FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI
Türkiye’nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi
2014
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI © 2014 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü (TVKGM) Mustafa Kemal Mah. Eskişehir Devlet Yolu (Dumlupınar Bulvarı) 9.km Çankaya / ANKARA Tel: +90 312 222 12 34 Faks: +90 312 222 26 61 http://www.csb.gov.tr/gm/tabiat http://www.dka.gov.tr http://www.mpa.gov.tr Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Birlik Mahallesi 415. Cadde No: 11 06610 Çankaya / ANKARA Tel: +90 312 454 1100 Faks: +90 312 496 1463 http://www.tr.undp.org Güçlü Bireyler. Güçlü Toplumlar. Bu yayının tümü veya bir kısmı, eğitim veya kar amacı gütmeyen amaçlarla telif hakkı sahibinin özel izni olmadan ancak kaynak göstermek şartıyla çoğaltılabilir. TVKGM veya UNDP bu yayını kaynak olarak gösteren herhangi bir yayının bir kopyasının iletilmesinden memnun olur. TVKGM veya UNDP’nin yazılı izni olmadan hiçbir şekilde ticari amaçlı satışı yapılamaz. Bibliyografik kullanım amacıyla bu metin şöyle ifade edilebilir: Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü)., (2014). Fethiye-Göcek, Köyceğiz-Dalyan, Datça-Bozburun, Gökova, Foça Özel Çevre Koruma Bölgeleri ve Ayvalık Adaları Tabiat Parkı Rehber Kitabı. PIMS 3697: Türkiye’nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi. 1-64 sf. Bu yayın, Küresel Çevre Fonu (GEF) mali desteği ile yürütülen ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü ve Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ortaklığında yürütülen “Türkiye’nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi” kapsamında hazırlanmıştır. Düzelti : Gülhan Badur Özden, Güner Ergün, Harun Güçlüsoy Basım Yeri : Ankara Basım Tarihi : Şubat 2014 Kapak Fotoğrafları : TVKGM Arşivi Fotoğraflar : TVKGM Arşivi, a Cem Orkun Kıraç, g Gülhan Badur Özden, f1, f2 Zafer Kızılkaya
Bu belge Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, GEF ve Birleşmiş Milletlerin resmi bir belgesi olarak düşünülmemelidir.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI ÖNSÖZ
Kıyılarda sürdürülen yaşam yıllar içinde sosyal yönünün yanında ekonomik bileşenleri ile de etkin olmaya başlamıştır. Üç tarafı denizlerle çevrili ülkemizde kıyısal alan kullanımının gün geçtikçe artması; yapılaşma, ticari aktiviteler, rekreasyonel kullanımlar ve ekosistemden yararlanma gibi faaliyetlerin daha bilinçli ve bilimsel çalışmalar çerçevesinde yapılması ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Ulusal ve uluslararası ölçekte gerçekleştirdiğimiz projelerle; seçilen beş özel çevre koruma bölgesi ve bir tabiat parkında faaliyetlerimizi yaygınlaştırarak sürdürdüğümüz deniz ve kıyı koruma alanları sistemimizin güçlendirilmesi amaçlı çalışmalar ve uygulamalar, Türkiye’nin kıyı ve deniz alanları biyolojik çeşitliliğinin korunması ile kıyı ve deniz kaynaklarımızın sürdürülebilir kullanımına önemli katkılar sağlamaktadır. “Türkiye’nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi” yürütülürken proje adının anlamından yansıyan enerji ile dört yıl süren uzun soluklu süreçte; yoğun emekler harcanarak pek çok çalışmada, ilgili kurum ve kuruluşların temsilcileri ve yerel kullanıcılarla bir araya gelinmiştir. Proje hedeflerine ulaşmak için, mevcut deniz ve kıyı koruma alanlarının daha etkin yönetimi, yeni deniz ve kıyı koruma alanlarının kurulmasına öncelik vermek için sorumlu kurumların ihtiyaç duyduğu kurumsal yapının ve kapasitenin güçlendirilmesi, deniz ve kıyı koruma alanları için finansal planlama ve yönetim sistemlerinin geliştirilerek yeterli düzeyde gelir üretiminin ve maliyet etkin bir korunan alan yönetiminin sağlanması ve son olarak da deniz ve kıyı koruma alanlarının çok amaçlı kullanım alanlarında, ekonomik faaliyetlerin düzenlenmesi ve yönetimi için kurumlar arası koordinasyonun sağlanmasına ilişkin birçok çalışma birlikte gerçekleştirilmiştir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü) ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı-Türkiye uygulayıcı ortaklığında, ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği ile gerçekleştirdiğimiz çalışmalar ve elde ettiğimiz deneyimlerle deniz ve kıyı koruma alanlarının etkin yönetiminde ülke genelinde kapasite geliştirilmesine ve farklı çalışmaların yaygınlaşmasına katkımız olduğuna inanıyoruz. İlgili tüm kurum, kuruluşlar ve yerel kullanıcılardan beklentimiz, sarfedilen emek ve mali kaynaklar ile hazırlanan bu proje ve hedeflerinin uygulanmasında, proje çalışmaları süresince gösterdikleri gayretin devamı niteliğinde olacak desteği sağlamaları ve alanlardaki uygulamaların takipçisi olmaya devam etmeleridir. Bizler bu konudaki çalışmaların sürekliliğini sağlamak için elimizden gelen çabayı göstereceğiz. Türkiye’nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi kapsamında proje uygulama alanları olan Fethiye-Göcek, Köyceğiz-Dalyan, Datça-Bozburun, Gökova, Foça Özel Çevre Koruma Bölgeleri ve Ayvalık Adaları Tabiat Parkı hakkında hazırladığımız rehber niteliğindeki bu kitabın herkese yararlı olmasını diler, emeği geçenlere teşekkür ederek; bu çalışmadaki kazanımlarımızın gelecekteki programlarımız için de yararlı olacağı ümidiyle şükranlarımı sunarım.
Osman İYİMAYA Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürü
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ...... 3 I. PROJE HAKKINDA...... 5 II. ALANLAR...... 7 1. FETHİYE-GÖCEK ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ...... 8 1.1. Genel Bilgiler...... 8 1.2. Fiziksel Özellikler:...... 9 1.3. Biyolojik Çeşitlilik...... 10 1.4. Sosyo-Ekonomik Durum...... 11 1.5. Alan kullanımları...... 11 2. KÖYCEĞİZ-DALYAN ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ...... 16 2.1. Genel Bilgiler...... 16 2.2. Fiziksel Özellikler:...... 17 2.3. Biyolojik Çeşitlilik...... 18 2.4. Sosyo-Ekonomik Durum...... 19 2.5. Alan kullanımları...... 20 3. DATÇA-BOZBURUN ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ...... 24 3.1. Genel Bilgiler...... 24 3.2. Fiziksel Özellikler:...... 25 3.3. Biyolojik Çeşitlilik...... 26 3.4. Sosyo-Ekonomik Durum...... 28 3.5. Alan kullanımları...... 29 4. GÖKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ...... 32 4.1. Genel Bilgiler...... 32 4.2. Fiziksel Özellikler:...... 33 4.3. Biyolojik Çeşitlilik...... 34 4.4. Sosyo-Ekonomik Durum...... 37 4.5. Alan kullanımları...... 38 5. FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ...... 42 5.1. Genel Bilgiler...... 42 5.2. Fiziksel Özellikler:...... 42 5.3. Biyolojik Çeşitlilik...... 43 5.4. Sosyo-Ekonomik Durum...... 45 5.5. Alan kullanımları...... 46 6. AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI...... 50 6.1. Genel Bilgiler...... 50 6.2. Fiziksel Özellikler:...... 51 6.3. Biyolojik Çeşitlilik...... 53 6.4. Sosyo-Ekonomik Durum...... 57 6.5. Alan kullanımları...... 59
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI I. PROJE HAKKINDA
Türkiye’nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi Türkiye, uzun kıyı şeridi boyunca yeralan kıyı ve deniz alanları ile görsel güzelliğinin benzersizliği yanında dünyaca öneme sahip eşsiz ve zengin biyolojik çeşitliliği olan bir ülkedir. Ancak kıyısal alanlarda gün geçtikçe artan nüfus ve şehirleşme, plansız kıyı ve deniz kullanımı birçok türün ve yaşam alanının kaybına neden olmaktadır. Korunan alanların, deniz ve kıyı alanları biyolojik çeşitliliğini tehdit eden faktörlerin ortadan kaldırılmasında ve bu bağlamda yaşam döngüsünün devam ettirilmesinde önemli rolü bulunmaktadır. 2009 yılında, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP)-Türkiye uygulayıcı ortaklığında, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı (ÖÇKKB)1, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (TKB)2 ve Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB)3 ile proje ortaklığı işbirliği içinde “Türkiye’nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi” başlatılmıştır. Türkiye karasularındaki deniz ve kıyısal alanların biyolojik çeşitliliğinin korunması için uzun vadeli çözümün “Deniz ve Kıyı Koruma Alanları (DKKA)” kurularak bu alanlar arasındaki bilgi ve iletişim ağının geliştirilmesi, ekolojik fonksiyonların iyileştirilmesi, biyolojik çeşitliliğin korunması için etkin ve sürdürülebilir bir yönetimin kurulması ortak düşünceleri projenin temelini oluşturmuştur. Projenin Amacı ve Çalışma Alanları “Türkiye’nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi”, Türkiye’nin ulusal deniz ve kıyı koruma alanları sistemini güçlendirmeyi ve etkin yönetimini kolaylaştırmayı amaçlamaktadır. 2009 yılında başlayan projenin 2014 yılı Mayıs ayında tamamlanması planlanmıştır. Proje alanları Fethiye-Göcek, Köyceğiz-Dalyan, Datça-Bozburun, Gökova, Foça Özel Çevre Koruma Bölgeleri ve Ayvalık Adaları Tabiat Parkı’dır. Proje Yürütücü ve Ortakları Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü (TVKGM) Projenin yürütülmesinden sorumlu kurumdur. Proje’nin ortakları da Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ile Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü’dür. Küresel Çevre Fonu adına (GEF) Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Türkiye Ofisi (UNDP-TR) ise Proje uygulayıcı ortağı olarak Proje’de yer almaktadır. Proje Uygulama Alanları Hakkında Proje kapsamında belirlenen alanlardan “Ayvalık AdalarıTabiat Parkı” dışındaki yerler Özel Çevre Koruma Bölgesidir. “Akdeniz’in Deniz Çevresi ve Kıyı Bölgelerinin Korunması Sözleşmesi”nin eklerinden olan “Akdeniz’de Özel Koruma Alanları ve Biyolojik Çeşitliliğe İlişkin Protokol” çerçevesinde ve Çevre Kanunu’da yer alan “Bakanlar Kurulu, ülke ve dünya ölçeğinde ekolojik öneme haiz olan, duyarlı alanların, tabii güzelliklerinin ileriki nesillere ulaşmasını emniyet altına almak üzere, Özel Çevre Koruma Bölgesi tespit ve ilan etmeye” hükmü gereğince, 383 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 1989 yılında Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı kurulmuştur. Bu kararnamede Özel Çevre Koruma Bölgesi tespit ve ilan edilecek alanlarda “Bölgelerin sahip olduğu çevre değerlerinin korunması, mevcut çevre sorunlarının giderilmesi için tüm tedbirleri almak, bu alanların koruma kullanma esaslarını belirlemek, her ölçekteki imar planlarını yapmak, onaylamak
1 17.08.2011 tarih ve 28028 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 648 sayılı “Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname” ile Özel Çevre Koruma Kurumu kapatılarak; bakanlığın ana hizmet birimi olarak Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü kurulmuştur. 2 Proje çalışmaları sırasında, 03.06.2011 tarih ve 639 sayılı KHK ile Bakanlık, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı olarak yapılandırılmış, görev ve yetkileri yeniden düzenlenmiştir. 3 Çevre ve Orman Bakanlığı’nın projedeki yetki ve görevleri, Bakanlar Kurulu’nun 29/6/2011 tarihli kararı ile kurulan Orman ve Su İşleri Bakanlığı ilgili birimlerince yürütülmektedir.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI ve gerektiğinde re’sen onaylamak yetki ve görevi” Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığına4 verilmiştir. Belirli kriterlere dayanarak ilan edilen Özel Çevre Koruma Bölgeleri bir çok tarihi ve doğal değerlerin olduğu, biyolojik çeşitlilik açısından zengin, endemik türleri barındıran, sınırları içerisinde yerleşimlerin bulunduğu alanlardır. Milli Parklar Kanununa göre orman ve orman rejimine tabi yerlerde tabiat parkı, tabiat anıtı ve tabiatı koruma alanlarının Orman ve Su İşleri Bakanının onayı ile belirleneceği hükme bağlanmıştır. Milli Parklar Kanunu’nda tabiat parkları; “bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliğine sahip, manzara bütünlüğü içinde halkın dinlenme ve eğlenmesine uygun tabiat parçaları” şeklinde tanımlanmaktadır. Milli Parklar Kanununa göre orman ve orman rejimine tabi yerlerde tabiat parkı, tabiat anıtı ve tabiatı koruma alanları Orman ve Su İşleri Bakanının onayı ile belirlenmektedir. Projenin Hedefleri Projenin Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarını geliştirmek ve yaygınlaştırmak için üç hedefi vardır. 1. Mevcut Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarının daha etkin yönetimi ve yeni deniz ve kıyı koruma alanlarının ilanına öncelik vermek için ilgili kurumların kurumsal yapısının ve kapasitesinin güçlendirilmesi, 2. Deniz ve Kıyı Koruma Alanları için finansal planlama ve yönetim sistemlerinin geliştirilmesi ve uygulanması ile etkin iş planlamasının, yeterli düzeyde gelir üretiminin ve maliyet etkin yönetiminin sağlanması, 3. Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarının çok amaçlı kullanım alanlarında, ekonomik faaliyetlerin düzenlenmesi ve yönetimi için kurumlar arası koordinasyonun sağlanması. Çalışmaların önemli bir yönü, yönetim maliyetlerini karşılamak için gelir getirici olanakları da içeren sürdürülebilir mali mekanizmaların kurulmasıdır. Deniz ve Kıyı Koruma Alanları (DKKA) için gelir getirici faaliyetler, sadece yerel ekonomik kalkınma açısından değil aynı zamanda bunların kullanım ve yönetim biçimlerinin üretken ve değerli ekosistemler üzerinde gösterdikleri etkiler nedeniyle de önemlidir. Türkiye’de deniz ve kıyı ekosistemlerinin, dünyanın en üretken olanları arasında olduğunun ve bu sistemlerden elde edilen önemli sosyo-ekonomik getirilerin bulunduğunun altının çizilmesinde fayda vardır. Ülkemizdeki DKKA’larda yeni bir başlangıç olarak projenin hedefleri arasında olan “deniz ve kıyı koruma alanları için finansal planlama ve yönetim sistemlerinin geliştirilerek yeterli düzeyde gelir üretiminin ve maliyet etkin bir korunan alan yönetiminin sağlanması” hedefi kapsamında; küresel ölçekte de yeni bir konu olan denizel ortamlardaki ekosistemlerin ve bunların barındırdığı biyolojik çeşitliliğin bireysel ve sosyal refaha katkılarının hesaplandığı Ekosistem Hizmetleri Yaklaşımı ile bölgelerin ekonomik değerleri hesaplanmıştır. Yaklaşık olarak bir yıllık ekonomik değer Köyceğiz-Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi’nin 51 milyon Dolar, Datça- Bozburun Özel Çevre Koruma Bölgesi’nin 38 milyon Dolar, Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi’nin 210 milyon Dolar, Gökova Özel Çevre Koruma Bölgesi’nin 31 milyon Dolar, Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi’nin 37 milyon Dolar, Ayvalık Ayvalık AdalarıTabiat Parkı 38 milyon Dolar olarak hesaplanmıştır. Çalışma bölge değerlerinin, balık gibi doğrudan tüketilen ürünlerin temininin çok daha ötesine gittiğini, denizel ekosistemlerin karbon tutma gibi kritik düzenleme fonksiyonları olduğunu dikkate alarak, tedarik hizmetlerini, su arıtımı, kültürel hizmetleri, turizm ve rekreasyon değerlerini kapsamaktadır. Dolayısıyla, Ekosistem Hizmetleri yaklaşımı karar alma süreçlerinde ekosistemlerin bir bütün olarak ele alınmasını ve sağladıkları hizmetlere değer biçilmesini sağlayan genel bir çerçeve sunmaktadır. Projede seçilen alanlar kapsamında kalmayarak tüm kıyı alanları için ülkemizde yeni bir pencere açan “Türkiye’nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi” hakkında her türlü bilgiye www.dka.gov.tr adresinden ulaşılabilir.
