoorspelen, die alleen geprogrammeerd werden bij BBC 3 en WDR 3, werden eveneens ’s avonds of in het weekend geprogrammeerd.109 Overdag was meer toegankelijke muziek te horen; toegankelijke klassieke muziek, maar ook wereldmuziek en jazz/blues muziek. De jazz/blues muziek werd bij alle zenders pas vanaf de late middag geprogrammeerd, bij BBC 3 zelfs pas vanaf de late avond. ’s Ochtends was vooral veel kamermuziek en symfonische muziek te horen. Wat betreft het tijdstip van verschillende programmaonderdelen viel op dat in de ochtend en avond, de programma’s van de verschillende zenders vaak onderbroken werden voor nieuwsuitzendingen of in het geval van Radio 4 voor verkeersinformatie. Ook werden dan interviews gegeven. Rond de middag was ook op alle zenders nieuws te horen.

Naast het beantwoorden van bovenstaande deelvragen is op te merken dat een aantal programmeringsingrediënten of andere zenderkenmerken de verschillende zenders van elkaar onderscheiden. Radio 4 onderscheidt zich van de andere zenders door zich overwegend op muziek te richten en in mindere mate op andere kunstvormen. Andere onderscheidende kenmerken waren krantbesprekingen, verkeersinformatie, een prijsvraag en een zeldzame musicologische aankondiging.

108 Turandot bij BBC 3: http://www.bbc.co.uk/radio3/operaon3/pip/vud6u/ 31-05-’05. Turandot bij Radio 4: http://www.omroep.nl/nps/klassiek/?programmas/operalive.html~content onder ‘archief’, (31-05-’05). 109 In Nederland worden hoorspelen op de publieke zender 747 AM geprogrammeerd. http://sites.nps.nl/jerome/templates/hetbureau/welcome.html (29-06-’05).

72 Klassieke muziekprogrammering op de radio

WDR 3 onderscheidt zich door ook programma’s, weliswaar korte, met niet-culturele onderwerpen te programmeren. Daarnaast programmeert WDR 3 als enige zender een keer in de week een hoorspel-programma. Klara was de enige zender die tijdens de weekprogrammering aandacht besteedde aan jong talent, echter dit beperkte zich tot het eenmalig spelen van een muziekwerk uitgevoerd door een jonge musicus. In het weekend besteedde ook Radio 4 op deze manier aandacht aan jong talent. In het weekend was Klara de enige zender waar een gedicht voorgedragen werd. BBC 3 onderscheidt zich van de andere zenders doordat ze tijdens de weekprogrammering de enige zender zijn die live-muziek brengen. Ook hebben ze als enige programma’s specifiek gericht op jongeren in hun programmering opgenomen.

Actualiteitenprogramma’s

De analyse van de actualiteitenprogramma’s wees uit dat alle programma’s interviews, concerttips en cultureel nieuws bevatten. Bij Resonanzen werd vrij veel wereldmuziek en toegankelijke jazz/blues gespeeld. Fresco bracht veel afwisseling in de genres. Bij Viertakt en In Tune werd meer klassieke muziek gespeeld. Tijdens In Tune werd bijna alleen klassieke muziek gespeeld, op twee uitzonderingen na, en was als enige live-muziek te horen. Viertakt voorzag de luisteraar als enige van verkeersinformatie. In Tune onderscheidde zich van de andere programma’s door in elke uitzending live-muziek te brengen. Wat betreft het indelen van de tijd in korte stukken, dat door Åberg in verband werd gebracht met het trekken van meer luisteraars,110 viel het op dat BBC 3 vrij lange stukken muziek liet horen tijdens het actualiteitenprogramma. Er kwamen echter ook kortere stukken voor. Interviews werden bij BBC 3, WDR 3 en Klara af en toe onderbroken voor muziek of spraakfragmenten. Met name bij WDR 3 zaten vaak spraak en muziekfragmenten in de (eerder opgenomen) interviews. Opvallend was ook dat in alle programma’s verwezen werd naar andere programma’s van de desbetreffende zender, hierdoor wordt het doorluisteren gestimuleerd.111

Luisterervaringen

Ten aanzien van mijn eigen luisterervaringen kwam naar voren dat het fijn is om te weten waarnaar je luistert. Ook de stem van de presentator is belangrijk. Programma’s als verzoeknummers en via internet een stem uitbrengen voor het uitzenden van bepaalde muziekstukken bindt de luisteraar met het programma. Bovendien bleek dat je je als

110 Zie p. 35 van deze scriptie. 111 Volgens Hendy, zie p. 59 van deze scriptie.

73 Klassieke muziekprogrammering op de radio

luisteraar meer betrokken voelt wanneer iets live gebeurt, eerder opgenomen interviews creëren meer afstand tussen het programma en de luisteraar.

Vraagstelling

De vraagstelling die centraal stond in deze scriptie was de volgende:

Hoe wordt door verschillende klassieke muziekzenders met de programmeringsparadox omgegaan?

Met programmeringsparadox werd hier bedoeld de tegenstelling tussen het medium radio dat veelal secundair wordt gebruikt en de klassieke muziek die vaak om primaire aandacht vraagt, om primair gebruik. Het probleem is dus hoe programmeer je die concentratie vergende klassieke muziek op een begeleidend medium als de radio.

De hypothesen op deze vraagstelling waren de volgende: • Men zal niet veel aandacht vergende muziek programmeren, niet veel langdurige stukken of muziek voor zeer kleine doelgroepen zoals orgelmuziek, lange symfonieën of hoorspelen. In ieder geval niet overdag. • Men houdt waarschijnlijk rekening met leefritmes, de programmering wordt daarop aangepast.

Als antwoord op de vraagstelling en toetsing van de hypothesen kan het volgende geconcludeerd worden: Aandachtvragende programmaonderdelen zoals het hoorspel, worden niet tot weinig geprogrammeerd, alleen bij WDR 3 is er eenmaal per week een hoorspelprogramma. Complexere muziekrepertoires, zoals hedendaagse/geïmproviseerde jazz en sound art worden bij alle vier zenders alleen op de late avond geprogrammeerd; in ieder geval niet overdag. Interviews (spraakitems) werden vaak onderbroken door muziek en/of muziek- en spraakfragmenten. Muziek voor kleinere doelgroepen (van het klassieke muziekpubliek), zoals orgelmuziek, wordt weinig gespeeld of op bepaalde tijden zoals in het weekend. Jazz/blues of wereldmuziek werden bijvoorbeeld bij de zenders op bepaalde tijden van de dag gespeeld; bij Radio4, WDR 3 en Klara vanaf de late middag en bij BBC 3 vanaf de late avond. Er zijn een aantal overeenkomsten tussen de onderzochte zenders te vinden wat betreft de geprogrammeerde muziekrepertoires. Bij alle zenders wordt complexere muziek op de late avond geprogrammeerd en ontbreekt in dat tijdvak symfonische of kamermuziek. Voorafgaand aan die complexe muziek is meestal een live-registratie van een symfonisch concert te horen. Aan het einde van de middag en later op de avond is er

74 Klassieke muziekprogrammering op de radio

ruimte voor jazz/blues en wereldmuziek. Ook komt op alle vier onderzochte zenders orgel, operette en amateurmuziek er bekaaid vanaf. Wat betreft de geprogrammeerde muziekrepertoires op de onderzochte zenders valt op dat de definitie van klassieke muziek zeer breed is. Op de klassieke muziekzenders komt naast klassieke genres als barok en romantiek ook veel jazz, wereldmuziek en hedendaagse, complexe muziek voor. Vooral in de programmering van Klara kwamen veel programma’s voor met verschillende soorten muziek, als ook in de onderzochte actualiteitenprogramma’s. ‘World Music’, de nieuwe kunstmuziek waar Peterson 20 jaar geleden over schreef, is in de programmeringspraktijk van de vier publieke klassieke zenders werkelijkheid geworden. Er lijkt aansluiting gezocht te worden bij een meer omnivoor smaakpatroon bij luisteraars.

Men lijkt ook rekening te houden met leefritmes van mensen, de situatie van de luisteraar. Dit was bijvoorbeeld te zien aan het feit dat de programma’s rond de ochtend- en avondspits voor nieuwsuitzendingen werden onderbroken. Ook rond lunchtijd, een tijdstip waarop volgens Hendy de luisteraar behoefte aan nieuws heeft en gewoonlijk een piek aan luisteraars te zien is112, was veel informatie te krijgen; bij Klara vindt bijvoorbeeld om 13:00 uur een half uur durende nieuwsuitzending plaats.

