15/01/2021 17:51 Pagina 1 van 10

PROTESTANTS NEDERLAND IS SCHIZOFREEN

De Biblebelt knelt

Nederland wordt razendsnel minder christelijk, maar de fanatieke overblijvers laten zich harder gelden dan ooit. Wie zijn de protes- tanten van vandaag? De verbeten predikanten die een uitgeproce- deerde Armeense familie beschermen of de ondertekenaars van homohatende pamfletten? Steven De Foer

Hollandse Hoogte / Wesley de Wit

15/01/2021 17:51 Pagina 2 van 10

Boven op de Westertoren op de Prinsengracht wappert een gigantische regen- boogvlag. Toeristen maken foto’s. Bij het vaandel staan ze niet eens stil, ze den- ken dat dat er gewoon bijhoort in Amsterdam. Maar zelfs in de zelfverklaarde hoofdstad van de tolerantie is een homoseksueel symbool op een kerktoren niet gebruikelijk. Het is de reactie van de Westerkerkgemeenschap op de Nederland- se vertaling van de Nashville-verklaring – een door Amerikaanse religieuze fa- natici geschreven pamflet, dat in veertien artikelen stipuleert wat voor een goed christen wel en niet mag op seksueel gebied. Seks buiten het huwelijk is verbo- den, homoseksualiteit en transseksualiteit volslagen uit den boze, en de neiging ertoe moet ‘gedood’ worden. Dat een kleine 250 Nederlandse dominees en kerkelijke voorgangers de tekst ondertekenden, net zoals twee docenten van de Amsterdamse Vrije Universiteit én partijleider van de Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP), houdt Nederland al een week bezig. Opiniemakers schreeuwen moord en brand, regenboogvlaggen verkopen als zoete broodjes, holebi-activisten dienden een klacht in bij het gerecht. De opstellers van de verklaring hebben de verdere inzameling van handtekeningen haastig stopgezet – eerst tijd voor ‘reflectie’, zeggen ze.

Bond tegen Vloeken De verbazing is verbazend. Het lijkt er sterk op dat liberaal Nederland zo in zijn nopjes is met zijn ruimdenkendheid dat het telkens weer vergeet dat de con- servatiefste inwoners van West-Europa ook in het land wonen. Wat we van die orthodoxe protestanten – toch zowat 5 procent van de bevolking – weten, vari- eert van amusant tot verontrustend. Onder de eerste noemer vallen fenomenen als de Bond tegen Vloeken, die met postercampagnes het gebruik van krachtter- men bestrijdt, of het zaterdagamateurvoetbal – een competitie voor orthodoxe christenen die op zondag niet mogen voetballen of supporteren. Meer omstre- den zijn het verzet tegen inentingen, waardoor banale ziekten als mazelen in de Bijbelgordel nog geregeld mensenlevens eisen (het is Gods wil), de tweederangs- rol voor de vrouw, wat zich vertaalt in een volledig mannelijke kandidatenlijst voor de SGP bij nationale verkiezingen, of de racistische incidenten onder de jeugd in Urk, het extreem kerkelijke vissersstadje.

In de Bijbelgordel is de tv ook Die eigenaardigheden horen bij Nederland en vandaag nog taboe, maar lijken niet te verdwijnen – zelfs al kalft het aan- iedereen heeft een deel christenen er steeds verder af. Uit een re- smartphone en een tablet. Mét cent onderzoek van het Sociaal en Cultureel Netflix, en mét sociale media Planbureau blijkt dat voor het eerst een meer- derheid van onze noorderburen zichzelf niet-reli- gieus noemt. Maar ook dat een groot deel van de blijvers, gemotiveerder, strik- ter, conservatiever, rechtser zijn dan vorige generaties. Toch zijn er ook aanwijzingen van een omgekeerde tendens. Zo neemt in rek- kelijkere protestantse kringen de aanvaarding van homoseksualiteit toe. Partij- leider Gert-Jan Segers van de ChristenUnie, de wat gematigdere concurrent van de SGP, zette zich meteen af tegen de ‘niet respectvolle’ Nashville-verklaring. Het zijn ook protestantse christenen die al sinds 26 oktober een familie van uit- geprocedeerde Armeniërs beschermen tegen uitzetting, door hen via een nim- mer ophoudende gebedsdienst kerkasiel te verlenen. Kortom: het is vandaag haast onmogelijk de maatschappelijke richting te omschrijven van die krimpen- de, maar in het maatschappelijk debat luid klinkende groep. Quo vadis, Jezus in Nederland?