4 Kurumsal yapılanmanın değişmesi ile alanlarda yürülen tüm iş ve işlemler 17.08.2011 tarihinden itibaren Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI II. ALANLAR
6
5 a
4 2
1
3
1) Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi 2) Köyceğiz-Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi 3) Datça-Bozburun Özel Çevre Koruma Bölgesi 4) Gökova Özel Çevre Koruma Bölgesi 5) Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi 6) Ayvalık Adaları Tabiat Parkı
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 1 FETHİYE-GÖCEK ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
1.1. Genel Bilgiler İdari Yönetim: Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi coğrafi konumuna göre idari olarak Fethiye Alanın Konumu: Fethiye-Göcek Özel Çevre ve Dalaman Kaymakamlıklarına ve Muğla Valiliğine Koruma Bölgesi Muğla İli’nin Akdeniz Bölgesi bağlıdır. Bölgede belediye hizmetleri Fethiye ve sınırları içinde ve güneydoğusunda yer alır, 816 km2 Dalaman Belediyeleri tarafından karşılanmaktadır. lik bir alanı kaplamaktadır. Muğla’ya yaklaşık 120 km uzaklıkta olan Fethiye İlçesi, Teke yarımadasının Nüfus ve Yerleşimler: Fethiye-Göcek Özel Çevre da batı kesimindedir. Kuzeybatısında Köyceğiz, Koruma Bölgesi sınırları içinde, Fethiye İlçesi’ne bağlı kuzeyinde Denizli, Burdur, doğusunda ise Antalya 18 adet yerleşim; Ölüdeniz, Göcek, Çiftlik, Karaçulha, vardır. Yerleşim Mendos Dağı’nın eteğinde, iç körfezin Kumluova, Karadere beldeleri, Kayaköy, İnlice, Kargı, doğu kenarındadır. Karaköy, Çamköy, Keçiler, Yanıklar, Çenger, Eldirek, Gökben, Gökçeovacık, Karacaören köyleridir.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI FETHİYE-GÖCEK ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
Bölgede olan Kapıkargın köyü Dalaman İlçesi Kanunu’nun 9. maddesine istinaden 05.07.1988 idari sınırlarındadır. 2008 yılı nüfus sayımına göre tarihli ve 19863 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan, toplam nüfus 102.109 kişidir. Bölgede kıyı boyunca 12.06.1988 tarihli ve 88/13019 sayılı Bakanlar Kurulu küçük koylar ve körfezler bulunmaktadır, bunun en Kararı ile Özel Çevre Koruma Bölgesi olarak tespit ve özgün örneği Göcek Koyu ve Körfezi’dir. Belceğiz ilan edilmiştir. köyündeki Ölü Deniz Lagünü sakin bir görünümü ile Türkiye’nin yıllardır uluslararası alanda da öne çıkan 1.2. Fiziksel Özellikler yerleri arasındadır. Görülmeye değer koylar arasında Turunç Pınarı Koyu, Kalemya Koyu, Samanlık ve İklim: Fethiye’de yıllık ortalama sıcaklığın Boncuklu Koyları yer alır. Fethiye Körfezinin batı ve 18,3 oC’dir. Ortalama sıcaklığın en yüksek olduğu aylar kuzeybatısına doğru uzanan irili ufaklı adalar Oniki Temmuz ve Ağustos ayları, en düşük olduğu aylar ise Adalar olarak adlandırılır. Bunların başlıcaları; Şövalye Ocak ve Şubat aylarıdır. Akdeniz ikliminin en önemli Adası, Tersane Adası, Kızıl Ada, Katrancı Adası, özelliği yazlarının sıcak ve kurak, kışlarının ise ılık ve Delikli Adalar, Kızlanada, Hacı Halil Adası,Yassıca yağışlı olmasıdır. Bu durum Fethiye-Göcek Özel Çevre Adası ve Domuz Adası’dır. Koruma Bölgesi’nde de tam olarak gözlenmektedir.
Jeoloji ve Hidrojeoloji: Bölgenin güney kıyıları birdenbire yükselen sarp dağlarla kaplıdır. Fethiye Körfezi’nden sonra karada süren ve Fethiye İlçe alanını da kapsayan çöküntü alanlarıyla deniz ve Eşen Havzası arasını dolduran kütle, Babadağ adını almış olup ormanlarla kaplı kıyı kuşağına dek sokulmaktadır. Yörede 3. zamanın sonlarıyla 4. zamanda yoğun tektonik hareketler, çökme ve yükselmeler, yeni koy ve burunların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Çökmeler sonucu akarsuların açtığı vadiler deniz sularıyla dolmuş, ara ve yan vadiler, karaya iyice sokulan koylar ve körfezlere dönüşmüştür Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi Yasal Koruma Statüsü: Sahip olduğu doğal, sınırları içinde farklı boyutlarda yüzey (akarsu, göl) ekolojik, kültürel, ve tarihi değerlerin, bozulmasının ve yeraltısuyu kaynakları bulunmaktadır. Özel Çevre önlenmesi, çevre kirlilğine karşı korunması ve doğal Koruma Bölgesi içinde bulunan göller Kocagöl, Akgöl, ve tarihsel değerlerin gelecek nesillere aktarılmasının Baldınaz Gölü ve Küçükdalyan Gölüdür (bir bölümü güvence altına alınması amacıyla 2872 sayılı Çevre bölge sınırları içindedir). Bu göllerden Kocagöl ve
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI FETHİYE-GÖCEK ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
Akgöl, sıcaksu kaynakları, tatlı su kaynakları ve Akdeniz’e dökülen Dalaman Çayı ile bölgedeki temel ekosistemin önemli parçalarıdır. Özellikle Kocagöl Özel Çevre Koruma Bölgesi’ndeki en büyük yüzey suyu kaynağıdır. Dalaman İlçesi’ne yaklaşık 6 km olan gölün yüzey alanı 2.219 km2 dir. Fethiye İlçesi’ne 15 km uzaklıkta bulunan Kargı yerleşimi içerisinde yer almaktadır. 1.3. Biyolojik Çeşitlilik
Flora, Fauna ve Habitatlar: Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi floristik açıdan ilginç ve zengindir. Alanda yapılan floristik çalışmalar sonucunda 71 familyaya ait 261 cins ve bu cinslere ait batağanlar gibi) bölgenin baskın kuş türleridir. En fazla de 408 takson tespit edilmiştir. Bu taksonlardan 52’si kuş türü (80 kuş türü), Kocagöl, Baldırnaz Gölü ve ülkemize özgü endemiktir. Bölgede özellikle Göcek Küçük Dalyan Gölü ve çevresindeki sulakalanları içine koylarında yapılan denizel ve kıyısal biyoçeşitlilik alan bölgede görülmektedir. Tespit edilen türlerden araştırmalarında; denizlerin akciğerleri olarak kabul Gökkuzgun’un (Corasias garrulus) uluslararası doğa edilen deniz çayırlarının (Posidonia oceanica) sağlıklı koruma kuruluşu IUCN listelerinde tehlike altındaki ve genç yayılımları bulunmuştur. tür kategorisinde yer alması bölgenin korunmasının Akdeniz havzası içinde 5 türle temsil edilen deniz önemini ortaya koyan önceliklerden biridir. kaplumbağalarından 3 tür (Caretta caretta, Chelonia Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi kıyı ve mydas, Dermochelys coriacea) ülkemiz sularında tespit deniz alanında yapılan araştırmalarda 24 taksonomik edilmiştir. Bern ve CITES Sözleşmeleri ile koruma gruba ait toplam 1.545 tür tespit edilmiştir. Bu türlerden altına alınan Caretta caretta, ve Chelonia mydas 44’ü ülkemiz sahillerinde ilk kez kaydedilmiştir. Bu türlerinin önemli üreme alanlarından biri Fethiye-Çalış türlerden Vanderhorstia mertensi Akdeniz için yeni bir kumsalıdır. Bölgede 17 memeli türü tespit edilmiş egzotik balık türüdür. Bern ve Barselona sözleşmeleri olup bu türler arasında ülkemiz için endemik bir tür ile IUCN listesine göre Akdeniz’de koruma altına bulunmamaktadır. Bölge için en önemli memeli türü alınan 40 türün yanında, 11 sistematik gruba ait toplam Su samuru (Lutra lutra) dur. Ayrıca bölgede 117 böcek 93 egzotik tür tespit edilmiştir. Sistematik gruplardan türü tespit edilmiştir. Kuş çeşitliliği ve miktarı açısından balıklar (Pisces) 23 egzotik türle ilk sırayı alırken, zengin olan bu alan içinde 126 kuş türü yaşadığı bu grubu kabuklular (Crustacea) 20 tür, deniz halkalı saptanmıştır. Özellikle su kuşları (balıkçıllar, ördekler, solucanları (Polychaeta) 17 tür ve yumuşakçalar
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 10 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI FETHİYE-GÖCEK ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
(Mollusca) 18 tür takip etmektedir. Çizgili yunus yılında Menteşe Bey ve 1390’da ise Yıldırım Beyazıt (Stenella coeruleoalba), Gri yunus (Grampus griseus), tarafından zapt edilmiştir. Kentin denize doğru Ziphius cavirostris ve İspermeçet balinası (Physeter olan kesimlerinde Helenistik ve Roma Dönemine macrocephalus) gibi memeli türleri bölgede yapılan ait kalıntılara rastlanmaktadır. Antik Telmessus araştırmalarda kaydedilmiş türler arasındadır. Tiyatrosuna ait antik duvar kalıntıları, Osmanlı Fethiye-Göcek Bölgesi’nde makilikler, konifer Döneminden kalma Cezayirli Camii önemli tarihi orman, göl, sazlıklar, çamur düzlükleri, kıyılardan eserler arasındadır. oluşan çok çeşitli karasal habitat tipleri bulunmaktadır. Denizel alanda Posidonia oceanica, Cymodocea Sosyo Ekonomik Yapı: Fethiye’de okuma yazma nodosa, Cystoseira spinosa ve Halophila stipulacea oranı %95,5’dir; bu oranın %6,7’sini üniversite önemli biyotoplardandır. mezunları oluşturmaktadır. İlçe nüfusunun %6’sı tarımda, %30’u gıda, makine, inşaat, enerji sektörleri 1.4. Sosyo-Ekonomik Durum gibi küçük ölçekli sanayilerde, % 64’ü ticaret, turizm, iletişim vb. sektörlerde çalışmaktadır. Alanda etkin Tarihi ve Kültürel Değerler: Fethiye’nin ilk olan sektörler turizm, tarım ve balıkçılıktır. kuruluşunun M.Ö. 16. yy. da olduğu düşünülmektedir. M.Ö.362 de Perikles tarafından zaptedilen Fethiye 1.5. Alan kullanımları daha sonra İskender tarafından alınmış, M.Ö. 130 da Roma İmparatorluğu hakimiyetine altına girmiş, M.S. Tarım ve Hayvancılık: Fethiye ekonomisi 395 de Bizans İmparatorluğu sınırları içinde kalmıştır. turizmin yanında büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa Malazgirt savaşından sonra Selçuklu İmparatorluğuna dayanmaktadır. İlçenin toplam tarım alanı 64.395 bağlanan bölge, 1. Haçlı Seferinde Kemenosla, 1286 hektardır. Yapılan araştırmalarda Fethiye, ülkenin tarımsal üretimine katkısı açısından 872 ilçe arasında 4. sırada yer almaktadır. Tarımsal üretimdeki payı %1,2’dir. İlçede özellikle sulanabilen tarım alanlarında iklimin ve toprak yapısının uygunluğu nedeniyle polikültür tarım yapılmaktadır. Pamuk, tütün, şeker pancarı, anason, susam, yer fıstığı ve patates gibi sanayi bitkileri yetiştiriciliği de önemli tarımsal ürünlerdendir. Ancak arazilerin makineli tarıma müsai olmayacak kadar küçük ve parçalı olması, tarımla geçinen nüfusun fazlalığı ve üretim girdilerinin artması gibi nedenlerden dolayı son yıllarda başta pamuk olmak üzere bu sanayi bitkilerinin ekim alanlarında azalmalar olmuştur.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 11 FETHİYE-GÖCEK ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
Çiftçiler yem bitkilerine ve meyveciliğe doğru gibi ekonomik değeri yüksek türlerden sağlamaktadır. yönelmiştir. Pamuk üretimi daha ziyade Eşen Çayı kıyı Koruma altındaki birçok tür (özellikle böcek, büyük şeridinde yapılmaktadır. Tütün üretimi ise kuru tarım ayı ıstakozu, balıklar) ekonomik öneme sahip alanlarında yapılmaktadır. Bu ürünlerin yanında yoğun olduğundan zıpkınla veya ağlarla avlanmakta stoklara olarak buğday, arpa, nohut, fasulye ve benzeri tarımsal zarar verildiği görülmektedir. Dekoratif özelliğe ürün üretimi de yapılmaktadır. sahip mollusklar (Tonna galea, Charonia tritonis Yüzyıllardır bölgede hakim olan yayla kültürü variegata, Erosaria spurca, Luria lurida, Lithophaga hayvancılığı devam ettirmektedir. Muğla’nın bir çok lithophaga ve Pinna nobilis) ve ekinodermler yerleşiminde olduğu gibi bu bölgede de arıcılık faaliyeti (Echinaster sepositus) amatör dalgıçlar tarafından yoğundur. sıkça toplanmaktadır. Yapılan araştırmalarda ekonomik