Beperkingen

Aan dit onderzoek zijn een aantal beperkingen verbonden. Ten eerste bleek het moeilijk muziekrepertoires te definiëren en hier vervolgens in de praktijk de juiste muziekstukken in onder te brengen. In het onderbrengen van de muziek in de juiste soort muziekrepertoire zal altijd een ruis blijven bestaan. Ook is niet van alle muziekrepertoires bekend of zij veel of weinig aandacht trekken. De keuzes die ik daarin gemaakt heb zouden door nader onderzoek moeten worden getoetst. Als onderzoeker kun je niet echt representatief zijn voor de gemiddelde luisteraar. De meeste luisteraars luisteren terwijl ze met andere dingen bezig zijn. Ik luisterde voor dit onderzoek met aandacht, met een analytisch oor. Vooral met betrekking tot het beoordelen wat nu wel of niet de aandacht trekt in programmeringen, plaatst dit de onderzoeker in een lastig pakket. Ook een aantal meer praktische vragen richting de programmeurs van de in dit onderzoek onderzochte zenders zijn blijven liggen. In hoeverre programmeert men aan de hand van bepaalde leefpatronen van de luisteraars? Wat is de gedachtegang achter de programmering; waarom wordt er bijvoorbeeld op de late avond geen symfonische muziek gespeeld? En waarom wordt er op de ene zender wel en de andere zender geen verkeersinformatie gegeven?

112 Zie p. 20 van deze scriptie.

75 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Vervolg

Dit onderzoek kan gezien worden als een voorstudie voor verder onderzoek naar de programmering van andere klassieke muziekzenders. In verband met de taak van de Concertzender aanvullend te programmeren op Radio 4, zou het interessant zijn deze zender ook te analyseren en de uitkomsten hiervan naast de resultaten van dit onderzoek te leggen. Tijdens dit onderzoek is ook bijgehouden hoeveel mannen en vrouwen presenteerden en door wie jingles werden ingesproken. Een aantal opvallende dingen kwam naar voren; bij Radio 4 waren bijvoorbeeld veel mannen te horen tijdens de weekprogrammering, bij Klara werden de programma’s op zaterdag alleen maar door mannen gepresenteerd en de aankondigings-jingles van Radio 4 waren allemaal door een vrouwenstem ingesproken. Dit onderzoek kan een voorzet zijn voor een onderzoek naar de rol en invloed van mannen- en vrouwenstemmen op de radio. Ook is interessant te onderzoeken hoe er geluisterd wordt en meer te weten te komen over daadwerkelijke luisterervaringen in verschillende luistersituaties en de waardering van luisteraars voor specifieke programma’s of zenders.

76 Klassieke muziekprogrammering op de radio

GERAADPLEEGDE LITERATUUR EN WEBSITES

Literatuur

Åberg, C. ‘The sounds of radio; On radio as an auditive means of communication’. Department of Journalism, Media and Communication. Stockholm University, Stockholm, 1999.

Ahlkvist, J. A. Fisher, G. ‘And the hits just keep on coming: Music programming standardization in commercial radio’. Uit: ‘Poetics: International review for the theory of literature’. Vol. 27, 1999, p. 301-326

Bakker, P. Scholten O. ‘Communicatiekaart van Nederland’. Overzicht van media en communicatie. Kluwer, Alphen aan den Rijn, 2002.

Buys, K. van den, Lelieveldt, P. ‘de openbare omroep en de productie en verspreiding van kunstmuziek in België en Nederland’. Artikel in: Grijp, L. (red). ‘Een Muziekgeschiedenis der Nederlanden’. Amsterdam University Press - Salomé, Amsterdam, 2001. p. 596-604

Carpenter, H. ‘The envy of the world: Fifty Years of the BBC Third Programme and Radio 3’. Phoenix Giant, London, 1997.

Doctor, J. R. ‘The BBC and Ultra-Modern Music, 1922-1936: Shaping a nation’s taste’. Cambridge University Press, Cambridge, 1999. p.187-334

Douglas, S. J. ‘Listening in; Radio and the American imagination’. University of Minnesota Press, Minneapolis, 2004.

Gushurst, W. ‘Popmusik im Radio: Musik-Programm Gestaltung und Analyse des Tagesprogramms der Deutschen Servicewelle 1975-1995’. Nomos Verlagsgesellschaft, Baden Baden, 2000.

Haan, J. de. Knulst, W. ‘Het bereik van de kunsten’. Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag, 2000. p. 1-2, 7, 32-33, 113-114, 200-214, 236.

Hendy, D. ‘Radio in the global age’. Polity Press, Cambridge, 2000. p. 131.

Huysmans, F. Haan, J. de. Broek, A. van den. ‘Achter de schermen: Een kwart eeuw lezen, luisteren, kijken en internetten’. Sociaal en Cultureel Planbureau, Den Haag, 2004.

77 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Johnson, J. ‘Who needs classical music’ Cultural Choice and Musical Value. Oxford University Press, New York, 2002.

Paap. W. ‘Het Radio-gevaar’. Artikel uit: De Muziek, officiëel orgaan van de Federatie van Nederlandsche Toonkunstenaarsvereenigingen, jaargang 1927/28. p. 167-170.

Peterson, R. A. ‘Audience and industry origins of the crisis in classical music programming: Towards world music’. p. 212. Artikel uit: Pankratz, D. B. Morris, V. B. ‘The future of the arts: Public policy and arts research’. Praeger, New York, 1990. p. 207-227.

Put, B. ‘Naar een omnivoor smaakpatroon: Recente verschuivingen in de programmatie van Radio3/Klara’. Uit: ‘Contra. stemmen over muziek’. Jaargang 3/3 januari-februari, 2004. Alamire muziekuitgeverij, Neerpelt.

Roche, W. von la. Buchholz, A. (Hrsg) ‘Radio-Journalismus’. List Verlag/Journalistische Praxis, Berlin, 2004.

Scannell, P. ‘Radio, television and modern life’. Blackwell Publishers, Oxford, 1996.

Smithuijsen, C. B. ‘Het luisterpeloton: Twee generaties concertgangers vergeleken aan de hand van Utrechtse abonnementhouders in 1961 en 1993’. Boekmanstudies, Amsterdam, 1997.

Stavinoha, L. ‘Veranderingen in muziekperceptie’. Doctoraalscriptie, Universiteit van Amsterdam, oktober 2003.

Wal, G. van der (red). ‘Ongehoord goed: Muziek op radio en televisie’. Sdu Uitgevers, Den Haag, 1998.

Wernsing, A. A. ‘E- und U-Musik im Radio’. Peter Lang, Europäischer Verlag der Wissenschaften, Frankfurt am Main, 1995.

Wijfjes, H. ‘Omroep in Nederland: vijfenzeventig jaar medium en maatschappij, 1919- 1994’. Waanders, Zwolle, 1995. p. 41-75

Zuiver, J. ‘Programmering van Radio 4, profileren of integreren’. Doctoraalscriptie, Universiteit Utrecht, 1992.

78 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Websites (01-06-’05)

www.radio4.nl www.klara.be www.bbc.co.uk/radio3 www.wdr.de/radio/wdr3 www.omroep.nl www.radionieuws.nl www.cim.be www.rajar.co.uk www.vrt.be www.klassiekemuziekgids.net www.vro-vrk.be www.concertzender.nl www.classicfm.nl www.dasganzewerk.de

( De afbeeldingen gebruikt in hoofdstuk vier zijn afkomstig van de websites van de desbetreffende zenders.)

79 Klassieke muziekprogrammering op de radio

SAMENVATTING

Het onderwerp van deze scriptie in brede zin is klassieke muziekradio. Vier verschillende zenders zijn betrokken bij het praktische onderzoek van deze scriptie; Radio 4 (Nederland), Klara (België), WDR 3 (Duitsland) en BBC 3 (Groot Brittanië). De programma’s van deze zenders waren mijn onderzoeksmateriaal voor een vergelijkend onderzoek. De vraagstelling die centraal stond tijdens dit onderzoek was de volgende:

Hoe wordt door verschillende klassieke muziekzenders met deze programmeringsparadox omgegaan?

Aan deze vraagstelling is een literatuurstudie vooraf gegaan. In het eerste hoofdstuk kwamen de volgende onderwerpen aan de orde; participatie en belangstelling voor klassieke muziek, veranderingen in luistergedrag en het luisterende publiek. Hieruit kwam naar voren dat een oudere en jongere generatie onderscheiden kan worden die andere belangstellingen en interesses heeft wat betreft participatie en belangstelling voor klassieke muziek. Ook kwam in dit hoofdstuk naar voren dat er veranderingen in luistergedrag zijn waar te nemen. Het luisteren naar de radio lijkt een secundaire activiteit te zijn geworden; iets wat je naast andere activiteiten doet, op de achtergrond.

Het tweede hoofdstuk was getiteld ‘Radio luisteren’. Hierin stonden de vragen wat is luisteren en wat houdt luisteren op de achtergrond centraal. Hier werd onderscheid gemaakt tussen luisteren en horen. Ook bleek dat men verschillende luisterhoudingen aan kan nemen; verschillende bewustzijnstoestanden. Er waren drie niveau’s te onderscheiden. In dit hoofdstuk kwam ook aan de orde dat de situatie ook bepalend is voor het luistergedrag. Verder werden er enkele functies van radio beschreven.