Illegaal vuurwerk 15/01/2021 17:51 Pagina 3 van 10

De zoektocht begint in Amsterdam-Zuid, aan de Vrije Universiteit. Die leek even in opspraak te komen omdat twee van haar professoren de Nashville-ver- klaring ondertekenden. Maar de rector distantieerde zich meteen van ‘deze indi- viduen’ die ook slechts zijdelings aan de universiteit verbonden zijn, en liet de regenboogvlag op het hoofdgebouw hijsen.

De Bethelkapel: 24 uur op 24 burgerlijke ongehoorzaamheid. BELGAIMA- GE

De Bethelkapel: 24 uur op 24 burgerlijke ongehoorzaamheid. © BELGAIMAGE

Theoloog des Vaderlands Stefan Paas, die ook aan de Amsterdamse universi- teit verbonden is, vindt de Nederlandse vertaling van de Nashvilleverklaring buitengewoon onhandig. ‘Het is een ongevoelige en onnodig provocerende tekst. Je merkt meteen dat hij geïmporteerd is uit de VS, waar hij een instrument is in hun culture wars, en bovendien slordig vertaald. Het klinkt allemaal zo stellig – geen andere mening mogelijk, terwijl de Bijbel net veel ruimte openlaat voor meerdere interpretaties.’ Paas is ervan overtuigd dat veel ondertekenaars het ook niet met de volledige tekst eens zijn. ‘Voor de meeste orthodoxe protestanten in Nederland gaat dat stuk over homoseksuele verlangens die gedood moeten worden, ongetwijfeld te ver.’ Volgens hem was de tekst een alarmsignaal van de strikt-gelovigen die vin- den dat de liberalisering te snel gaat, maar louter bedoeld voor intern gebruik. ‘Ik ken veel ondertekenaars. Het is nooit de bedoeling geweest dat dit naar bui- 15/01/2021 17:51 Pagina 4 van 10

ten kwam. Zoals het christelijke Nederlands Dagblad schreef: dit is een stuk il- legaal geïmporteerd vuurwerk dat is ontploft in het gezicht van wie het gelan- ceerd heeft.’ Maar de schade is geschied. Christelijke holebi’s en transgenders reageren diep gekwetst. Door de verklaring zelf, die hen lijkt uit te sluiten uit hun eigen gemeenschap. Door de verwijzing naar het boek Leviticus, waarin homoseksua- liteit ‘een gruwel’ wordt genoemd. En door een reactie van een van de initiatief- nemers, predikant Piet de Vries, die het bestond de huidige ‘genderideologie’ te vergelijken met de nazi-ideologie: ‘Destijds heeft de kerk gezwegen, vandaag mag ze dat niet doen.’

Stefan Paas, Ook vanuit de protestantse kerk zelf komt er kri- theoloog des vaderlands tiek. De gangbare mening onder orthodoxe chris- ‘Ach ja, de SGP streeft een tenen is immers dat mensen met homoseksuele theocratie na en geen neigingen welkom zijn, ‘op voorwaarde dat ze die democratie. Maar ik echt geaardheid niet in de praktijk brengen’. Onder niet dat ze brandstapels gaan de meer rekkelijken is de tolerantie nog groter. oprichten als ze aan de macht De synode van de Protestantse Kerk van Neder- komen, toch?’ land (PKN) besliste onlangs om het aan de lokale gemeenten over te laten hoe ze met homoseksua- liteit omgaan. Een homohuwelijk inzegenen in de kerk mag nog steeds niet, het zegenen wel.