Ormancılık: Orman alanları, Özel Çevre Koruma Bölgesi karasal alanının yaklaşık %53’ünü kaplamakta ve çok büyük bölümü kızılçamlardan oluşmaktadır. Ormanlık alan içinde az da olsa bataklık turba ormanları, karışık çam ormanları, sedir ormanları ve plantasyon alanları da bulunmaktadır. Ormanlık alanların tahribatı sonucu ortaya çıkan frigana alanları, ormanlardan sonra en fazla alanı kaplamaktadır. Makilik alanlar büyüklük açısından sınırlı kalmakla birlikte Göcek kuzeyinde ve Özel Çevre Koruma Bölgesi’nin güneydoğusunda Belen Dağı civarında geniş alanlar kaplamaktadırlar. Kayalık alanlar Babadağ civarında ve kıyı şeridinde görülürken, sazlık-bataklık alanları önemli bölümü değeri yüksek omurgasızlardan olan ahtapotlara, seyrek Baldınaz ve Kocagöl çevresinde bulunmaktadır. Kıyı rastlanılmasına rağmen hedef türler arasında yer alan şeridinde kumullar yer alır. diğer omurgasızlardan Palinurus elephas’a (Böcek) ve Scyllarides latus’a (Karavida) belirli alanlarda sıklıkla Balıkçılık: Fethiye’de yerli halk yıllar içinde rastlanılmaktadır. balıkçılıktan uzaklaşmıştır. Halen yaklaşık 200 tekne ile balıkçılık yapılmaktadır. Gırgır tekneleri yerleşimin Turizm ve Rekreasyon: Fethiye Marmaris ve bölgenin balık ihtiyacını karşılamaktadır. Verilere ve Bodrum gibi Batı Anadolunun önemli turizm göre 66 işletmede üretilen alabalık 15.000 ton olup merkezlerinden biridir. Son yıllarda yamaç paraşütü, yat Türkiye çapında dağıtılmaktadır. Bölgedeki aile turizmi ve su altı sporları konularındaki organizasyonlar balıkçılarının bir kısmı tüm geçimlerini Orfoz, Lahoz ilçe turizminde önemli gelişmeler sağlamıştır.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 12 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI FETHİYE-GÖCEK ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
Göcek Körfezi’nde ve koylarda bulunan marinalar yat turizminin popüler noktalarındandır. Yat turizminin artması ile Göcek’te butik oteller ve lüks restoranlar, yatlara hizmet veren çeşitli mağazalar açılmıştır. Tekne turları, adalar manzaralarının yanısıra 12 Adalar’a gidiş, Kleopatra Hamamı, Yassıca Adası plajları ve Tersane gibi tarihi kalıntıların olduğu yerleşim yerlerindeki koylarda yüzme ve dalış aktiviteleri yapılabilmektedir. Denizel biyolojik çeşitlilik açısından ülkemizin en zengin bölgelerinden olan Ege ve Akdeniz kıyılarındaki deniz çayırlarına, büyük zarar veren tekne demirleme Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi, doğal, faaliyetlerinin azaltılması için Göcek koylarında tekne kültürel ve yapısal turizm çeşitliliği açısından da zengin bağlama sisteminin kurulmasına karar verilmiştir. bir bölgedir. Ölüdeniz-Kıdrak Tabiat Parkı, Katrancı, Çayırların yoğun olduğu bölgelere yerleştirilen sabit Küçükkargı, Değirmenbaşı ve Babadağ doğal alanları, şamandıralar sayesinde, teknelerin denize çapa atmaları Likya dönemine ait antik kentler, kültürel, konaklama yerine tekne bağlama sisteminin kullanılması teşvik işletmeleri, seyahat acenteleri, restoran işletmeleri ve edilerek deniz çayırları yanında, bir bütün olarak deniz turizm sektörüne destek hizmeti sunan çeşitli işletmeler doğasının ve denizel kaynakların sürdürülebilirlilik bulunmaktadır. Gün geçtikçe artan yat turizminin gelişen anlayışı uygulanarak korunması amaçlanmıştır. bölgelerinden olan Fethiye kıyı şeridinde marinaların Fethiye’nin en ilgi çekici yerlerinden biri de toplam kapasitesi 2.028 dir ve bunlardan 1593’ü deniz Kayaköy’dür. Kuruluşunda Yunan kasabası olan üzerinde ve 435 tanesi karadadır. Bu marinaların Karmylassos, mübadele yıllarında (1920) terk kapasitesi Türkiye’deki marinaların %15’i kadardır. edilmiştir. Taş döşeme yer mozaikleri ile ünlü kiliseler
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 13 FETHİYE-GÖCEK ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
ve diğer kamu binaları ile birlikte burada yaklaşık 400 terk edilmiş konut bulunmaktadır. Anadoluda görülen nakış işleme, çömlek ve diğer el sanatları konusunda güçlü ve yaygın gelenek; Kayaköy’de de nakış ve halı dokuma olarak halen sürmektedir. Turizm faaliyetleri için Özel Çevre Koruma Bölgesi’nde 17 günübirlik işletme bulunmaktadır; Belceğiz, Babadağ, Belceğiz Kumburnu Lagünü, Kalemya Koyu, Çalış Plajı, Büyük Samanlı, Küçük Samanlı, Aksazlar, Kuleli, Gemile Koyu, Göcek Halk Plajı, Göcek-İnlice, Kargı Koyu, Sarsala Koyu, Şat Burnu, Yanıklar Plajı, Göcek Boynuzbükü Yat Dinlenme Yeri. Bu bölgeler ve tesisler plaj, piknik alanı, paraşütle atlama amaçlı kullanılan planlı turizm alanlarıdır. Türkiye’de turizmin başladığı ilk yıllardan beri bölge ilgi çekmiştir. Ölüdeniz, uluslararası turizmciler tarafından en çok tercih edilen noktalardan olmuş; lagün sisteminin en güzel örneklerinden olan görüntüleri ülke tanıtımında sıklıkla kullanılmıştır. Turizm tesislerinin büyük çoğunluğu turizm işletme ve turizm yatırım belgeli tesislerdir. Tesislere giriş yapan turistlerin %72’sini yabancı ziyaretçiler oluşturmaktadır. Fethiye ilçesine gelen yabancı ziyaretçilerin milliyetine bakıldığında İngilizler ilk sırada yer almakta, geçmiş yıllara göre Alman turistlerin tercihinde önemli bir azalma gözlenmektedir. İlçe ekonomisi genellikle tarım ve turizme dayandığından ilçede önemli bir sanayi kuruluşu bulunmamaktadır. İlçede imalatçı konumunda olan alabalık üretim işletmeleri, zeytinyağı işletmeleri, mermer işletmeleri, çırçır fabrikası, beton- kireç işletmeleri, süt ve süt ürünleri işletmeleri, unlu gıda mamulleri işletmeleri, güneş enerji tesis işletmeleri gibi küçük çaplı aile işletmeleri vardır.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 14 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI FETHİYE-GÖCEK ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 15 2 KÖYCEĞİZ-DALYAN ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
2.1. Genel Bilgiler sahiptir. Yüzölçümü 461,5 km2 olan bölgenin 32,8 km2 si denizel alandır. Akdeniz kıyı şeridi uzunluğu 24,38 Alanın Konumu: Köyceğiz-Dalyan Özel Çevre km olup deniz derinliği en fazla 100 m dir. Koruma Bölgesi, Muğla İli, Köyceğiz İlçesi ile Ortaca İlçesi sınırları içindedir. Bölgenin batısında Marmaris İdari Yönetim: İdari işlemler, Muğla Valiliği’ne İlçesi, kuzeyinde Sandras Dağları, doğusunda Ortaca bağlı olan Köyceğiz ve Ortaca Kaymakamlıkları altında ve Dalaman İlçeleri, güneyinde Akdeniz kıyıları yapılanan yönetimle sürdürülmektedir. Köyceğiz İlçesi bulunmaktadır. Yüzyıllar içinde, çeşitli jeolojik Muğla İli’ne yaklaşık 60 km uzaklıktadır. Belediye olaylarda olan değişimlerle Köyceğiz Gölü’nün, hizmetleri Köyceğiz, Dalyan (Ortaca) Belediyelerince Dalyan Kanalları ile Akdeniz’e ulaşması çeşitli doğa yapılmaktadır. zenginliklerinin olduğu farklı bir lagün sistemi ortaya çıkarmıştır. Alan tatlı su gölleri, dalyanlar, bataklık Nüfus ve Yerleşmeler: Köyceğiz-Dalyan Özel araziler, kanallar ve kıyılarla eşsiz bir ekosisteme Çevre Koruma Bölgesi, 2008 yılı nüfusu 31.465 kişidir.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 16 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI KÖYCEĞİZ-DALYAN ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
Köyceğiz ve Ortaca İlçeleri ile Beyobası, Toparlar, bugünkü morfolojik karakterini kazanmasında, Miosen Dalyan Beldeleri, Çandır, Döğüşbelen, Ekincik, devrinden sonra meydana gelen tektonik hareketler en Hamitköy, Kavakarası, Köyceğiz, Eskiköy, Gökbel, önemli rolü oynamıştır. Bölgede iki önemli fay hattı Sultaniye, Tepearası, Yangı, Zaferler, Zeytinalanı bulunmaktadır. Bunlardan biri Köyceğiz Gölü’nün köyleri Özel Çevre Koruma Bölgesi sınırları içindedir. güneyinde, güneybatıdan kuzeydoğuya doğru uzanır. Sultaniye Kaplıcası bu fay hattı üzerindedir. İkinci Yasal Koruma Statüsü: 02.06.1988 tarihli ve fay hattı ise Köyceğiz Gölü’nün içinden geçer ve 88/13019 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile alan güney-kuzeybatı yönünde uzanır. Havza bugünkü fay Özel Çevre Koruma Bölgesi tespit ve ilan edilmiştir. hatları boyunca Dalaman Ovası ile birlikte çökerek Daha sonra 02.03.1990 tarihli ve 20449 sayılı Resmi Akdeniz’de bir körfez halini almıştır. Akarsuların Gazetede yayımlanan 18.01.1990 tarihli ve 90/77 getirdiği malzemelerle körfezin dolması sonucu oluşan sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 2. sınır değişikliği Köyceğiz Gölü, Akçakavak Burnuyla Babadağ arasında yapılmıştır. 21.05.2000 tarihli ve 24055 sayılı Resmi kalan depresyonun Dalaman Akarsuyu’nun taşıdıkları Gazetede yayımlanan 14.04.2000 tarihli ve 2000/580 ile dolmasıyla şekillenmiş ve bugünkü lagün yapısı ve sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Köyceğiz-Dalyan Özel topografya ortaya çıkmıştır. Çevre Koruma Bölgesi sınırları son halini almıştır. 2.2. Fiziksel Özellikler
İklim: Bölgede genel olarak, Toros Dağları’nın denize bakan yamaçlarında yazları kurak ve sıcak, kışları ise ılık geçen tipik Akdeniz iklimi görülmekte; Toros Dağları’nın kuzey yamaçlarında ve yukarı havza ovalarında, yazları kurak ve sıcak, kışları ise soğuk karlı ve yağışlı geçen Akdeniz ve Kara iklimi arası bir geçiş iklimi hüküm sürmektedir. Bölgede en soğuk ay Ocak ayıdır ve kış aylarında ortalama en düşük sıcaklık 5 0C dır; en sıcak ay Temmuz ve en yüksek ortalama sıcaklık 36 0C dır. Bölgenin önemi, temelde sucul ekosistem yapısına dayanmakta ve hidrobiyolojik açıdan hemen hemen Jeoloji ve Hidrojeoloji: Birçok jeolojik olay bütün temel sucul habitat tiplerini içermektedir. Sucul sonucunda bugünkü yapısına ulaşan Köyceğiz-Dalyan ekosistemin merkezi durumunda olan Köyceğiz Gölü, bölgesi yüzey şekillerinin oluşumu Tetis denizi’nin göle dökülen Namnam, Yuvarlak Çay, Kargıcak Deresi, varolduğu jeolojik dönemlere uzanmaktadır. Bölgenin göl ve deniz arasındaki kanal sistemi ve göl çevresindeki
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 17 KÖYCEĞİZ-DALYAN ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
sıcak ve soğuk su kaynakları, kanal sisteminde yer Bölgesi’nde, başlıca kumul, frigana, maki orman, alan; Sülüngür, Alagöl ve Sülüklü Gölleri ile geniş hidrofit ve halofit vejetasyon tipleri görülmektedir. bir coğrafyayı kaplayan hidrolojik yapıdır. İztuzu En yaygın vejetasyon kızıl çam ve günlük ormanları kumsalı’nın batı ucundaki kıyı çizgisinin arkasında ile maki ve friganaya ait ağaçcık ve çalı bitkileridir. bulunan İztuzu Gölü de bu ekosistemin bir parçasıdır. Köyceğiz Gölü etrafındaki sulak ve çorak bataklıklarda Köyceğiz Gölü ile başlayarak ve Dalyan Kanalları otsu bitkiler, Akdeniz’e açılan kıyı bölgesinde kumul ile devam eden bu ekosistem, akışını Akdeniz’le vejetasyonu hakimdir. Yapılan araştırmalara göre buluşarak sonlandırır. Birçok sazlık ve bunların bölgede 700 civarı çiçekli bitki, ibreli ve eğrelti türü arasında yer alan doğal su kaynaklarından oluşan sulak bulunduğu tespit edilmiştir. Bunlardan Sığla/Günlük alanda yer alan Köyceğiz Gölü sistemin en büyük su ağacı (Liquidambar orientalis) koruma altında olan kütlesi olup yaklaşık 55 km2 yüzölçümüne sahiptir. endemik türlerden biridir. Dikdötgen şeklindeki gölün uzunluğu 12 km, genişliği ise ortalama 4,5 km’dir. Maksimum derinliği ise 30 m civarıdır. Köyceğiz Gölü’nün güneyindeki faya bağlı olarak Sultaniye, Çavuş (Rıza Çavuş) ve Gel Girme (Kokar Girme) olarak anılan çeşitli kaplıca kaynakları bulunmaktadır. 2.3. Biyolojik Çeşitlilik