In het derde hoofdstuk werd nader ingegaan op klassieke muziek op de radio en op de vraag hoe wil klassiek muziek beluisterd worden. Het bleek dat veel muziek om primaire aandacht vraagt. De radio blijkt een secundair medium te zijn. Hier kwam de probleemstelling van dit onderzoek uit voort; hoe programmeert men die klassieke muziek die om aandacht vraagt op een begeleidend medium als radio? Vervolgens werden een aantal hypotheses gegeven.

Het vierde hoofdstuk bestond uit een presentatie van de resultaten van het praktisch onderzoek. Voor dit onderzoek zijn de week- en weekendprogramma’s van de desbetreffende zenders beluisterd. In totaal kwam dit neer op 187 uur en 30 minuten aan

80 Klassieke muziekprogrammering op de radio

radio-output. Ook werd extra aandacht besteed aan een actualiteitenprogramma van elk van de vier zenders. Tijdens het luisteren zijn luisterdagboeken bijgehouden waarin onder andere werd beschreven welke muziek werd gedraaid en welke onderdelen er in het programma zaten. Deze gegevens werden vervolgens in twee schema’s samengevat, een schema voor programma en programmeringsingrediënten en een schema voor het soort muziekrepertoire. Op deze manier kon van elke zender een karakterschets gemaakt worden.

De resultaten van deze analyse werden vervolgens in hoofdstuk vijf naast elkaar gezet en met elkaar vergeleken. Opvallende verschillen waren bepaalde muziekrepertoires die bij alle zenders op bepaalde tijden voorkwamen; bijvoorbeeld complexe muziek op de late avond. Meest voorkomende ingrediënten waren: interviews, cd-besprekingen, cultureel nieuws en reclame voor radioprogramma’s.

Tot slot werd in hoofdstuk zes geconcludeerd dat opviel dat bepaalde muziekrepertoires en programmaonderdelen op bepaalde momenten van de dag geprogrammeerd werden. Ook viel op dat bepaalde genres weinig of niet voorkwamen. Verder werden kleine verschillen in vormgeving van de programma’s en geconstateerd. Beperkingen waren het feit dat bij het categoriseren van muziek in muziekrepertoires altijd een ruis blijft bestaan en dat de beluisterde uitzendingen een momentopname vormen, het kan zijn dat een andere keer het programma anders wordt gepresenteerd. Ook zijn er een aantal vragen richting de programmeurs van de onderzochte zenders blijven liggen. Tot slot werd opgemerkt dat dit onderzoek een voorstudie kan zijn voor onderzoek van andere klassieke muziekzenders.

81 Klassieke muziekprogrammering op de radio

BIJLAGEN

1. Beluisterde week- en weekend uren / voorbeeld luisterdagboek

2. Uitzendschema Radio 4

3. Uitzendschema WDR 3

4. Uitzendschema Klara

5. Uitzendschema BBC 3

6. Marktaandeel Radio 4

7. Marktaandeel WDR 3

8. Marktaandeel Klara

9. Marktaandeel BBC 3

10. Overzicht gegevens beluisterde actualiteitenprogramma’s / meest karakteristieke

uitzending

82 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Bijage 1: Data beluisterde uren / voorbeelden luisterdagboek

Radio 4 Weekdag Beluisterde uren: 7:00 – 13:00 (24 jan ’05) 13:00 – 20:00 (25 jan ’05) 20:00 – 1:00 (31 jan ’05) Zaterdag Beluisterde uren: 7:00 – 13:00 (22 januari 2005) 13:00 – 17:00 (26 februari 2005) 17:00 – 18:00 (9 april 2005) 18:00 – 1:00 (29 januari 2005) Zondag Beluisterde uren: 9:00 – 14:00 (6 februari 2005) 14:00 – 17:00 (27 februari 2005) 17:00 – 18:00 (10 april 2005) 18:00 – 20:00 (6 februari)

WDR 3 Weekdag Beluisterde uren: 06:00 – 12:00 (1 feb ’05) 12:00 – 17:00 (2 feb ’05) 17:00 – 0:00 (1 feb ’05) Zaterdag Beluisterde uren: 12:00 – 18:00 (29 januari 2005) 18:00 – 0:00 (26 februari 2005) Zondag Beluisterde uren: 06:00 – 18:00 (6 maart 2005) 18:00 – 0:00 (27 februari 2005)

Klara Weekdag Beluisterde uren: 7:00 – 13:30 (28 jan ’05) 13:30 – 18:00 (31 jan ’05) 18:00 – 0:00 (26 jan ’05) Zaterdag Beluisterde uren: 10:00 – 12:00 (12 februari 2005) 12:00 – 13:00 (5 februari 2005) 13:00 – 17:00 (5 maart 2005) 17:00 – 18:00 (29 januari 2005) 18:00 – 19:00 (5 februari 2005) 19:00 – 0:00 (5 maart 2005) Zondag Beluisterde uren: 7:00 – 13:00 (30 januari 2005) 13:00 – 19:00 (6 maart 2005) 19:00 – 0:00 (30 januari 2005)

BBC 3 Weekdag Beluisterde uren: 08:00 – 13:00 (Nlse tijden) (26 jan ’05) 13:00 – 18:00 (27 jan ’05) 18:00 – 01:00 (28 jan ’05) Zaterdag Beluisterde uren: 09:00 – 18:30 (5 februari 2005) 18:30 – 23:00 (2 april 2005) 23:00 – 0:00 (5 februari 2005) Zondag Beluisterde uren: 07:00 – 12:00 (23 januari 2005) 12:00 – 17:45 (30 januari 2005) 17:45 – 0:00 (6 februari 2005)

83 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Voorbeeld luisterdagboek weekdag

Maandag 24 januari 2005 Radio 4 7:00uur t/m 13:00uur

P = presentator C = componist U = uitvoerenden M = muziekstuk Mus = Musicologisch

7:02u, programma: Viertakt (NPS) Presentatie: Hans Haffmans, m, klinkt wel goed, wat ouder

7:00u nieuws en filemelding. 7: 01 ‘Radio 4 klassiek… de NPS met Viertakt’ (soort jingle, vrouwenstem) 7:02 Presentator Hans Haffmans vervolgt. Violist, concerten, in dit uur muziek van Williams Haydn. Aank: Nu Cesar Koei..? (7:02 muziek) (symf) 7:10 Afkondiging: C info er voor en er na, M + C. Aank.‘Haydn’ (muziek zet in) (vermeld geen M of U) (piano) 7:16 Afkondiging: Mozart, beethoven en haydn zat 30 jaar lang… C U M. ‘Het is 17over7.’ Aank. De engelse C Vaughan Williams, een compositie M over…(vermeld geen U) (7:18 muziek). (viool begint alleen, klinkt een beetje chineesachtig, mooi, later komt het (strijk-) orkest erbij. (20ste eeuws toegankelijk) 7:31 Afkondiging: U (ah krijgen we toch nog te horen), C, M. 2 over half 8. Aank. Mozart, vertelt over verkoop muziek/uitgever, te moeilijk, onverkoopbaar. (muziek zet in 7:32) (piano en trio) (kamer) 7:46 Afkondiging: MCU. 7:46 Presentator vermeldt tijd, dit is viertakt, verkeersinformatie. 7:47 (P vertelt wat er in de ochtendkranten staat) In concertgebouworkest, iemand was daar. Tango orkest. Wagenaars tangowals bij het kco. Verder kindermusical, verhaal, U. Meer info te vinden op internet theaterterra.nl En dan iets uit NRC over Diaghilev. Trouw: twee vacatures worden genoemd. Aank. C Boccherini, M, U (symf.) 7:59 Afkondiging: MCU. Het eerste uurtje viertakt zit erop. Website. Zometeen interview met iemand die functie heeft gekregen in Japan 8:00 Nieuws, weer 8:03 ‘radio 4 klassiek...de nps met viertakt… presentatie hans haffmans.’ (vrouwenstem) 8:03 P vertelt wat er in het volgende uur komt. C Schumann, tweede pianotrio, ging op verjaardagvan vrouw in première. Citaat van Klara. Is nog wat van bewaard gebleven. (8:04 muziek zet in) (kamer) 8:10 Afkondiging:..gemist.. Hij vertelt over een opera van verdi, dat te zien was afgelopen weekend (matinee). Jerusalem. Herhaling morgenavond 20:00u. (er wordt muziek ingezet, onaangekondigd. Vind ik eigenlijk niet zo vervelend, als ze straks maar vertellen wat het is.) (kamer) 8:17 Afkondiging, aha Vivaldi CMU. 8:17 verkeersinformatie 8:18 begint over js bach, zijn zonen. Maar er waren ook bachen voor js bach, bijv johan christoph. Ankedote van wat cph e bach zei over stuk van christoph dat js speelde.. M muziek zet in (8:19) (orkest en zang) (cantate)

