Deze zomeruitgave van HeerlijkHeden opent met de Wereld Jamboree. Het is dit jaar 75 jaar geleden dat padvinders uit 54 landen hun tenten opsloegen in Vogelenzang. Uit heel Nederland kwamen belangstellenden kijken en het enthousiasme van toen leek te herleven toen we Tijdschrift over de geschiedenis van dit voorjaar een oproep deden met de vraag om herinneringen. U leest er alles over in een Heemstede en Bennebroek uitgebreid artikel met veel unieke foto’s. In het kader van het Jaar van de Buitenplaatsen kunt u in september een groot aantal Heemsteedse buitenplaatsen bezoeken. Maar er is nu al van alles te lezen, bijvoorbeeld over een achttiende-eeuwse ‘playboy’, eigenaar van twee Bennebroekse buitenplaatsen die met gestolen geld een uitbundig leven leidde. Of over de verdwenen Heemsteedse buitenplaats Valkenburg en de gebouwen en straten die ernaar genoemd zijn. eerlijkHeden Tegenover de Hartekamp ligt de Overplaats. De afgelopen paar jaar is het achterstallig Jaargang 39 – zomer 2012 – nummer 153 onderhoud door Landschap Noord-Holland grondig aangepakt. Alle achtergronden van de nieuwe H C inrichting en het herstel van cultuurhistorische elementen uit het verleden komen aan bod. Prijs 4,95 Twee andere interessante plekken in Heemstede zijn het terrein van Bronstee, met in vijf eeuwen tijd vijf heel verschillende bestemmingen, en de Algemene Begraafplaats. Wanneer kan een graf eigenlijk geruimd worden en welke graven komen juist extra in aanmerking om bewaard te blijven? Verder in dit nummer het vervolg op de serie bijzondere glasnegatieven uit de jaren twintig en dertig en informatie over alle actuele zaken op het gebied van karakterbehoud, want er speelt heel wat in Heemstede en Bennebroek.

De Wereld Jamboree van negentien-drie-zeven Marinus van der Grijp, de losbandige eigenaar van Middendorp en Zeerust in HeerlijkHeden is het kwartaalblad van de Bennebroek Bronstee, vijf eeuwen, vijf bestemmingen Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek Over rusten of ruimen - De algemene begraafplaats in Heemstede Heemstede in beeld De Overplaats van de ­Hartekamp – Een cultuurhistorische parel op de ­binnenduinrand De buitenplaats Valkenburg www.hv-hb.nl Inhoud De Wereld Jamboree van negentien-drie-zeven 3 Ellen Kerkvliet

Marinus van der Grijp, de losbandige eigenaar van Middendorp en Zeerust in Bennebroek 11 Anja Kroon

Bronstee, vijf eeuwen, vijf bestemmingen 17 Frans Harm

Over rusten of ruimen - De algemene begraafplaats in Heemstede 24 Marc de Bruijn

Heemstede in beeld 30 Klaartje Pompe

De Overplaats van de Hartekamp - Een cultuurhistorische parel op de binnenduinrand 34 Ingwer J. Bos, Arthur Schaafsma

De buitenplaats Valkenburg 40 Cees Peper

Gedempte haven met enorme flat 43

Van het bestuur Excursies 44 Karakterbehoud: stand van zaken zomer 2012 46 Verslag voorjaarsbijeenkomst 48 Vrijwilligerswerk HVHB 50 Interessant in de regio 50 Aanwinsten collectie HVHB en rectificaties 51

 Neem een kijkje op onze geheel vernieuwde website! www.hv-hb.nl

Voor uw agenda 4 augustus Wandeling rondom het Huis te Bennebroek 1 en 8 september Open Buitenplaatsendagen 8 september Open Monumentendag, thema: Groen van toen 9 oktober Excursie Archeologisch Museum Haarlem 22 november Najaarsbijeenkomst, Raadhuis Heemstede, 20.00 u

heerlijkheden zomer 2012 |  Bestuur Jaap Verschoor, voorzitter Gerard Bettink, secretaris Ton Bruseker, penningmeester en ledenadministratie Daan Kerkvliet, karakterbehoud Marc de Bruijn, marketing en PR Gerry Weijers-van Vugt, evenementencommissie Marloes van Buuren, redactie HeerlijkHeden

Secretariaat Gerard Bettink Van Merlenlaan 40 2101 GE Heemstede 023 528 47 41 [email protected]

Ledenadministratie en abonnementen Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek Ton Bruseker Hagenduin 52 2104 AT Heemstede Doelstelling en activiteiten 023 528 55 25 Het bevorderen van kennis over en belangstelling voor de [email protected] geschiedenis van Heemstede en Bennebroek en de zorg voor het karakterbehoud van hetgeen van historische, stedenbouwkundige, Redactie HeerlijkHeden architectonische en/of landschappelijke betekenis is. De vereniging Marloes van Buuren (eindred.) Frans Harm geeft het kwartaaltijdschrift HeerlijkHeden en historische publicaties Ellen Kerkvliet-van Holk uit, organiseert excursies, geeft lezingen, werkt mee aan de jaarlijkse Anja Kroon-van Helden Open Monumentendagen en is alert op de instandhouding van Cees Peper karakteristieke elementen in beide gemeenten. Klaartje Pompe Lidmaatschap en abonnementen Redactieadres M.L.C. van Buuren Aanmelding, opzegging en adreswijziging bij de ledenadministratie Richard Holplein 10 of via www.hv-hb.nl. Het lidmaatschap loopt jaarlijks door, tenzij u 2102 EP Heemstede schriftelijk opzegt vóór 1 november. 023 529 07 56 De contributie is € 18,- per jaar (of zoveel meer als u zou willen geven), [email protected] na ontvangst van een acceptgiro over te maken op banknummer Werkgroep karakterbehoud 27 35 06 ten name van penningmeester HVHB, Heemstede. Michel Bakker Buitenlandse leden die zich nieuw aanmelden betalen een toeslag Martin Bunnik vanwege de hogere verzendkosten. Jan Elissen Daan Kerkvliet HeerlijkHeden Hans Luiten Martin Pulleman HeerlijkHeden verschijnt vier maal per jaar. De naam van het Maarten van Voorst van Beest tijdschrift verwijst naar de heerlijkheden Heemstede en Bennebroek, die in de voorbije eeuwen onder het gezag van een ambachtsheer Evenementencommissie stonden. De H, twee keer als hoofdletter geschreven, geeft aan Joke Dondorp dat het ook ‘heden’ nog ‘heerlijk’ is in deze plaatsen te wonen. Het Marijke van Donge-Last Theo Jonckbloedt silhouet achterop de omslag geeft van links naar rechts een aantal Tineke Mascini-Maartense gebouwen van Bennebroek en Heemstede weer. Gerry Weijers-van Vugt

Historische informatie Gerard Bettink Van Merlenlaan 40 2101 GE Heemstede 023 528 47 41 [email protected]

Website www.hv-hb.nl webmaster: Alexander Koopman [email protected]

Vormgeving HeerlijkHeden Peter Verwey Grafische Produkties bv, Heemstede

Drukwerk HeerlijkHeden Ten Brink, Meppel

 | heerlijkheden zomer 2012

De Wereld Jamboree van negentien – drie – zeven Ellen Kerkvliet

Dit jaar is het 75 jaar geleden dat in Vogelenzang de Wereld Jamboree werd gehouden. Deze grote internationale bijeenkomst zette niet alleen het dorp Vogelenzang, maar de hele regio op z’n kop. Het Jamboreelied was een echte tophit, iedereen zong het mee: ‘In negentien-drie-zeven, dan zal je wat beleven, dan komt de Jamboree in Nederland!’

e Wereld Jamboree was toentertijd de scoutingbeweging op. Om het tienjarig Din heel Nederland voorpagina- bestaan daarvan te vieren en om jongeren nieuws. Want uit de hele wereld kwamen vanuit alle delen van de wereld met elkaar padvinders en verkenners naar ons in contact te brengen, nam hij in 1920 het land, om in de duinen bij Vogelenzang initiatief tot het houden van een wereld- hun tenten op te zetten. Ze kwamen uit wijde jongerenbijeenkomst. Hij vond het 54 verschillende landen, uit Finland, belangrijk dat de jeugd uit verschillende Schotland, Polen, Hongarije, maar ook landen elkaars cultuur leerde kennen en van buiten Europa. Zelfs padvinders uit hoopte dat er zo een onderlinge verbroe- Japan, Amerika en Nederlands-Indië dering zou ontstaan. waren naar Vogelenzang afgereisd. Het Dat kunnen we ook lezen in het inwonersaantal van het rustige bollen- voorwoord van de Kampgids, die elke dorp was in een klap gestegen tot ruim deelnemer aan de Jamboree voor 25 cent 28.000. Van 31 juli tot en met 9 augustus kon aanschaffen. Daarin schrijft de chief- 1937 was het dorp een stad, Jamboree- scout onder andere: ‘Blijf niet hangen bij stad. je kameraden van je eigen troep, zelfs niet Het is niet verwonderlijk dat dit bij die van je eigen land. Tracht in contact wereld­evenement veel bekijks trok. te komen met een paar jongens uit andere  De kampgids Nederland stapte dan ook massaal in landen en zie van hen te weten te komen, van Kees van de bus, trein of op de fiets om een dagje hoe het in hun land gesteld is.’ Overzee. naar Vogelenzang te gaan. De padvinde- De eerste wereldjamboree werd ge- rij was nog nooit zo populair geweest. houden in Londen en trok toen al 8000 Veel oudere inwo- bezoekers. Sindsdien is er elke vier à vijf ners van Heemstede jaar – met uitzondering van de oorlogs- en Bennebroek jaren – een wereldjamboree geweest. Die kunnen zich die tien in Vogelenzang was nummer vijf in de dagen in de zomer rij. Eregast was Lord Baden Powell, die al van 1937 nog goed die dagen samen met zijn vrouw in zijn herinneren. Zij komen eigen kampje op een stille plek achter het verderop in dit artikel huis Teylingerbosch verbleef. Samen met aan het woord. koningin Wilhelmina verrichtte hij de opening. Verbroedering Er kwamen nog meer hooggeplaatste gasten op bezoek, zoals prinses Juliana In 1910 richtte Robert en prins Bernhard. Als leider van de Baden Powell (1857- Zweedse scouts was kroonprins Gustaaf 1941), luitenant-gene- Adolf van Zweden aanwezig. Hij over- raal in het Britse leger, nachtte niet bij de jongens op het terrein,

heerlijkheden zomer 2012 |  de wereld jamboree van negentien – drie – zeven

in de kampkleuren oranje en groen. De winkels lagen vol met jamboreeartike- len. Er kwamen Delftsblauwe borden, lepeltjes, handdoeken, boekenleggers, vlaggetjes en chocoladerepen met het jamboreelogo er op. Wie het gedepo- neerde woord ‘jamboree’ op zijn koop- waar vermeldde, betaalde daarvoor de rechten aan de organisatie en hielp zo mee de kampkosten te drukken. De Rijkspostspaarbank drukte speciale spaarkaarten waarmee de jongens hun 12 gulden kampgeld stuiver voor stuiver bij elkaar konden brengen. Uit het hele land hadden oud-padvin- ders en voortrekkers zich aangemeld om te helpen. Er moest op het kampterrein een ware stad verrijzen, met in het mid- den een markt waaraan een postkantoor, bank, restaurant, reisbureau, apotheek, een groot aantal winkels en een inter- nationaal persbureau lagen. Alle ge-  De Zweedse maar in het gebouw van de Hollandsch bouwen werden uit hout opgetrokken. scouts voor ‘De Zweedse Zaad Maatschappij aan de Er kwam een arena waar de scouts hun Bulb’. Op het bor- Leidsevaart, dat later bekend werd als demonstraties konden geven en daar des staat kroon- De Bulb. Bennebroeker Ed Heukels heeft omheen tribunes met plaats voor 13.000 prins Gustaaf. nog een foto van de prins, staande op het toeschouwers. Ook wegen, wasplaatsen, bordes van de directiekamer. latrines, elektriciteit en toegangspoorten werden aangelegd. Voorbereidingsdrukte Het aantal aanmeldingen uit binnen- en buitenland overtrof alle verwach- Vanaf het moment dat het internationale tingen, zodat een groep Nederlanders bureau van de scouting had besloten dat moest uitwijken naar Woestduin aan de de vijfde wereldjamboree in Nederland overkant van de Vogelenzangseweg. De zou plaatsvinden, begon de jambo- zeeverkenners kregen hun eigen water- reekoorts om zich heen te grijpen. Eerst kamp aan de oever van de Ringvaart, nog had men twee terreinen op het oog: grenzend aan het landgoed van freule de Gooise heide en de duinen bij Vo- Arnoldine Leonie Willink. Daar konden gelenzang. In de zomer van 1936 viel de ze hun boten afmeren, ze sliepen aan definitieve keuze op Vogelenzang.  In het gemeen- Toen moest er in korte tijd ontzet- tehuis van Benne- tend veel geregeld worden. Er kwamen broek lag nog een affiches en brochures om zoveel mogelijk routebord. Het is padvinders uit het eigen land enthou- meeverhuisd naar siast te maken. Ansichtkaarten werden de archiefruimte gedrukt, er kwamen speciale postzegels. van het gemeente- De spoorwegen vergrootten het perron huis van Bloe- van station Vogelenzang-Bennebroek tot mendaal. 300 meter en wijzigden de dienstrege- ling. Overal langs de weg zag je route- borden naar het jamboreeterrein, de ANWB plaatste op de wegwijzers rond Vogelenzang aparte jamboreeborden

 | heerlijkheden zomer 2012 de wereld jamboree van negentien – drie – zeven

lied, geschreven en gecomponeerd door Jan Schaap, was in de zomer van 1937 dagelijks op de radio te horen, maar werd jaren daarna nog steeds gezongen. Mevrouw Elly Weijers-Arink uit de Es- doornlaan in Heemstede vertelt: ‘Toen ik zo’n jaar of vier, vijf was zong mijn vader het vaak met mij. Ik ben van 1938, dus dat was toch al een hele tijd na de Jam- boree. We maakten er een hele act van. Bij het refrein moest ik altijd heel hard boord. Grotere boten werden ook afge- roepen: jee – aa – em – bee – oo – er – meerd in de haven van Heemstede. Te- ie – ie en dan riepen we samen keihard: genover de ingang van het jamboreeter- Jamborie-rie-rie!! Bij rie-rie gingen we rein aan de Leidsevaart was een terrein achter mijn moeder aan, want die heette waar kano’s, wherry’s en andere kleine Rie. Zij verstopte zich dan lacherig ach- bootjes op het droge konden liggen. ter de bank als ze ons aan zag komen. Bij Vrijdag 6 augustus was de dag van de de laatste zin: We zijn verkenners van padvindsters, die overal vandaan naar B.-P., keken we weer heel plechtig. Vogelenzang waren gekomen. Ze brach- Waarom dat liedje altijd bij mijn vader is ten een groet aan Lady Baden-Powell. blijven hangen? Geen idee, maar we heb- Pas in 1987 namen meisjes voor het eerst ben er veel plezier aan beleefd.’ officieel deel aan de wereldjamboree, die Ook Lia Bus (80 jaar) uit de Van ’t toen in Australië werd gehouden. Hoffstraat in Heemstede heeft mooie herinneringen aan het lied. ‘De bakkers- De Jamboree in cijfers en slagersjongens op de fiets zongen het, draaiorgels speelden het. Ik ken er nog Om een indruk te geven van de omvang hele stukken van uit mijn hoofd.’ van dit wereldevenement nog enkele cijfers. Er waren ongeveer 10.000 Neder- Handtekeningen landse en 18.000 buitenlandse deel- nemers. Om al die monden te voeden Het vragen van een handtekening aan de zijn in totaal onder andere 247.000 kilo buitenlandse deelnemers was een ware aardappelen en 199.000 kilo aan bro- rage. In die tijd was het al heel uitzon- den verbruikt. Met 1000 latrines en 120 derlijk als je, zeker als twaalf- of zestien- douches stond het kamp bekend als de jarige, over de landsgrens was geweest. schoonste jamboree tot dan toe. Per dag Het horen van al die vreemde talen, het werden vanaf het terrein 50.000 kaarten zien van vreemde uitdossingen (Schotten of brieven naar het thuisfront verstuurd. met rokken aan, Polen met zwarte capes) Op het station Vogelenzang-Bennebroek of van mensen met een andere huids- krioelde het dagelijks van komende en kleur was al helemaal bijzonder. In het gaande reizigers, dat waren er alleen kampgidsje waren zelfs tien bladzijden al op zondag 8 augustus 80.000. Auto’s gereserveerd voor het verzamelen van reden er echter nog nauwelijks, zo blijkt handtekeningen. uit de cijfers. Per dag waren dat er 25, op Kees van Overzee (87 jaar), Benne- spitsdagen 40(!). .10 broek, heeft zijn kampgids nog bewaard. 0 deelnemers uit 35 l Hij woonde toentertijd in Heemstede In negentien-drie-zeven en was welp bij de Haarlemse scouting- groep Die Tweede Haerlem. Zijn groep Als gevraagd wordt naar herinneringen sliep niet op het kampterrein maar in aan de Vogelenzangse wereldjambo- een school aan het Haarlemse Bolwerk. ree, begint bijna iedereen spontaan de Elke dag gingen de welpen met de bus eerste regel van het lied te zingen. Het naar Vogelenzang. Hij weet nog goed

heerlijkheden zomer 2012 |  de wereld jamboree van negentien – drie – zeven

Jamboree lied Soms werd het gekrabbel de buiten- landse scouts wel eens te veel, want niet In negentien-drie-zeven, dan zal je wat beleven alleen de deelnemers aan het kamp, dan komt de Jamboree in Nederland. maar ook heel veel dagjesmensen liepen Dan staat uit alle landen, van alle rang en standen, met potlood en papier over het kamp- de jeugd van blank en bruin hier hand en hand. terrein. Zelfs de Eerste Heemsteedsche Dan zingen scouts uit Labrador, Japan en Alkmaar Courant van 5 augustus 1937 besteedde op ‘t Nederlandsche grondgebied heel vroolijk met elkaar! er aandacht aan. Daarin stond te lezen: ‘Ja, die handtekeningen! Wanneer zullen Refrein: de Hollandse vaders en moeders eens zo Jamboree, Jamboree, J-A-M-B-O-R-E-E, Jamboree-ree-ree wijs worden, hun kinderen geen boekjes Jamboree, Jamboree, wij zijn verkenners van B.-P. en potloden meer mee te geven naar de Jamboree, om er iedere vreemdeling mee De Schotten dragen rokken, de Polen wandelstokken, lastig te vallen.’ Hongaren hebben pluimen op hun hoed. Amerika een rijbroek, Britsch Indië een hoofddoek, Dagjesmensen de Zweden staan die witte mutsen goed! Maar allen dragen in hun hart het groote ideaal Uit het hele land kwamen dagelijks dat niet afhankelijk is van ras, van land of stand of taal. bezoekers naar Vogelenzang. De (Refrein)