Knuffelbaar Kees van der Staaij, de partijleider van de SGP, ligt zwaar onder vuur. Dat is hij niet gewend, want hij heeft een verrassend sympathiek imago. De pers prijst hem en de andere SGP’ers in de Tweede Kamer geregeld voor hun dossierkennis en gedrevenheid. Ondanks de fanatieke standpunten van zijn partij – die vol- gens de statuten niet de democratie maar de theocratie nastreeft – geldt de man als een knap politicus met gevoel voor humor. Sommigen noemen hem zelfs ‘knuffelbaar’. Dat was hij opeens veel minder toen hij op tv bij Eva Jinek kron- kelend probeerde uit te leggen dat zijn partij alleen maar is ‘neergezet’ als ho- mohaterspartij, en dat hij echt niet gelooft dat je van homoseksualiteit kunt ge- nezen door te bidden. Jarenlang heeft de parlementaire pers de SGP met fluwelen handschoenen aangepakt, maar nu schrijft columnist Max Pam in de Volkskrant: ‘Het grote raadsel is hoe die man zolang de indruk heeft kunnen wekken een fatsoenlijk mens te zijn.’ Dat een partij die homoseksualiteit verkettert, de vrouw aan de haard houdt en de evolutieleer afwijst, toch een grote politieke invloed heeft, is volgens Pam gevaarlijk. 15/01/2021 17:51 Pagina 5 van 10

Kees van der Staaij, leider van de Staatkundig Gereformeerde Partij. ROBIN UTRECHT

Kees van der Staaij, leider van de Staatkundig Gereformeerde Partij. © ROBIN UTRECHT

Theoloog Stefan Paas relativeert dat. ‘Het klopt dat de SGP veel meer macht heeft dan je normaal met drie zetels zou hebben. Ze zijn, in het versnipperde po- litieke landschap, vaak net nodig om een bestuursmeerderheid te vormen. De kans is trouwens groot dat de huidige regering binnenkort geen meerderheid meer zal hebben zonder de SGP. Al is het geen echte machtspartij, toch zal ze haar eisen stellen als haar steun nodig is. Extra subsidies voor grote gezinnen, bijvoorbeeld, of een rem op de medisch-ethische agenda. Maar dat van die theo- cratie: in het hypothetische geval dat de SGP ooit de lakens zou uitdelen in Ne- derland, zal ze geen brandstapels oprichten voor niet-gelovigen, toch?’ Of de strafklacht tegen Van der Staaij iets wordt, is zeer de vraag. In veel com- mentaren wordt Voltaire geciteerd, die desnoods wilde sterven voor het recht van anderen om verachtelijke meningen te verkondigen. Bovendien is het stand- punt niet nieuw: bij de SGP, de oudste partij van Nederland, hebben ze er nooit anders over gedacht.

Klaroenstoot

Was de vertaling van de Nashville-verklaring louter een stukje politieke zelf- bevestiging, ‘een klaroenstoot van de orthodoxen’? Volgens theoloog Theo Het- tema is het christendom in Nederland altijd al een lappendeken geweest van rechtse en linkse, strikte en rekkelijke tendensen. ‘De Bijbel is een partituur. Predikanten en theologen zijn dirigenten, die kunnen kiezen hoe ze die partituur uitvoeren, met welke accenten en in welk tempo.’