84 Klassieke muziekprogrammering op de radio

8:28 Afkondiging:CMU. P doet tijdvermelding. Nls jeugdstrijkorkest, japans ensemble in osaka> iemand heeft daar nieuwe functie? Interview. NLs jeugd orkest blijft hij dirigeren. Is ook barokviolist. Deze week doet hij kleine toernee, bij bachvereniging. ‘euridice’ Hij vertelt wat hoe dit programma eruitziet. (8:34) afsluiting Johannes Leertouwer. P vertelt wanneer uitvoeringen zijn en of er nog kaartjes zijn. 8:35 Aank. U (johannes leertouwer, Bachverenigingu) C lotti. (koor) 8:39 Afkondiging: U M C. tijd + programma vermelding. ‘Rimsky Korsakov’ (muz. zet in 8:39) (piano en blaasorkest, kamer) 8:49 Afkondiging MCU. 8:49 verkeersinformatie 8:50 er wordt muziek ingezet. (clavecimbel, zang) (lied) 8:54 Afkondiging: oud Spaans liefdesliedje U. 8:54 Concertaankonding vanavond. P laat een fragment uit het Straussconcert horen. (symf) 8:58 Afkondiging: U, M, C Vanavond compleet in theater…. Dat wordt een mooie avond. Zometeen na het nieuws de klassieken met jeroen brouwer 8:58 ‘Radio 4 klassiek’ (vrouwenstem, steeds dezelfde) (een zeer herkenbare jingle) 8:58 reclame: overgewicht SIRE – vanavond 9 uur NPS NL3 – aandelenfonds ABN –

9:00 nieuws en weer. 9:01 Bechstein center in Woerden, piano’s en vleugels – geefwijzer.nl donateursvereniging – www.21minuten.nl –

09:02u, programma: De Klassieken (AVRO) Presentatie: Mark Brouwers, vlakke stem, klinkt wel aardig, niet spetterend.

9:03 ‘Radio 4 klassiek… de AVRO met de klassieken…presentatie Mark Brouwers’ (deze regel was wel erg voorspelbaar…! V) 9:03 Muziekinzet (geen aank) (symf) 9:08 goeiemoregen bij… u hoorde Tsjaikovsky, polonaise uit evgeni onegin, U P vertelt dat deze week in het teken staat van diaghilev, veel russische muziek te horen deze week in de klassieken, op tv. Aank: MCU (piano) (Rachmaninov, pianosonate nr 2 in Bes, Jean Yves Thibaudet. (muz zet in 9:10) (Hij vertelde ook nog ergens dat het mooie muziek was om wakker mee te worden….. Is waarschijnlijk niet op elke luisteraar van toepassing.. als je net je bed aankomt voel je je aangesproken, maar anders denk je….. hallo! Ik ben al twee uur op!) (kamer) 9:27 Afkondiging: MCU vandaag 24 jan, blik op de klassiekkalender, verjaardag 293e verjaardag, Frederik de Grote. Vertelt iets over hem. Componeerde symfonieën. Nu symfonie in D, C, U (kamerorkest). Leuk om eens te horen, zeker als je zelf fluit speelt.. 9:40 Afkondiging: MCU. Tijd, u luistert naar… Aank: Vorige keer dat we dit stuk draaiden…Berlioz… veel reacties, nu andere uitvoering. Les nuits d’été (lied) 10:13 Afkondiging MUC

‘Radio 4 klassiek de Avro met de klassieken’ (v) 10:13 aank. Begint over ensemble te praten, werkwijze van het ensemble, al 32 jaar Orpheus chamber orchestra. Vandaag in een stuk van C Dvorak, M, nogmaals U (orpheus, Kamer) Serenade in E B. 52. 10:37 Afkondiging.CMU. Serie met grote muziekensembles. Tijd en programma vermelding. Aank. Mozart, info rond muziek. M (kwintet in Es KV 407, hoorn), U (kamerorkest, Academy of Ancient Chamber Ensemble) (+/-10: 43 muziek zet in) (kamer)

85 Klassieke muziekprogrammering op de radio

11:04 Afkon. Kort, heel kort verhaal omtrent persoon waarvoor Mozart het stuk componeerde. 11:05 ‘Jingletje’ van klassieke muziek, ‘Radio 4 klassiek.. de avro met de klassieken’ 11:05 Er wordt muziek ingezet. (geen aank) (kamer) 11:24 Afkondiging: UMC. Hij vond het een mooie dialoog tussen twee instrumenten. Een andere dialoog, piano solo, Scriabin (stond niet in playlist). (kamer) 11:26 Afkon: MCU. P vertelt over het programma van het Diaghilev (festival?). De Avro gaat daar de gehele week aandacht aan besteden op radio en tv. Rond middernacht zal er op ned 2 een diaghilev journaal gepresenteerd worden. Verder is er een webradiokanaal. In ‘De Klassieken’ zal elke dag een stuk gedraaid worden waar Diaghilev een rol heeft gehad. Nu MCU ( Vuurvogel, Stravinsky, Russisch Nationaal Orkest). (11:28 muz zet in) (symf) 11:59 Afkon. UMC. Aankondiging van wat er morgen te horen is. www.avro.nl Zometeen vers op 4 11:58 jingle radio 4 muz radio 4 klassiek 11:58 reclame: aandelenfonds ABN (aaH!! Weer!!) – OHRA gouden handdrukverzekering – 12:00 nieuws

12:02u, programma: Vers op 4 (AVRO) Presentatie: (m) Roland Kieft

12:03 radio4vrouwstem kondigt het programma aan en wordt een tune ingezet. Deze wordt uitgefade en presentator begint. Hij zegt dat dit de oude tune is… Wat komt er vandaag… Er zijn een paar vlokje gevallen dus is hier de sleigh ride. Aank M. 12:08? Afkon. MUC. Opname eind jaren 50. Korte werken van Delius zullen door het hele programma heen te horen zijn. Nu tweede cd, internetbezoekers gaven hier meeste stemmen. Verschillende componisten. Bachen, Conti. Languet animamea, CANtate. MCU. (12:10) (bah.. hier vind ik niet veel aan) (Cantate> categorie oratorium?) 12:24 Afkon; puur. Lamento nieuwste cd van dit gezelschap. Aank: We keren terug naar … Delius on hearing a first cuckoo in spring.(dit stuk lijkt me meer aan te spreken, toch leuk dat ik mijn mening hierover mag geven via internet…) (symf) 12:32 afkondiging puur, Nu begint hij over andere cd, met drie liederen, tekst frans von schober, zang en piano. Schubert (lied) 12:45 Afk. lied viola , Franz Schubert . Cd Delius weer. ‘hermalin prelude’ (symf) 12:51 CMU. Vertelt over contact tussen Beachum en Delius. Staan samen op cd, opname jaren 50. Aank tot slot, nog 1 keer Schubert. Combinatie pianosonate en liederen. Nu 3e deel scherzo allegro vivace, titel niet verstaan. (piano) (kamer) 12:57 afk. MC nog een cantate van c ph e bach. (cantate) ‘selma’cd speellijst en stem uitbrengen www.avroklassiek.nl Morgen is vers op 4 er weer afl. 97. Mmh dan ga ik maar eens even kijken op die website! 13:00 NOS nieuws.

Op de website zag ik ook een plaatje van Frederik de Grote. Leuk als je eerst een verhaal op de radio hebt gehoord en het vervolgens terug ziet, visueel, op internet.

86 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Voorbeeld luisterdagboek weekenddag

Zondag 23 januari 2005 BBC 3 8:00uur t/m 13:00uur (GB tijd 7:00u t/m 12:00u)

8:00u, programma: Morning on 3 (GB 7:00u) Presentatie: (m) Martin Handley

8:00 nieuws (nieuwspresentator kondigt programma aan en vervolgens is Martin Handley te horen (zie hieronder) 8:03 presentator: Martin Handly, m, aardige stem, middelmatige leeftijd (50+?) ‘Goodmorning and welcome to the programm’ Begint verhaal over componist te vertellen. (Karlowitz) en soort anekdote eromheen (om het stuk). Muziek wordt ingezet 8:04 (‘Lithuan rhapsody’ BBC Philharmonic) (symf.) 8:21 Afkondiging vorige:MCU. Karlowitz 32 j toen hij stierf… 8:22 reclame voor een ander muziekprogramma tussendoor. Fiddle. Stephanie Hughs, join me.. 8:22 P vermeldt dat straks debussy te horen is, but first Morales. Geeft info over C. (Morales) Vervolgens over U. Vertaalt titel, iets met lord. (er zit een psalm bij) Muziek wordt ingezet (8:23) (koormuziek) 8:37 Afkondiging vorige: MCU. Hij vermeldt nog even dat er om 1 o’clock ook zulk soort muziek gedraaid zal worden, portugal music. Nu Debussy. Info over C, gisteren waren 1 t/m6 te horen. Info over U. Hij verklaart de titels van de preludes. (Les Preludes Book 1 nrs 7-12, Debussy, U Krystian Zimmerman). ‘But we begin on a stormy atlantic’muziek wordt ingezet (8:40) (piano solo) 9:01 Afkondiging vorige: MCU ‘time for news’ 9:01 nieuws en weer 9:04 coming up in this programm. Gisteren was ook al iets van Schubert gedraaid, nu het credo. Info over C… U? niet gehoord, kan ik gemist hebben. (koormuziek + orkest) 9:16 Afkondiging vorige:U. Next music. Info over C (Busoni), U Duo Pepicelli. Muziek wordt ingezet (9:18) (kamer) 9:25 Afkondiging: M(C?)U 9:25 reclame voor een programma op woensdag over een celliste. Join me, Andrew McGregor 18:30. 9:26 This is morning on 3 9:26. P Begint over C Brahms te vertellen. En over het stuk waar het om gaat. Vermeld geen uitvoerders. Het origineel van Händel waarop Brahms ‘gevarieerd’ heeft wordt ingezet. (kamer) 9:31 Vervolgens vertelt hij verder over de variaties van Brahms en de uitvoerders. Nu wordt de muziek voor ‘Variations and Fugue on an Theme of Handel’ (symf) ingezet. (9:32) 10:00AfkondigingCMU. Thank you very much…tijd voor het nieuws. Volgens mij noemde hij nog wat van een ander programma….?