Geert Hendrik van Dongen, een Amsterdamse jongen, met peenhaar en veel sproeten op ’t gelaat, zoekt in dit groote leger een ras-wasch-echte neger als trouwe bondgenoot en kameraad. Geert sprak geen woordje Engelsch, Jim misschien een stuk of vier Toch ruilden ze van alles en ze hadden dik plezier. (Refrein)

De wereld is vol broodnijd, vandaar dat men zich dood strijdt; we raken steeds maar dieper in ’t moeras. Een jeugdbond aller volken zal metterdaad vertolken dat aan de jeugd een betere toekomst was De wereldbond van Padvinders stuurt daar bewust op aan; het spreekwoord zegt nog altijd: ‘Jong geleerd is oud ge- daan.’ (Refrein)

 Enkele hand- hoe ook hij probeerde zoveel mogelijk tekeningen uit handtekeningen bij elkaar te krijgen. de kampgids van ‘Je sprak natuurlijk geen woord bui- Kees van Overzee. tenlands, maar als je met je gids en een Heemsteedse Lia Bus woonde in 1937 in potlood naar iemand toeging, was dat Dordrecht. Ze vertelt: ‘De Jamboree was duidelijk genoeg. Mijn vader had me ge- een nationale gebeurtenis en mijn vader leerd dat ik ‘signature’ moest zeggen. Ik vond dat we daar heen zouden gaan. Met heb handtekeningen van Finnen, Schot- de stoomtrein. We gingen dwars door ten, zelfs van mensen uit Siam en China. Rotterdam, over de spoorbruggen en Je kon het wel niet lezen, maar je had ‘m. dan zo door het groene landschap naar Die kon je dan later trots aan je vriendjes het noorden. Wat een belevenis. Nooit op school laten zien.’ vergeet ik de aankomst in Vogelenzang,

 | heerlijkheden zomer 2012 de wereld jamboree van negentien – drie – zeven het stationnetje maakte veel indruk op mij. Ik vond het zo ongelooflijk mooi en dat vind ik nog steeds. We gingen naar een welpenspel waar mijn twee neefjes aan meededen. Daarna bezochten we het kamp en keken onze ogen uit. Zomaar wonen in een tent en alles zelf maken van stokken en touw! Bij de padvinders uit Brits-Indië kreeg ik het te kwaad. Ze waren donker, droegen een tulband en keken met hun donkere ogen dwars door me heen. Ik dook weg bij mijn moeder en dat gaf die lui weer dikke pret. We kochten wat souvenirs, zoals een theele- peltje. Ik kreeg ook een padvinderspopje, dat heb ik nog steeds.’

Voor 1 cent per kilometer Op hun beurt trokken de deelnemers aan het kamp er dagelijks op uit, om wat van Nederland te zien. In de Leidsevaart, tussen de Centenbrug en het station Vo- bracht hij ze naar de Leidsevaart en zo gelenzang, verhuurde de oom van Bert had hij daar een leuke bijverdienste.’ van der Meij uit Vogelenzang roeibootjes Wie zijn uniform aan had met daarop aan de padvinders. ‘Mijn oom Gerard het insigne van de Jamboree, mocht voor van der Meij was bloemenhandelaar in 1 cent per kilometer met de trein reizen. Bennebroek en woonde aan de Reek. Ie- Daar maakten de scouts dan ook volop dereen had daar een klein bootje en die gebruik van, steden als Amsterdam of mocht hij tijdens de jamboreedagen alle- Den Haag kregen te maken met een maal lenen. Door de Bennebroekervaart ware invasie van buitenlandse gasten. Anderen gingen te voet, zoals dat een ware padvinder betaamt! Ze liepen naar de Ringvaart om te kijken naar de zeilwedstrijden van de zeeverkenners. Ze gingen naar het strand of naar Haarlem, waar het in die dagen wemelde van de buitenlandse gasten. Aardig is in dit ver- band de anekdote over het optreden van de broers Jan en Godfried Bomans. Jan Bomans, toen 22 jaar, kwam net terug van een vakantie in de Franse Alpen, waar hij een maand lang had rondge- zworven. Hij was bruinverbrand, had zich al die tijd niet geschoren en werd daarom al gauw aangezien als jambo- reeganger uit een ver land. Dat nodigde uit tot de volgende grap. Gekleed in een kampeerbroek, een fez op zijn hoofd met daaronder een afhangende zakdoek te- gen de hitte, liep hij samen met Godfried richting Haarlem. Onderweg werd hem meerdere keren om een handtekening

heerlijkheden zomer 2012 |  de wereld jamboree van negentien – drie – zeven

 Het insigne van gevraagd. Jan deed zich voor als de prins Dat gebeurde dan ook dagelijks. Som- Co Peeperkorn. van Djibouti en bezocht de afdeling mige vuren waren immens groot, waar je Perzische tapijten van Vroom en Drees- met een paar honderd man omheen kon mann. Hij liet de verkoper weten de zitten. Willem Barnaart, eigenaar van het kwaliteit van de kleden maar niks te vin- Huis te Vogelenzang en de terreinen van den, hij was in zijn land beter gewend! de Jamboree, hield aan de verkoop van takkenbossen en hout zoveel geld over dat Sjorringen, kampvuur en je hij daarvan elektriciteit liet aanleggen in de woningen van zijn personeel. Heemste- potje koken denaar Co Peeperkorn (89 jaar) kan zich Natuurlijk laat je als padvinders aan nog een groot kampvuur herinneren elkaar zien waar je goed in bent. Zoals waarbij een Hongaar met zijn enthousi- het bouwen van bruggen en torens van asme iedereen aan het zingen kreeg. ‘Die palen en touw. Geen spijker kwam er aan sfeer was zo fantastisch, dat vergeet ik te pas. Oud-Heemstedenaar Martin Kra- nooit meer. Je hielp elkaar, je keek niet mer (88 jaar) weet nog goed hoe hij met naar rangen, standen of huidskleur.’ zijn vrienden van de Stanislausgroep Slapen deden de jongens op strozak- (verkenners van de St. Bavoparochie ken. ‘Maar de Amerikanen hadden veld- in Heemstede) een metershoge toren bedden, dat vonden we toch zo bijzon- bouwde. ‘Je gebruikte kruissjorringen en der’, weet Peeperkorn zich te herinneren. diagonaalsjorringen. Reken maar dat het De jongens moesten hun eigen potje een stevig bouwwerk werd. Die knopen, koken, onder leiding van hun akela of daar had je eindeloos op geoefend.’ hopman. Ted Roozen (92 jaar) uit de Padvinders uit Nederlands-Indië had- Oude Posthuisstraat weet nog goed den per schip een grote partij bamboe hoe dat ging: ‘Eerst legde je een rijtje meegenomen. Daarmee bouwden ze een stenen neer. Daartussen maakte je een Pendopo, een bamboehuis waarin ze een houtvuur en daar bovenop kwam een tentoonstelling van Indische gebruiks- ijzeren rooster. De pannen smeerden we voorwerpen hadden ingericht. van te voren aan de buitenkant in met Wie aan padvinders denkt, denkt ook groene zeep, dan kon je ze later beter meteen aan het stoken van kampvuren. schoonmaken.’ In de kampgids stond van dag tot dag het menu vermeld, met  Jan Bomans, de bereidingswijze er bij. Meestal was hier gefotografeerd het Hollandse kost als hutspot, sperzie- door de vaste boontjes, aardappelen, varkenslapjes en fotograaf in de griesmeelpudding. De Indische bezoe- Haarlemmerhout, kers konden in plaats van aardappelen liep als ‘de prins ook rijst krijgen. van Djibouti’ door Op zaterdag 31 juli bijvoorbeeld stond Haarlem. er andijvie op het menu. Recept: ‘Maak de andijvie schoon, door er de buitenste bladeren en de stronk af te snijden, snijd ze in stukjes, wasch ze, totdat er geen zand meer in is. Zet ze op met aanhang- water en wat zout; laat ze een uur koken, giet ze af en stoof ze dan een kwartier in een sausje van bloem, boter, melk en wat andijvienat.’ Peeperkorn: ‘Je snapt, er ging wel eens iets mis en er brandde wel eens iets aan. Het vlees wat soms zo keihard dat het onder het snijden van je bord af schoot. Maar het smaakte ons er niet minder om.’

 | heerlijkheden zomer 2012 de wereld jamboree van negentien – drie – zeven

Van Overzee: ‘Die gemeenschappe- lijkheid, dat is me van de Jamboree het meeste bijgebleven. Je had zoveel natio- naliteiten door elkaar en toch ging het er vreedzaam aan toe.’ Peeperkorn: ‘Wat had je in die tijd als jongen? Je kon op zaterdagmiddag een potje voetbal spelen, dat was het dan wel. Bij de padvinderij kon je met zijn allen in de vrije natuur bezig zijn. En je deed alles samen, dat was het mooie.’ Roozen: ‘Je had allemaal je verkenners- belofte afgelegd waarin je zegt elkaar te helpen waar dat kan. Dat deden we ook, je vertrouwde elkaar.’

 Ted Roozen fotografeerde de Vreedzaam Nog enkele foto’s verkenners uit zijn Zelfs na 75 jaar denken de vroegere Op onze vraag naar herinneringen aan groep. ‘verkenners van B.-P.’ nog met veel de Wereld Jamboree 1937 zijn meerdere plezier terug aan de Wereld Jamboree in reacties binnengekomen. Heel veel dank Vogelenzang. hiervoor. Wat een indruk moet dat Kramer: ‘Het onbevangen samenzijn, evenement in die tijd gemaakt hebben gewoon lekker in de buitenlucht wat om er, zelfs 75 jaar na dato, nog over te spelen, hutten bouwen, vuurtje stoken, kunnen vertellen! Verschillende mensen dat vond ik zo fijn.’ haalden spontaan hun fotoalbum tevoor- schijn en gaven ons een foto te leen. We laten er hieronder graag een paar zien zien en in de bijlage op onze website vindt u er nog meer.

 Links Amalia van Deursen-Jansen (dochter van jachtop- ziener Toon Jansen uit het Zwarteveld en van Keetje Rolvers van het ‘eiland van Rolvers’) met dochter Riet.

 Lia Bus als zesjarig meisje met haar broertje bij de padvinders uit Brits Indië. Ze is bang voor hun ‘donkere ogen’ en duikt weg bij haar moeder.

heerlijkheden zomer 2012 |  de wereld jamboree van negentien – drie – zeven

 Petra, Truce en Eugenie Pompe, destijds wonend in de Hortensialaan, Heemstede, tussen de buitenlandse padvinders.

 Linksonder Kees van Overzee als welp.

Informatie op internet Op internet is heel veel informatie over de  Ted Roozen Wereld Jamboree te vinden. Het Jamboreelied is met een verken- te beluisteren op www.kelpin.nl/fred/artikelen/ ner uit Armenië. jamboreelied1937.wma Er is zelfs een filmpje te zien van een groep jongens die in de stromende regen langs de Herenweg naar Vogelenzang lopen. (archive.org/details/filmcollectief-09-095) Ook de moeite waard: http://nl.scoutwiki.org/ Wereldjamboree en http://dorpvogelenzang.nl/ pagina/Jamboree/10/8/28/ Van 30 juli tot 9 augustus 2012 is in De ­Voghelsanck, Vogelenzang een tentoonstelling over de Wereld Jamboree van 1937. Zie de rubriek ‘Interessant in de regio’.

Bronnen Kampgids van de Wereld Jamboree 1937, uitgegeven door het hoofdkwartier van de 5de jamboree. Ton Koot, Jamboreelogboek 1937, Haarlem 1937. Jan Bomans, Godfried achteraf bekeken, Centripress Bussum 1978. J.H. van der Steen, 75 jaar scouting in Nederland, Zalt- bommel 1985. J.H. van der Steen, De Wereld Jamboree van 1937, Zalt- bommel 1987.

 | heerlijkheden zomer 2012

Marinus van der Grijp, de ­losbandige eigenaar van Midden- dorp en Zeerust in Bennebroek Anja Kroon

Op de huidige Geitenwei in Bennebroek was vanaf 1654 een buitenplaats gevestigd, die later de toepasselijke naam Middendorp kreeg. In 1890, tussen kerst en nieuwjaar, verwoestte een hevige brand het huis. De tuinmanswoning, het koetshuis en de stallen zijn later afgebroken. Tegenwoordig doet het terrein dienst als parkeerplaats en evenemententerrein.

 Het weiland achter de Neder- lands Hervormde Kerk dat deel uitmaakte van het grondgebied van Zeerust, dat links van de kerk lag en Middendorp dat aan de rechter- kant lag. Foto van ± 1975.

eel eigenaren van buitenplaatsen Ment (1606-1652), was weduwe van Jan Vbehoren tot prominente families. Pietersz Coen, voordat zij met Marinus Van Lennep, Willink, Van Verschuer, Louwissen van Bergen trouwde, die voor het zijn bekende namen. Toch is het aar- de VOC opperhoofd van de handels- dig om ook eens een onbekende eigenaar post in Birma was. Haar zoon Michiel te belichten, zeker als het zo’n spraak- Louis, met belangen in de West-Indische makende figuur is als Marinus van der Compagnie, noemde zich Van Bergen Grijp. Deze eigenaar van Middendorp en van der Grijp. Diens zoon Henricus, de Zeerust zal het gesprek van de dag zijn vader van Marinus, was onderkoopman geweest rond 1732 in Bennebroek en ver voor de VOC. daarbuiten. Wat was hij voor iemand? Van der Grijp groeide dus op in een Marinus van der Grijp kwam uit een van de welvarende koopmansfami- familie van kooplieden die nauwe ban- lies, die hun verworven kapitaal deels den had met de Verenigde Oost-Indische belegden in buitenhuizen. Een buiten- Compagnie. Zijn overgrootmoeder, Eva plaats was een belangrijk statussymbool.

heerlijkheden zomer 2012 |  marinus van der grijp

 Kaart uit 1696, ten tijde van eigenaar Ds. Samuel Gruterus. In het midden van links naar rechts de Bennebroeker- laan.

Marinus’ peetoom, ook een Marinus van  Kadasterkaart der Grijp, verdiende in Amsterdam veel uit 1821. 119, 120 en geld met het ambt van postmeester op 121: Middendorp, Hamburg. Oom Marinus was eigenaar 130: NH kerk, 165: van een buitenplaats, die hij de toepas- het hoofdhuis van selijke naam Grijpestein gaf, maar die Huis te Benne- later bekend werd als Oosterduin. Dit broek. buiten lag bij de huidige Grijpensteinweg in Haarlem.

Een buitenplaats en een hofstede in Bennebroek Marinus van der Grijp Hendriksz werd geboren in 1711 in Hoorn. Toen hij ongeveer 16 jaar oud was, werd hij aangesteld als weesmeester en eerste klerk bij de Weeskamer in Amsterdam. De Weeskamer was een instantie, die het geld en de goederen van de vele wees- van Hendrik Stokmans. Hij betaalde er kinderen moest beheren. Marinus bleek 3375 gulden voor. Middendorp was een zijn functie met grote ‘vigilantie’, ofwel vrij kleine buitenplaats aan de Binnen- waakzaamheid, te vervullen. weg, tussen de Hervormde Kerk en de De jonge klerk maakte haast met het Roohellerzandvaart. Hij bestond vanaf leven en trouwde in 1730 op 19-jarige leef- 1654.In het voorjaar van 1732 kocht Van tijd met Gijsberta Geertruida Triebier. der Grijp ook de hofstede Zeerust, die Het jonge paar ging in een fraai Am- wel De Uijtvlugt genoemd werd en die sterdams huis wonen op de Herengracht ten noorden van de kerk aan de Binnen- bij de Reguliersgracht. In juni 1731 werd weg lag. Tevens kocht hij een naastgele- hun eerste zoon in Amsterdam gedoopt. gen boomgaard met de naam Hekkeveld. Zocht de prille vader gezonde buiten- Voor Zeerust betaalde hij 2500 gulden lucht voor zijn zoon of wilde hij zich aan de Amsterdamse koopman Stepha- een statussymbool aanmeten? Hoe dan nus Opterbeek. De Uijtvlugt, oorspron- ook, hij liet zijn oog laten vallen op de kelijk een kleerblekerij, was voor 1722 Bennebroekse buitenplaats Middendorp. een buitentje geworden. In dat jaar werd Een aantal weken na de geboorte van Adriaan Plooij, een kapitein ter zee, eige- zoon Hendrik kocht Marinus dit buiten naar. Hij veranderde de naam in Zeerust.

 | heerlijkheden zomer 2012 marinus van der grijp

Hekkeveld was ook een kleerblekerij geweest, maar in 1732 werd het verkocht als boomgaard. Marinus had nu een flink terrein in bezit en na het dempen van een sloot tussen Middendorp en Zeerust kon hij achter de kerk en het kerkhof om, van de ene naar de andere buitenplaats gaan.