Flora, Fauna ve Habitatlar: Bitki örtüsü açısından zengin olan Köyceğiz-Dalyan Özel Çevre Koruma
Diğer yandan Köyceğiz-Dalyan sulak alan kompleksinin kuş yaşam alanı olarak göze çarpan özelliği 180 kuş türünü barındırmasıdır. Turaç (Francolinus francolinus) bölgede son olarak 1960’da gözlenmiştir ve bölgenin tamamında yok olduğu kesindir. Büyük batağan (Podiceps cristatus), Küçük batağan (Tachybaptus ruficollis), Küçük karabatak (Phalacrocorax pygmeus) ve Sakarmeke (Fulica atra) gibi bazı su kuşları kışı bu bölgede geçirmektedir. Kuş türlerinden 3 tanesi tehdit altında olabilecek
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 18 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI KÖYCEĞİZ-DALYAN ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
tür kategorisindedir, bu türler Pasbaş patka (Aythya yengeç (Callinectes sapidus) kanal ve göllerde bulunan nyroca), Gökkuzgun (Coracias garrulus), Anadolu ekonomik su ürünleri arasındadır. sıvacıkuşu (Sitta krueperi)’dur. Köyceğiz Özel Çevre Koruma Bölgesi kıyı ve deniz Köyceğiz Gölü’nün Dalyan ağzıyla denize açıldığı alanında gerçekleştirilen bilimsel çalışmalarda toplam 105 alanın doğusunda yer alan İztuzu kumsalı (4-4,5 km) tür kaydedilmiştir. Bunların, 3 çiçekli (Phanerogamae) ve batısında yer alan Dalyan kumsalı (550 m) Caretta ve 17 çiçeksiz (Cryptogamae=Algler) olmak üzere caretta türü deniz kaplumbağalarının Akdeniz’deki en toplam 20 adedi bitki türleridir. Kalan 85 hayvan önemli yavrulama alanlarından biri olarak bilinmektedir. türünün, 14’ü Porifera (süngerler), 3’ü Cnidaria, 1’i İztuzu kumsalını yuvalama alanı olarak kullanan İribaş Ctenophora, 3’ü Annelidae, 3’ü Crustacea (Kabuklular), Deniz kaplumbağaları (Caretta caretta) nesli tehlike 15’i Mollusca (Yumuşakçalar), 7’si Echinodermata altında olan türler arasındadır. Göl çevresi, kanallar (Derisidikenliler), 38’i Pisces (Balıklar) ve 1’i Reptilia ve ormanlar çeşitli hayvanların üreme ve barınma yeri (Sürüngenler) gruplarına aittir. olarak zengin bir potansiyele sahiptir. Bölgede 5 tür Köyceğiz Gölü ve Dalyan Deltası ve yakın kara kaplumbağası, 5 tür kurbağa, 11 tür kertenkele, 13 çevresindeki sulak ve bataklık habitatlar bölgenin tür yılan ve 18 tür memeli olmak üzere amfibi, sürüngen flora ve fauna açısından çeşitliliğinin, zenginliğinin en ve memelilere ait 52 hayvan türü tespit edilmiştir. önemli nedenidir. Geniş bir alanı kaplayan kamışlık ve sazlık alanlar yavrulama, yuvalama alanı olarak bir çok canlıya ev sahipliği yapmaktadır. Kıyı ve deniz alanlarında Posidonia oceanica, Cymodocea nodosa ve Zostera marina önemli biyotoplar arasındadır. Kayaların üzerlerinde kırmızı alglerden (Rhodophyta) Laurencia obtusa, Corallina elongata, Amhiora rigida, Liagora viscida’nın seyrek ancak süreklilik arzeden bir şekilde dağılım gösterdiği gözlenmiştir. Konumu itibarıyla az ışık alan noktalarda Peyssonnelia squamaria, Lithophyllum incrustans ve Lithothamnion lenormandii gibi farklı ancak yine kırmızı alg türlerine rastlanmıştır.
Dalyan kanalları bu ekosistemin diğer önemli bir 2.4. Sosyo-Ekonomik Durum parçası olan geniş sazlıklarla (Phragmites australis) kaplıdır, ayrıca kanallarda nesli tehlike altında olan Tarihi ve Kültürel Değerler: Muğla İlinin Fethiye Yumuşak kabuklu nil kaplumbağası (Trionyx triunguis) ve Kınık’ın dışında kalan kısımları, antik devirde Karya yaşamaktadır. Zengin balık türleri yanında Mavi (Caria) ismiyle anılan bölgedir. Yörede arkeolojik
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 19 KÖYCEĞİZ-DALYAN ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
açıdan önemli tarihi kalıntılar bulunmaktadır. 2500 yıl dağılımı eşit görülmektedir. Araştırmalarla bulunan önce kurulan Karya dönemine ait antik bir liman kenti işsizlik oranı %4,3; kasaba ve köylerde okur yazarlık olan Kaunos harabeleri Dalyan Büyük Kanalının batı oranı %98’dir. En yüksek oran ilkokul mezunlarındadır kıyısındadır. M.Ö. 8. yy. da kurulan Karya önce Helen, %37,8; %28,7’lik oranla bunu lise/meslek okul sonra sırasıyla Lidya, Pers, Mısır, Suriye, Bergama ve mezunları izlemektedir. Bölgede yaşayanların yaklaşık en son Bizans egemenliğine girmiştir. 1425’de Menteşe %18’i üniversite mezunudur. Tüm sektörlere göre tarım Beyliği’nin, 1535’de de Osmanlı İmparatorluğu’nun sektöründe çalışanların oranı %71,80’dir. yönetimine geçmiştir. Dalyan kanallarının en güzel görüntülerinden olan 2.5. Alan kullanımları kral mezarları MÖ 4. yy. da yapılmıştır. Kaunos antik kentinde tiyatro, Roma hamamı, Palaestra, çeşitli sosyal Tarım ve Hayvancılık: Tarım arazilerinin alanlar ve sur duvarlarının kalıntıları bulunmaktadır. dağılımı, en geniş alan narenciye ve meyvelik olmak Yapılan kazılardaki buluntulardan Roma döneminde bir üzere sebzelik, örtü altı tarım, dağınık zeytinlik, çok tapınağın inşa edildiği anlaşılmaktadır. Hristiyanlık toplu zeytinlik ve tarla arazisi olarak sıralanmaktadır. dönemine ait kalıntılarda ise en az üç kilise bulunduğu Köyceğiz turunçgiller, zeytin, bal ve pamuk üreten bir görülmüştür. Antik kentteki tuz tavaları yıllar boyunca çiftçi kasabasıdır. Ege Bölgesi’nde narenciyenin en fazla Akdeniz’e limandan tuz taşındığının kanıtıdır. üretildiği yerdir. Turunçgiller ağırlıklı olarak bölgeden ihraç edilen tarım ürünleri arasındadır. Köyceğiz arazisinin %58’sinde portakal üretimi yapılmaktadır. Nar ve domates, tarım ürünleri ihracatında limon, portakal, greyfurt ve mandalinadan sonra gelmektedir. Bölge önemli ekonomik değere sahip olan Sığla ağaçlarından (Liquidambar orientalis) elde edilen; halk arasında sığla yağı olarak bilinen balsam üretimi ile de ünlüdür. Dalyan ve çevresi de verimli ve üretken bir tarım bölgesidir. Pamuk, meyve ve sebzenin birçok çeşidi yoğun olarak yetiştirilmektedir. Son yıllarda, pamuktan daha az emek isteyen ve diğer ürünlerden daha yüksek bir ekonomik değere sahip olması nedeniyle nar (özellikle Dalyan’da) üretilmektedir. Yöredeki köylerin Sosyo Ekonomik Yapı: TÜİK verilerinde, çoğu ormanlık alanda yer almakta ve köylüler ticaret Köyceğiz-Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi’ndeki amaçlı veya kendileri kullanmak için orman ürünleri ilçe ve köylerde kadın ve erkekler arasındaki nüfus toplamaktadırlar. Nakit gelir elde etmek için toplanan
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 20 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI KÖYCEĞİZ-DALYAN ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
en önemli orman dışı ürünler bal ve kekik ile defne kurulmuştur. Üyeleri ilçenin etrafındaki tüm köylerden yaprağı gibi bitkisel ürünlerdir. Toparlar köyünde, balıkçılardır ve gölün korumasına önem vermektedirler. kekik ve defne toplayan bir kooperatif bulunmaktadır. Kooperatifin yararlandığı göllerin ve kanalların; turizm Köyceğiz’de 4 Tarımsal Kalkınma Kooperatifi, 2 ve tarım etkisinde kalması zaman zaman balıkçıları Sulama Kooperatifi ve 1 Su Ürünleri Kooperatifi endişelendirmektedir. Kefal bölgenin en çok tanınan, aktifdir. Ekincik’te 3, Zeytinalanı’nda 1 tane olmak özellikle aranan balığıdır. Yakalanan diğer önemli bir üzere toplam 4 adet zeytinyağı üretim tesisi faaliyet balık türü olan yılan balığı genellikle ülkemizde fazla göstermektedir. Tarla bitkileri üretiminde, mısır bölgede tüketilmediği için çoğu ihraç edilmektedir. Ayrıca daha yaygın olarak görülür, susam da üretilmektedir. kooperatifde havyar da üretilmekte olup 2002 yılında kooperatif bu üretim nedeniyle “Uluslararası Slow Food Ödülü almıştır. Bunun yanı sıra, Sülüngür Gölü’ndeki ağ kafes ünitelerinde kültür balığı (çipura ve levrek) üretilmektedir. Bölgede genelde ekonomik öneme sahip sinagrit (Dentex dentex), karagöz (Diplodus vulgaris),
Alanda hayvancılık faaliyeti olarak; ilk sırada küçük baş hayvancılık yer almakta, büyük baş hayvancılık ve arıcılık onu izlemektedir. Bu konularda beldelerde bir çok tarımsal kalkınma kooperatifi vardır. Yörede ekonomik açıdan önemi olan alabalık üretim ve işleme tesisi, süs bitkisi ve fidan üretim işletmeleri sargos (D. sargus), Sivriburun sargos (Puntazzo bulunmaktadır. puntazzo), mırmır (Lithognathus mormyrus), çipura (Sparus aurata), Çarpan deli salpa veya sokar (Siganus Balıkçılık: Bölgede su ürünleri konusunda balıkçılık rivulatus ve S. luridus), orfoz (Epinephelus marginatus), açısından en güçlü kooperatif S.S. Dalko Su Ürünleri lahoz (E. aeneus.), Kaya lahozu (E. costae) ve levrek Kooperatifidir. Kooperatif, 1971 yılında Dalyan’da (Dicentrarchus labrax) yaygın bulunmaktadır.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 21 KÖYCEĞİZ-DALYAN ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
Turizm ve Rekreasyon: Bölge tümüyle göl (Caretta caretta) (Mayıs-Eylül ayları arasında) üreme çevresi, kanallar ve ormanlar, ve çeşitli bitki ve hayvan alanı olmasına rağmen, koruma kullanma dengesinin toplulukları ile zengin bir ekosisteme sahiptir. Doğal yürütülebildiği ender örneklerdendir. Yüzmek için alan, günlük ormanları, kumullar göl kıyısında bulunan plaja kara yolu ve teknelerle ulaşım imkanı vardır. sazlık alanlar bütünün içindeki benzersiz farklılıklardır. İztuzu sahili ve Dalyan Kumsalı, ulusal ve uluslararası Tümüyle hassas olan Dalyan ve Köyceğiz gerek doğal, doğa koruma kuruluşları tarafından korunan ve izlenen gerek tarihi, gerekse ekolojik anlamda çok değerli bir en önemli deniz kaplumbağası yavrulama alanlarından alandır. Bölgede Köyceğiz Gölü ve Dalyan Boğazı’nın biridir. Plajda özel kullanım düzenlemeleri ile alan doğal niteliklerinin korunmasını esas alan bir yapılaşma kullanılmakta; denetimler ve uyarılar yapılmakta; gözlenmektedir. Turizm yatırımları özellikle Dalyan’da hava karardıktan sonra kurallar gereği girişler yoğunlaşmış; doğal kaynaklar ve yerleşimin kanal kapatılmaktadır. Gündüz saatlerinde insanların deniz, kenarında olması Dalyan’ın gelişiminde önemli rol kum ve güneşten yararlandığı alan, gece İri Baş Deniz oynamıştır. kaplumbağalarına (Caretta caretta) bırakılmaktadır. İztuzu Kumsalı 2008 yılında İngiliz Times Gazetesi tarafından yapılan altı aylık araştırma sonucu “Avrupada En İyi Açık Alan” seçilmiştir.