10:00u, programma: The Cowan Collection (GB 9:00u) Presentatie: (m) (Rob Cowan)

10:00 nieuws en weer. You’r e listening to bbc 3 now Rob Cowan 10:04 Cowan neemt het over. Begint te vertellen over een cd... Begint dan met waar hij het programma mee wil openen, Berlioz les Troyens – Troyan March. (symf.)

87 Klassieke muziekprogrammering op de radio

10:09 Afkondiging: CMU. Hij spreekt de luisteraars aan, ‘..remind you that.. ‘om te herinneren aan de website, als men wil weten op welke cd de stukken staan, dan kan men na afloop van het programma terecht op de website voor de nodige informatie. Vervolgens kondigt hij het volgende stuk aan, C Donizetti, Cavatina uit opera La Zingara vertelt kort verhaal, dan uitvoering, muziek zet in (10:10) 10:15 Afkondiging:C?MU. Kondigt volgende aan, vertelt over Bartok C ietwat musicologisch, 1980 recording by Murray Perahia. (kamer) 10:23 Afkondiging:CMU. But as for now, mendelssohn. 3 delen, 8 min. (psalm 98 op. 1Singet dem Her rein neues Lied) Hij noemt titel, duur en vervolgens U. (koor en orkest) (Gulbenkian Choir en orchestra). 10:32 Afkondiging:MUC. Budgetprice. Begint over twee componisten te praten, zegt geen naam…is dit een spelletje? Zoiets, je kunt er niets mee winnen. Dit onderdeel is getiteld ‘innocent ear’ waarschijnlijk om de waardering van het stuk niet door de titel of componist te laten beïnvloeden? (10:33) (kamer) 10:45 Afkondiging: U. Scarlatti, english concert, recording from 1984. Aankondiging, Wautavaara, Helsinki philharmonic orchestra. Vertelt verhaal om titel heen. Maar ook een personal memory, vertelt een kleine persoonlijke anekdote. Muziek zet in.(10:46) (20ste eeuws toe.) 10:57 Afkondiging: less then 10 years old, en hij heeft het gevoel dat hij het stuk al jaren kent. CMU, 1996. Hij is benieuwd wat de luisteraar van dit stuk vind, email of bel of schrijf. Ik vond het eigenlijk wel een heel mooi stuk, spreekt wel aan als je het stuk zelf mooi vindt, dat de presentator dit ook vindt en vraagt dit in feite te delen. Ja! Ik vond het ook zo mooi, lovely! Aankondiging purcell, vertelt titel/M, daarna U (Gabriel consort and players) (brits componist) (koor) +/-11:09 Afkondiging:MCU. 1990. Chopin, heeft het over zijn cd’s… Stefan Askenase U geeft hij info over. Nu rondo a la krakowiak in F op.14 voor piano en orkest> Haags Residentieorkest olv Willem van Otterloo. (11:10) Klinkt mooi… (kamer) 11:25 Afkondiging MCU. Bargain hunter choice. Vertelt over de cdbox.. nu z’n tweede onaangekondigde stuk ‘Innocent ear’, vrij onbekend, hij zal na het stuk vertellen wat het is. Muziek zet in (11:26) (symf) 11:38 Afkondiging:CMU. Kienzl, vertelt wat heel kort over C, dan wat M en wie U het uitvoert. (Selig sind, Fritz Wunderlich (tenor), kinderkoor uit München en een orkest)(11:39) 11:46 Afkondiging:MCU. Begint over een andere opname, balletmuziek van massenet, le cid. Door het israelisch philharmonisch orkest. Muziek zet in (11:46) (symf.) 12:04 Afkondiging:MCU. Next composer balletmusic too, Schmelzer, korte info C, Sonata, Concentus musicus, olv nikolaus harnoncourt. Muziek zet in (12:06) (ensemble?). 12:10 Afkondiging: CMU. But before Brahms, liszt. Pianist pavel serebryakov + state symphony orchestra (russian) muziek zet in (12:11) 12:27 Afkondiging:CMU. To close today, another conductor> Bernard Haitink. Brahms, serenade no. 2. Muziek zet in (12:28). 12:57 Afkondiging:CMU. .. geeft cd gegevens.. Next week.. noemt een aantal…write with any ideas. (hij zegt zoals hij altijd afsluit), email en schrijven. And do keep listening. Aflsuiting met een jingle, reclame voor een programma(12:59)… Stephanie Hughs 2 o’clock. Ander programma conductor files.. (mannenstem).. 12 o’clock volgende progamma begint.(13:00). Dus geen nieuws.

88 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Bijlage 2: Uitzendschema Radio 4

Bron: www.radio4.nl augustus 2004. N.B. Het programma ‘Klaviermuziek aan tafel’ is sinds september 2004 vervangen door het programma ‘Ongehoord’. Het programma ‘Vocaal plezier met…’ is sinds september 2004 vervangen door ‘Muziek aan tafel met Ernst Daniel Smit’.

89 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Bijlage 3: Uitzendschema WDR 3

Montag bis Freitag Samstag Sonntag 06.00 Nachrichten 06.00 Nachrichten 06.00 Nachrichten 06.05 Mosaik 06.05 Mosaik 06.05 WDR 3 am 7.00 Themen des Tages 7.00 Themen des Tages Sonntagmorgen 7.50 Kirche in WDR 3 7.50 Kirche in WDR 3 7.00 Nachrichten 8.00 Nachrichten 8.00 Nachrichten 8.30 Lebenszeichen 09.00 Nachrichten 09.00 Nachrichten 9.00 Nachrichten 09.05 Klassik Forum 09.05 Klassik Forum 9.05 Geistliche Musik 11.45 ZeitZeichen 11.45 ZeitZeichen 11.45 ZeitZeichen

12.00 Nachrichten 12.00 Nachrichten 12.00 Nachrichten 12.05 WDR 3 am Mittag 12.05 WDR 3 am Mittag 12.05 Gutenbergs Welt 13.00 Themen des Tages 13.00 Themen des Tages 13.00 Themen der Zeit 14.45 HörZeichen 14.45 HörZeichen 13.15 WDR 3 am Mittag

15.00 Nachrichten 15.00 Nachrichten 15.00 Nachrichten 15.05 Musikpassagen 15.05 WDR 3.pm 15.05 WDR 3 PHON 17.00 Nachrichten 18.00 Themen des Tages 16.00 Musikhaus WDR 17.05 Resonanzen 18.15 VESPER 18.00 Themen des Tages 18.00 Themen des Tages 19.00 Nachrichten 18.15 Ariadne 19.00 Nachrichten 19.05 Gedanken zur Zeit 19.00 Nachrichten

19.45 TagesZeichen 19.05 Forum WDR 3

20.00 Nachrichten 20.00 Nachrichten 20.00 Nachrichten 20.05 WDR 3 Konzert 20.05 WDR 3 Konzert 20.05 Bühne: Radio 22.00 Mo: WDR 3 PHON 22.00 WDR 3 Nachtmusik 23:00 Nachrichten Di: WDR 3 DISKURS 23.00 Nachrichten 23.05 WDR 3 open Mi: WDR 3 HOERSPIEL 23.05 WDR 3 open Studio Neue Musik

Do: WDR 3 ART Studio Akustische 23.00 Nachrichten Kunst

23.05 WDR 3 open Mo: pop drei Di: SoundWorld Mi: Studio elektronische Musik Do: WortLaut Fr: FreiRaum

Bron: www.wdr.de/radio/wdr3

90 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Bijlage 4: Uitzendschema Klara

maandag tot vrijdag Zaterdag zondag

00.08 Nachtegaal Nachtegaal Nachtegaal

07.05 Herman De Winné Herwig Verhovert Herwig Verhovert 09.05 Sylvia Broeckaert 10.05 Fred Brouwers Aladdin Polyfolie

12.05 -, Alinea Volgeboekt Rondas

13.00 Nieuws & Actueel Tosca 13.30 Nicole Van Opstal Kompas

15.05 Lut Van der Eycken De Vuurproef 17.00 Fresco De Harde Schijf Visioenen 18.10 Rans De Tuin van Eden 19.00 Het Gelag

20.00 Podium Scala Come Sunday 22.00 Mixtuur

23.00 Jazz 22.30 Hemel en Aarde

91 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Bijlage 5: Uitzendschema BBC 3 24 januari 2005 tot en met 30 januari 2005 Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saturday Sunday 24 Jan 25 Jan 26 Jan 27 Jan 28 Jan 29 Jan 30 Jan morning 07:00 07:00 07:00 07:00 07:00 07:00 07:00 Morning on 3 Morning on 3 Morning on 3 Morning on 3 Morning on 3 Morning on 3 Morning on 3