Een losbandig leven Marinus had drie geldverslindende liefhebberijen: paarden, honden en vrouwen. Hij had in zijn stallen in Amsterdam en Bennebroek wel twintig paarden staan. Soms gaf hij 1500 gulden uit voor een paard, waarna hij het voor bij controles zorgde hij ervoor altijd zelf  1696, de Her- een schijntje of zelfs voor niets weer weg aanwezig te zijn. vormde kerk met deed. De jonge man zal zeker opzien Toen de weesmeesters een onderzoek daarnaast Mid- hebben gebaard als hij, bepruikt en wel, instelden naar de verduistering, vond dendorp. op een van zijn paarden zat. Gekleed Marinus het raadzaam om met de noor- in een rode rok, de voeten in zilveren derzon te vertrekken. Al het mogelijke stijgbeugels en het paard bedekt met werd gedaan om hem op te sporen. Een een geel fluwelen met zilver versierd Amsterdamse bode ging per sjees naar kleed. Of wanneer hij ‘s winters met zijn Bennebroek, omdat men hoopte dat hij vrienden in drie vergulde arrensleden zich daar op een van zijn buitenplaatsen uit rijden ging, de paarden ingespan- verborgen hield. Dit was helaas niet zo. nen met blauwe en gele leren tuigen met Er werden plakkaten aangeplakt waarin bellen en de leidsels met zilverkleurige Van der Grijp werd opgeroepen zich te kwasten versierd. Zijn jachthonden, die melden en de schout van Amsterdam hij met massieve zilveren koppels aan el- stuurde een 74 jaar oude, zeer ervaren kaar koppelde, hield hij op Middendorp: ruiter op pad om hem op te sporen. haashonden, konijnhonden, patrijshon- Helaas lukte het deze ook niet om de den, kleine tashonden, jonge brakken en voortvluchtige te vinden, hoewel hij zijn een gele bulhond. In 1732 waren het er uiterste best had gedaan, zozeer zelfs dat zeventien, Ook hield hij er één, twee of zijn paard van vermoeidheid was gestor- soms wel drie meisjes voor zijn plezier ven. Marinus was gevlucht met medene- op na, maar of die ook op Middendorp ming van zoveel mogelijk kostbaarhe- verbleven is niet bekend. Marinus leefde den. Geld, maar ook de juwelen van zijn er lustig op los. jonge vrouw die hij, met inmiddels twee kleine kinderen, achterliet. Schone schijn Dat hij niet alleen de weesmeesters om zijn vinger had gewonden, maar ook in Het leek of Van der Grijp een lucratieve Bennebroek de mensen voor zich innam, baan had gevonden als eerste klerk van blijkt uit een notariële akte uit 1733. Hierin de Weeskamer, maar de werkelijkheid verklaart landmeter Christiaen Gebhard, was minder fraai. In het najaar van 1732 dat hij in de trekschuit van Haarlem naar kwam een enorme fraude aan het licht. Amsterdam gesproken had met rent- De klerk bleek bijna 180.000 gulden ver- meester Van der Poel uit Bennebroek. duisterd te hebben. Hij had de sleutels Deze laatste had Van der Grijp toestem- van de weeskamerkas na laten maken ming gegeven om van een stuk duin zand en in de boeken de bedragen aangepast. af te graven om drie kleine slootjes te Al die jaren had hij nooit verzuimd en dempen. Dit duin was echter eigendom

heerlijkheden zomer 2012 |  marinus van der grijp

 Deze Turkse van de heer Clifford van de Hartekamp. tent geeft een Van der Poel was met Marinus over- indruk van het eengekomen om dit niet aan Clifford, te ledikant dat Van melden, omdat hij Van der Grijp een ple- der Grijp op Mid- zier wilde doen en Clifford er toch geen dendorp had. schade van ondervond. Al eerder, een paar dagen na de aan- koop van Middendorp, was een conflict ontstaan waarover de Vrouwe van Ben- nebroek opheldering verzocht. Marinus liet, voortvarend als hij was, de houten schutting langs zijn terrein vervangen door een stenen muur en een nieuwe beschoeiing aan de waterkant maken. Om de muur te kunnen bouwen had hij de wortels van drie lindenbomen aan de openbare weg laten afhakken en dat was natuurlijk niet onopgemerkt gebleven. Het aanzien van Midden- dorp en Zeerust Van Middendorp en Zeerust zijn geen af- beeldingen bekend. Gelukkig valt uit de boedelbeschrijving, die de Bennebroekse schout in 1732 na de vlucht maakte, wel op te maken hoe de buitenplaatsen eruit gezien moeten hebben. Middendorp was de grootste van de twee. Het herenhuis had op de beneden- verdieping een oude en een nieuwe keu- ken. Naast de oude keuken bevond zich een behangen kamer. Er was nog een kamer en ook een portaal. Op de eerste verdieping was een gang met daaraan een kinderkamer en drie slaapkamers. Boven de nieuwe keuken bevond zich ook een kamer, wat doet vermoeden dat de nieuwe keuken aangebouwd was. Ook was er een zolder met daarboven een vliering. Onder het huis bevonden zich een wijn- en een bierkelder. Buiten aan de vaartkant stond een tuinmanswoning. Verder waren er een paardenstal en zolder en een koetshuis. Ook waren er hondenhokken, hokken

 ’t Amsterdamsch hoerdom: behel- zende de listen en streeken, daar zich de hoeren en hoere-waardinnen van dienen ; benevens der zelver maniere van leeven, dwaaze bygelovigheden, en in ‘t algemeen alles ‘t geen by dese juffers in gebruik is.’ Het boekje verscheen in 1681.

 | heerlijkheden zomer 2012 marinus van der grijp voor eenden en kippen en een moestuin. Middendorp en Zeerust Uit latere beschrijvingen is bekend dat vanaf de ingang aan de Binnenweg een geveild oprijlaan naar het huis voerde, dat achter Het gerecht in Amsterdam was belast op het perceel gebouwd was. met de afwikkeling van de zaken. Ook Zeerust was echter maar een kleine in Bennebroek waren er mensen die hofstede. Er was sprake van een keuken, nog geld van Marinus tegoed hadden. een ‘oranjekamer’ voor sinaasappel- Godfrid Gebhart had een ijzeren hek boompjes en andere subtropische plan- gemaakt, dat nog niet betaald was. ten, twee zijkamers en een zolder. Op het Hubert van den Hoed had kalk en 8000 terrein was een stal. gele klinkers geleverd en Jacob Buijs De boedelbeschrijving geeft ook een had acht oranje- en limoenbomen, vijf goed beeld van de zaken die op Mid- laurierbomen en een oleander op Zeerust dendorp waren achtergebleven. Buiten afgeleverd. Nog vijf anderen verklaarden verbleven nog de jachthonden, eenden aan de Schout dat zij goederen hadden en duiven. Binnen waren veel kasten geleverd en arbeidsloon tegoed hadden. Er was een ‘oranje- en laden leeg. Het was eind november, Alle Bennebroekse roerende goederen de familie was in de herfst natuurlijk werden snel geveild. Op 29 novem- kamer’ voor sinaas- weer naar Amsterdam terug. Vrijwel ber 1732 de achtergelaten jachthonden, alle kostbaarheden waren verdwenen, zeventien stuks. Op 10 december ging appelboompjes en de dagelijkse zaken waren achterge- de inboedel onder de hamer, waaronder bleven. Potten en pannen, serviesgoed, het bijzondere ledikant, kabinetten, een andere subtropische hier een schaaltje amandelen, daar een staand horloge, tafels, stoelen, koper, tin planten beetje bruine suiker, een bosje wortelen, en porselein. Een topstuk was een extra een mandje verrotte peren, een paar fraaie vergulde en beschilderde sjees. rode muilen. Wat lege en volle flesjes Ook waren er nog een zeiljachtje met ‘lodororaine’, (lodderein of l’eau de la toebehoren, een vergulde speelwagen en reine), een lustopwekkend geurwater tuinsieraden. van rozemarijn, lavendel en alcohol. Ook In januari 1743 werden de buitenplaat- de aanwezigheid van het boekje ‘Het sen geveild. Middendorp werd voor 2240 Amsterdamse hoerdom’, een soort reis- gulden aan de Amsterdammers Judith gids voor de prostitutie in Amsterdam, Maqua en Johan Assueri verkocht en wekt, gezien de reputatie van Marinus, Zeerust (nu weer De Uijtvlugt genoemd) geen verbazing. Om hem echter niet in inclusief Hekkeveld, voor 1800 gulden een al te zwart daglicht te stellen, moet aan Jacob Voordaag, ook afkomstig uit gezegd worden, dat er ook twee bijbels Amsterdam. Voordaag gaf zijn nieuwe en een gebedenboek aanwezig waren. bezittingen de naam De Dageraad. De wijnkelder was nog goed gevuld, de Opvallend detail is, dat zij allen bij de bierkelder bevatte drie grote biervaten. koop verplicht werden de gedempte sloot In de slaapkamer van het jonge echt- tussen de buitens weer open te graven, paar stond geen gewoon ledikant, maar om het water van de kerksloot door te een bed dat een ‘Turkse tent’ genoemd laten stromen. wordt, een voor die tijd zeer modern meubelstuk. Het stond tegen de muur Verblijfplaats onbekend en had een baldakijn waaraan gestreepte gordijnen hingen. Aan de wanden in het Hoe het afliep met Marinus is nooit huis hingen schilderijen, landschapjes, duidelijk geworden. Hij vluchtte aanvan- een familiewapen en diverse prenten van kelijk naar Brussel en woonde later in het buiten Grijpestein. Mechelen en Zandbergen bij Antwerpen. In Mechelen en in Zandbergen werd een kind geboren. Zijn vrouw was hem blijk- baar al snel naar Vlaanderen gevolgd. Toch beviel zij in 1737 in Amsterdam

heerlijkheden zomer 2012 |  marinus van der grijp

Boven de Bin- nenweg vóór 1900. Geheel links een deel van de oranjerie/toe- gangspoort van het Huis te Bennebroek, met daarnaast de tuinmanswoning. Rechts de muur en het hek van Midden- dorp. Vlak voor de brug de bijgebouwen van de buitenplaats. In het midden de oude pastorie op de hoek van School- laan en de Meerweg. Onder dezelfde plek in 2012.

van een onwettig kind. Mevrouw van Bronnen der Grijp had blijkbaar geen goed oog voor deugdelijke mannen, want de vader Noord-Hollands Archief, Ambachtsbestuur van Bennebroek 3814, inv. van dit kind maakte drie weken na de 72, 82, 86. geboorte met een schaar een ‘gruwelijke Stadsarchief Amsterdam, Archief van de Notarissen ter Standplaats Amsterdam 5075, inv. 10023, Archief van de Weeskamer en Commis- snee’ in haar knappe gezicht. Voor straf sie van Liquidatie der Zaken van de Voormalige Weeskamer 5073, inv. werd hij naar Indië afgevoerd en Gijs- 280. berta vertrok met haar kinderen naar Mr. J. W. Groesbeek, Bennebroek beeld van een dorpsgemeenschap, zie haar familie op Curaçao. Deze kinderen www.hv-hb.nl (Monumenten en geschiedenis/Raadplegen publicaties van Marinus wilden niet met hun schan- over Heemstede en Bennebroek). delijke vader geassocieerd worden en Jaarboek van het genootschap Amstelodamum, 1926. Nieuwsbrief VOHB, 1982, nr 34. gebruikten later opnieuw de naam Van www.dbnl.org. Dagboek van Jacob Bicker Raye 1732-1772. Bergen van der Grijp. kranten.kb.nl.

 | heerlijkheden zomer 2012

Bronstee, vijf eeuwen, vijf bestemmingen Frans Harm

Op het terrein waar tot vorig jaar de gebouwen van garagebedrijf Van Lent (later het Motorhuis) stonden, wordt nu gebouwd. De geschiedenis van dit grondgebied gaat uiteraard verder terug dan de garage. Hier stond ook de ooit vermaarde modelboerderij Bronstee en al in de 17de eeuw de hof- stede Bronstee, waar de Bronsteeweg naar genoemd is. In dit artikel leest u over de geschiedenis van het Bronsteeterrein vanaf de 17de eeuw en de vijf achtereenvolgende bestemmingen sindsdien.

 Fragment uit l in de 17de eeuw is sprake van een polder was de Sant Vaert, de oostgrens de kaart van En- Ahofstede Bronstee. Op een kaart van het Spaarne en de zuidgrens de Yseren gelman, 1794, met Haarlem en Zuid-Kennemerland uit de Cruijslaen –deze lag waarschijnlijk ter als verklaring van 17de eeuw, in 1745 herzien door land- hoogte van de Oosterlaan- het ‘voet de nummers: meter Melchior Bolstra, staat Bronstee padt’ en de ‘Heere Vaert’, bij elkaar zo’n 30 Bronstéé, ingetekend aan de oostkant van de 70 morgen ofwel 50 hectare. 35 Leeuwenhoofd, ‘Heemsteder wech’ (nu Bronsteeweg), Het begin van de hofstede is niet 36 Middel Laan, aan het ‘voet padt’ dat liep van de Sant precies bekend. De vroegste bekende 37 Zuider hout, Vaert naar de Heerevaart (nu Craye- eigenaar is Jacob Gerritszoon, die 28 Laatste Stui- nestervaart, respectievelijk Heemsteeds Bronstee in 1668 verkocht en die ook ver, 29 Land Kanaal). de terreinen van het Huis te Crayenest en Sparen­zigt. Tot het gebied van Bronstee hoorde bezat. Tussen 1668 en 1798 wisselde de Bovenaan lig- in ieder geval in de 18de eeuw de hele hofstede elf keer van eigenaar, soms al gen de buiten- Schouwbroekerpolder. In een transport- na een jaar, soms ook pas na lange tijd. plaatsen langs de akte van 2 mei 1783 staat het grondgebied Het langste, namelijk tweeënzestig jaar, ­H e r e n w e g . omschreven. De noordgrens van de was Bronstee in handen van mr Jacob Hop, van 1721 tot zijn overlijden in 1783. Ook de koopsommen lopen sterk uiteen van 27.000 tot 80.800 gulden. De omvang van de hofstede met aanhorigheden was niet steeds gelijk en dat verklaart ook de prijsverschillen. Met name Jacob Hop was actief met aankopen en uitbreiding van zijn grondgebied. De diverse eigenaars komen allemaal uit Amsterdam en hebben uiteenlopende beroepen als koopman, hoofdingeland van de Beemster, burgemeester, sche- pen of commissaris van Amsterdam en vrijheer van Suidpolsbroek. (Een compleet overzicht van eigena- ren van Bronstee vindt u op librariana. wordpress.com.)

heerlijkheden zomer 2012 |  bronstee, vijf eeuwen, vijf bestemmingen

‘1. de hofstede Bronstee met herenhui- zing, stalling, koetshuis, tuinmans- woning en land, 2. een boerenbruiker (pachthoeve), genaamd ‘Oud Bronstee’, ter zijde van de voors. Hofstede gelegen, met huismanswoning, stal, hooi- en wagenhuis, en land, 3. een boerenbrui- ker, genaamd ‘Nieuw Bronstee’, naast de voors. hofstede gelegen, met huismans- woning.’ Afgaande op een litho van P.J. Lutgers uit 1844 is Bronstee een plezierig woon- oord.

Einde van de hofstede Hoe zag Bronstee er uit? De laatste ruim vijftig jaar was Bronstee  De weg langs in handen van één familie. Frederik Lo- Bronstee, eind Op een tekening van H. Schouten uit het dewijk Braunsberg, bankier in Amster- 18de eeuw ge- eind van de 18de eeuw zien we de weg dam, werd in 1798 de eigenaar. Via zijn tekend door langs Bronstee, waarop niet veel details weduwe en andere erfgenamen kreeg H. Schouten. te zien zijn. In de transportakte van zijn stiefdochter Gijsberta Johanna Har- Bronstee in 1721, toen mr. Joan Fontaine derwijk in 1817 het hele onroerend goed. de koper was, stond onder meer ‘met Toen haar man in 1843 overleed verkocht zijne beelden, vasen, potten’. Dat geeft de zij haar bezittingen, waarbij de hofstede indruk van een bepaalde allure. De sa- met alle grond en de twee pachtboerde- menstelling van het geheel blijkt verder rijen in drie delen werd opgesplitst. Het uit de omschrijving van Bronstee in 1783 herenhuis met stal, koetshuis, tuinmans- in de akte voor de afwikkeling van de woning en wat woonhuisjes en zo’n 19 nalatenschap van mr. Jacob Hop: bunder land in de Schouwbroekerpolder

 ‘De hofstede Bronstee’, litho- grafie van P.J. Lutgers, 1844.

 | heerlijkheden zomer 2012 bronstee, vijf eeuwen, vijf bestemmingen

 De bollenvel- den van Bronstee op een ansicht- kaart van begin 20ste eeuw. In de boerenwoning kwam in 1907 de modelboerderij.