Alanın tüm sahilleri, cazip plajları ile kıyı turizmi merkezleri arasında yer almaktadır. Göl, Kanal ve Akdeniz üçgeninde turizm, balıkçılık, kültür balıkçılığı, vb. faaliyetler bir arada yapılmaktadır. Bölgenin özellikleri nedeniyle eko-turizm, İztuzu sahilindeki Dalyan Plajı, Dünya Doğayı Koruma organik tarım üretimi, pansiyonculuk, çiftlik Birliği IUCN listesindeki nesli tehlike altındaki türler turizmi yaygınlaşmaktadır. Köyceğiz ve etrafındaki arasında olan İri Baş Deniz kamplumbağalarının yerleşimlerden başlayarak Sandras Dağına, Yuvarlak
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 22 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI KÖYCEĞİZ-DALYAN ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
Çay kaynağına, günlük ormanları içindeki Şelaleye, Sultaniye’den başlayarak Ülemez tepesine giden çeşitli yürüyüş parkurları vardır. Köyceğiz Gölü’nde tekne gezileri, yelken yarışları yapılmakta, göl yüzme amaçlı kullanılmaktadır. Gerek Köyceğiz Gölü kıyısındaki gerekse kanalın batısındaki sıcak su kaynakları ile çamur banyoları önemli turizm alanlarındandır. Köyceğiz Gölü’nün güneyinde bulunan faya bağlı olarak Sultaniye, Çavuş (Rıza Çavuş) ve Gel Girme (Kokar Girme) olarak anılan kaynaklarda kaplıca turizmi gelişmiştir. Sultaniye Kaplıcası, uzun yıllardır bölgede yaşayanlarca bilinmekte sağlık amaçlı kullanılmaktadır. Özel Çevre Koruma Bölgesi içinde denetimle işletilen 4 günübirlik tesis bulunmaktadır; Dalyanağzı, Ekincik İskelesi, Ekincik Koyu, İztuzu Sahili. Yerleşmeler dışında kalan doğal alanlar, günlük (sığla) ormanları, kumul ve göl kıyısında bulunan sazlık alanlar koruma altındadır.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 23 3 DATÇA-BOZBURUN ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
3.1. Genel Bilgiler batıya, Ege ve Akdeniz’e doğru 70 km’lik uzantısı olan bir arazi yapısına sahiptir. Alanın Konumu: 1474 km2 büyüklüğündeki Yarımadanın tümü tarihten günümüze kadar çeşitli alan, iki yarımadayı kapsamaktadır. Datça (Reşadiye) medeniyetlerin yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik, Yarımadası kuzeyde Gökova Körfezi ve güneyde mimari ve benzeri özelliklerini temsil eden arkeolojik, Hisarönü Körfezi arasından doğu-batı doğrultusunda kentsel, doğal, tarihi açılardan korunan önemli sit uzanır. Bozburun Yarımadası ise Datça Yarımadası’nın alanları olarak tanımlanmaktadır. güneyinde yer almakta ve güneyde Rodos Adası’na doğru uzanmaktadır. Ana karadan denize doğru birkaç İdari Yönetim: İdari açıdan Muğla Valiliği, Datça kilometrelik bir genişlikte uzanıp giden yarımada aynı ve Marmaris Kaymakamlıklarına bağlıdır. Bölgede zamanda Ege Denizi ile Akdeniz’i ayırmaktadır. belediye hizmetleri, Datça Belediyesi ve Marmaris Datça İlçesi Muğla İli’nin güney batısınnda kuzeyde Belediyesi tarafından yürütülmektedir. Gökova Körfezi güneyde Hisarönü Körfezi arasında
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 24 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI DATÇA-BOZBURUN ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
Nüfus ve Yerleşmeler: Datça-Bozburun Özel bakılı yamaçlar, güney bakılı yamaçlara göre daha Çevre Koruma Bölgesi, Muğla İli, Datça ve Marmaris nemlidirler. İlçeleri sınırları içinde yer almaktadır. Datça İlçesi’nin köyleri, Cumalı, Emecik, Hızırşah, Karaköy, Kızlan, Mesudiye, Sındı, Yakaköy, Yazıköy’dür. Bozburun beldesi ve Hisarönü, Orhaniye, Osmaniye, Bayırköy, Selimiye, Söğütköy, Karacaköy, Taşlıca, Turgutköy, Çamlı köyleri Marmaris İlçesi’ne bağlıdır. 2008 yılı nüfus sayımına göre bölge nüfusu 26.507 kişidir. Nüfusun oranı ve yoğunluğu, yerleşmelerin düzeni ve gelişimi büyük oranda arazinin topoğrafik karakterinden etkilenmektedir. Bölgenin gelişimi arazinin engebeli yapısından dolayı kısıtlanmaktadır.
Yasal Koruma Statüsü: Datça-Bozburun Özel Çevre Koruma Bölgesi, 18.01.1990 tarih ve 90/77 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 20449 sayılı 02.03.1990 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak “Özel Çevre Koruma Bölgesi” olarak tespit ve ilan edilmiştir. Jeoloji ve Hidrojeoloji: Yörenin jeolojisi iki alan halinde incelenmiştir. Birinci alan, yörenin 3.2. Fiziksel Özellikler batısında yer alan Datça İlçesi’nin bulunduğu Datça (Reşadiye) Yarımadası, ikinci alan ise doğuda yer alan İklim: Yörede, tipik Akdeniz iklimi hüküm sürer. Marmaris İlçesi’nin güneybatı uzantısı olan Bozburun Ege ve Akdeniz’in kesiştiği bir konumda bulunan Yarımadası’dır. Datça Yarımadası’ndaki birimler bölgede yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Neojen öncesi ve sonrası olmak üzere ikiye ayrılırlar. Yarımadalarda, kuzey ve güney bakıları birbirinden Neojen öncesi birimler, ofiyolit ve ofiyolitli melanj, Üst farklı rüzgarın etkisi altındadır. Datça Yarımadası’nda, Kretase-Alt Eosen yaşlı bloklu fliş ile Üst Tersiyer-Alt kuzey bakılı yamaçların kara içinden gelip, Kerme Eosen aralığındaki çökel istiften oluşmaktadır. Neojen Körfezi üzerinden geçen serin (kışın soğuk) ve daha ve daha genç birimler ise Pliyosen ve Kuvaterner yaşlı kuru rüzgarların etkisinde kalması, bu yamaçlardaki olmak üzere ikiye ayrılır. Pliyosen’den önce karasal iklimin, güney bakılı yamaçlardan daha serin (kışın sonra denizel çökeller, Kuvaterner’ de ise alüvyon, soğuk) özellik kazanmasına sebep olmuştur. Ayrıca dik plaj kumu, yalıtaşı, asılı karasal taraça, yamaç molozu eğimli dağ yamaçları güneş enerjisini farklı aldıkları ile volkanikler egemendir. Güneybatıda yer alan için toprağın su ekonomisi de farklıdır. Böylece kuzey Bozburun Yarımadası, Muğla, Marmaris bölgesinde
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 25 DATÇA-BOZBURUN ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
iki tektonik ünitenin birarada bulunduğu ve bu iki 3.3. Biyolojik Çeşitlilik ünitenin ofiyolitik kayaçlar tarafından tektonik olarak üzerlendiği bir bölgede yer almaktadır. Bu birimler Flora, Fauna ve Habitatlar: Bölgede Günlük/ tektonik özelliklerine göre sıralandığında; alttan üste Sığla ağacı (Liquidambar orientalis) ve Datça hurması doğru Bozburun ünitesi ve Turunç ünitesi olarak ikiye (Phoenix theophrasti) çok sınırlı yayılış göstermesi ayrılmaktadır. En altta bulunan Bozburun ünitesi nedeni ile özel öneme sahiptir. Farklı iklim ve toprak tektonizmadan dolayı düzenli bir istif göstermemektedir. yapısı nedeniyle farklı vejetasyon gözlenmektedir. Genelleştirilmiş jeoloji haritasına bakıldığında Alanın büyük kısmına Maki ve Frigana vejetasyonu genellikle Jura, Üst Triyas yaşlı fliş kayaçların egemen hakimdir. Özellikle mevsimlik karakterli olan olduğu gözlenmektedir. dere yataklarında ve kısmen vadi içlerinde galeri Güneyinde Akdeniz, kuzeyinde ise Ege Denizi ile ormanı niteliğinde bitki toplulukları yaygın olarak çevrili olan alanda dağların yer yer kıyıya paralel yer bulunmaktadır. Bu ormanlar içerisinde yörede yer de dik ya da açılı uzanması ve denizin ana kayaları endemik olan Sığla ağacı (Liquidambar orientalis) farklı şekillerde aşındırmasıyla çok girintili çıkıntılı bir kıyı şeridinin oluşmasına neden olmuştur. Yörede, dar bir yapı gösteren ve önemli yükseltilerin doğu-batı ve güney-batı yönünde ulaştığı bir topografik yapı içinde düzenli akış gösteren büyük dere ve ırmaklar bulunmamaktadır. Yazıköy’ün kuzey batısında yer alan Değirmen Bükü’nde mevcut olan kaynak suyu küçük bir debi ile de yaz aylarında da akış göstermektedir. Genel olarak dere yataklarında akış yağışlı mevsimlerde görülmekte, yaz aylarında dereler tamamen kurumaktadır. Yörede yerleşim yerleri açısından bakıldığında Datça, Hızırşah, Karaköy ve Osmaniye’de su nisbeten yeterli, diğer yerleşim yerlerinde yetersizdir. Kaynak çoğunluktadır. Tüm bu vejetasyonu oluşturan türlere ek suları içme suyu ve sulama suyu açısından genellikle olarak ülkemizde çok sınırlı yayılışa sahip olan Phoenix içmeye uygun ve 1. derece kalite sulardır. Datça theophrasti (Datça hurması) Datça Yarımadası’nda iki merkezinde Taşlık Plajı yanında içinde kükürt, soda, ayrı grup alanda vadi içlerinde yer almaktadır. Bu alanlar; tuz gibi elementler bulunan bir su kaynağı vardır. Azgancık Tepe, Karacahapibaşı Tepe, Yarımcabaşı Kaynağın su sıcaklığı, deniz suyuna göre daha sıcak Tepe, Kovalıca Tepe, Tanışman Tepe, Lindasbaşı olup suyu denize akmaktadır. Bazı hastalıklara iyi Tepe, Andızcıl Tepe kesimini kapsayan güney kıyı geldiği bilinmektedir. kesimi ile kuzey kesimde yer alan Eksere Deresi’nde,
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 26 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI DATÇA-BOZBURUN ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