10:00 10:00 10:00 10:00 10:00 09:00 09:00 CD Masters CD Masters CD Masters CD Masters CD Masters CD Review The Cowan Collection

afternoon 12:00 12:00 12:00 12:00 12:00 13:00 12:00 Composer of the Composer of the Composer of the Composer of the Composer of the The Early Music Private Passions Week Week Week Week Week Show 13:00 13:00 13:00 13:00 13:00 13:00 14:00 The Early Music Lunchtime Lunchtime Lunchtime Lunchtime Concert Lunchtime Discovering Show Concert Concert Concert Concert Music 14:00 14:00 14:00 14:00 14:00 Afternoon 14:00 15:00 Sunday Gala Afternoon Afternoon Afternoon Performance Afternoon World Routes Performance Performance Performance Performance 15:30 15:40 16:00 The Conductor 15:40 15:40 15:40 Making Tracks 15:40 Jazz Line-Up Files Making Tracks Making Tracks Making Tracks Making Tracks 16:00 17:00 16:00 16:00 16:00 16:00 Brian Kay's Light 16:00 Jazz Record 3 for all Stage and Voices Choral Evensong Programme Jazz Legends Requests Screen 17:45 17:00 17:00 17:00 17:00 lebrecht.live 17:00 In Tune In Tune In Tune In Tune In Tune

evening 19:30 19:00 19:30 19:30 19:30 18:00 18:30 Performance on Performance on Celebrating Jackie Performance on 3 Performance on Jazz File Performance on 3 3 3 3 00:00 21:30 18:30 21:30 20:40 Composer of the Night Waves 20:05 Opera On 3 20:15 Night Waves Twenty Minutes Week Twenty Minutes Drama on 3 22:15 19:05 22:15 21:00 01:00 Late Junction 20:25 Interval 21:30 Late Junction Performance on Through the Night Performance on Ivan Klima 3 3 00:00 19:45 00:00 05:00 Composer of the Opera On 3 22:15 Composer of the 22:00 Through the Night Week 21:30 20:30 Andy Kershaw Week Night Waves Night Waves The Met Opera Quiz 00:00 22:30 22:15 21:00 Composer of Late Junction Mixing It Opera On 3 the Week

00:00 23:30 21:45 Composer of the Jazz on 3 The Verb Week 22:30 Between The Ears 23:00 Hear And Now

Om 1:00 uur en 5:00 uur beginnen de programma’s ‘Through the night’. Bron: http://www.bbc.co.uk/radio3/schedule/2005/01/24/week/ (19-05-’05)

92 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Bijlage 6: Luistercijfers Radio 4, januari – februari 2005 Luisterdichtheid Hieronder vindt u een overzicht van de luisterdichtheid van Periode januari/februari 2005 Doelgroep Totaal 10 jaar en ouder Dagen Maandag-Zondag Tijdvak 0700-2400

ORN 2,9 % Radio 538 2,3 % Radio 2 2,1 % Sky Radio 101 FM 1,9 % Radio 1 1,6 % Radio 3 FM 1,2 % Noordzee FM 0,9 % Radio 10 FM 0,9 % Radio Veronica 0,8 % CRN 0,5 % RTL FM 0,5 % Yorin FM 0,5 % Classic FM 0,4 % Radio 4 0,4 % Arrow Classic Rock 0,3 % 747 AM 0,2 % Arrow 90.7FM 0,1 % Business Nieuws 0,1 % SLAM FM 0,1 %

Weekbereik Hieronder vindt u een overzicht van de weekbereik van Periode januari/februari 2005 Doelgroep Totaal 10 jaar en ouder Dagen Maandag-Zondag Tijdvak 0700-2400

ORN 25,5 % Sky Radio 101 FM 25,0 % Radio 538 24,7 % Radio 1 20,9 % Radio 2 20,6 % Radio 3 FM 14,3 % Noordzee FM 14,1 % Radio Veronica 10,3 % Yorin FM 9,6 % Radio 10 FM 8,4 % CRN 8,0 % RTL FM 6,7 % Classic FM 6,6 % Radio 4 6,0 % Arrow Classic Rock 5,2 % 747 AM 4,5 % SLAM FM 2,4 %

93 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Arrow 90.7FM 2,3 % Business Nieuws 1,9 %

Luistertijd Hieronder vindt u een overzicht van de luistertijd in uren en minuten Periode januari/februari 2005 Doelgroep Totaal 10 jaar en ouder Dagen Maandag-Zondag Tijdvak 0700-2400

Uren Minuten ORN 3 : 27 Radio 538 2 : 44 Radio 2 2 : 29 Sky Radio 101 FM 2 : 15 Radio 1 1 : 54 Radio 3 FM 1 : 25 Noordzee FM 1 : 04 Radio 10 FM 1 : 04 Radio Veronica 0 : 57 CRN 0 : 35 RTL FM 0 : 35 Yorin FM 0 : 35 Classic FM 0 : 28 Radio 4 0 : 28 Arrow Classic Rock 0 : 21 747 AM 0 : 14 Arrow 90.7FM 0 : 07 Business Nieuws 0 : 07 SLAM FM 0 : 07

Marktaandeel Hieronder vindt u een overzicht van het marktaandeel van Periode januari/februari 2005 Doelgroep Totaal 10 jaar en ouder Dagen Maandag-Zondag Tijdvak 0700-2400

ORN 15,0 % Radio 538 11,9 % Radio 2 11,1 % Sky Radio 101 FM 9,9 % Radio 1 8,4 % Radio 3 FM 6,3 % Radio 10 FM 4,8 % Noordzee FM 4,5 % Radio Veronica 4,4 % CRN 2,8 % Yorin FM 2,8 % RTL FM 2,5 % Classic FM 2,3 % Radio 4 2,0 %

94 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Arrow Classic Rock 1,8 % 747 AM 0,9 % SLAM FM 0,7 % Arrow 90.7FM 0,6 % Business Nieuws 0,3 % Bron: Intomart CLO Bron: www.radionieuws.nl (onder kopje luistercijfers)

95 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Bijlage 7: Informatie marktaandeel WDR 3; verkregen via website en emailcorrespondentie met WDR-Pressestelle.

WDR Hörfunk weiter an der Spitze – 7,44 Millionen Hörer in NRW / Wolfgang Schmitz: „WDR-Radioprogramme sind unverzichtbar“

Köln, 9.3.2005. Der Westdeutsche Rundfunk hält mit 7,44 Millionen Hörern montags bis freitags weiter die Spitzenposition in NRW. Das ist das Ergebnis der heute in Frankfurt veröffentlichten Media Analyse MA 2005 I. Die WDR-Radioprogramme erreichten mit 54,2 Prozent deutlich mehr als die Hälfte der nordrhein-westfälischen Bevölkerung ab 14 Jahre.

Wolfgang Schmitz, stellvertretender WDR-Hörfunkdirektor: „Die WDR-Radioprogramme haben sich einmal mehr als unverzichtbar für die Hörerinnen und Hörer in Nordrhein-Westfalen erwiesen. Wir bieten eine Mischung aus umfassender und seriöser Berichterstattung, umfang- reichen Serviceangeboten, einem qualitätsvollen Kulturprogramm und nicht zuletzt bester Unterhaltung. Damit leistet der WDR auch einen entscheidenden Beitrag zur Erhaltung einer vitalen Radiolandschaft.“

Auch im bundesweiten Vergleich konnte der WDR Hörfunk seine Spitzenposition verteidigen. Mit Eins Live, WDR 2 und WDR 4 sendet der WDR drei der fünf meistgehörten Radio-Programme in Deutschland.

Eins Live hörten montags bis freitags 2,58 Millionen Menschen ab 14 Jahre in NRW. Das junge Radio, das in diesem Jahr sein zehnjähriges Bestehen feiert, erreichte eine Tagesreichweite von 18,8 Prozent.

Das aktuelle Informationsprogramm WDR 2 wird montags bis freitags von 2,50 Millionen Menschen ab 14 Jahre in NRW gehört, das entspricht einem Zuwachs von 80.000 Hörern. Die Tagesreichweite liegt bei 18,2 Prozent.

WDR 3 – das Kulturprogramm – wurde montags bis freitags von 0,28 Millionen Menschen in NRW eingeschaltet. Das entspricht einer Tagesreichweite von 2,0 Prozent.

WDR 4 erreichte 2,96 Millionen Hörer und hat damit seine Reichweite um 0,6 Prozentpunkte auf 21,5 Prozent ausgebaut.