kwamen in handen van Maarten Vester ze na de kap van bomen ook hyacinten en Govert van den Aardweg, respectie- gaan kweken. Jan van den Berg was velijk meestermetselaar en voormalig in deze contreien een belangrijk man: kleerbleker. Van den Aardweg kocht ook gemeenteraadslid in Heemstede en lid één van de pachtboerderijen met onge- van het hoofdbestuur van de Algemene veer 20 bunder land. Jan van den Berg, Vereniging voor Bloembollencultuur. afkomstig uit een familie van boeren Heemstede telde in die dagen vele bol- die hun bedrijf bij ’t Slot hadden, kocht lenvelden. Om er een paar te noemen: de andere boerderij met 22 bunder. Hij aan de Binnenweg, aan weerskanten van begon daar een bloembollenbedrijf, zoals de Bronsteeweg en tot aan de Herenweg er in Heemstede al meer waren. (de firma Roozen), vanaf de Herenweg In 1855 werd het herenhuis Bronstee ten noorden van de Zandvoortselaan tot met bijbehorende gebouwen verkocht aan de Leidsevaart (kwekerij Rozenburg voor de sloop en in 1856 werd het eens zo van de firma Rozenkrantz), tussen de fraaie complex inderdaad afgebroken. Kerklaan en de Van Merlenlaan (Ted In 1877 schrijft F. Allan in De geschiede- Roozen; in de jaren zeventig verrezen nis en beschrijving van Haarlem dat van hier de villa’s van het Centrumplan) en Bronstee ‘nog slechts het poorthek en de het veld tegenover het Huis te Manpad, boerderij zijn overgebleven.’ En in 1878 dat nu als enige van de genoemde ter- meldt Craandijk in zijn Wandelingen reinen nog steeds als bollenland wordt door Nederland dat ‘Bronstee is afgebro- geëxploiteerd. ken. Alleen het ijzeren hek tussen stenen palen en een brok van de lage muur, die Modelboerderij Bronstee het terrein afsloot en een vijver ter zijde van de weg zijn nog over.’ Op 28 maart 1906 worden de gronden na het overlijden van Jan van den Berg Bollenbedrijf geveild. De kopers richten op 23 juli 1907 de NV Modelboerderij Bronstee op. In 1878 wordt het terrein van Bronstee Het zijn de heren W. Badon Ghijben, vergroot. Eigenares Wijnanda Van den gepensioneerd kolonel bij de Genie, mr. Berg-Wolff en haar zonen Pieter en Jan J. Huysinga, rechter plaatsvervanger bij van den Berg kopen het iets zuidelij- de rechtbank Amsterdam, C.G. Gouda, ker aan de Binnenweg gelegen Land en assurantiemakelaar, H.E.J. Huijsser, Spaarnzicht van Jan Dólleman, waar namens mevr. W.E.M. Gompertz en

heerlijkheden zomer 2012 |  bronstee, vijf eeuwen, vijf bestemmingen

het Spaarne stonden. De oorspronkelijke boerenwoning werd als modelboerderij ingericht. Aan weidegrond voor het melkvee is geen gebrek. Het terrein - de Schouw- broekerpolder - loopt door tot het Spaar- ne en omvat zo’n vijftig hectaren. En ook daarbuiten heeft Bronstee nog land. Het bedrijf heeft daardoor ook voldoende grond om zijn eigen veevoer te kunnen verbouwen en zodoende ook dat proces onder controle te houden. Het melkvee werd volgens een artikel uit 1915 zo lang mogelijk buiten gehouden om ook via die weg de kwaliteit hoog te houden. Er waren in 1915 zeventig koeien maar er liepen ook acht paarden  Modelboer- N.E.H. Eldering, allen afkomstig uit en drie veulens rond; daarnaast was er derij Bronstee, Bloemendaal. Niet bepaald een gezel- een stel varkens en schapen op het ter- ­steendruk, schap van deskundigen op het gebied rein. Nieuw aangeschafte koeien werden A.J. Grootens, van zuivelproductie, maar wel bevlogen eerst in afzondering gekeurd en geob- 1908. van de gedachte gezonde en gegaran- serveerd en daarna pas aan de veestapel deerd zuivere melkproducten te fabrice- toegevoegd. Zeventien personeelsleden ren en te leveren. hielden het bedrijf aan de gang. Het toen Eldering, tot dan toe medefirmant uiteraard nog handmatige melken ge- van de tabaksfirma Eldering en Bronk- beurde zorgvuldig. De uiers werden van horst, wordt de eerste directeur en er tevoren onderzocht en schoongemaakt wordt een huis voor hem gebouwd aan en de handen van de melker goed gewas- de Bronsteeweg 36, rechts van de ingang sen. De eerste emmer melk was bestemd naar de boerderij. Het bedrijf zelf is voor de varkens. De melk daarna werd gevestigd op nummer 36a. Bij de ingang door steeds vernieuwde filters dub- worden naast de toegangshekken van bel gefilterd en ging direct gekoeld in de voormalige hofstee Bronstee twee schone, uitgekookte flessen, die meteen kanonslopen ingegraven. Op het terrein werden afgesloten. Een paar uur later staan verder het zuivelhuis (met schoor- waren ze bij de klant. Behalve melk werd steen), in het midden de koestal voor er ook boter, Bulgaarse yoghurt en kaas veertig koeien, de paarden- en wagen- geproduceerd. De yoghurt werd met een stal, een hooiberg, stallen voor kalveren entstof gemaakt, die betrokken werd van  Advertentie en varkens en een quarantainestal. In de het bacteriologisch-biologische labora- uit 1921. verte zijn twee molens te zien die langs torium van dr. Koning-Mooy. Alles ook weer omringd met de grootste zorg voor zuiverheid van het product. Vanaf 1915 worden de producten ook in Amsterdam, Zandvoort, Leiden, Kat- wijk en Noordwijk verkocht. In juni 1935 opent Bronstee een filiaal aan de Valken- burgerlaan 71, omdat er veel klanten in die omgeving zijn. In 1934 overlijdt de eerste directeur Eldering. Zijn vrouw blijft achter met dertien kinderen. Een zoon zet het bedrijf een tijdje voort maar daarna gaat de leiding over op de heer Gerrit Meijer,

 | heerlijkheden zomer 2012 bronstee, vijf eeuwen, vijf bestemmingen

Garage- en automobiel­ bedrijf Van Lent Als Van Lent het garagebedrijf aan de Bronsteeweg opent is dat al de derde vestiging in Heemstede vanaf 1907. Er valt zo veel over Van Lent te vertellen, dat we dat in een volgend nummer van HeerlijkHeden in een aparte bijdrage doen. Hier beperken we ons tot een korte schets. In februari 1907 opent C.J.L. van Lent een fietsenzaak aan de Kerklaan in Heemstede. Al in 1910 hij gaat ‘het hoek-  Advertentie uit een voormalig personeelslid. Het gaat je om’ naar de Raadhuisstraat 88, waar 1926. echter gaandeweg minder, waarschijnlijk hij tot 1914 blijft en dan verhuist naar mede vanwege de crisistijd. De zorg- de nieuwgebouwde panden Raadhuis- vuldige bereidingsmethoden maken de straat 59 en 61. Later koopt hij ook 53-57 producten erg duur, tot wel tot drie keer erbij. Het assortiment breidt zich eerst zo veel als die van andere producenten. uit met motorfietsen, al gauw ook met Bovendien is het grondgebied vanaf auto’s. Aan de Raadhuisstraat groeit het begin jaren dertig ingekrompen door de bedrijf ondanks de uitbreidingen uit zijn aanleg van de Heemsteedse Dreef en de jasje. In april 1937 koopt Van Lent voor bouw van de huizen in de Schouwbroe- 30.000 gulden het boerderijcomplex aan kerpolder, waar nu de schilderswijk is. In de Bronsteeweg, dat zijn oorspronkelijke

 De Dreefgara- ge in 1939, geves- tigd in de voor- malige koestal van modelboerderij Bronstee.

1937 vestigt garagebedrijf Van Lent zich omvang dan al grotendeels kwijt is. De op het terrein van de modelboerderij. oostgrens is inmiddels de Heemsteedse De verkoop draait op een laag pitje nog Dreef. Daar worden nog de melkpro- enige tijd door. Modelboerderij Bronstee ducten van Bronstee verkocht, maar ze wordt formeel pas op 16 februari 1963 worden er niet meer geproduceerd. opgeheven. De voormalige koestal wordt in eerste instantie de huisvesting van de nieuw opgerichte NV Automobielbedrijf Dreef- garage, die onder leiding komt te staan

heerlijkheden zomer 2012 |  bronstee, vijf eeuwen, vijf bestemmingen

 De Dreefga- rage en omgeving in 1951. Het pand zelf is van 1941, het magazijn met wit dak is er in 1951 aangebouwd. Linksboven staat het eerste garage- pand, de voorma- lige koestal.

van zoon S.C. van Lent. Op 3 augustus uitgebreid met een magazijn. 1937 wordt het bedrijf officieel geopend. In 1968-1969 volgt de laatste grote Er komen twee benzinepompen aan de ingreep: de bouw van een grote showhal Dreefkant, garageboxen achter de huizen en nieuwe kantoren van architect Cees aan de Dreef en er wordt een begin Dam. Het hele terrein gaat onderste gemaakt met een taxibedrijf. Ondanks boven. Het parkeerterrein wordt op- de weinig florissante tijden wordt er in gebroken, het laatste gebouw van de 1941 een nieuwe garage annex werkplaats vroegere melkboerderij wordt gesloopt. gebouwd naar ontwerp van de Am- Mevrouw Meijer, de echtgenote van sterdamse architect N. Dekker, in 1951 de laatste bedrijfsleider, verhuist en de

 Luchtfoto uit 1969 met de nieuwbouw van Van Lent van architect Cees Dam. Vooraan de Heemsteedse Dreef, links de Lanckhorstlaan.

 | heerlijkheden zomer 2012 bronstee, vijf eeuwen, vijf bestemmingen

 De voormalige directeurswoning Bronsteeweg 36 in augustus 2008, anti-kraak bewoond. In no- vember 2011 is het pand gesloopt.

boomgaard tussen haar woonhuis en de herinnerde verdwenen. De weg is vrij Lanckhorstlaan wordt gerooid. Het ter- voor de nieuwbouw van tweeëntwintig rein is nu bereikbaar vanaf de Dreef, de ‘retro’-woningen op het terrein tussen Lanckhorstlaan en de Bronsteeweg. Dreef, Lanckhorstlaan en Bronsteeweg, In 2000 wordt de firma Van Lent ver- het plan Volmaackt Wonen. De nieuwe kocht aan het Motorhuis uit Leiden en straat die aangelegd wordt krijgt de samengevoegd met de firma Hoogeveen naam Reinier van Holylaan, naar de Citroën in Haarlem in. In 2008 verhuist eerste Heer van Heemstede (eind 13de het hele bedrijf definitief naar nieuw- eeuw) die afkomstig was uit Holy (Vlaar- bouw aan de Grijpensteinweg in Haar- dingen). Aangezien nog maar een deel lem en komt er een eind aan de vierde van de huizen verkocht is, zijn voorlopig bestemming van Bronstee. alleen de eerste zes villa’s gebouwd.

 Impressie van Woningbouw het project Vol- maackt, waarvan In november 2011 is het huis Bronstee- Bronnen de eerste zes villa’s weg 36, dat jarenlang anti-kraak be- nu gebouwd zijn. woond werd, gesloopt. Daarmee is Francis Allan, Geschiedenis en beschrijving het laatste element dat aan Bronstee van Haarlem, 1874-188, deel 2 Marcel Bulte, Wim Post, Bloeiende bedrij- vigheid, Haarlem 2002. Jacobus Craandijk, Wandelingen door Nederland, deel 3, 1878. J.W.G. van Doorn, ‘De boerderij ’t Slot’, in HeerlijkHeden 83, 1995, pag. 15-21 Hans Krol, Eigenaren van Bronstee en Modelboerderij Bronstee op librariana.wordpress.com kranten.kb.nl.

Op onze website vindt u het artikel ‘Modelboerderij Bronstee’ afkomstig uit het tijdschrift Op de hoogte (Geïllustreerd maandschrift met gratis bijlage ‘Voor onze jeugd’), 12de jaargang, augustus 1915.

heerlijkheden zomer 2012 |  Over rusten of ruimen Marc de Bruijn

De Algemene Begraafplaats in Heemstede

Hoe gaat men op de Algemene Begraafplaats aan de Herfstlaan in Heemstede om met het funerair erfgoed? We spraken erover met Roel Hoogendoorn, de beheerder van de begraafplaats en met ­Astrid Huis in ’t Veld, medewerkster van het servicecentrum.

 Jan David Zo- erst een stukje geschiedenis. cher jr. (1791-1870), EVanaf 1829 wordt er begraven op de de Haarlemse ­Algemene Begraafplaats in Heemste- tuinarchitect, ver- de. Tot die tijd werd er begraven op antwoordelijk voor het kerkhof rondom de Hervormde (het eerste deel Kerk (nu op het Wilhelminaplein). van) de Algemene ­Katholieken vonden hun laatste rust- Begraafplaats aan plaats op het kerkhof van Berkenrode, de Herfstlaan in destijds aan de westzijde van de He- Heemstede. renweg, aan de overkant van waar nu de St. Bavo en de huidige begraafplaats Berkenrode is. Bij Koninklijk Besluit van 22 augus- tus 1827, van kracht op 1 januari 1829, werd een verbod ingesteld om in kerken te begraven. De gemeente Heemstede besloot een begraafplaats in te richten. Gelukkig kwam er al snel een geschikt stuk grond in de aanbieding. Op een publieke veiling op 29 mei 1829 kocht de gemeente Heemstede een stuk grond ter grootte van 1 hectare, 89 aren en 44 centiaren van Jean Jacob Faesch. Hij was de eigenaar van de hofstede Westermeer, gelegen aan de weg die liep richting Ben- Voor het maken van een ontwerp nebroek, aan de rand van de Haarlem- voor de begraafplaats werd contact mermeer. Het stuk grond lag tussen de gezocht met de bekende Haarlemse Driesprong en de Doodweg1 en grensde tuinarchitect Jan David Zocher jr. aan de Voorweg. Het heette tot die tijd (1791-1870). Zocher­ had het er in die tijd de ‘menagerie’: Faesch hield als iedere druk mee: in 1828-1832 ontwierp hij de eigenaar van een buitenplaats een aantal begraafplaats Zuid Akendam aan de ‘huisdieren’, zoals pauwen en herten. Kleverlaan in Haarlem, de begraaf- plaats Soestbergen in Utrecht en die in  Een oude weg vanuit het zuiden naar de Her- Heemstede. Zocher ontwierp ook ande- vormde Kerk. De weg maakt nu onderdeel uit re begraafplaatsen, zoals in 1869 Zorg- van de begraafplaats en loopt richting de grafkel- vlied (de ‘Nederlandse Père Lachaise’) der van de familie Van Merlen, die overigens pri- véterrein is. De ingang van de begraafplaats aan in Amsterdam (eigenlijk Amstelveen). de Herfstlaan inclusief aula, opzichterswoning en Zocher was bij deze begraafplaatsen dienstgebouw (in zijn totaliteit een gemeentelijk verantwoordelijk voor de inrichting, de monument) dateert uit 1926. loop van paden en waterwerken en ook

 | heerlijkheden zomer 2012 over rusten of ruimen

periode van twintig jaar2. Hier kunnen dan achtereenvolgend drie overlede- nen worden begraven of vier asbussen bijgezet worden in een asbuskelder. Bij een huurgraf bepaalt de rechthebbende wie erbij komt en mag er na twintig jaar grafrust verlengd worden steeds met tien jaar. Bij een algemeen graf bepaalt de begraafplaats dit. Dit soort graven wordt na twintig jaar geruimd.

…of ruimen? De ervaring is dat naarmate de jaren verstrijken de belangstelling voor een graf vermindert. Tijdgenoten overlij- den, de kinderen komen nog wel langs,  Het opzichters- de beplanting. Hij vond dat juist door maar de kleinkinderen al veel minder. huisje, rechts van het gebruik van bomen en groen een Als de periode (de onderhouds- of de ingang. In de begraafplaats het erbij passende karak- huurrechten) verstrijkt, heeft de be- muur het zoeksys- ter kon krijgen. graafplaats het recht om het graf te rui- teem voor routes Zocher kreeg van de gemeente men. De resten worden dan opgegraven naar het graf dat Heemstede als opdracht mee een schei- en herbegraven in een verzamelgraf op u zoekt. Hier kunt ding aan te brengen tussen het rooms- de begraafplaats. De zerk wordt veelal u ook informatie katholieke deel van de begraafplaats vernietigd. Voordat dit gebeurt, gaat vragen. en het hervormde. Hij deed dit door de de servicemedewerker van de begraaf- aanleg van een sloot aan de zuidzijde, plaats op zoek naar rechthebbenden die later tot vijver is omgevormd. Het of hun nabestaanden. Het kan immers hervormde deel is later het algemene zijn, dat die besluiten om de huurter- deel van de begraafplaats geworden. De mijn te verlengen. Bij het serviceloket, begraafplaats is in de 20ste eeuw een het gebouwtje rechts van de ingang, aantal malen uitgebreid tot de huidige hangt een lijst van graven waarvan de omvang. Sinds 2005 is de begraafplaats termijn is verstreken en waarvan de een gemeentelijk monument, met daarop rechthebbenden worden gezocht. Op vier specifieke graven die provinciaal dergelijke graven wordt ook een bordje monument zijn. geplaatst of de bezoeker contact op wil Naast begraafplaatsen ontwierp Zo- nemen met het serviceloket van de be- cher ook tuinen en huizen. Zo is Huize graafplaats. Immers, niet iedereen kijkt Postlust, Herenweg 92, een provinciaal op de lijst. Maar wat als er niemand monument, van zijn hand. meer langskomt bij het graf?