genellikle 50-350 m arasıdır. Kıyı kesimlerde özellikle doğuda dere ve çayların bulunması ve bunların Datça Yarımadası’nın güney kesiminde yer alan küçük azmaklar oluşturması ile açıklanabilir. Datça Gebekum kumul alanında kıyı kumul vejetasyonu Yarımadası’nın güney kıyısında yer alan Gebekum gözlenmektedir. Halofitik vejetasyon Bozburun Kumul Alanı, bitki örtüsü ile birlikte hassas bir alanı Yarımadası’nda Orhaniye yakınlarında derelerin deniz oluşturmaktadır. Kumul binlerce yıl önce deniz ile buluştuğu lagün kenarlarında ve ağız kısımlarında hareketlerinin yöredeki kara tabakası ile etkileşimi toprak suyunun ve tuz oranının yüksek olduğu alanlarda sonucunda oluşmuştur. yer almaktadır. Kıyı ve deniz alanında yapılan bilimsel Datça-Bozburun Özel Çevre Koruma Bölgesi’nde araştırmalarda, tespit edilen 807 makroskopik tür yarımada karakteri nedeniyle kuzey kesimleri ile güney içinde en çok; balıklar (Pisces) 184 türle, makro algler kesimleri arasında bariz farklılıklar vardır. Yörede 167 (Thallophyta) 139 türle, yumuşakçalar (Mollusca) 187 karasal omurgasız, 110 balık türü, 4 iki yaşamlı türü, türle, eklem bacaklılar (Arthropoda) 75 türle, derisi 27 sürüngen türü, 123 kuş türü ve 45 memeli türü dikenliler (Echinodermata) 42 türle, süngerler (Porifera) belirlenmiştir. Yörede mevcut çalışmalar ve literatür 38 türle, sürüngenler 1 (Reptilia) ve memeliler 2 türle verileri ile 123 kuş türünün varlığı tespit edilmiştir. Bir (Mammalia) temsil edilmektedir. Araştırmalarda yarımada üzerinde 38 familyadan 123 kuş türü biyolojik deniz altı tür zenginliği ayrıntılı çalışılmıştır. Bölgede çeşitliliğin zenginliğini göstermesi bakımından 26 yabancı denizel tür tespit edilmiştir. Posidonia önemlidir. Bunun nedenleri bölgenin coğrafi olarak Ege oceanica, Caulerpa racemosa, Cymodocea nodosa, adaları ile Anadolu kıyıları arasındaki kuşakta yer alması, Halophila stipulacea, Flabellia petiolata, Cystoseira kuşların güney-kuzey göç yolu üzerinde olması, iklim sp., Caulerpa prolifera ve Stypopodium schimperi özelliklerinin çok uygun olması, kışın oldukça ılıman bölgede fasiyes oluşturan önemli türlerdir. bir iklim görülmesidir. Datça Yarımadası’nda Avrupa ve dünya ölçeğinde önemli türler şunlardır; Karadoğan (Falco elenoroae), Gökdoğan (F. peregrinus), Tavşancıl (Hieraaetus fasciatus), Küçük kerkenez (Falco naumanni), Ada martısı (Larus audoinii) ve Tepeli karabatak (Phalacrocorax aristotelis desmarestii). Bölgede habitat çeşitliliği oldukça fazladır. Bu bölgenin üç tarafının denizle çevrili olması, bozulmamış kıyı alanlarının, kayalıkların ve kumulların olması, kuzeyinde yüksek dağlık ve engebeli bir arazi olması, özellikle kuzey kıyılarında karışık ve yoğun orman olması, yarımadaların orta kesimlerinde ovalık, tarım alanı ve bozkır gibi nispeten düz ve çorak alanların
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 27 DATÇA-BOZBURUN ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
3.4. Sosyo-Ekonomik Durum Knidoslu Eudoksos (M.Ö. 409-355) matematikçi, fizikçi, coğrafyacı, filozof, gök bilimcisi olmasının Tarihi ve Kültürel Değerler: Antik Çağ’ın altı Dor yanısıra aynı zamanda yasa koyucusudur. Kent için kentinden biri olan Knidos, Datça Yarımadası’nda yer hazırladığı yasanın demokrasiye geçişte etkin bir rolü almıştır. Doğal çevrenin en iyi korunduğu yerlerden olduğu sanılmaktadır. Knidos için antik çağ yazarlarının olan Datça Yarımadası’nın en ucunda bulunan antik tanımı; “Uzaklardan fırlatılmış bir kargının denize yarı Knidos Kenti, bulunduğu yarımada ile uyumlu olarak batmış ucu” dur. Knidos Antik Kenti, yarımay gibi Ege çevresi bozulmamış doğa ile çevrili bir ören yeridir. Denizi ve Akdeniz’de iki koya hakim olan etkileyici Antik Knidos Milattan önce 7. yy. da, bugünkü Datça manzarayı görecek şekilde yerleşmiştir. Bu iki koyun İlçesi’nin yakınlarında kurulmuş, M.Ö. 4. yy. ortalarında oluşturduğu iki doğal limanın Knidos’un gelişmesine, zenginleşmesine önemli katkısı olmuştur. Antik Çağ coğrafyacısı Strabon, Knidosluların iki limanı bir kanalla birbirine bağladıklarını yazar. Kuzey Limanı savaş, güneydeki ise ticaret gemileri için kullanılmıştır. Ticaret gemilerinin demirlediği güney limanı günümüzde yatların uğrak noktalarındandır. Reşadiye Mahallesi’ndeki Mehmet Ali Bey Konağı, Eski Datça evleri, Hızırşah köyündeki Selçuklu döneminden kalma cami, Bizans dönemine ait Kilise, Karaköy ve Kızlan köylerindeki yel değirmenleri bölgedeki önemli eserlerdir.
Sosyo Ekonomik Yapı: 2009 yılında yapılan nüfus ise Tekri’ye taşınmıştır. Taşınmanın nedeni o dönemde sayımına göre, Datça-Bozburun Özel Çevre Koruma çok gelişmiş olan deniz ticareti olabilir. Limandan Bölgesi’ndeki toplam nüfus ilçe ve köylerde 26.507 özellikle şarap, sirke, zeytinyağı Akdeniz kıyılarındaki kişi olup %49 kadın ve %51’i erkektir. Datça ilçe diğer ülkelere taşınmıştır. Diğer bir nedende, kuzeyden merkezinin toplam nüfusu 10.034 kişidir. İlçede okuma esen sert rüzgarların güneyden gelen gemilerin burnu yazma bilenlerin oranı toplam nüfusun %98’idir. dolaşmalarını engellemesidir. Tarihçi ve coğrafyacı Yarımadanın ekonomisi hizmet sektörüne Strabon’a göre önce surlar inşa edilmiş; daha sonra dayanmaktadır. Arazinin taşlık ve engebeli olması sokaklar ve evler ızgara planına (Hippodamos planı) tarım ürünlerinin payını azaltmaktadır. Turizm, aynı göre ve teraslama yapılarak kurulmuştur. Tapınaklar, zamanda ticaret, ulaştırma, inşaat, küçük ölçekli tiyatrolar ve diğer resmi yapılar bu planda yer almıştır. sanayi de dahil olmak üzere bölgedeki diğer sektörleri Antik Çağ’da Knidos bir sanat, tıp ve kültür merkezidir. de geliştirmektedir. Ticaretin ağırlıklı olduğu günlük
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 28 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI DATÇA-BOZBURUN ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
tüketim maddeleri, inşaat malzemeleri, mobilya, gıda, bahçeleri 1.343 ha’lık bir araziyi kaplamakta ve toplam halıcılık ve hediyelik eşya vb. turizm sektörüne hizmet bahçeciliğin %49’unu oluşturmaktadır. Bunu arazinin etmektedir. %30’unu kaplayan zeytinlikler takip eder. Kırsal nüfus geçimini tarımın yanısıra arıcılık ve balıkçılık 3.5. Alan kullanımları ve ormanda çalışarak ya da defne, kekik, keçiboynuzu vb. bitkisel ürün toplayıcılığı yaparak sağlamaktadır. Tarım ve Hayvancılık: Datça ve Bozburun Son yıllarda Datça’da organik üretim yapan çiftçiler Yarımadaları’nın tarımsal üretimi doğrudan toprak için organik badem satışı da farklı bir gelir kaynağı sınıflarından etkilenmektedir. Bölgede tarımsal olmuştur. Doğallığını koruyabilmiş olan bölgede zirai üretim için verimli olarak kullanılabilecek alan faaliyetler geleneksel yöntemler içermektedir. Özellikle 10.000 hektarı geçmemektedir. Bunun yaklaşık 8.500 zeytincilik ve bademcilikte organik tarım uygulamaları hektarlık bölümü Datça Yarımadası üzerindedir ve başlamıştır. Bölgede az miktarda sığla yağı üretimi tarım alanlarının yaklaşık 1.350 hektarlık bölümü yapılmaktadır. eğimli alanlarda kuru tarla tarımı için 7.200 hektarlık Datça’da önemli sayıda Sakız ağacı (Pistacia bölümü ise meyve bahçeleri için kullanılmaktadır. lentiscus) bulunmakta ise de bunlardan yeteri kadar Datça ve Bozburun Yarımadaları doğal ve fiziki faydalanılmamaktadır. Hayvancılık büyükbaş ve küçükbaş (koyun-keçi) yetiştiriciliği ormanlık bölgelerde sürdürülmektedir. Muğla İli’nin tüm ilçelerinde olduğu gibi arıcılık bölgede önemli faaliyetlerdendir.
Ormancılık: Toplam ormanlık alan 110.359 hektardır. Orman vejetasyonu; Pinus brutia’nın (Kızılçam) dominant olduğu alanlardan ibarettir. Bozulmamış kızılçam ormanları bölgenin önemli özelliklerindendir. Sandal ağacı da (Arbutus andrachne) kuzey-batıda bozulmamış koruluklar oluşturmaktadır. Yaklaşık 1.000 m yükseltiye kadar yayılış gösteren kızılçam ormanları, bazı yerlerde geniş yapraklı türler yapıları nedeniyle tarımsal potansiyeli kısıtlı yörelerdir. ile karışık ormanlık alanlar olarak görülür. Arazi bademlik ve zeytinliklerle örtülüdür; bahçe ve Bölgeye has tür olan Datça hurması (Phoenix tarla tarımı yok denecek kadar azdır. Badem bölge theophrasti) vadi tabanlarında bulunmaktadır. Çok ekonomisinde, özellikle çağla satışlarından elde edilen sınırlı yayılışa sahip olan bu tür kuzeyde Eksera gelir dolayısıyla önemli bir geçim kaynağıdır. Badem Deresi yamaçlarında ve güney kıyı kesiminde Azganak
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 29 DATÇA-BOZBURUN ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
keçisi (Capra aegagrus) ise Anadolu’da doğu, kuzey- doğu Anadolu ile bütün Toroslar boyunca ve Antalya- Datça arasında dağlık bölgelerde yaşamakta olup Datça yarımadası Kocadağ’da yaşayan Dağ keçileri Anadolu’daki en batı yayılımı temsil etmesi bakımından önemlidir.
Balıkçılık: Datça-Bozburun Yarımadası’nın kıyı balıkçılık aktiviteleri, hedef balık türleri, balıkçılık sorunları, balıkçı kooperatiflerinin özellikleri, balıkçı tekneleri ve barınakları araştırıldığında; balıkçılığın bölgede; Datça, Palamutbükü, Selimiye ve Karaköy’de Tepe, Karacahapibaşı, Yarımcabaşı Tepe, Kovalıca dört balıkçı kooperatifi ve 8 balıkçılık barınağınca Tepe, Tanışman Tepe, Lindasbaşı Tepe, Andızcıl yürütüldüğü görülmektedir. Bölgede yaklaşık 200 Tepe civarında yayılış göstermektedir. Yörede balıkçı teknesi bulunmaktadır. Yoğun olarak paragat, endemik olarak bulunan Sığla ağacı (Liquidambar sade ve fanyalı uzatma ağlarıyla avlanma yapılmaktadır. orientalis) mevsimlik dere yatakları ile vadi içlerinde Uzatma ağı ve paragat balıkçılığında yakalanan balık görülmektedir. ve omurgasızlar Ege ve Akdeniz’in yerleşik tipik Yaban domuzu (Sus scrofa) yörede sıklıkla balıklarıdır. Barbun (Mullus barbatus), barracuda görülmekte; popülasyonun oldukça fazla olması ve (Sphyraena sphyraena), sarı kuyruk (Seriola dumerilii), tarım alanlarına zarar vermesi nedeniyle bu bölgede mercan (Pagellus erythrinus), sinarit (Dentex dentex), bazı alanlarda avcılık sürdürülmektedir. Yaban (Dağ) tekir (Mullus surmuletus), palamut (Sarda sarda), kılıç
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 30 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI DATÇA-BOZBURUN ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
(Xiphias gladius), lahoz (Epinephelus aeneus), kalamar yatırımları, yatak ve konaklama olanakları açısından (Loligo vulgaris), ahtopot (Octopus vulgaris) vb. ticari kamu kuruluşlarının dinlenme ve eğitim tesisleri avdaki hedef türlerdir. Kısa balıkçılık sezonu, düşük bulunmaktadır. Sürekli esen kuzey rüzgarları Datça balıkçılık kapasitesi ve az sayıdaki balıkçı nedeniyle sahillerinde su sporlarının her çeşidinin yapılmasına balıkçılıktan elde edilen gelir düşüktür. imkan verir. Sörf, su kayağı ve yelken gibi su sporları Bölgede balıkçılığa ilişkin araştırmalarla ortaya yapılabilmektedir. çıkan endişe verici bulgular ve balıkçılarla yapılan görüşmeler sonucu, avlanma dönemlerini kapsayacak şekilde yayımlanan “Denizlerde ve İç Sularda Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Sirküler” doğrultusunda, Datça ve Hisarönü Körfezi’nde “Balıkçılığa Kısıtlı Alan”lar ilan edilmiştir.