Das Wortprogramm WDR 5 wurde montags bis freitags von 0,37 Millionen Menschen eingeschaltet. Seine Tagesreichweite liegt damit bei 2,7 Prozent.

Die Hörfunknutzung in NRW ist seit der letzten Media Analyse im Juli 2004 leicht gestiegen. Der Anteil der Menschen, die montags bis freitags mindestens einmal täglich ein Radioprogramm gehört haben, lag bei 11,02 Millionen oder 80,2 Prozent (MA 2004 II: 11,0 Millionen/80 Prozent).

Für die Media Analyse 2005 I wurden insgesamt 59.698 Personen ab 14 Jahren interviewt, davon etwa 8.554 in Nordrhein-Westfalen. Die MA ist eine von der Arbeitsgemeinschaft Media Analyse getragene Standarduntersuchung zur regelmäßigen Erhebung von Medien- nutzungsdaten. Beim Hörfunk stellt die MA die größte regelmäßige Befragung dar, die repräsentative Ergebnisse für die Deutsch sprechende Bevölkerung ab 14 Jahren erbringt (in NRW 13,76 Millionen). Ermittelt wird vor allem, für welche Programme sich die Hörer am Tag vor der Befragung entschieden haben („Hörer gestern“). Die Ergebnisse der MA werden zweimal im Jahr – im März und im Juli – veröffentlicht.

Rückfragen: WDR-Pressestelle, Kristina Bausch Tel. 0221/220-4607 [email protected]

Bron: http://www.wdr.de/unternehmen/quoten/hoerfunk/presse.jhtml (19-05-’05)

96 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Dear Mr. Krijgsman,

our recent Media Analysis shows: WDR 3 reaches in Germany from monday till friday an average of 309.000 listeners. In North Rhine-Westphalia WDR 3 has from monday till friday an average of 280.000 listeners – which means an average market share of 2,0 % per day. I’m sorry but I can give you the market shares of WDR 3 only for North Rhine-Westphalia because we don’ t collect these data for Germany.

I hope these informations will help you.

Kind regards Nina Forst

Nina Forst WDR-Pressestelle Appellhofplatz 1 50667 K*ln

Tel: 0221/220 -4869 Fax: 0221/220 -4910

Bron: email correspondentie (03-06-’05)

97 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Bijlage 8: Gemiddeld dagbereik en marktaandeel Klara, regio noord, januari – maart 2005

Gemiddeld Gemiddeld Radio's Marktaandeel (%) dagbereik ('000) dagbereik (%)

Radio 2 (VRT) 1 633,9 31,4% 34,75 Radio Donna (VRT) 1 188,0 22,8% 18,73

Q-Music 750,8 14,4% 12,20

Radio 1 (VRT) 750,1 14,4% 9,28

Studio Brussel (VRT) 431,5 8,3% 5,33

4FM 293,1 5,6% 4,68

Klara (VRT) 165,2 3,2% 2,09

Belgian local NL 95,4 1,8% 1,73

Radio Contact (Nederlandstalig) 117,5 2,3% 1,56

Radio Mango 42,8 0,8% 1,07

TOP radio 84,3 1,6% 0,98

Minerva 38,3 0,7% 0,96

Antwerpen 1 38,4 0,7% 0,57

Foreign (Germany) 19,6 0,4% 0,55

Radio indeterminee/Onbepaalde radio 35,2 0,7% 0,45

Roeland 9,6 0,2% 0,37

Foreign (Netherlands) 32,6 0,6% 0,36

Belgian Other NL 16,2 0,3% 0,33

Contact Vlaams Brabant 14,8 0,3% 0,32

Nostalgie (Nederlands) 18,5 0,4% 0,24

L.R.G 6,0 0,1% 0,21

Radio Contact (Francophone) 15,1 0,3% 0,20

VBRO 7,1 0,1% 0,18

Be One 11,9 0,2% 0,17

Radio Nostalgie (Francophone) 7,0 0,1% 0,17

Beverland 9,1 0,2% 0,16

Randstad 10,6 0,2% 0,15

GO FM 5,9 0,1% 0,14

C-Dance 14,3 0,3% 0,12

RGR (Power Station) 10,0 0,2% 0,11

RTL France 6,2 0,1% 0,11

Viva 4,8 0,1% 0,11

FM Limburg 13,3 0,3% 0,10

Sporza (VRT) 12,0 0,2% 0,09

Classic 21 (RTBF) 12,0 0,2% 0,09

Hit FM 6,4 0,1% 0,09

Bel RTL 6,1 0,1% 0,09

Cool FM 9,6 0,2% 0,08

Ham 3,4 0,1% 0,08

Contact Plus 3,4 0,1% 0,08

Internet Others 5,6 0,1% 0,07

Musiq'3(RTBF) 70 01% 006

98 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Foreign (UK) 6,7 0,1% 0,06

NRJ 10,0 0,2% 0,05

Klara Continuo 6,0 0,1% 0,05

Contact 2 (Francophone) 2,9 0,1% 0,05

Traffic FM (Antigoon) 5,6 0,1% 0,04

Beach 1,2 0,0% 0,04

Pure FM (RTBF) 6,1 0,1% 0,03

Fun Radio 5,5 0,1% 0,03

Atlantis 2,6 0,1% 0,03

VivaCite (RTBF) 2,6 0,1% 0,03

Exclusief 2,6 0,1% 0,03

MIG 2,2 0,0% 0,03

Radio Brouwer 0,3 0,0% 0,03

La Premiere (RTBF) 3,8 0,1% 0,02

Foreign (France) 3,7 0,1% 0,02

Reflex 3,6 0,1% 0,02

Goldies Radio 2,0 0,0% 0,02

Benelux 1,9 0,0% 0,02

Donna Hitbits (VRT) 1,8 0,0% 0,02

Tequila 1,4 0,0% 0,02

City Music 2,9 0,1% 0,01

Forest 2,5 0,1% 0,01

Maasvallei 2,4 0,1% 0,01

Christina 2,2 0,0% 0,01

FM Brussel 1,9 0,0% 0,01

Paradijs 1,6 0,0% 0,01

Maeva FM 1,2 0,0% 0,01

Belgian Local FR 1,0 0,0% 0,01

TRENDY FM 1,0 0,0% 0,01

Europe 1 1,0 0,0% 0,01

BXL 0,7 0,0% 0,01

Belgian Others FR 0,5 0,0% 0,01

Bron: http://www.cim.be/radio/nl/d/dn.html (24-05-‘05)

Deze uitkomsten zijn gebaseerd op 4.126 interviews, 3.851 radioluisteraars en 2.876 ingevulde dagboeken.113

113 http://www.cim.be/base/nl/g/gr.html (24-05-’05)

99 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Gemiddeld dagbereik en marktaandeel Klara, regio zuid, januari – maart 2005

Gemiddeld Gemiddeld Radio's Marktaandeel (%) dagbereik ('000) dagbereik (%)

Bel RTL 817,6 21,6% 20,96

Radio Contact (Francophone) 495,0 13,1% 13,71

VivaCite (RTBF) 417,4 11,0% 12,37

Radio Nostalgie (Francophone) 358,2 9,5% 10,63

NRJ 403,4 10,7% 6,43

Classic 21 (RTBF) 209,0 5,5% 6,16

La Premiere (RTBF) 296,8 7,9% 5,54

Fun Radio 222,1 5,9% 4,10

Contact Plus 105,4 2,8% 3,13

Contact 2 (Francophone) 98,9 2,6% 1,97

Musiq'3 (RTBF) 79,5 2,1% 1,76

Pure FM (RTBF) 65,7 1,7% 1,47

Belgian Local FR 57,9 1,5% 1,40

Foreign (France) 58,1 1,5% 1,15

Europe 1 46,3 1,2% 1,08

Ciel 35,8 1,0% 0,90

Sud Radio 54,1 1,4% 0,84

RTL France 36,3 1,0% 0,73

Radio indeterminee/Onbepaalde radio 38,8 1,0% 0,66

France Inter 31,8 0,8% 0,63

RTL (code generique) 18,5 0,5% 0,61

Chevauchoir 9,1 0,2% 0,46

Cherie FM 24,8 0,7% 0,44

BXL 21,5 0,6% 0,42

Radio 2 (VRT) 12,0 0,3% 0,35

Belgian Others FR 8,6 0,2% 0,28

Radio Donna (VRT) 13,4 0,4% 0,24

Foreign (Others) 14,7 0,4% 0,21

BFM 17,2 0,5% 0,17

Must FM 10,4 0,3% 0,15

Vibration 4,8 0,1% 0,11

Radio 1 (VRT) 6,7 0,2% 0,09

Foreign (Germany) 2,5 0,1% 0,08

Antipode 5,9 0,2% 0,07

Klara (VRT) 5,7 0,2% 0,07

Viva 4,8 0,1% 0,07

Marcinelle 2,4 0,1% 0,07

Foreign (UK) 7,5 0,2% 0,06 Judaica 3,5 0,1% 0,06

Studio Brussel (VRT) 5,0 0,1% 0,05

Foreign (Netherlands) 2,0 0,1% 0,04

4FM 2,8 0,1% 0,03

Ici Wallonie 2,7 0,1% 0,03

100 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Souvenir 1,8 0,1% 0,03

TOP radio 3,8 0,1% 0,02

Q-Music 3,8 0,1% 0,02

Equinox Liege 2,1 0,1% 0,02

Foreign (Luxemburg) 1,2 0,0% 0,02

Alma 0,7 0,0% 0,02

Belgian local NL 0,5 0,0% 0,02

Nostalgie (Nederlands) 1,3 0,0% 0,01

Rock FM 0,8 0,0% 0,01

Be One 0,8 0,0% 0,01

Belgian Other NL 0,1 0,0% 0,01

Bron: : http://www.cim.be/radio/nl/d/ds.html (24-05-‘05)