Rusten… Vanaf 1829 werd er begraven op de begraafplaats. De oudst overgebleven graven zijn uit het midden van de 19de  In algemene graven mogen geen urnen of eeuw. Ze liggen achter de aula, aan de asbussen worden bijgezet. Er zijn ook huurgra- linkerkant op een geaccidenteerd deel ven met een urnenkeldertje, waar vier asbussen/ van de begraafplaats. Indertijd was urnen in passen. Ook kunnen urnen in speci- ale urnennissen worden geplaatst. Voor meer het mogelijk om voor onbepaalde tijd informatie en een prijslijst: www.heemstede.nl grafrecht te kopen. Deze mogelijkheid onderdeel begraafplaats of neem contact op met is later afgeschaft. Tegenwoordig is het de servicemedewerkers van de Begraafplaats, mogelijk om een graf te huren voor een daar ter plekke of via (023) 5280376.

heerlijkheden zomer 2012 |  over rusten of ruimen

Behoud funerair erfgoed Als er geruimd wordt, loop je het risico dat er interessante graven of grafstenen verdwijnen. Na het ruimen van een graf worden grafstenen doorgaans vernie- tigd terwijl deze een historische en/of architectonische waarde kunnen heb- ben. De betreffende steen kan een fraai voorbeeld zijn van grafstenen uit een be- paalde tijd of een bijzondere vormgeving hebben. Maar het kan ook gaan om een grafsteen van een bijzonder iemand. Dat kan een kunstenaar zijn of een bekende Nederlander (zo zijn op de Algemene Begraafplaats tekstdichter Lennaert Nijgh en Bart de Graaff, oprichter van televisieomroep BNN, begraven), maar ook iemand die bijvoorbeeld veel heeft betekend voor Heemstede. In toenemende mate wordt er aan- dacht geschonken aan de funeraire cul- Anno nu tuur in Nederland en aan behoud van en  De grafste- aandacht voor waardevolle begraafplaat- nentuin, in 2007, Roel Hoogendoorn heeft kort geleden af- sen en grafmonumenten. Het betreft hier geopend. Een scheid genomen als beheerder van de be- immers uitingen van cultureel erfgoed. voorbeeld voor graafplaats. Tot die tijd hield hij samen Zo is er de vereniging De Terebinth andere begraaf- met servicemedewerkster Astrid Huis in (www.terebinth.nl) en de Stichting Do- plaatsen, waar ’t Veld de registers bij en begeleidde de denakkers (www.dodenakkers.nl). soms nog helaas mensen die een plekje komen uitzoeken zonder begrip voor voor hun dierbare nabestaande. Astrid Grafstenentuin funerair erfgoed blijft dit doen en is ook degene die na- rücksichtslos ge- speuringen verricht naar nabestaanden In Heemstede is het goed aangepakt. Op ruimd wordt. als op een zeker moment ruiming dreigt. 16 april 2007 opende wethouder Christa Streven is toch om ervoor te zorgen dat Kuiper de cultuurhistorische grafstenen- er pas wordt geruimd als dit door de tuin op de Algemene Begraafplaats. rechthebbenden is geaccordeerd. Astrid Hier zijn inmiddels twintig grafstenen Huis in ’t Veld: ‘Dat betekent dat je via geplaatst, alle voorzien van een infor- de registers, telefoonboeken en internet matiebordje. De stenen zijn van belang zoveel als mogelijk is erachter probeert uit oogpunt van cultuurhistorie, archi- te komen of de rechthebbenden c.q. tectuur, funerair erfgoed of genealogie. nabestaanden akkoord gaan met rui- Het gaat hier om grafstenen die bewaard ming. De rechthebbenden/nabestaanden blijven, niet om graven. Die zijn inmid- hebben het voor het zeggen. Het kan dels geruimd, in overleg met de recht- ook gebeuren, dat iemand anders de hebbenden. grafrechten wil betalen. Daar werken we Jan van de Reep, tot 2010 service- graag aan mee. Maar als de grafrechten medewerker, heeft veel werk verricht zijn verlopen, volgt er ruiming. We ken- voor deze grafstenentuin. Hij heeft ook nen helaas niet het verhaal achter ieder gezorgd dat er veel vastgelegd is in de graf en achter iedere persoon die er ligt. computer. Cees van Roon, die opzichter En naarmate de nabestaanden ouder was van de begraafplaats van 1965 tot worden of ook overlijden verdwijnt dat 1987, heeft er voor gezorgd dat indertijd soort kennis en dan loop je het risico bij ruimingen bijzondere grafzerken niet van ruiming.’ zijn vernietigd, maar bewaard. Veel his-

 | heerlijkheden zomer 2012 over rusten of ruimen

 Het graf van torisch speurwerk is verricht door Cees Jouke Broer van Roon, Hans Krol en Michel Bakker Schuil (20/3/1875– van de VOHB (zoals de HVHB toen nog 24/10/1960) en heette) en Vic Klep. echtgenote Amalia Voorafgaand aan de inrichting van J. Hol (22/08/1871- de grafstenentuin is in 2006 geïnven- 27/07/1938) op tariseerd welke stenen in aanmerking de Algemene kwamen voor plaatsing. Dit is gebeurd Begraafplaats in door funerair deskundige drs. Leon Bok Heemstede (vak (www.funerair.nl). Bok heeft toen een K-010E). Onbe- lijst opgesteld van 32 graven van histori- kend is, waarom sche waarde voor Heemstede. Onder die Schuil voor deze 32 mensen waren beeldend kunstenaars, begraafplaats letterkundigen, bestuurders en bankiers koos. maar ook predikanten, luchtvaartpio- niers en een huisarts. Natuurlijk is zo’n lijst altijd discutabel. Op deze inventari- satie ontbraken bijvoorbeeld de graven van de burgemeesters Cornelis van Lennep en vooral David Eliza van Len- nep (1865-1934), de burgemeester van het uitbreidingsplan van Heemstede en de aankoop van Groenendaal in 1913.

J.B. Schuil, (Maai) Jacoba Hol, zangpedagoge en toneelrescencent…­ dochter van de componist Richard Hol. Astrid Huis in ’t Veld is momenteel op Het echtpaar kreeg geen kinderen en zoek naar de nabestaanden van J.B. in 1905 repatrieerden ze, omdat Ama- Schuil. Dit graf uit 1960 mag geruimd lia gezondheidsproblemen kreeg in de worden en het eenvoudige bakstenen tropen. Na drie jaar Den Helder gingen monumentje voor hem en zijn vrouw ze in Haarlem wonen. Schuil had zich zou dan kunnen worden vernietigd. altijd al beziggehouden met taal en Er was een adres van familie in de verschillende toneelstukken geschreven. Dordogne, maar daar is men inmid- Hij nam in 1910 ontslag uit het leger, dels verhuisd. Astrid speurt verder. De ook omdat zijn promotiekansen beperkt grafsteen van Schuil is wél meegenomen waren, en werd toneelrecensent bij het in de inventarisatie van 2006 en staat op Haarlems Dagblad en later ook bij de de nominatie om overgebracht te worden Nieuwe Rotterdamse Courant. In het naar de grafstenentuin. Waarom? Wat Haarlemse toneelleven nam Schuil een was zo bijzonder aan J.B. Schuil? belangrijke plaats in. ‘Schuil is er, we Voor Heemstede heeft J.B. Schuil kunnen beginnen’, zouden de acteurs weinig betekend, voor kinderen (en aan het begin van de voorstelling hebben vooral jongens) in Nederland des te gezegd. Hij had zelfs een vaste stoel in de meer. Jouke Broer Schuil werd 23 maart schouwburg. Van 1916 tot 1920 schreef hij 1875 geboren in Franeker. Na de HBS toneelstukken, maar deze raakten snel volgde hij een opleiding tot officier bij de in vergetelheid. In 1941 liet Schuil het infanterie aan de Koninklijke Militaire Haarlems Dagblad weten: ‘Ik schei uit, ik Academie. Reden hiervoor was zijn grote wil niet schrijven over Kulturkammer- bewondering voor Napoleon. Als tweede toneel’. Na de Tweede Wereldoorlog liet luitenant ging hij, toen hij 22 jaar was, hij het schrijven van toneelrecensies over naar ‘de Oost’. Hij trouwde op 5 decem- aan de jongeren. Hij was toen ook al ber 1897 met de handschoen met Amalia zeventig jaar. Schuil werd in 1938 weduw-

heerlijkheden zomer 2012 |  over rusten of ruimen

was. Ik verslónd die boeken vroeger.’) Schuils jongensboekhelden staan qua bekendheid op één lijn met Pietje Bell en Dik Trom. Jouke Schuil besloot op advies van zijn familie om boeken te gaan schrijven: ‘Omdat zijn neefjes altijd aan zijn lip- pen hingen als hij vertelde, had één van zijn zwagers eens op een avond gezegd: ‘Waarom schrijf jij toch nooit eens een jongensboek? Mij dunkt, dat je daar ze- ker slag van zoudt hebben’. De volgende avond zat hij al aan zijn schrijftafel en een maand later was het boek af.’ 3 Na Jan van Beek (1910), De Katjangs (1912) en De A.F.C’ers (1915) schreef Schuil in 1920 De Artapappa’s. Dit wordt alge- meen als zijn meesterwerk beschouwd. Het is het verhaal over een vriendschap tussen een Hollandse jongen en een Kafferjongen uit Afrika: humor en ver- driet naast elkaar. U kunt het hele boek lezen op de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse letteren (www.dbnl.org). In 1928 volgde Doodverklaard en in 1930 Hoe de Katjangs op de kostschool van Buikie kwamen. Schuil voelde zich daarna (hij was toen ook al 55 jaar) te oud om jon- gensboeken te schrijven. Schuils grote voorbeelden waren Mark  De AFC-ers naar. Daarna woonde hij jarenlang al- Twain, Hector Malot en Charles Dic- verscheen in 1915. leen aan de Wagenweg in Haarlem. Zijn kens; voor de vaderlandse schrijvers van Dit is de omslag tachtigste verjaardag in 1955 was goed jeugdboeken koesterde hij veel minder van een latere voor artikelen in nagenoeg alle dagbla- bewondering. Zo schreef hij in 1912 de druk. den en een interview bij de AVRO. Kort kritiek op auteurs als Chr. van Abkoude voor zijn dood kwam een in opdracht (van Pietje Bell) en Johan Kieviet (van van het stadsbestuur door Kees Verweij Dik Trom) te delen; hun slechte taal, geschilderd portret in de stadsschouw- onmogelijke dialoog en burgerlijke geest burg van Haarlem te hangen. Schuil ergerden hem. 4 overleed in Zandvoort op 24 oktober Schuils toneelstukken en recensies zijn 1960 en werd bij zijn vrouw begraven. vergeten, maar zijn jongensboeken niet. Ze zijn voldoende reden om het graf van …maar vooral J.B. Schuil op de Algemene Begraaf- plaats in Heemstede te bewaren voor de jongensboekenschrijver­ toekomst, hetzij op de plek waar het nu J.B. Schuil is vooral bekend door de zes staat, hetzij in de grafstenentuin. En in- jongensboeken die hij tussen 1910 en 1930 middels zijn er speelfilms gemaakt naar schreef. Deze waren voor de Tweede We- boeken van Pietje Bell en Dik Trom; reldoorlog enorm populair en beleefden wellicht komen de Artapappa’s of de talloze herdrukken, tot in de jaren tach- Katjangs ook nog eens aan de beurt… tig van de 20ste eeuw. (Karen Sonneveld, communicatie Gemeente Heemstede: ‘Ik  http://www.opzoeknaarpuk.nl/jb_schuil.htm wist eerst niet dat Schuil hier begraven  Ibid.

 | heerlijkheden zomer 2012 over rusten of ruimen

Cultuurhistorische wandelroute Er is een cultuurhistorische wandelroute die u in een uur voert langs 37 monu- menten op de Algemene Begraafplaats inclusief de grafstenentuin. De brochure kunt u krijgen bij het serviceloket of downloaden via www.heemstede.nl of via www.hv-hb.nl (‘Monumenten en geschiedenis-> Wandelen in Groenedaal’ en ‘Monumenten en geschiedenis -> Algemene Begraafplaats Herfstlaan’)

Literatuur Tot op heden is er nog geen totaalpublicatie verschenen over de Algemene Be- graafplaats in Heemstede. In het boek over Groenendaal, dat volgens planning in 2013 verschijnt, zullen we aandacht besteden aan de begraafplaats. Dit hebben we overigens al meerdere malen gedaan in ons tijdschrift HeerlijkHeden.1

Wie ligt waar? Rechts van de ingang van de begraafplaats, in de zijkant van het dienstgebouw staat een computer. Hier kunt u op naam zoeken naar een graf en vervolgens een plattegrond met route uitprinten, zodat het betreffende graf makkelijk te vinden is. Bijzonder gebruikersvriendelijk.

Registers Er zijn op internet drie registers van de graven op de Algemene Begraafplaats in Heemstede: http://home.tiscali.nl/schenkel/algbr.htm bevat een door Cees Schenkel aange- legde alfabetische lijst, bijgewerkt tot 25-10-2005. http://www.schiltmeijer.nl/Plaatsnamen/Begraafplaatsen/Algemene%20begraaf- plaats%20Heemstede.htm is een lijst, bijgewerkt tot 20-09-2007 www.graftombe.nl bevat een register van zowel de Algemene Begraafplaats aan de Herfstlaan als Berkenrode bij de St. Bavo aan de Herenweg. Deze is bijgewerkt tot juli 2011. Op www.hv-hb.nl vindt u een link naar deze sites.

Belangrijke Heemstedenaren Wie rust er nu op de Algemene Begraafplaats, is wellicht minder bekend, maar vindt u van groot belang geweest voor Heemstede? Schrijf of mail het ons en dan kijken we of we aandacht aan deze onbekende, maar toch grote Heemstedenaar of Heemsteedse besteden. Reacties graag naar Marc de Bruijn, Meerweg 39, 2103 VB Heemstede of [email protected].

 Onder andere in HH 137, augustus 2008, p. 138-140, over het graf van luchtvaartpionier Jan Duimelaar; HH 138, oktober 2008, p. 199-201 over de grafsteen van Jacob Abraham van Lennep uit 1827; HH 139, januari 2009, p. 31-34 over Grafkelders; HH 140, april 2009, p. 37-42 over Letterkun- digen, musici, auteurs en beeldend kunstenaars; HH 141, juli 2009, p. 28-33 over Lokale en provin- ciale bestuurders en HH 142, oktober 2009, p. 32-36 over de Cultuurhistorische grafstenentuin.

heerlijkheden zomer 2012 |  Heemstede in beeld: collectie ­glasnegatieven 1928-1934 Klaartje Pompe

In 2010 is het Noord-Hollands Archief gestart met het digitaliseren van een prachtige collectie glasne- gatieven van Heemstede uit de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Vanaf HeerlijkHeden 152 laten we er telkens een aantal zien.

 12 november 1929. Zicht vanuit de nog onbebouwde Zomerlaan op het Molentje van Groenendaal. Op de hoek van de Groenendaalkade en de Molenlaan met jonge aanplant staat een eerste villa. Ruim tachtig jaar later staan het molentje en de villa er nog; de Herfstlaan en de Zomerlaan zijn bebouwd.

 16 oktober 1929. De Balistraat vanuit de Sumatrastraat gezien. Nieuwbouw in de jaren twintig van de vorige eeuw. De woningen in de Indische buurt, gebouwd tussen 1923 en 1934, waren bedoeld voor ‘de arbei- ders- en middenklasse’. De eerste huizen aan de Balistraat werden op 24 juni 1923 opgeleverd. De straten in de Indische buurt zijn genoemd naar de eilanden van het toenmalige Nederlands-Indië. Op de foto kijkt een jongen op de fiets naar de fotograaf; op Balistraat nummer 33 (rechts op de foto) is het hoofd met pet van een postbode te zien. Tegenwoordig zijn de huizen in de Balistraat wit geverfd en is de gevel bij de meeste huizen opgetrokken.

 | heerlijkheden zomer 2012

 18 mei 1929. Stalhouderij Wed. J. van Schagen, hoek Wilhelminaplein-Achterweg. Er is weinig veranderd in het straatbeeld, of toch? Links is de schilder bezig met het verven van de uitspanning Het Wapen van Heemstede. Het Wapen van Heemstede was op 4 mei met een nieuwe eigenaar H. van Meurs heropend. Op het raam zijn de biermerken met bijbehorende prijzen aangeplakt: Lager 15 cent, Pilsener en Munchener 20 cent. Ernaast Stalhouderij Wed. J. van Schagen. Op de achtergrond op de Achterweg spelende kinderen. De huizen rechts op de foto, Achterweg 13, 15 en 17, staan op de gemeentelijke monumentenlijst. Het huis aan het eind van de Achterweg heeft in de jaren vijftig van de vorig eeuw plaatsgemaakt voor nieuwbouw.

heerlijkheden zomer 2012 |  heemstede in beeld: collectie glasnegatieven­ 1928-1934

 12 november 1929. Bij café ‘Van ouds De Konijnenberg’ aan de Herenweg kon de dorstige mens onder meer Van Vollenhoven’s bier en Coca Cola kopen. Op de foto zien we vier nieuwsgierige dames in de deuropening van het café. De weg en het café, waar ook een Fina benzinepomp was, zien er rustig uit. Het huisje rechts van De Konijnenberg grensde aan de openbare weg; tegenwoordig loopt er een fietspad. In de kranten van uit de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw staan echter regelmatig berichten over botsingen tussen automobi- listen en fietsers aan de Herenweg. Slachtoffers kregen eerste hulp in het café.

 | heerlijkheden zomer 2012 heemstede in beeld: collectie glasnegatieven­ 1928-1934

 23 april 1930. Het Marisplein met het clubgebouw van de Roei- en Zeilvereniging Het Spaarne, toen nog met een dertien meter hoge toren van waaruit verslag van de wedstrijden op het Spaarne gedaan werd. De toren werd in 1960 op last van de brandweer verwijderd. Het gebouw is ontworpen door architect K. Jonkheid en is in 1927 in gebruik genomen.

 23 april 1930. De monumentale villa Djokjakarta aan de Kerklaan 111 tussen Blekersvaart en Herenweg tegenover het Schoollaantje. Het huis was genoemd naar de stad en provincie Djokjakarta in het toenmalige Nederlands-Indië. De naam van de villa was ongetwijfeld gegeven door J. Mullemeister (1838-1926), van 1889 tot 1891 resident van Djokjakarta en vanaf 1893 lid van de Raad van Nederlandsch-Indië. Hij woonde er na zijn pensionering als resident. De eerste steen voor de villa is in 1887 gelegd door N.E.J. Smit, de dochter van notaris Smit. Het huis was volgens B.W. Colenbrander gebouwd zoals huizen in een warm klimaat. Het was een ruim huis met één verdieping en een zolderverdieping, met een grote open galerij en voor Nederland on- gewoon hoge kamers. Op warme zomerdagen was het huis heerlijk koel maar in de koude Nederlandse winter was het moeilijk warm te krijgen. Oud-resident Mullemeister verliet in oktober 1924 Heemstede dan ook voor Monte Carlo met zijn warmere klimaat. In 1926 is hij in Nice overleden. Op 6 mei 1929 werd de villa in Haar- lem openbaar verkocht door notaris J.A. de la Hayze uit Heemstede. De omschrijving in de advertentie in het Algemeen Handelsblad en Haarlems Dagblad luidde ‘de solied gebouwde, kapitale villa ‘Djokjakarta’ met erf en grooten tuin met opgaand geboomte, gunstig gelegen a.d. Kerklaan no. 111, nabij de R.K. te Heemstede, groot 45 are, 30 centiare, voorzien van gas, waterleiding en elektriciteit en bev. beneden: 6 kamers; souterrain: 6 kamers, keuken, kelders en kluisinrichting; boven: 8 kamers en badkamer, daarboven ruime zolder met 2 dienstbodenkamers.’ Van 1929 tot 1931 is de villa in gebruik geweest als tijdelijke huisvesting voor twee scholen die in aanbouw waren, de Jacobaschool en de Dreefschool. Na de sloop van de villa in 1939 is alleen de eerste steen bewaard gebleven, sinds 2011 in bezit van de HVHB. Djokjakarta heeft gestaan waar nu het pand van De Zwart Interieur en woonhuizen zijn gebouwd.