Turizm ve Rekreasyon: Toprak yapısının tarımsal faaliyetleri kısıtlamış olmasından dolayı bölge için en önemli faaliyet turizmdir. Bölge, Ege Denizi ve Akdeniz arasında yat ve yelkenli tekneler için önemli bir köprü görevi görmektedir. Yarımada, iklim avantajları ve kıyılarının engebeli topoğrafik yapısı sonucunda oluşmuş sayısız koyları ile mavi yolculuk yapan tekneler ve özel yatlar için önemli bir konaklama noktasıdır. Bölgede varolan büyüklü küçüklü 52 koy tur tekneleri için barınmaya olanak tanır ve yat turizmi için elverişlidir. Bodrum-Fethiye mavi yolculuk güzergahında yer alan bölgede kiralık yat turizmi de giderek yaygınlaşmaktadır. Özel Çevre Koruma Bölgesinin önemli bir yerleşimi olan Bozburun yıllardır eski geleneklere göre inşa edilen tekneleri, ahşap guletleri ile ünlüdür. Özel ve yerel kullanım amaçlı inşa edilmiş olan guletler Bozburun Yarımadası veya Marmaris’ten işletilmektedirler. Gezi rotaları olan Datça, Rodos, Simi ve Tilos oldukça yakın yerlerdir. Bölgede pansiyonculuk yanında butik otellerde de artış görülmektedir. Alanda II. konut ve otel-motel
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 31 4 GÖKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
4.1. Genel Bilgiler Nüfus ve Yerleşmeler: Akyaka, Gökova beldeleri, Akçapınar köyü, Gökçe, Marmaris İlçesi Çamlı, Alanın Konumu: Gökova Özel Çevre Koruma Karaca, Çetibeli köyleri bölge sınırları içindedir. 2008 Bölgesi Muğla İli’nin güney batısında, 576.9 km2 lik bir yılı nüfusu 8.412 kişidir. Gökova Körfezi’nin sahil alanı kaplamaktadır. Bölgede sahilde yer alan önemli yerleşimi olan Akyaka Beldesi kuzeyinde ani yükselen yerleşim birimlerinden biri olan Akyaka, Marmaris’e ormanla kaplı bir topoğrafyada, doğusunda Kadın 33 km, Muğla’ya 28 km mesafededir. ve Akçapınar azmakları arasında eşsiz bir ovanın ön kısmında yer almaktadır. Marmaris kavşağındaki İdari Yönetim: İdari işlemler, yerleşimlerin Gökova beldesi bereketli ovanın ortasındadır. sınırlarına göre Muğla Valiliği, Ula ve Marmaris Kaymakamlıklarına bağlı olarak yürütülmektedir. Yasal Koruma Statüsü: 12.06.1988 tarihli ve Belediye hizmetleri Akyaka, Gökova (Ula), Marmaris 88/13019 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Özel Çevre Belediyeleri tarafından karşılanmaktadır. Koruma Bölgesi tespit ve ilan edilen, 05.07.1988 tarihli ve 19863 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 32 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI GÖKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
bölgede 22.10.1990 tarihli ve 90/1117 sayılı Bakanlar Gökova Grabeni ve çevresinin arazileri bu haliyle son Kurulu Kararı ile sınır değişikliği yapılarak 20702 sayı derece karmaşık bir görünümdedir. 21.11.1990 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır. Jeomorfolojik olarak Saha Pleyistosen’deki 2010/1089 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yapılan son dikey tektonik hareketlerle oluşan D-B uzanımlı sınır değişikliği 27793 sayı ve 22.12.2010 tarihli Resmi Kerme Grabeni’nin daralan bölümünün alüvyonlarla Gazetede yayımlanmıştır. Bunun yanı sıra Gökova Özel doldurulmasıyla oluşan düz ve düze yakın bir delta Çevre Koruma Bölgesi, Doğal, Arkeolojik ve Kentsel ovası ve kuzeyde ova tabanından aniden yükselen arızalı Sit olan bir çok alanı içermesi nedeniyle farklı statülerin dağlık kütle ile güneyde hafif dalgalı yamaçlardan olduğu bir bölgedir. oluşmuştur. Ovanın doğusunda ise yine yüksek ve dik yamaçlar bulunmaktadır. Kuzey ve güney yamaçları 4.2. Fiziksel Özellikler arasındaki farkın en belirgin nedeni sahanın litolojik özellikleridir. Ovanın kuzey yamaçları mesozoyik İklim: Gökova çevresi orta kuşakta egemen kireçtaşları (Sakar yokuşu), güneyi ise basık bir olan “Batı Rüzgârları Sistemi” alanındadır. Çalışma topografya oluşturan Miyosen akarsu depoları ile alanında teorik güneşlenme süresi Aralık ayında en çevrelenmiştir. Ovanın doğusu ise Permo–Karbonifer az 9,5 saat/gün, Haziran ayında en fazla 14,5 saat/ şistleri ve Mesozoik kireçtaşlarından yapılıdır. Gökova gün ve yıllık olarak 12 saat/gün olarak gerçekleşir. deltasının kıyı kesimlerinde plaj kumu yer alır. Plaj Gökova Körfezi ve çevresinde en yüksek sıcaklık kumunun bu alanda birikmesinde batı yönlü rüzgârlar değerleri (maksimum 45,2°C) Temmuz ayında en etkilidir. Ayrıca, kıyı akıntılarının bulunması lagün düşük sıcaklıklar ise (minumum –7,7°C) Ocak ayında oluşumunu engellemiştir. Sahanın karstik olması gözlenmektedir. Gökova Körfezi ve çevresinde yağış nedeniyle aşındırma ve biriktirme faaliyetleri azdır. Ekim ayından itibaren artmaya başlar ve katlanarak en Bölge genelinde olduğu gibi, Gökova’da dere yüksek değerlere Aralık ayında ulaşılır. Buna karşılık yatakları bir azmakla denize açılmaktadır. Azmaklarda ilkbahar ortalarından itibaren azalmaya başlayan yağış sazlık, bataklık, çayır vb. alanlar yan yana çoğu kez de Temmuz-Ağustos aylarında en düşük değerlerdedir. iç içedir. Yapılan araştırmalarda elde edilen bulgulara Yapılan ölçümlerde bölgede ortalama yıllık yağış göre Gökova körfezindeki karstik su kaynakları 5 koldan 1195,3 mm, ortalama yıllık buharlaşma 1820,12 mm oluşmaktadır. Bu kaynaklar Akyaka’nın batısındaki olarak kaydedilmiştir. İskele mevkiinde, Akbük Körfezinde ve orman kampı civarında denize deşarj olmaktadır. Alanda kıyısal Jeoloji ve Hidrojeoloji: Gökova Grabeni ve karstik kaynaklar haricinde birkaç tane deniz içi çevresindeki arazilerin en temelinde Birinci Jeolojik kaynak da tespit edilmiştir. Gökova Körfezindeki su Zamana (Paleozoik) ait şistler yer alır. Şistlerin üzerinde kaynaklarının hiçbirisi yılın her mevsimi aktif değildir. yer yer mermer ve kireçtaşları bulunurken, bazı Sadece Akçapınar ve Kadın Azmağı yıl içinde sürekli sahalarda uyumsuz bir şekilde Neojen yer almaktadır. akış halindedir. Bunun da nedeni bu azmakların karstik
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 33 GÖKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
su kaynakları tarafından sürekli beslenmesidir. Gökova ovasının başlıca su kaynakları yan dereler ve kaynak sularıdır. Bölgenin en önemli akarsuyu olan, Kadın Azmağı, ovanın kuzeyi ile Akyaka yerleşim bölgesinin kesişim noktasından çıkar. Gökova beldesinden Akyaka beldesine doğru giden asfalt yolun güneyinden, yolun şevinin bittiği yerle sınır oluşturur. Akıntı azmağın morfolojisine göre dar alanlarda daha hızlı, genişleyen kısımlarda ise daha yavaştır (ortalama 2-3 m3/s). Bölgedeki ikinci azmak olan Akçapınar Azmağı’nın kaynağı Ataköy Köyü sınırlarından çıkmaktadır. Çıkan su güneye doğru hareket ederek Akçapınar Köyü’nün batısından tarım alanlarından geçip denize ulaşır. Denize dökülene kadar yaklaşık 20 km yoğun tarım alanları ile kuşatılmış durumdadır. Akçapınar Azmağı kıvrımlı, en geniş yeri 120 m’dir. Akçapınar deresi balıkçılık, doğal yaşam ve tarımsal amaçlı su kullanımı açısından önemlidir. Balıkçılar tekneleri ile dereye girebilmekte ve Akçapınar köyüne kadar ulaşmaktadır. Akçapınar Azmağı’nın içi saz vb. bitki örtüsü (özellikle okaliptus ağaçları) ile kaplıdır. Dere taşımacılık fonksiyonuna da sahiptir. Çay Dere ve önemli etkendir. Vejetasyon daha çok maki ve kızılçam Ferek Deresi’nde yağışlı devrelerde ovaya önemli ormanlarından oluşmaktadır. Bitkilerin yayılışında lokal ölçüde yüzey suları akışı olmasına rağmen yaz şartlara neden olan faktörlerden biri de suların sızmadığı, aylarında su görülmemesi nedeniyle akarsu olarak taban suyu seviyesinin yüksek olduğu alanlardır. Bu nitelendirilememektedir. Bölgede görülen başlıca sahalarda suyu seven ve sulu ortamlarda büyüyebilen kaynaklar Gökova Kaynakları, Zeytinbeleni Kaynağı (higrofit) bitkiler ön plana geçmektedir. Örnek olarak (Kırkayak Kaynağı), Kozaklı Kaynak Suyudur. bir Tersiyer reliği olan günlük ağacı (Luquidambar orientalis), vadilerin tabanında görülmektedir. Günlük 4.3. Biyolojik Çeşitlilik ağacı, diğer suyu seven türlerden söğüt (Salix alba), çınar (Platanus orientalis) ve kızılağaç (Alnus orientalis) ile Flora, Fauna ve Habitatlar: Bölge batıdan doğuya birlikte bulunmaktadır. Taban suyu seviyesinin yüksek ve güneyden kuzeye doğru yükselmektedir. Alanda olduğu dere yataklarında, çalı formunda türlerden yükseltinin değişimi bitki örtüsünün oluşumunda zakkum (Nerium oleander), katırtırnağı (Spartium
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 34 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI GÖKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
yüksek alandır. Özellikle Akçapınar Azmağı’nın doğusundaki sazlık ve bataklık alanlar, deltadaki önemli kuş üreme ve beslenme alanıdır. Ayrıca doğal yaşamda bir çok canlı türü için sığınak, beslenme ve üreme sahası özelliğindedir. Azmağın içi ve kıyısı sazlarla kaplıdır. Bilindiği gibi sazlıklar balık yumurta ve larvalarının yoğun olarak bulunduğu alanlardır. Buralar balıkların yumurtlama alanları olduğu gibi saklanma ve korunma bölgeleri olarak da tanımlanır. İç kısmında bir çok tatlı su bitkisi yer almaktadır. Bunun yanı sıra azmak memeli türleri için doğal özellikleri korunmuş bir habitat özelliğindedir. Su kuşları açısından önemli bir beslenme ve üreme alanıdır. Su içi bitkilerinin junceum), hayıt (Vitex agnus-castus), mersin (Myrtus çeşitliliği ve yoğunluğu ortamın hem su içi canlı türleri comminus), defne (Laurus nobilis) vardır. Kireçtaşları hem de sucul kuşlar için verimli ve çeşitliliği yüksek üzerinde kızılçam, çeşitli bitkiler ve nemcil makiler yer bir yaşam alanı oluşturmaktadır. Bu tür alanlar, doğal alır. Diğer alanlarda ise verimli kızılçam (Pinus brutia) yaşamın devamlılığı açısından özel önem gösterilmesi ormanları yaygındır. gereken alanlardır. Yapılan çalışmaları sonucunda bölgedeki her iki Bölgede yapılan araştırmalarda 142 kuş türü azmak ve bunların arasında kalan alan, biyolojik gözlenmiştir. Balık kartalı (Pandion haliaetus), Ada çeşitlilik açısından oldukça zengin ve korunma önceliği doğanı (Falco eleonorae), Tavşancıl (Hieraaetus
g
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 35 GÖKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