Theo Hettema, theoloog en Een oude grap zegt dat als een schip met Neder- activist landers vergaat en de opvarenden op een onbe- ‘De Bijbel is een partituur, woond eiland aanspoelen, er binnen de maand predikanten en theologen zijn zes kerken op het strand staan. In tegenstelling dirigenten. Je legt je eigen tot het katholicisme, waar kardinalen en pausen accenten’ weinig tegenspraak dulden, kent het protestan- tisme geen sterk hiërarchisch gezag. Protestantse gelovigen werden aangemoedigd te redeneren: het is niet verboden om de Ne- derlandse verbaliteit en de neiging tot prinzipienreiterei daaraan toe te schrijven. Protestanten zijn daarom bijbelvaster en trouwer. Maar het heeft over de eeu- wen heen ook geleid tot ontelbare kerkscheuringen, over kwesties die vandaag belachelijk klinken – zoals de vraag of de slang in het Aards Paradijs letterlijk 15/01/2021 17:51 Pagina 6 van 10

tot Eva gesproken heeft, of veeleer metaforisch. Een van de pijnlijkste scheurin- gen vond plaats in 1944. Op het prangendste moment van de Duitse bezetting, tussen de geallieerde bombardementen door, waagden gereformeerden uit heel Nederland toen hun leven om samen te komen kissebissen over de precieze draagwijdte van het doopsel. En uiteindelijk op te splitsen. Volgens Hettema verklaren al die schisma’s waarom protestanten soms als rechts en aartsconservatief overkomen, en soms als links en sociaal geënga- geerd. ‘Je hebt sinds de negentiende eeuw een strekking die zegt dat je moet be- wijzen wat je geloof waard is, dat je sterk je rol moet spelen in de maatschappij. En je hebt een maatschappelijk meer passieve stroming, de bevindelijken, die zich meer terugplooien op zichzelf en hun geloof. Tot mijn verbazing zijn het net mensen uit die kerken die achter die Nashville-verklaring staan. Ze lieten zich kidnappen door een tekst uit Amerika, die met hun eigen traditie niets te maken heeft.’

Bidden en zingen, 24 uur op 24

In de kapel: valsspelen is er niet bij. BELGAIMAGE

In de kapel: valsspelen is er niet bij. © BELGAIMAGE

Hettema behoort zelf tot de meer maatschappelijk gerichte strekking. Hij is een spilfiguur van het kerkasiel in de Bethelkapel in Den Haag, waar nu al maandenlang 24 uur op 24 een eredienst wordt georganiseerd om te vermijden dat de Armeense familie Tamrazyan wordt uitgewezen. De christelijke Tamra- zyans (vader, moeder en drie kinderen) wonen al negen jaar in Nederland. Ze 15/01/2021 17:51 Pagina 7 van 10

gingen vaak naar de kerk nabij het centrum waar ze de jongste twee jaar verble- ven, in het erg devote Katwijk. Het is die kerk die besloot de Tamrazyans te be- schermen door hen kerkasiel te bieden. Maar ze was te klein en organisatorisch niet sterk genoeg om de familie lang onderdak te bieden. Na enkele weken nam de Haagse Bethelkapel de rol over. Hettema, voorzitter van de Algemene Ker- kenraad van de Protestantse Kerk Den Haag, gaf zelf het startschot met de eer- ste eredienst. ‘Er bestaat een lange traditie van zulk engagement in kerkelijke middens’, zegt Hettema. ‘In de jaren 80 liep de kerk voorop in de betogingen tegen de neu- tronenbommen, in de jaren 90 waren we actief in de strijd rond de uitzetting van “witte illegalen”. Het bijzondere aan het kerkasiel in de Bethelkapel is dat progressief en conservatief er elkaar vinden.’ De kapel ligt midden in een rustige straat met gezellige, oer-Hollandse huis- jes. Wat het gebouw erg geschikt maakte, is dat het behalve over een gebeds- ruimte ook over enkele lokalen voor buurthuiswerking, een voormalig apparte- ment voor de koster en een kleine tuin beschikt: geen overbodige luxe voor wie er permanent moet verblijven. De immigratiedienst heeft immers duidelijk ge- maakt dat ze het kerkasiel alleen binnen de strikte criteria van de wet zal respec- teren. Op een gentleman’s agreement hoeven de Armeniërs niet te rekenen: ze zijn – zoals de wet dat voorschrijft – alleen immuun voor aanhouding als er een eredienst bezig is. En dus wordt er nu al bijna drie maanden lang gebeden en ge- zongen, 24 uur op 24.