Bronnen B.W. Colenbrander, ‘Nederlandsch-Indië in Heemstede’. Nieuwsbrief Vereeniging Oud- Heemstede-Bennebroek 37, augus- tus 1983. Noord-Hollands Archief, Woningregister Heemstede, 1918-1939 www.noord-hollandsarchief.nl/kranten kranten.kb.nl

heerlijkheden zomer 2012 |  De Overplaats van de Hartekamp Ingwer J. Bos, Arthur Schaafsma

Een cultuurhistorische parel op de binnenduinrand

De Hartekamp en de Overplaats vormen samen een zeer waardevolle buitenplaats. Vandaar ook dat het geheel door de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed is aangewezen als complex monument. Dat geeft aan dat niet alleen de afzonderlijke elementen waardevol zijn, maar ook de samenhang tus- sen gebouwen en het groen (tuin- en parkaanleg). In dit artikel gaan de twee auteurs van Landschap Noord-Holland nader in op de Overplaats, die door deze organisatie beheerd wordt.

nderhoud en beheer van cultuurhis- Otorische elementen op de Over- plaats zijn, net als bij andere buitenplaat- sen, bijzonder kostbaar. Door gebrek aan financiering raakte het terrein vanaf de eerste helft 20ste eeuw in verval en kwam het na opsplitsing in handen van verschillende eigenaren. Toen Land- schap Noord-Holland tussen 1996 en 2007 delen van het terrein in fasen in handen kreeg, waren de cultuurhistori- sche waarden en de natuur sterk ver- waarloosd. Grootschalig onderhoud en herstel waren zeer wenselijk, niet in de laatste plaats vanuit het oogpunt van de veiligheid. Dit onderhoud werd aange- grepen om ook de eenheid op het terrein terug te brengen en de ooit zo zichtbare relatie met de Hartekamp te herstellen. Dit is grotendeels in 2011/2012 uitgevoerd. Met de genomen maatregelen zijn niet alleen de meest waardevolle cultuur- historische elementen hersteld en beter zichtbaar gemaakt, er is ook 21ste-eeuw- se tijdslaag toegevoegd. Bij het ontwerp daarvan is geput uit het rijke verleden van de Overplaats. Dat is precies wat er op de meeste buitenplaatsen in het verleden ook gebeurde: iets nieuws toevoegen met invloeden uit voorgaande stijl­perioden.

 | heerlijkheden zomer 2012 de overplaats van de hartekamp

De Hartekamp theus Pieter Brants. De buitenplaats was toen een kleine 24 hectare groot. Brants De Hartekamp heette in 1653 nog Tho- vergrootte het gebied zowel aan de zijde renvliet naar een eerdere eigenaar, de van de Overplaats als aan de zijde van Leidse burgemeester Franc van Tho- het huis. Toen hij in 1835 stierf was de renvliet. Het huis stond te midden van Hartekamp ruim 51 ha groot. boomgaarden, door een rechte oprijlaan Vanaf halverwege de 19de eeuw vond verbonden met de Heerenweg. In 1656 een omwenteling plaats in de beleving werd de Leidsevaart gegraven waardoor van de natuur, men wilde ‘ongerepte’ de hofstede via de achterzijde ook per natuur. Onder invloed van beroemde trekschuit bereikbaar werd. In 1662 kocht landschapsarchitecten als J.D. Zocher  Titelpagina de Amsterdamse koopman Hendrik senior en junior werden de tuinen van Hortus­ Cliffor­ Zeegersz. van de Camp Thorenvliet en de Hartekamp omgevormd naar de tianus. gaf het de naam de Harte-Camp. De Landschapsstijl. bebouwing was toen nog eenvoudig: een In 1952 kochten de Broeders Penitenten boerenhofstede annex herenwoning. Het de Hartekamp en vestigden er een in- was Johan Hinloopen, eigenaar vanaf richting voor zwakzinnige jongens. Van- 1692, die ingrijpende veranderingen liet daag de dag is zorginstelling De Harte- aanbrengen. Hij liet een nieuw herenhuis kamp Groep eigenaar van de Hartekamp  Een van de bouwen (het huidige hoofdgebouw zon- en beheert Landschap Noord-Holland de oudste kaarten der de zijvleugels) en liet bij het huis een buitenruimte. waar de Over- formele, geometrische tuin aanleggen. plaats duidelijk Hij kocht ook een blekerij en een aantal De Overplaats van de op staat, uit 1737. hectaren wildernis aan de overzijde van Centraal staat de de Herenweg. Hartekamp­ zichtas vanaf het In 1709 kwam het hele bezit in han- De duinen en tussenliggende terreinen hoofdhuis van de den van het bekende koopmansgeslacht aan de overzijde van de Herenweg, al Hartekamp (mid- Clifford, drie generaties lang (tot 1788). door Hinloopen gekocht, waren tot den onder) naar Na enkele andere eigenaren werd de Clifford in 1709 de eigenaar werd ge- de voormalige Hartekamp in 1816 gekocht door Mat- bruikt als droogbergen en bleekvelden. koepel (midden boven). Het ter- rein is volgens de formele stijl ingericht.

 De ooit aan- wezige Zwitserse brug over het ravijn vormde een markant element uit het 19de-eeuwse ontwerp. Bij de cultuurhistori- sche herstelwerk- zaamheden is in 2010 opnieuw een Zwitserse brug geplaatst.

heerlijkheden zomer 2012 |  de overplaats van de hartekamp

de Overplaats een tuin aangelegd met strakke structuren: rechte, lange lijnen en cirkelvormige elementen. De tuin is later bijna volledig op de schop gegaan; de poortjes die toegang gaven tot de tuin van Linnaeus, de open plekken en enkele structuurlijnen van de toenma- lige aanleg zijn de enige uit die periode overgebleven elementen van dat gedeel- te van de Overplaats. De 19de eeuw heeft op de Overplaats sporen nagelaten van de beroemde landschapsarchitect J.D. Zocher sr. Herkenbare elementen uit die periode zijn onder andere de smalle paadjes met  De entree aan De huidige velden achter de voorma- eiken erlangs, de ‘Zochervijver’ met het de Glipperweg in lige theekoepel en tussen Hagenduin eiland erin en het ravijn met de Zwit- 2008 nodigde niet en de Glipperweg zijn relicten uit deze serse brug. uit om het terrein 17de-eeuwse periode. George Clifford Begin 20ste eeuw was er in het alge- te bezoeken en de sr, de eerste Clifford, liet in 1724 op de meen veel minder aandacht voor bui- uitstraling kwam duintop tegenover zijn huis een koepel tenplaatsen, zo ook voor de Overplaats. niet overheen met (‘speelhuis’) bouwen met zicht op het Onderhoud en beheer raakten achterop, het rijksmonu- Haarlemmermeer. De zichtlijn tussen enkele paden werden voorzien van mentale karakter het hoofdhuis van de Hartekamp en de asfalt, en het terrein werd opgedeeld in van het terrein. koepel op de Overplaats benadrukte kavels en gesplitst verkocht. De cultuur- de verbondenheid van beide terreinen. historische waarden raakten daarbij in George Clifford jr. (de tweede gene- verval. In 1996 verwierf het toenmalige ratie) was een groot liefhebber van Noord-Hollands Landschap een ge-  In 2011 en 2012 bijzondere planten en dieren. In 1735 deelte van de Overplaats. In de daarop zijn maatregelen stelde hij de Zweedse botanicus Carolus volgende jaren breidde het eigendom genomen voor Linnaeus aan als lijfarts en vooral ook zich uit, tot Landschap Noord-Holland het herstel van de als beschrijver en beheerder van zijn in 2006 een aaneengesloten terrein in cultuurhistorische grote collectie bijzondere planten en erfpacht of bezit had. Dat gaf de moge- waarden van de dieren. Dit resulteerde in het beroemde lijkheid achterstallig onderhoud aan te Overplaats van de boek Hortus Cliffortianus (1738). Spe- pakken en gedeeltes van de Overplaats Hartekamp. ciaal voor de collectie planten was op te herstellen en opnieuw in te richten. Bij het formuleren van de herstelmaat- regelen lag de nadruk op drie aspecten: het verstevigen van de zichtbare rela- tie met de Hartekamp, de vergroting van de eenheid op de Overplaats en het behoud van de cultuurhistorische waarden. Bovendien werd een nieuwe, 21ste-eeuwse tijdslaag toegevoegd.

Een nieuwe blikvanger De voormalige koepel stond op een heuvel in de centrale zichtas, recht tus- sen het hoofdhuis van De Hartekamp aan de overzijde van de Herenweg en het Haarlemmermeer aan de oostzijde. Daarmee had de koepel een promi-

 | heerlijkheden zomer 2012 de overplaats van de hartekamp

 De Linnaeus- nente positie op de buitenplaats. Het Amfitheater en tuin van tuin zoals die er oorspronkelijke ‘speelhuis’ is gebouwd in het voorjaar na in 1724. In de loop van de eeuwen is de Linnaeus­ de herstelmaatre- bebouwing op het heuveltje tenminste Het amfitheater en de tuin van Lin- gelen uitziet. De één keer veranderd. Het laatste gebouw- neaus liggen in elkaars verlengde en strakke lijnen zijn tje werd, hoewel het vierkant van vorm uit een kaart van 1737 kan opgemaakt teruggebracht in was, theekoepel genoemd. In de jaren worden dat beide destijds in samen- het gebied terwijl ’80 van de 20ste eeuw werd het door hang zijn ontworpen en aangelegd. Het vitale oude bo- vandalen en brand vernield. Sinds- amfi­theater wordt gevormd door een men, waaronder dien liggen de fundamenten bovenop grasveld en de beboste halfronde helling de monumentale de heuvel erbij als stille getuigen. In die dat veld omzoomt. Waarschijn- rode beuk rechts 2009 is de centrale zichtas hersteld en lijk was deze helling niet egaal, maar op de foto, behou- daarmee is de visuele relatie tussen de geprofileerd met verschillende treden. den zijn gebleven. Hartekamp en Overplaats terug. Om De Linnaeustuin werd verder vormge- de relatie verder te benadrukken heeft geven door twee lange rechte sloten en Landschap Noord-Holland een prijs- rechthoekige perken. Aan de zuidzijde vraag uitgeschreven om te komen tot vormden twee nu nog bestaande ste- een nieuwe blikvanger op de heuvel. nen poortjes de entrees. Een in de 19de Uit de ruim dertig inzendingen koos eeuw aangelegde taxuslaan scheidt het een vakjury het winnend ontwerp met amfitheater en de Linnaeustuin. De de naam ‘Mijmer en Focus’. Het ont- contouren van de voormalige tuin waren werp refereert aan de rijke en lange in 2010 niet meer zichtbaar. In plaats van geschiedenis. De realisatie van Mijmer reconstructie is daarom gekozen voor en Focus’ staat gepland voor het najaar een nieuw ontwerp dat refereert aan de van 2012. historische situatie. De strakke lijnen, het formele karakter en de beeldbepa- lende waterpartijen komen terug in de nieuwe inrichting. De historische wa- terput, waarschijnlijk nog gebruikt door Linnaeus, is weer zichtbaar gemaakt. De

heerlijkheden zomer 2012 |  plaats niet alleen een cultuurhistorische basis, het zagen van bomen moest in veel gevallen ook vanuit veiligheids- overwegingen gebeuren. Op elke zo- genaamde stoof staan namelijk diverse stammen. Na zestig jaar achterstallig onderhoud zijn deze zo zwaar geworden dat de kans aanzienlijk is dat de stoof gaat scheuren. In het verleden hebben op de hakhoutpercelen waarschijnlijk zogenaamde ‘overstaanders’ gestaan, bomen die niet als hakhout gekapt werden maar mochten blijven staan. Om dat beeld weer terug te krijgen zou je een aantal bestaande bomen kunnen laten staan. Soms is de kroon echter door concurrentie met andere bomen onvoldoende ontwikkeld om tot een mooie solitair uit te kunnen groeien. Dan is het mooier om alle bomen om te zagen en op geschikte locaties solitairen terug te plaatsen.

Vijver en slingerlaantjes De Zochervijver is begin 19de eeuw aangelegd naar ontwerp van J.D.  Op de stoof van stenen poortjes zijn gerestaureerd en het Zocher sr. Zoals gebruikelijk bij zijn ongeveer een meter amfitheater heeft het karakter gekregen ontwerpen kreeg de vijver een belang- hoog staan in dit van een ontmoetingsplek. rijke plek in het terrein. Het roman- geval zes zware tische karakter ervan wordt versterkt stammen met Hakhout door het eiland erin. Tot eind 2011 was alleen bovenaan het bos rond de Zochervijver dichtbe- wat blad. Deze eik Hakhout werd in het verleden aan- groeid en was ook nauwelijks zichtbaar is een voorbeeld geplant voor de productie van hout, dat er nog een eiland bestond. De vijver van verwaarloosd grotendeels bestemd voor de kachel. was dichtgeslibd met afgevallen blad, hakhout. Jaarlijks werd een gedeelte van het bos wat de waterkwaliteit niet ten goede geoogst, elk jaar een ander deel, met kwam. Het bedoelde parkelement was een cyclus van ongeveer tien jaar. Op de nauwelijks meer zichtbaar. In de winter meeste buitenplaatsen vond hakhout- van 2011/-12 is ruimte gemaakt rond de beheer op grote schaal plaats. Op de vijver en hebben waardevolle bomen Hartekamp en op de Overplaats was dat meer ruimte om zich heen gekregen. niet anders, hoewel we de precieze om- De vakterm daarvoor luidt dat ze zijn vang ervan niet met zekerheid kunnen vrijgesteld. Tevens is de vijver gebag- reconstrueren. Wel is zeer waarschijn- gerd waardoor de waterdiepte en lijk dat het gedeelte tussen de Prinsen- waterkwaliteit enorm verbeterd zijn. De laan en de Zochervijver, behorende bij slingerlaantjes die uitkomen bij de Zo- de voormalige Gliphoeve, in het verle- chervijver worden gedeeltelijk gemar- den als hakhout werd beheerd. Maar keerd door oude eiken, vermoedelijk het is aannemelijk dat ook op andere aangeplant naar ontwerp van Zocher. gedeelten van de Overplaats hakhout- In het verleden werd het omliggende beheer plaatsvond. Het terugbrengen perceel als hakhout beheerd waardoor van hakhoutbeheer heeft op de Over- de laantjes extra markant moeten zijn

 | heerlijkheden zomer 2012 de overplaats van de hartekamp

gangen in de oude situatie nauwelijks uitnodigden om het gebied te betreden doen de nieuwe entrees dat veel meer. Ze hebben een uitstraling die recht doet aan de allure van een buitenplaats. Het ontwerp van de zuilen aan weerskanten van de drie ingangen van de Overplaats is geënt op de zuilen bij de entree van de Hartekamp, wat de relatie tussen beide terreinen versterkt.

Waardevol ensemble Op de Overplaats zijn de verschillende tijdslagen zichtbaar in het landschap. De droogbergen en bleekvelden vinden hun oorsprong in de 17de eeuw. Elementen als de theekoepel, het amfitheater, de tuin van Linnaeus en de zichtlijnen voe- ren terug op de 18de eeuw. Uit de 19de eeuw zijn onder andere de Zochervijver, de laantjes en het ravijn over gebleven. Juist door de veranderingen door de eeuwen heen kon de Overplaats behou- den blijven. De variatie aan elementen uit verschillende stijlperiodes draagt  Eén van de geweest. Op dit moment wordt nog bij aan de monumentale waarde. Bij de palen bij de entree geen hakhoutbeheer uitgevoerd op het nieuwe inrichting van de Overplaats is aan de Herenweg. perceel rond de oude laantjes. Nieuwe getracht de meest waardevolle onderde- bomen planten is nu nog zinloos, omdat len van eerdere tijdslagen beter zichtbaar er te weinig licht beschikbaar is. Op te maken en daar waar nodig een nieuwe korte termijn worden de oude eiken tijdslaag toe te voegen. Dit alles vanuit vrijgesteld, zodat ze aan vitaliteit kun- de gedachte dat de Overplaats een een- nen winnen. heid vormt met de Hartekamp en een grote landschappelijke en cultuurhistori- Toegangen sche waarde bezit. De entrees van de Overplaats zijn geheel nieuw vorm gegeven. Waar de toe-

Bronnen L. H. Albers en J. Meulenbroek, Beheerplan Overplaats, Castricum 2000. G. Broberg, Carl Linnaeus, Het Zweeds Instituut, 2006. DS Landschapsarchitecten, De Overplaats van landgoed Hartekamp, 2007. Grote Historische topografische Atlas, + 1894-1933, Tilburg 2006. Historische Topografische Kaarten Noord-Holland 1894-1923, Landsmeer 2003. F.J.E. van Lennep, Honderd jaar Hartekamp, Haarlem 1957. W. Post, De blekersfamilie Bijvoet in Bloemendaal, Bloemendaal 1981. B. Speet, Historische atlas van Haarlem, 1000 jaar Spaarnestad, 2006.

heerlijkheden zomer 2012 |  De buitenplaats Valkenburg Cees Peper

De Valkenburgerlaan, met op woensdag de markt, en het Valkenburgerplein met z’n kerk en kleur- rijke fontein, zijn in Heemstede en daarbuiten bekend. Vroeger was er ook nog een caférestaurant Valkenburg, gelegen op de hoek van de Torenlaan. Alle zijn ze genoemd naar de oude buitenplaats die in dit gebied lag.