101 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Bijlage 9: Luistercijfers BBC 3

Quarterly Summary of Radio Listening - Survey Period Ending March 2005

Total Survey Adult (15+) Weekly Reach Average Hours Share of Hours per per Listening Period Pop'n 000 '000 % '000 head listener % ALL RADIO Q 48,862 44,046 90 21.7 24.0 1,058,579 100.0 ALL BBC Q 48,862 32,543 67 11.7 17.6 574,061 54.2 All BBC Network Q 48,862 28,614 59 9.4 16.1 459,496 43.4 Radio BBC Local/Regional Q 48,862 10,191 21 2.3 11.2 114,565 10.8 ALL COMMERCIAL Q 48,862 30,977 63 9.5 15.0 463,420 43.8 All National Q 48,862 12,987 27 2.2 8.3 107,695 10.2 Commercial All Local Commercial Q 48,862 25,424 52 7.3 14.0 355,725 33.6 Other Listening Q 48,862 2,879 6 0.4 7.3 21,099 2.0 All BBC Network Q 48,862 28,614 59 9.4 16.1 459,496 43.4 Radio BBC Radio 1 Q 48,862 9,957 20 1.8 9.0 89,366 8.4 BBC Radio 2 Q 48,862 13,331 27 3.6 13.1 174,581 16.5 BBC Radio 3 Q 48,862 1,988 4 0.3 6.3 12,609 1.2 BBC Radio 4 Q 48,862 9,262 19 2.5 13.0 120,582 11.4 BBC Radio FIVE LIVE Q 48,862 6,134 13 1.0 7.9 48,507 4.6 BBC Radio FIVE LIVE Q 48,862 6,178 13 1.0 8.0 49,203 4.6 (inc SPORTS EXTRA) FIVE LIVE SPORTS Q 48,862 414 1 * 1.7 696 0.1 EXTRA BBC 6 Music Q 48,862 311 1 * 6.7 2,066 0.2 1Xtra from the BBC Q 48,862 351 1 * 3.9 1,360 0.1 BBC7 Q 48,862 556 1 0.1 4.8 2,691 0.3 BBC World Service Q 48,862 1,148 2 0.1 4.9 5,590 0.5 BBC Asian Network Q 48,862 443 1 0.1 5.9 2,608 0.2 UK* All National Q 48,862 12,987 27 2.2 8.3 107,695 10.2 Commercial The Arrow (UK) Q 48,862 87 * * 10.3 900 0.1 Capital Disney Q 48,862 22 * * 2.3 52 * Total Capital Gold H 48,862 1,349 3 0.2 6.8 9,112 0.9 Network UK* Capital Life Q 48,862 39 * * 4.9 192 * The Century Radio H 48,862 2,085 4 0.4 8.2 17,111 1.6 Network (UK)* Classic FM Q 48,862 5,977 12 0.9 7.3 43,496 4.1 Classic Gold Network H 48,862 795 2 0.2 9.3 7,386 0.7 (Total UK)* Core Q 48,862 97 * * 2.9 285 * Galaxy Network Q 48,862 2,547 5 0.4 7.2 18,457 1.7 (UK)* Total Heart (UK)* Q 48,862 3,023 6 0.5 7.8 23,629 2.2 Heat Q 48,862 200 * * 3.3 654 0.1 The Hits Q 48,862 833 2 0.1 3.5 2,954 0.3

102 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Total Jazz/Smooth Q 48,862 1,411 3 0.2 7.7 10,838 1.0 Network (UK)* Total Kerrang!* Q 48,862 1,118 2 0.1 4.5 5,044 0.5 Total Kiss* Q 48,862 2,189 4 0.3 5.6 12,306 1.2 Total LBC (UK)* Q 48,862 639 1 0.1 9.2 5,853 0.6 Total Magic* Q 48,862 2,944 6 0.5 7.7 22,750 2.1 Mojo Radio Q 48,862 157 * * 2.5 388 * oneword radio H 48,862 121 * * 3.3 393 * Planet Rock Q 48,862 286 1 * 5.2 1,494 0.1 PrimeTime Radio Q 48,862 162 * * 10.8 1,749 0.2 Q Q 48,862 328 1 * 2.8 933 0.1 Smash Hits Radio Q 48,862 711 1 * 3.0 2,141 0.2 The Storm Q 48,862 85 * * 3.2 275 * Sunrise Radio Q 48,862 447 1 0.1 7.5 3,362 0.3 National* talkSPORT (Talk Q 48,862 2,482 5 0.4 7.9 19,672 1.9 Radio) Total Virgin Radio H 48,862 2,420 5 0.3 6.5 15,843 1.5 (AM/FM) Virgin Radio Classic Q 48,862 160 * * 5.8 926 0.1 Rock The Virgin Radio Q 48,862 84 * * 2.5 208 * Groove Total XFM (UK)* Q 48,862 651 1 0.1 6.4 4,169 0.4 Yarr Radio Q 48,862 9 * * 2.0 18 *

DEFINITIONS

AREAS

UNITED KINGDOM (Part 1) (including

Channel Islands and Isle of Man) EDITORIAL AREAS (Part 2) BBC stations defined service areas TOTAL SURVEY AREAS (Part 3) Commercial stations defined marketing areas

In Part 1 BBC Local/Regional and All Local Commercial include listening to local stations outside their own Editorial/Total Survey Areas. In Parts 2 and 3 BBC Local Radio and All Local Commercial are based on the net Editorial/Total Survey Area of the individual services making up the network.

TERMS

The number in thousands or as a percentage of the UK/area adult WEEKLY REACH population who listen to a station for at least 5 minutes in the course of an average week The total hours of listening to a station during the course of a week, averaged: AVERAGE HOURS PER HEAD - across the total adult population of the UK/area PER LISTENER - across all those listening to the station for at least 5 minutes The overall number of hours of adult listening to a station in the TOTAL HOURS UK/area in an average week The percentage of total listening time accounted for by a station in SHARE OF LISTENING the UK/area in an average week.

SURVEY PERIODS

103 Klassieke muziekprogrammering op de radio

SAMPLE SIZE CODE FIELDWORK DATES (Adults 15+) Q 3rd January 2005 - 27th March 2005 30,857 H 13th September 2004 - 27th March 2005 63,633 Y 22nd March 2004 - 27th March 2005 126,478

Bron: http://www.rajar.co.uk/QuarterlySummary/QSTSVFiles/131/q1_2005.htm (19-05-’05)

104 Klassieke muziekprogrammering op de radio

Bijlage 10: Overzicht beluisterde programma’s programma-analyse / gegevens meest karakteristieke uitzending

Viertakt: Beluistering 1; dinsdag 22 februari 2005, presentatie: Wouter Pleijsier (v) Beluistering 2; woensdag 23 februari 2005, presentatie: Hans Haffmans (m) Beluistering 3; maandag 28 februari 2005, presentatie: Hans Haffmans (m) Beluistering 4; dinsdag 1 maart 2005, presentatie: Wouter Pleijsier (m)

Resonanzen: Beluistering 1; dinsdag 1 maart 2005, presentatie: Kornelia Bittmann (v) Beluistering 2; maandag 14 maart 2005, presentatie: Kornelia Bittmann (v) Beluistering 3; donderdag 17 maart 2005, presentatie: Annette Hager (v) Beluistering 4; vrijdag 18 maart 2005, presentatie: Annette Hager (v), (eerste uur live-presentatie vanaf boekenbeurs door Andrea Gerk, v)

Klara: Beluistering 1; vrijdag 18 februari 2005, presentatie: Annemie Tweepenninckx (v) Beluistering 2; dinsdag 22 februari 2005, presentatie: Annemie Tweepenninckx (v) Beluistering 3; woensdag 23 februari 2005,presentatie: Annemie Tweepenninckx (v) Beluistering 4; maandag 7 maart 2005. presentatie: Greet Pernet (v)

In Tune: Beluistering 1; woensdag 23 februari 2005, presentatie: Petroc Trelawny (m) Beluistering 2; donderdag 24 februari 2005, presentatie: Petroc Trelawny (m) Beluistering 3; dinsdag 1 maart 2005, presentatie: Petroc Trelawny (m) Beluistering 4; maandag 14 maart 2005, presentatie: Sean Rafferty (m)

Vet gedrukt = meest karakteristieke uitzending

105