dominee, rabbi, imam 15/01/2021 17:51 Pagina 8 van 10

Hayarpi Tamrazyan en dominee Theo Hettema in het buurt- en kerkhuis Bethel. BELGAIMAGE

Hayarpi Tamrazyan en dominee Theo Hettema in het buurt- en kerkhuis Bethel. © BELGAIMAGE

Op deze woensdagnamiddag is de kapel aardig gevuld, dankzij het bezoek van bejaarde gelovigen uit Spijkenisse. Die hebben hun eigen predikanten en zelfs een organist meegebracht. De vorige predikant heeft net zijn dienst achter de rug. Met een brandende kaars geeft hij het commando over aan een vrouwelijke pastor, die er duidelijk zin in heeft. Ze vertelt het Bijbelse verhaal van Ruth, over een vrouw op de vlucht die in een vreemd land wordt opgevangen. Daarna wil ze het in een rollenpatroon laten naspelen door alle aanwezigen. Zo gaat het eraan toe op de drukkere momenten, maar vaak is de sfeer veel intiemer. Dat hangt af van de voorganger: er zijn er al meer dan zevenhonderd geweest, tot uit Duitsland en België toe. Dominees, leken, soms een katholieke pastoor en zelfs al een rabbi en een imam – in samenwerking met een christelij- ke voorganger. ‘Het is aandoenlijk hoeveel moeite ze doen om een zinnige, toe- passelijke dienst te leiden’, zegt Hettema. Stilvallen doet de permanente dienst nooit. ‘Ook niet midden in de nacht, als er maar enkele mensen in de kapel zijn. Jezus heeft gezegd: waar twee of drie in mijn naam samenkomen, ben ik in het midden.’ Valsspelen en stiekem enkele uurtje ophouden, hopend dat de immigratiedienst het niet doorheeft, is er niet bij. De organisatoren van het kerkasiel hebben een lange lijst van vrijwilligers die desnoods om vier uur ’s nachts komen inspringen. De onbaatzuchtigheid is mooi, en toch blijft de vraag hoe legitiem deze bur- gerlijke ongehoorzaamheid is. De familie Tamrazyan is na negen jaar uitgepro- cedeerd, staatssecretaris wilde geen uitzondering toestaan, einde verhaal? ‘Wij zijn geen anarchisten, en we pleiten ook niet voor open grenzen. Maar Jezus heeft volgens het evangelie van Mattheus gezegd: heb je een vreem- deling geholpen, dan heb je mij geholpen. En dus dienen wij de menselijkheid als de politiek die uit het oog verliest, door in dit geval niet eens kinderpardon toe te staan. De procedure heeft zo schandelijk lang geduurd dat het onrecht- vaardig is om deze kinderen van 21, 18 en 15 nog terug te sturen naar een land dat ze nauwelijks kennen.’ Maar hoelang kan dit duren? Voor Hettema tot de regering met een compro- mis komt. Pastoraal werker Sity Smedinga, die zich voorbereidt op háár bijdrage aan de eredienst-estafette straks, drukt het poëtischer uit. ‘God heeft de Israëlie- ten bevolen zevenmaal om de stad Jericho te lopen om haar in te nemen. Zij wisten ook niet wat er zou gebeuren, maar ze hadden hoop.’