Om een idee te krijgen van de ligging koepel stond die uitzicht bood over en de omvang van het grondgebied van het plein. De koepel staat afgebeeld de vroegere buitenplaats Valkenburg op de tekening van Hendrik Spilman lopen we een rondje om het terrein. We uit ongeveer 1750. Vanuit de tuinkoe-  Hendrik starten op de hoek Camplaan en het pel was er natuurlijk mooi uitzicht op Spilman, circa Raadhuisplein en lopen de Camplaan alle passerende mensen en het Wapen 1750, ‘Heemstede, helemaal uit tot aan het Wilhelmina- van Heemstede. Met deze tekening van koomende van plein, dan rechts af de Voorweg op, Spilman moeten we het doen. Er zijn Haerlem te zien’. langs de grens van het terrein van de helaas geen andere afbeeldingen van Rechts de acht- buitenplaats Meer en Bosch tot aan de Valkenburg bekend. Wel is de buiten- kantige koepel, het oude Driesprong. Vervolgens rechtsaf plaats ingetekend op twee kaarten van toegangshek en de via de huidige Glipperdreef en de Val- Balthasar Florisz van Berckeroode uit tuinmanswoning kenburgerlaan tot aan het beginpunt 1627 en 1743. Op de vroegste kaart is een van de buiten- van de rondwandeling. Een omvangrijke opvallend hoog huis te zien met drie plaats Valken- buitenplaats dus. ramen boven elkaar. Het ligt vrij dicht burg. Van links af bij het kerkplein. Het Wapen van Tuinkoepel aan het Kerk- Heemstede, de plein Vele eigenaren kerk en de dorps- school aan de De toegang tot Valkenburg was aan het Valkenburg heeft door de jaren heen vele Voorweg. Kerkplein waar ook een achtkantige eigenaren gekend. Een overzicht is te

 | heerlijkheden zomer 2012 de buitenplaats valkenburg

 Fragment vinden in Heemstede in de historie en op De tuinmanswoning, paardenstal en uit de kaart van librariana.wordpress.com. We noemen koetshuis blijven dan nog staan. Meijer Balthazar Florisz. hier de eigenaren van wie bekend is dat verkoopt grond aan meester-timmerman Van Berkenroode, ze een belangrijke verandering aan- Gerrit Munk jr. en meester-metselaar 1627. Het hoge huis brachten: Jan van der Toorn, beide gevestigd aan tegenover de kerk • De oudste vermelding van de kern de Camplaan. De grond tegenover Het is Valkenburg. van de buitenplaats stamt uit 1623/1624 Wapen van Heemstede wordt in 1804 ei- Twee huizen naar als Jacob Brouwer in twee porties ‘een gendom van kastelein Pieter van Keulen. links ligt waar- huysinge, hofstede en boomgaerd’ koopt. Ook Henry Gabriel Certon, eigenaar van schijnlijk Duin en • De naam Valkenburg komt pas later. Meer en Bosch, koopt een deel van de Dorp, dat in 1697 Die is namelijk ontleend aan de vrouw grond, en de volgende eigenaar van Meer bij Valkenburg die in 1640 de eigenares wordt, Johanna en Bosch, mr Johan Valckenaer, voegt er kwam. De bebou- Valckenburg. Samen met haar man in 1810 de landerijen tussen de Voorweg wing op de hoek Charles vergroot ze het grondoppervlak en de vaart van Groenendaal aan toe. van de Camplaan van de buitenplaats. hoorde later in • In 1675 is Valkenburg ‘2 morgen en 94 Geen commercieel succes ieder geval ook roeden groot’, ongeveer 2,5 hectare. bij Valkenburg. • In 1697 koopt Pieter de Graeff een De naam Valkenburg herleeft in 1922 als Of dat in 1627 ‘welgeplante boomgaert en zijn huisinge’ de gemeente besluit de laan tussen het al zo was is niet ten zuiden van Valkenburg erbij. Het Raadhuisplein en de Glipperdreef en het duidelijk. huis heeft de naam Duin en Dorp. plein dat in het midden lag naar de oude • De dochter en erfgename van Pieter buitenplaats te noemen. Aanvankelijk de Graeff voegt aan het bezit voor 800 heet het deel tussen Raadhuisplein en gulden het Wapen van Heemstede toe. Valkenburgerplein Valkenburgerstraat • In 1748 wordt Valkenburg in de koop en het zuidelijk deel Valkenburgerlaan. omschreven als ‘een heerenhuysinge, Vanwege de verwarring met gelijke huis- thuynmanswoning, stalling, koetshuis, nummers in laan en straat is dat in 1930 menagerie, cabinetten en achtkante aangepast. koepel (de situatie op de tekening van In 1923 laat H. van Meurs op de hoek Spilman). Erbij horen de landerijen ‘de van de Torenlaan en het Valkenburger- Lage Weyde’ en ‘de Horst’. plein een café-restaurant bouwen door • Eind 18de begin 19de eeuw volgt de aannemer W.A. van Amstel, een beken- onttakeling van de buitenplaats. Rond de bouwer in Heemstede. Van Meurs, 1800 laat Johan Christiaan Meijer zowel eind jaren twintig ook korte tijd eigenaar Valkenburg als Duin en Dorp afbreken. van Het Wapen van Heemstede, noemt

heerlijkheden zomer 2012 |  de buitenplaats valkenburg

het caférestaurant ‘Valkenburg’. In 1927 wordt de Onze Lieve Vrouw Hemel- vaartkerk, vaak ook Valkenburgkerk genoemd, ingewijd. Dat zal voor Van Meurs vast wat extra ‘rouwtjes en trouw- tjes’ opgeleverd hebben. Bij feestelijke ge- legenheden trad vaak het duo Dick Smit (piano) en Nico Raaijen (viool) op. Toch heeft hij de zaak blijkbaar nooit echt winstgevend kunnen maken . Misschien lag het aan de ligging aan het toen saaie grindplein dat doorsneden werd door de rails van de tram. Een heel contrast met bijvoorbeeld het Verversingshuis Groe- nendaal middenin het bos. Hoe het ook zij, al in 1937 sluit het café-restaurant zijn deuren. Het toch wel omvangrijke pand wordt verbouwd tot twee woonhuizen,nu Torenlaan 1 en 3.

Valkenburgerpoort Wat minder bekend is wellicht dat de fontein op het Valkenburger plein de naam Valkenburgerpoort draagt. De kunstenares, de Heemsteedse Karola Veldkamp, heeft zich laten inspireren door het feit dat hier vroeger de bui- tenplaats Valkenburg lag. De vorm van de fontein symboliseert een poort naar  Het pand van caférestaurant Valkenburg (boven op een het verleden, die weerspiegeld wordt in ansicht uit 1924) werd in 1937 verbouwd tot twee woonhuizen, het water. Het beeld in het water wordt Torenlaan 1 en 3 (onder in 2012). ‘vertroebeld’ door het neervallende water: we vangen wel een glimp op van het verleden, maar het beeld wordt niet tastbaar. De Valkenburgerpoort werd op  De fontein Valkenburgerpoort voor de OLV Hemelvaartkerk 13 juni 1992 in gebruik genomen. op het Valkenburgerplein.

Bronnen J.W. Groesbeek, Heemstede in de historie, 1972 Hans Krol, ‘Valkenburg en Duin en Dorp’ op librariana.wordpress.com. H. Smit, Heemstede, de straat waarin wij wonen, Den Haag 1985

 | heerlijkheden zomer 2012 Gedempte haven met enorme flat

Lang niet iedere Heemstedenaar, ook de HVHB niet, is gelukkig met de ligging van de nieuwe bebouwing bij de haven, zo dicht aan Heemsteedse Dreef. Voor ongeveer dezelfde plaats zijn ooit plannen gemaakt die min- stens zo ver gingen: demping van een deel van de haven en een kolossale flat van acht verdiepingen die de huizen aan de Havenstraat helemaal lijkt weg te drukken. Deze fotomontage stond op 27 januari 1970 in het Haarlems Dagblad. Rechts (in het bijschrift staat ten onrechte links) is de nog aan te leggen Van den Eijndekade in de afbeelding gemonteerd. Het hele werk zou worden uitgevoerd door Smit’s bouwbedrijf uit Beverwijk, die in die jaren ook de nieuwe verzorgingsflat Rozenburgh op de hoek van de Zandvoortselaan en de Asterkade realiseerde. De flat aan de Dreef zou twee- en driekamerappartementen gaan bevatten, bestemd voor de verkoop. De verbindingsweg tussen Nijverheidsweg en Dreef werd in 1970 door Smit aangelegd, maar de demping en bouw werden steeds uitgesteld al waren alle vergunningen verleend. Gewone flats bleken slecht te verko- pen, dus werd het plan bijgesteld tot een verzorgingsflat à la Rozenburgh. Ook daar bleek onvoldoende markt voor te zijn. In 1973 schrapte Smit het hele plan. De overeenkomst met de gemeente werd eind september 1974 ontbonden. Smit’s Bouwbedrijf werd betaald voor de aanleg van de Van den Eijndekade en zou voorrang krijgen bij de gunning van nieuwe projecten. (Bron: artikelen van de Knipseldienst van het Provincie Noord-Holland, eind 2010 overgedragen aan de HVHB) heerlijkheden zomer 2012 |  Van het bestuur Behalve de al in HeerlijkHeden 152 vermelde wandeling rond het Huis te Bennebroek hebben we de komende maanden nog meer interessante uitstapjes voor u. Noteert u ook alvast onze najaarsbijeen- komst op 22 november in uw agenda.

Wandeling rondom het Huis te Bennebroek, 4 augustus 2012 Samen met rondleider Martin Bunnik lopen we via de Binnenweg naar de Meerweg en gaan daarna het bos in dat behoorde tot het Huis van Bennebroek. Via de belvedère komen we op De Dageraad waarna we te- ruglopen naar het parkeerterrein. Onderweg vertelt Martin Bunnik aan de hand van oude foto’s en kaarten hoe de oude kern van het dorp en het Huis te Bennebroek er ooit uitgezien hebben. Hoogtepunten waren het Huis te Bennebroek, Middendorp, de pastorie, De Zwarte Hondt, de Reek, voormalige hofstede Nollenburg, de belvedère en De Dageraad. Ook komt aan de orde hoe Bennebroek zich in de loop van de eeuwen ontwik- keld heeft van een wildernis naar een forensendorp.

Aanvang: 14.00 uur, verzamelen op het parkeerterrein bij de tennisvereniging aan de Binnenweg in Bennebroek (maximaal 25 personen) Kosten: € 3,- per persoon Opgeven bij: Gerry Weijers, [email protected] of 023-5846234.

Open Monumentendag, 8 september 2012 Het thema van dit jaar is Groen van Toen. Centraal staat de relatie tussen het monument en de omgeving waarin het is opgetrokken. Vrijwel alles wat we in Nederland aan groen hebben, is door mensen bedacht en aangelegd in relatie tot de gebouwde ‘stenen’ omgeving. Het thema past bij het Jaar van de Historische Buitenplaats. In onze omgeving denken we dan aan Groenendaal, de Hartekamp, Huis te Manpad, Berkenrode, Ipen- rode, Hageveld en het Oude Slot en nog vele anderen. Een fietstocht brengt u langs al deze monumenten en buitenplaatsen. De fietstocht is op de dag zelf verkrijgbaar of te downloaden van onze website www.hv-hb. nl.

Voor de Open Monumentendag zijn verder traditiegetrouw een aantal monumenten open die u tussen 11.00 uur en 15.00 uur kunt bezoeken. Het zijn: l Landgoed Hageveld, tuin, school en voorhuis. l De Bulb, voormalig gebouw voor bloembollencultuur, Leidsevaart 1 Heemstede. l Algemene Begraafplaats, Herfstlaan Heemstede. l Wilhelminakerk, Wilhelminaplein Heemstede. l Het Molentje Groenendaal bij de kinderboerderij is de hele dag open.

Activiteiten Heemsteeds Buitenplaatsenjaar, 1 en 8 september 2012 In het kader van het Buitenplaatsenjaar 2012 organiseert de HVHB samen met de Stichting Themajaar Histo- rische Buitenplaatsen een aantal activiteiten in Heemstede. Zo zullen op 1 en 8 september enkele buitenplaat- sen toegankelijk zijn en zullen deskundigen er een rondleiding geven. Verder zal er een fietstocht langs de buitenplaatsen worden uitgezet en voeren acteurs van Living History Kennemerland op een aantal locaties kleine toneelprojecten uit.

 De Hartekamp in de vroege ochtendzon, eind september 2011.

 | heerlijkheden zomer 2012 van het bestuur

Deelnemende buitenplaatsen zijn onder meer Huis te Manpad, de Hartekamp, Ipenrode, de Gliphoeve en Bosbeek. Ook zullen er rondleidingen worden gegeven in Groenendaal en het Bennebroekbos. Houd voor het definitieve programma onze website en de website van de gemeente in de gaten. Ook in de plaatselijke kranten zal veel aandacht aan de activiteiten worden besteed. Voor algemene informatie over het landelijke buitenplaatsenjaar, zie www.buitenplaatsen2012.nl.

Op dit moment loopt in het raadhuis van Heemstede een kleine tentoonstelling over onze buitenplaatsen. Het materiaal is afkomstig van eerdere tentoonstellingen in het Noord-Hollands Archief en het ABC Archi- tectuurcentrum.

Excursie Historisch Museum Haarlem, dinsdag 9 oktober 2012 Een gids leidt de HVHB-bezoekers langs de vaste expositie van het Historische Museum Haarlem. Het be- zoek begint met een 10 minuten durende informatieve en boeiende film over de geschiedenis van Haarlem. In dezelfde ruimte is de mooie maquette van de stad uit 1922 te bewonderen. In de tweede zaal leiden een aantal voorwerpen u door de geschiedenis van Haarlem vanaf 1200: het beleg van Haarlem in 1572, de bouw van de Vleeshal, het ontstaan van de hofjes en de zorg voor de wezen komen allemaal aan bod. Daarnaast is de wisseltentoonstelling ‘Geen cent te makken’ te zien over onder meer de middeleeuwse broodbank, (kerkelijke) armenbesturen en hofjes, de St. Vincentiusvereniging en het Leger des Heils, armen- scholen en ook de hedendaagse voedselbank.

Aanvang: 13.30 uur Kosten: € 3,- per persoon (graag museumjaarkaart meebrengen als u die heeft) Adres: Groot Heiligland 47, Haarlem Opgeven bij: Mw. Theo Jonckbloedt, 023 529 44 99 of per mail [email protected]

heerlijkheden zomer 2012 |  van het bestuur Karakterbehoud: stand van zaken zomer 2012

Marijke Meyer heeft afscheid genomen van de commissie karakterbehoud. Voor haar in de plaats hebben we Martin Bunnik uit Bennebroek bereid gevonden de Bennebroekse zaken te volgen. Martin is goed bekend met alles wat daar leeft en we hebben een goede opvolger voor Marijke.

Op dit moment houdt de commissie karakterbehoud zich voornamelijk met de volgende onderwerpen bezig:

Grenspalen Hillegom-Bennebroek Onlangs zijn de grenspalen, die sinds ca 1820 tussen Bennebroek en Hillegom staan, weer allemaal rechtge- zet. Een verdwenen paal lag op de gemeentewerf en is inmiddels herplaatst. De gemeente Bloemendaal zal nog een bordje laten plaatsen met informatie over deze palen.

Oude Kern Bennebroek Op verzoek van de HVHB nemen we deel aan de klankbordgroep van omwonenden en andere betrokkenen. De geplande veranderingen zullen we blijven volgen. Standpunt van de HVHB is dat het karakter van de oude kern en van de historische bebouwing behouden dient te blijven en dat de hoogte van nieuwbouw in overeenstemming met de omgeving dient te zijn.

Voormalig gemeentehuis Bennebroek Het voormalige gemeentehuis en de bibliotheek van Bennebroek wordt vermoedelijk gesloopt. Momenteel is een onderzoek gaande naar de mogelijkheden voor een andere bestemming voor dit terrein. De HVHB volgt ook hier nauwlettend de ontwikkelingen.

Huisje naast de watertoren in Heemstede Er zijn voorstellen gedaan om oude monteurswoning naast de watertoren te slopen en te vervangen door nieuwbouw. De HVHB is van oordeel dat deze woning behouden dient te blijven. Het ensemble van waterto- ren inclusief pompgebouw, directeurswoning aan de noordzijde en monteurswoning aan de zuidzijde is een

 De oude mon- teurswoning bij de watertoren in Heemstede.

 | heerlijkheden zomer 2012 van het bestuur

combinatie die vroeger veel voorkwam. Het is het enige voorbeeld van een dergelijk ensemble van nutsvoor- zieningen of overheidsdiensten in Heemstede. Indien nieuwbouw op deze plaats noodzakelijk is, zou het huisje er bij voorkeur in opgenomen moeten wor- den.

De Slottuin Mede door het overleg met de HVHB zijn de plannen van Elan voor De Slottuin iets aangepast. De hoogte van de gevel aan de zijde van de Cruquiusweg blijft helaas ongewijzigd, maar in de vormgeving van deze lange gevel zijn enkele veranderingen aangebracht. De lange gevel wordt in drie delen verdeeld, elk met een eigen vormgeving. Het meest oostelijke en hoogste deel wordt door een glazen trappenhuis visueel losge- maakt van het overige deel. In het midden komt een gevel met grotere openingen, waardoor de wand tussen de galerij en de woningen beter zichtbaar is. Het meest westelijke en laagste deel wordt zoals het oorspronke- lijk ontworpen was. De totale gevel maakt hiermee een speelsere en minder massale indruk.

Wilhelminaplein en Schoutenhuis De HVHB is verontrust over de gang van zaken rond het Wilhelminaplein en het Schoutenhuis in Heemste- de. De gemeente kan het plein pas opnieuw inrichten, zoals wenselijk is, nadat bekend is wat er met het Schoutenhuis gaat gebeuren. Dit pand raakt steeds verder in verval door de lange leegstand. Plannen voor een herontwikkeling van dit gebouw (waar thans een horecabestemming op rust) lijken financieel niet haal- baar te zijn. Een bouwhistorisch onderzoek is noodzakelijk om een goede afweging te kunnen maken voor te ontwikkelen plannen voor dit pand. De HVHB is gaarne bereid een deel van de kosten van een dergelijk onderzoek op zich te nemen.