Schuld van het internet 15/01/2021 17:51 Pagina 9 van 10

Sociaal activisme, conservatieve homofobie, het huist dus allemaal onder dat ene wel heel brede dak van het protestantisme. Ook na de fameuze eenmaking van drie grote stromingen in de PKN in 2004, ontstonden er immers meteen nieuwe afscheuringen. Op weg naar België ga ik even de snelweg af bij Alblasserdam. Daar is de SGP met 26 procent veruit de grootste partij, en nog eens zoveel inwoners stemmen op ChristenUnie of CDA. De zondagsrust zal er de eerste jaren nog niet ver- stoord worden door een koopzondag. Jongeren klappen meteen dicht: het wan- trouwen tegenover de media is van oudsher groot in de Bijbelgordel. Meer geluk heb ik bij een boek- en muziekhandel met een opvallend Bijbels aanbod in de etalage. Eigenaar Erik Verhagen wil best praten over de mentaliteit in Alblasser- dam, zolang we het niet over de Nashvilleverklaring hoeven te hebben. ‘Ik begrijp niet waarom liberalen en vrijdenkenden zo van streek raken door een geluid van conservatieve strekking, dat louter bevestigt wat al eeuwen het standpunt van de kerk is. Tot mijn grote verbazing is de mening van die malle ouderwetse gelovigen opeens toch van belang. In de Verenigde Staten lijkt meer respect voor gelovige mensen te bestaan. Toen ze in Hollywood de Narnia-boe- ken verfilmden (op basis van de jeugdromans van de sterk christelijk geïnspi- reerde C.S. Lewis, red.) vroegen ze de goedkeuring voor hun aanpak aan verte- genwoordigers van christelijke organisaties. In Nederland bestaat dat respect niet meer.’ De frustratie daarover vertaalt zich volgens Verhagen in een radicaler geloof. ‘Het oecumenische midden kalft snel af, een wat striktere houding wint aan po- pulariteit. Ik merk dat aan de verkoop. Het zijn de meer confessionele, ortho- doxe Bijbelvertalingen die het uitstekend doen, terwijl de Bijbel in de gewone taal stagneert.’ Precies wat ook Pepijn van Houwelingen ons zegt, de co-auteur van de splin- ternieuwe studie van het Sociaal en Cultureel Planbureau over christenen in Ne- derland: orthodox-protestantse jongeren worden rechtser en conservatiever. Een grondige afkeer voor de oprukkende islam en de multiculturele maatschap- pij, dwepen met de Europese joods-christelijke traditie, en sympathie voor en vooral het Forum voor Democratie van : de boekhan- delaar uit Alblasserdam knikt overtuigd als we de bevindingen van Van Houwe- lingen samenvatten. Zo gaat het inderdaad, en hij heeft er ook een verklaring voor: het internet. In de striktere stukken van de Bible Belt is televisie altijd taboe geweest – dat bracht alleen maar dingen de huiskamer binnen die werelds of ronduit zondig waren. In gemeentes als Alblasserdam is tv ook vandaag nog taboe, maar dat verbod heeft zijn nut grotendeels verloren. Een verkoopster van de winkel: ‘Van- daag heeft iedereen een tablet of een smartphone, en je merkt dat iedereen kan meepraten over wat er op het journaal of op de Evangelische Omroep te zien was. De buitenwereld komt door die moderne technologie veel meer binnen dan vroeger.’ En die buitenwereld, dat zijn ook internationale organisaties zoals Heart Cry, die de opwekking van het geloof propageert en de stuwende kracht bleek achter de vertaling van de Nashville-verklaring. De wereld wordt kleiner, zelfs in deze gemeenschap zonder tv, maar dat maakt het geloof niet minder fanatiek.

Verschenen op zaterdag 12 januari 2019

LEES MEER 15/01/2021 17:51 Pagina 10 van 10

VANDAAG | Hoe een besnorde Bulgaar de jacht op fraudeurs deed ontsporen

(https://www.standaard.be/cnt/dmf20210114_98155827)

13/01/2021 | Nekt sluimerend schandaal teflon Mark?

(https://www.standaard.be/cnt/dmf20210113_95743055)

12/01/2021 | De cafébaas die van Terschelling een kunsteiland maakte

(https://www.standaard.be/cnt/dmf20210111_97974856)

12/01/2021 | Vaccinatie kan versnelling hoger door onverwachte extra vaccins

(https://www.standaard.be/cnt/dmf20210111_97972261)

11/01/2021 | Openbaar onderzoek naar plannen Delhaize met Gentse Sint-Annakerk van start

(https://www.standaard.be/cnt/dmf20210110_98005581)

(https://markup.standaard.be/extra/static/checkapp/index.html)