De Levensgang Het beeldhouwwerk De Levensgang aan de Van den Eijndekade wacht reeds lange tijd op een bestemming. Het zou opgenomen worden in de plint van een van de nieuwe gebouwen daar, maar omdat het betreffende gebouw niet gerealiseerd wordt, staat het kunstwerk er wat verloren bij. Daardoor gaat de kwaliteit sterk ach- teruit, wat de HVHB ernstige zorgen baart. We beraden ons op voorstellen voor een goede locatie voor De Levensgang. Voor meer informatie over het kunstwerk, zie www.hv-hb.nl (Monumenten en geschiedenis).

 De Levensgang van Van den Eijnde moet verplaatst worden naar een goede locatie.

heerlijkheden zomer 2012 |  van het bestuur

Verslag Voorjaarsbijeenkomst HVHB, tevens opening Buitenplaatsenjaar Heemstede, 31 mei 2012 Marc de Bruijn

We hadden al rekening gehouden met flinke om een deel van de kosten van een bouwhistorisch belangstelling voor de voorjaarsbijeenkomst en er onderzoek van de voormalige Pandahof voor onze waren al meer stoelen geplaatst in de grote zaal van rekening te nemen. het raadhuis in Heemstede. Toch moesten de bodes Ondanks de extra kosten voor de vernieuwde nog een aantal malen extra stoelen aandragen om HeerlijkHeden en de website blijft de contributie te zorgen dat de ruim 180 aanwezigen een zitplaats voor het vijfde jaar achtereen op een minimum- hadden in de uiteindelijk volledig gevulde zaal. bedrag van 18 euro. Wel vinden we het erg fijn als men meer geeft. We denken dat we in de toekomst Jaarvergadering toch moeten gaan verhogen, ook omdat we voor de komende jaren een aantal ambitieuze plannen voor publicaties hebben: 1. Opening door voorzitter 2013 het Groenendaalboek vanwege de aankoop van het bos door de gemeente in 1913 Jaap Verschoor 2014 de Canon van Heemstede en Bennebroek, De Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek waarschijnlijk in digitale vorm. (HVHB) bestaat dit jaar 65 jaar, maar de HVHB 2015 een boek over Heemstede 1890-1940, waarin is nog uiterst vitaal. Op de volledig vernieuwde het dorp veranderde van een bollendorp website www.hv-hb.nl is te vinden wat we allemaal naar een forensengemeente en het uiterlijk gedaan hebben en nog gaan doen. Zo vindt u er alle kreeg dat het nu nog grotendeels heeft uitgegeven tijdschriften van 1973 t/m 2007 plus een 2016 een inventarisatie van monumenten na 1945 aantal niet meer verkrijgbare publicaties. Er is een om zo te komen tot verdere uitbreiding van overzicht van alle monumenten in Heemstede en de gemeentelijke monumentenlijst. Bennebroek met prachtige foto’s en beschrijving. Kortom: de HVHB is 65 jaar, maar kerngezond en Verder de projecten die we met scholen hebben ge- uiterst vitaal en actief. maakt, informatie over excursies en andere evene- menten, onze activiteiten op het gebied van karak- 2. Mededelingen van het bestuur terbehoud en nog veel meer. Nog niet alles op de site functioneert. Dat wordt de komende maanden Na zes jaar treedt Marijke Meyer (karakterbehoud) steeds verder ingevuld. We denken met dit visite- uit het bestuur. Zij wordt hartelijk bedankt voor kaartje op internet een flinke sprong voorwaarts te al haar inzet en ontvangt een bos bloemen en een hebben gemaakt. groot applaus. Inmiddels is haar vervanger Daan Eenzelfde sprong maakten we in 2011 toen we Kerkvliet volledig ingewerkt. De redactie van met nummer 150 van ons tijdschrift HeerlijkHeden HeerlijkHeden is uitgebreid met Ellen Kerkvliet, de van klein formaat en zwart-wit overgingen naar commissie karakterbehoud met Martin Bunnik. groot formaat en kleur. We merken dat iedereen er erg enthousiast over is. HeerlijkHeden is nu ook 3. Vaststelling van het verslag van verkrijgbaar bij de lokale boekhandels en zo komen steeds meer mensen in contact met de HVHB. de Algemene Ledenvergadering We hopen dat dit leidt tot een groei van het aantal van 19 mei 2011 leden, lezers, abonnees en betrokken bewoners van Geen van de aanwezigen heeft een opmerking over Heemstede en Bennebroek . het verslag van de ledenvergadering van 19 mei 2011. Bij de vergadering in 2011 is gevraagd of we ons Het verslag wordt ongewijzigd vastgesteld. nog krachtiger op wilden stellen op het gebied van karakterbehoud. Dat is gebeurd: zo krijgt mede 4. Vaststelling van het jaarverslag dankzij de bemoeienis van de HVHB de gevelwand van de Slottuin aan de Cruquiusweg een minder over 2011 massale uitstraling. Ook zijn we actief bezig met het Ook over het jaarverslag 2011 zijn geen vragen en het postkantoor aan de Binnenweg en met het Wil- wordt ongewijzigd vastgesteld. helminaplein. Hier hebben we recent aangeboden

 | heerlijkheden zomer 2012 van het bestuur

5. Verslag van de kascommissie over Opening Buitenplaatsenjaar de jaarcijfers van 2011 Heemstede­ De kascommissie heeft op 8 mei 2012 de kas gecon- Vervolgens opent burgemeester Marianne Heere- troleerd en de balans en jaarrekening 2011 doorge- mans met een geestige speech het Buitenplaatsen- nomen. Vragen zijn door de penningmeester op jaar Heemstede. ‘Geschiedenis wordt achteruit be- bevredigende wijze beantwoord. De presentatie grepen, maar vooruit beleefd’, stelt ze. Ze feliciteert was helder en volledig en er zijn geen onregelma- de HVHB met de activiteiten en inzet voor behoud tigheden geconstateerd. De kascommissie stelt voor van cultureel erfgoed. Ook de gemeente zet zich het bestuur en in het bijzonder de penningmeester hiervoor in, niet in de laatste plaats voor het behoud decharge te verlenen. De vergadering stemt daar van landgoederen en groene gebieden, en streeft met applaus mee in. zelfs naar versterking van groen. 2012 is het Jaar van de Historische Buitenplaats 6. Vaststelling van de jaarcijfers en daarvan hebben we er gelukkig in Heemstede nog een aantal. Goed dat deze dit jaar extra voor over 2011 en de begroting voor 2012 het voetlicht worden geplaatst. Dankzij de inzet van Het financieel verslag 2011 en de begroting voor 2012 velen, waaronder de Stichting Themajaar Histori- geven geen aanleiding tot vragen of opmerkingen en sche Buitenplaatsen, en met steun van de gemeente worden vastgesteld. is er een speciaal Buitenplaatsenjaar Heemstede. Op 1 en 8 september is er gelegenheid nader kennis te 7. Benoeming nieuwe kascommissie maken met een aantal Heemsteedse buitenplaatsen. Alexander Koopman treedt af als lid van de kas- Première video buitenplaatsen, commissie. De vergadering dankt hem met applaus voor zijn inzet. De kascommissie bestaat nu uit Jan ­gemaakt door leerlingen Hageveld­ van Benthem en Leo Zwarter. Na de vergadering In het kader van hun maatschappelijke stage maak- heeft de heer L. H. van den Raadt zich aangemeld ten vier leerlingen van de vierde klas van College als reservelid. Hageveld een video over buitenplaatsen. Justin de Deugd, Lennard Groenendijk, Rik Schoon en 8. Verkiezing bestuurslid Matthijs Vermathen brengen op hun manier de Heemsteedse buitenplaatsen in beeld. De film kan Daan Kerkvliet wordt voorgedragen als bestuurslid worden bekeken via www.hv-hb.nl en met applaus benoemd. Lezing René Dessing 9. Rondvraag Kunsthistoricus René Dessing, voorzitter van de De heer Van Seggelen vraagt naar de gang van Stichting Themajaar Historische Buitenplaatsen en zaken van het rouwcentrum bij de Algemene Be- bewoner van Huis te Manpad, houdt een presen- graafplaats aan de Herfstlaan. De voorzitter geeft tatie, verlucht met vele afbeeldingen. Aan het eind aan dat de HVHB hier vanaf het begin intensief bij ervan hebben de geboeide aanwezigen veel gezien betrokken is en blijft. De toekomstige nieuwbouw van –, veel geleerd over –, en nog meer waardering staat naar achteren, het aanzicht blijft intact en de gekregen voor de buitenplaatsen in Nederland. monumentale ingangspartij wordt niet aangetast. Meer informatie is te vinden op www.buitenplaat- De heer Van Seggelen vraagt zich af waarom in sen2012.nl. HeerlijkHeden geen aandacht wordt besteed aan het jaarboek van de Reünistenvereniging Hageveld. De Om 22.00 uur sluit de voorzitter de bijeenkomst. redactie zal dit nagaan. Veel aanwezigen blijven bij een drankje nog wat napraten.

heerlijkheden zomer 2012 |  van het bestuur

Vrijwilligerswerk HVHB

Om de activiteiten van de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek op een goede wijze plaats te la- ten vinden zijn ongeveer 25 leden van de vereniging actief als lid van het bestuur of een van de commissies. Het bestuur van de HVHB streeft ernaar een groter aantal leden een actieve rol te laten spelen. Voor wie wel een bijdrage wil leveren, maar bestuurs- of commissielid wat te ver vindt gaan, wordt gedacht aan leden die bereid zijn zich incidenteel enkele uren voor de vereniging in te zetten. Deze ‘supportgroep’ kan activiteiten uitvoeren zoals: • HVHB-stand inrichten, bemensen en weer opruimen tijdens (boeken)markten en bijeenkomsten van de HVHB, boeken verkopen en nieuwe leden inschrijven; • verkoop vanuit huis van HVHB-boeken en HeerlijkHeden; • bevoorraden van boekwinkels met exemplaren van HeerlijkHeden en andere uitgaven, zoals het boek over de Binnenweg en t.z.t het boek over Groenendaal; • catering tijdens HVHB-bijeenkomsten verzorgen; • helpen tijdens de Open Monumentendag; • ordenen en schoonhouden van voorwerpen in het archief van de HVHB; • en tal van andere werkzaamheden die ervoor zorgen dat alles binnen de HVHB soepel verloopt.

Wie zich graag wil inzetten en het leuk vindt om zo nu en dan iets voor de vereniging te doen, kan zich opgeven bij de secretaris van de vereniging: Gerard Bettink, 023-5284741, [email protected]

Samen maken we de vereniging sterk. Interessant in de regio Expositie: Een terugblik op de Wereld Jamboree 1937 in Vogelenzang Het is deze zomer 75 jaar geleden dat de 5de Wereld Jamboree in Vogelenzang plaatsvond. Er waren 28.000 padvinders te gast uit 54 landen en 600.000 bezoekers kwamen gedurende 10 dagen naar het Jamboreeter- rein. Van 30 juli tot 9 augustus 2012 is in de hal van seniorencomplex De Voghelsanck een expositie hierover te zien, ingericht door de Vrienden van Oud Vogelenzang. Nadere inlichtingen: Ina Mostert-Stam, Christien van der Mije, Corrie Fictoor-van der Raad, 06-20510844 of 06-51751100

De Vogelsanck, Teylingerweg 75, Vogelenzang Te zien: dagelijks 13-16 u

Boek: Endenhout en Elsryk De voorganger van Eindenhout, ‘het huis met de beelden’ aan de Herenweg bij de Spanjaardslaan, heette En- denhout. Het huis werd in 1787 afgebroken. Het grondgebied van Endenhout strekte zich uit van de Heren- weg tot de Leidsevaart en was ingericht met bloemperken, een moestuin en een boomgaard. Deze en andere details zijn bekend omdat eigenaar Jan Muyser in 1709 aan de dichter Jan Baptista Wellekens de opdracht gaf zijn buiten in een hofdicht te bezingen en Jan Goeree vroeg om er een gravure bij te maken met het huis en de directe omgeving erop. Aan de hand deze gravure en het gedicht van zo’n duizend verzen schetsen de auteurs van Endenhout en Elsryk een beeld van de manier waarop de Amsterdamse familie Muyser van het zomerse buitenleven in Heemstede genoot. (Vanaf 1927 hoort dit deel van Heemstede bij Haarlem.)

Endenhout en Elsryk, Buitens met hun bewoners in Haarlem/Heemstede en Amstelveen Bezongen door Jan Baptista Wellekens (1658–1726) Uitgegeven en toegelicht door Riet Schenkeveld-van der Dussen en Willemien B. de Vries Uitgeverij Florivallis, Amersfoort. Verkoopprijs: € 15,-

 | heerlijkheden zomer 2012 van het bestuur

Aanwinsten collectie HVHB en rectificaties Aanwinst Van meneer W.H. Dekker ontvingen we twee ansichten, waaronder een oude foto van De Bulb, tussen 1924 en 1928 gebouwd aan de Leidsevaartweg 1 in Heemstede, op de grens met Bennebroek. Het onderschrift is ‘Vogelenzang, Holl. Cult. Maatschappij’. De foto moet van vóór 1930 dateren toen de Hollandse Cultuur Maatschappij failliet ging en het gebouw werd overgenomen door de Zweedse Zaad Maatschappij.

 De Bulb, Leidsevaartweg 1 in Heemstede, waarschijnlijk in 1928 of 1929.

Rectificaties In de lijst van buitenplaatsen in Heemstede en Bennebroek in HeerlijkHeden 151 is op pagina 9 een foutje geslopen. Manpadshoek lag niet ten zuiden van de Manpadslaan, maar ten noorden hiervan.

Bij het artikel ‘Levina de Clercq en haar Bennebroekse buitenplaats’ in HeerlijkHeden 152 is op pagina 11 per ongeluk een verkeerde kaart geplaatst. Het had eigenlijk onderstaande kaart moeten zijn.

 Kadasterkaart rond 1821. Onder- aan de Zandlaan. Bij Bosch en Berg hoorden de kades bij 284-285 en verder de percelen tot en met 305. Langs de kades lagen drie percelen bos. Bij 301 bevond zich het huis, de stallingen en het erf, 300 was tuin en 299 was bestemd tot ‘aanleg voor ver- maak van de plaats’. 303 was nog steeds bos en duin.

heerlijkheden zomer 2012 |  Illustratieverantwoording

De Wereld Jamboree van negentien-drie-zeven Over rusten of ruimen - De algemene begraaf- Blz. 3 (onder), 6: collectie HVHB plaats in Heemstede Blz. 4 (boven): collectie Ed Heukels, Bennebroek Blz. 24: collectie Veenhuijzen, Centraal Bureau voor Blz. 4 (onder), 7 (midden en rechts): foto’s Theo Out Genealogie, Den Haag Blz. 5, 7 (links): uit Jamboreelogboek 1937 Blz. 25-27, 29 (onder): foto’s Theo Out Blz. 8 (boven): foto Ellen Kerkvliet Blz. 28: boek uit collectie Frans Harm Blz. 8 (onder): collectie familie Bomans, Heemstede Blz. 9 (boven), 10 (linksonder): collectie familie Heemstede in beeld Roozen, Heemstede Blz.30-33 : Noord-Hollands Archief Blz. 9 (midden): collectie L. Bus, Heemstede Blz. 9 (onder): collectie H. van Deursen, Heemstede De Overplaats van de Hartekamp - Een cultuur- Blz. 10 (linksboven): collectie A. Braun-Pompe, historische parel op de binnenduinrand Zandvoort Blz. 34: Noord-Hollands Archief Blz. 10 (rechts): collectie Kees van Overzee, Benne- Blz. 35: foto’s Saskia Bloemen broek Blz. 36: foto Arthur Schaafsma Blz. 37: foto Ingwer Bos Marinus van der Grijp, de losbandige eigenaar Blz. 38, 39: foto’s Marloes van Buuren van Middendorp en Zeerust in Bennebroek Blz. 11, 16 (boven): collectie Martin Bunnik De buitenplaats Valkenburg Blz. 12, 13: Noord-Hollands Archief Blz. 40,41, 42 (boven): Noord-Hollands Archief Blz. 14 (boven): www.artfact.com (lit à la turque) Blz. 42 (midden): foto Cees Peper Blz. 14 (onder): collectie Marloes van Buuren Blz. 42 (onder): foto Theo Out

Bronstee, vijf eeuwen, vijf bestemmingen Overigen en Van het bestuur Blz. 17, 18: Noord-Hollands Archief Blz. 43, 51: collectie HVHB Blz. 19, 20 (boven): collectie HVHB Blz. 45: foto Marloes van Buuren Blz. 20 (onder), 21 boven: krantenviewer Noord- Blz. 46, 47: foto’s Daan Kerkvliet Hollands Archief (Haarlems Dagblad) Blz. 51 (onder): Noord-Hollands Archief Blz. 21 (onder), 22: collectie S.A.C. van Lent Blz. 23 (boven): foto Frans Harm Blz. 23 (onder):Heijmans Vastgoed - www.vol- maackt.nl

Nieuw als lid/abonnee

Bennebroek Dhr. E.K. Grootes Dhr. C.W. IJff Dhr. F. Schuring Dhr. W. Kleijer W.J.A.M. Zwetsloot Mw. F. Kooi Hillegom Dhr. M. Kroon Mw. L. van Loenhout-Wassenaar Haarlem Dhr. C.J. Met Dhr. H.J. Reinhart Mw. G. Oei Vogelenzang Dhr. H.B. van Perlstein Dhr. J. van Schie Heemstede Dhr. A. Pijper-Jansen Dhr. L. Bokhout Fam. P.P. van Rijk Zandvoort Dhr. P.C.M. Bos Dhr. P.J.M. Schumacher Mw. H.A.M. van den Dungen- Mw. I. Dil Dhr. R. Teunissen Breeuwer

Uit voorraad leverbaar De HVHB heeft voor de geïnteresseerde lezer nog een aantal uitgaven in voorraad die misschien nog niet allemaal in uw boekenkast staan. Dit kan een welkome aanvulling zijn van hetgeen u al wel heeft. De complete lijst vindt u in HeerlijkHeden 151 en op www.hv-hb.nl.

 | heerlijkheden zomer 2012