fasciatus), Tepeli karabatak (Phalacrocorax aristotelis desmatestii), Ada martısı (Larus audouinii), Hazar sumrusu (Sterna caspia), Küçük sıvacı kuşu (Sitta krueperi) ve kara boğazlı ötleğen (Sylvia ruppelli) bölgenin en önemli kuş türleri arasındadır. Ülkedeki endemik balık türlerinin %8,2’si Akdeniz’dedir. Bunun yanı sıra Türkiye’de ki endemik balıkların %9,9’u Gökova Körfezi’nde görülmektedir. Bazı çalışmalarda Akçapınar Azmağı’nda 5-6 adet sivrisinek balığı (Gambusia holbrooki) bireyine rastlanmıştır. Bölgede yapılan araştırmalarda balıklar dışında kalan omurgalılardan, 3 kurbağa, 14 sürüngen, 76 kuş ve 18 memeli türü tespit edilmiştir. Körfezin azmakların döküldüğü kıyılarında, dip kesiminin genelde ince taneli sedimanlarla kaplı olması nedeniyle bitki örtüsünü genelde çiçekli deniz bitkileri oluşturmuştur. Bölge bir çok türü içine alan zengin bir faunaya da sahiptir. Gökova kıyılarında özellikle azmaklarda görülen su samuru (Lutra lutra) önemli türlerdendir. Bölgedeki Boncuk Koyu, Kum Köpekbalığının (Carcharhinus plumbeus) Akdeniz’deki tek üreme ve yavrulama alanıdır. Bu türü korumak amacıyla “Boncuk Koyu Kumsal Köpekbalığı Koruma Sahası” oluşturulmuştur. Gökova Özel Çevre Koruma Bölgesi kıyı ve deniz alanında yapılan biyoçesitlilik çalısmalarında 19 sistematik gruba ait 723 makroskobik tür tanımlanmıştır. Bölgede floraya ait 73 makroalg, 6 deniz çayırı türü tespit edilmistir. Fauna 17 sistematik gruptan en çok 236 yumuşakça (Mollusca) 41 sünger (Porifera), 47 eklem bacaklı (Arthropoda), 37 derisi dikenli (Echinodermata), 46 mikroskobik sucul omurgasız (Bryozoa), 19 Tulumlu (Tunicata), 136 balık (Pisces),
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 36 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI GÖKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
2 Sürüngen (Reptilia) ve 1 memeli (Mammalia) türle hemen kuzeyindeki tepede yükselen Ortaçağ kalesi temsil edilmektedir. Posidonia oceanica, Cymodocea gelmektedir. Kalenin 12. yüzyılda Batı Anadolu’ya nodosa, Halophila stipulacea, Caulerpa racemosa, yönelik akınlar düzenleyen Türklere karşı yapılan Osmundaria volubilis, Flabellia petiolata bölgede kalelerden biri olduğu düşünülmektedir. Kale dışında fasiyes oluşturan önemli türlerdir. Bizans dönemine ait günümüze kadar ulaşan diğer yapılar ise bugün Orman İşletmeleri Bölge Şefliğinin 4.4. Sosyo-Ekonomik Durum yer aldığı ormanlık alandaki üç apsisli kilise kalıntısıdır. Bizans döneminin ardından 13. yy. ile birlikte bölge Tarihi ve Kültürel Değerler: Günümüzde İdyma Türklerin eline geçmiştir. Ardından Menteşe Beyliği’ne kentine ait kalıntılar, Gökova Köyü’nden Kıran Dağı ve sonrasında 1420’de Osmanlı İmparatorluğu’na eteklerine kadar uzanmaktadır. Gökova Köyü’nün katılmıştır. İdyma ya da Akyaka, adı her ne olursa hemen kuzeyinde yükselen tepe üzerinde M.Ö. 4. olsun bu bölge tarih boyunca doğal kaynakları, iklimi, ve 3. yy. lara ait kentin akropolisine (yukarı kent) coğrafyası ve elverişli yaşam koşulları ile insanoğluna ait kalıntılar göze çarpmaktadır. Aynı tepenin doğu kucak açmış, onlara rahat bir yaşam olanağı sunmuştur. tarafında ise nekropolis (mezarlık) yer almaktadır. Kaya Bölgedeki önemli tarihi yerleşimlerden biri de Ketra, mezarlarının bazılarında dönemin sosyo-ekonomik Setra, Sedir veya Şehirlioğlu Adası olarak bilinen farklılıkları görülmekte; Anadolu’daki bir çok antik Sedir Adasıdır. Antik dönemde “Kedreai”, Keramos kentte bulunan tapınakların formuna uygun olarak diğer Körfezi’nin doğusunda bir ada yerleşmesidir. Türk kral mezarlarından daha zengin bir tarz izlenmektedir. Döneminde “Şehiroğlu” diye adlandırılan adanın Söz konusu kaya mezarlarının en iyi korunmuş örneği, Kedreai isminin muhtemel etimolojik kökeni olan günümüzde Akyaka-Gökova köyü arasında, İnişdibi Yunanca “Kedros” ismi de “sedir ağacı” anlamına olarak adlandırılan mevkideki anıtsal kaya mezarıdır. gelmektedir. Aynı yol üzerinde Azmak kenarındaki alçak tepe Bölgenin mimari dokusunun gelişmesinde ve üzerinde yer alan Bizans kalesi tarihe direnerek ayakta tanıtımında ünlü edebiyatçı Nail Çakırhan’ın Ula/ durmaya çalışmaktadır. İdyma ismine tarihte ilk kez Muğla evlerinin mimari çizgilerini taşıyan evi büyük Hitit yazılı belgelerinde, Anadolu kökenli yerel bir isim önem taşımaktadır. Bu sayede Akyaka’ya ilgi artmış, olan “İtuma” olarak rastlanmaktadır. Gökova Köyü’nün doğal güzellikler ile uyumlu mimari dikkat çekmiştir. kuzeyindeki kalıntılar en geç M.Ö. 3-4. yy. tarihlidir. Ünlü şair ve edebiyatçılardan Nail Çakırhan 1910 Bu da bize söz konusu yerleşimin bu yüzyıllarda yılı Muğla’nın Ula ilçesi doğumludur. Orta yaş terk edildiğini ve kentin günümüzde modern Akyaka dönemlerinde Akyaka’ya yerleşen Nail Çakırhan, yerleşiminin bulunduğu yere taşındığını göstermektedir. burada iki ustanın yardımıyla projesini kendi çizdiği Bizans dönemi ile birlikte kent nüfusunun azaldığı ve evler yapmıştır. Bu evler Akyaka’da yaşayanların ve yerleşimin eski önemini yitirdiği görülmektedir. Bu turistlerin ilgisini çekmiş; daha sonra çok sayıda insan, döneme ait en önemli kalıntıların başında Azmak’ın Akyaka’da “Nail Çakırhan Mimarisi” adı verilen bu
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 37 GÖKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
evlerden yaptırmaya başlamıştır. Zamanla Akyaka bulunduğu bölgede; balıkçıların %7’si okumamış, Evleri olarak adlandırılmıştır. Bölgenin geleneksel %67’si ilkokul, %7’si ortaokul ve %20’si de lise mimarisini korumak için büyük emek sarfeden ve mezunudur. yöreye örnek olan Çakırhan’a 1983’te, dünyanın en saygın mimarlık ödüllerinden “Ağa Han Uluslararası 4.5. Alan kullanımları Mimarlık Ödülü” verilmiştir. Tarım ve Hayvancılık: Bölgede 1980 li yıllara kadar tütün yetiştiriciliği çok popüler bir tarımsal faaliyet iken daha sonraki yıllarda azalan üretim yerini susam yetiştiriciliğine bırakmıştır. Gökova Ovasında yeterli su kaynağı bulunmakla beraber genellikle kuru ziraat yapılmaktadır. Yetiştirilen başlıca kültür bitkileri susam, mısır ve narenciyedir; son yıllarda nar üretim alanları açılmaya başlanmıştır. Ancak, gerek iklim ve gerekse toprak faktörleri bakımından değerlendirildiğinde alan narenciye yetiştiriciliği için daha uygundur. Bölgede kalitesi oldukça yüksek olan susam üretimi susuz olarak gerçekleştirilmektedir. Gökova Ovasının tamamında yıllık 500 ton civarında susam yetiştirildiği bilinmektedir. Yapılan susam üretiminin zararlı mücadelesinde kimyasal ilaç kullanılmaması Sosyo Ekonomik Yapı: Proje alanında en temel geçim kaynağı turizm, balıkçılık, tarım, teknecilik, esnaflık ve benzeri ekonomik faaliyetlerdir. Bunun yanında bölgede büyük sanayi tesisi olmamasının doğa açısından bir avantaj sağladığından bahsedilebilir. Azmaklar, orman alanı ve Sedir Adasının sahip olduğu doğal ve arkeolojik değerler sayesinde bölge bütün olarak önemli bir cazibe merkezi konumundadır. Turizm gelirleri, taşımacılık ve balıkçılık yörenin gelir kaynaklarıdır. Akyaka’da okuma yazma oranı %98 olup nüfusun %22’si üniversite ve yüksekokul, %35’i lise, %32’si ilk okul mezunudur. En önemli geçim kaynaklarından olan ve 100 civarında aile balıkçısının
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 38 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI GÖKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
nedeniyle yetiştirilen susama iç pazardan çok talep ardıç gibi iğneli ağaçlarla, meşe gibi yapraklı ağaçlar gelmektedir. Bölgede yürütülen mısır yetiştiriciliği izler. Ayrıca, yer yer sandal, piren, akçakesme, defne, oldukça azalmıştır. Diğer taraftan bölgedeki zeytin çitlembik ve keçiboynuzu gibi ağaçlar ve ağaççıklar yetiştiriciliği ve zeytincilik faaliyetleri temel tarımsal vardır. aktivitelerden bir tanesidir. Bölgenin coğrafi özelliği itibarı ile yamaçlarda doğal olarak bulunan yabani Balıkçılık: Akyaka’da denizcilik balık avlama, tekne zeytin ağaçları aşılanarak zeytin üretimi yapılmaktadır. turları ve turizm amaçlı kullanılmaktadır. Bölgenin Bölge halkı zeytin yetiştiriciliğinden ekonomik olarak sosyal ve ekonomik yaşantısında deniz önemli bir yer önemli miktarda gelir elde etmemekle birlikte yörenin tutar. 2 adet su ürünleri kooperatifi bulunmaktadır. geleneksel üretimidir. Bölgede çileği ile ünlenen Bunlardan S.S. Akyaka Su Ürünleri Kooperatifi Çamlı Köyü’nün temel geçim kaynağı, tarım (çilek), 1992, S.S. Gökova ve Havalisi Akçapınar Su Ürünleri hayvancılık, arıcılık, balıkçılık ve turizmdir. Ancak Kooperatifi 1973 yılında kurulmuştur. Akyaka’daki arıcılık yok denecek kadar azalmıştır. Çilek köyün tarım balıkçıların %76’sı, Akçapınar’daki balıkçıların %57’si ekonomisinde en önemli yeri tutmakta, hem turizme ana meslek olarak balıkçılık yapmaktadır. Bununla yönelik hem de yerel pazarlarda çilek satılmaktadır. birlikte, balıkçılığı tek geçim kaynağı olarak belirten Bunun yanı sıra mandalina, portakal, mevsim sebzeleri, balıkçıların oranı Akyaka’da %60, Akçapınar’da kivi ve avokado yetiştirilmektedir. %64’dür. Gökova Körfezi kıyı balıkçılarının, ortalama Bölgede hayvancılık konusunda yürütülen faaliyetler yaşı 44, eğitimi orta okul düzeyindedir. bölge halkının birinci derecede geçim kaynakları arasında değildir. Bölgede süt üreten çiftçi sayısı çok azdır. Özellikle köylerdeki çiftçilerin büyük kısmında ancak 1 veya 2 tane süt ineği bulunmaktadır. Gökova Beldesinde süt toplayan ve sütten elde edilen besinleri üreten bir adet tarımsal kalkınma kooperatif ve bir adet özel mandıra bulunmaktadır.
Ormancılık: Gökova Özel Çevre Koruma Bölgesi zengin flora ve faunası ile ekolojik yönden öneme sahip bir bölgedir ve Ege Bölgesi ile Akdeniz Bölgesi bitki örtüsü özelliklerini birlikte göstermektedir. Maki formasyonuna ilaveten, zeytinlik alanlar da önemli yer tutmaktadır. Ayrıca bölgede, kızılçam (Pinus brutia) Balıkçılıkta hedef türler arasında Lahos (Epinephelus ve sığla ormanları (Liquidambar orientalis) önemli aeneus), Orfoz (Epinephelus marginatus), çipura (Sparus bir değer taşımaktadır. Bunu karaçam, fıstık, sedir ve aurata), sinagrit (Dentex dentex), barbun (Mullus
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 39 GÖKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
amia) gibi bir çok tür yer almaktadır. Balıkçılıkta görülen genel sorunların yanı sıra sualtı tüfeği balık avlama ve özellikle gece kaçak dalış yaparak avlanan kişiler Gökova Körfezi için artık tehdit oluşturmaktadır. Bölgedeki araştırmalarla ortaya çıkan stoklarda görülen endişe verici bulgular ve balıkçılarla yapılan görüşmeler sonucu avlanma dönemlerini kapsayacak şekilde yayımlanan “Denizlerde ve İç Sularda Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen Tebliğ” doğrultusunda, Gökova’da belirlenen alt bölgelerde “Balıkçılığa Kısıtlı Alan”lar ilan edilmiştir. Örneğin yumurtlama ve yavru gelişim alanı olarak kabul edilen barbatus), tekir (Mullus surmuletus) olmakla birlikte, Akyaka-Akçapınar açıkları, Akbük Koyu, Çamlı Koyu, gerek uzatma ağları gerekse paraketa av kompozisyonu Bördübet Koyu, İngiliz Limanı ve Boncuk Koyu’nda içinde mercan (Pagellus erythrinus), bakalyaro (toplam 23 km2 lik alan) her türlü su ürünleri avcılığı (Merluccius meluccius), kupes (Boops boops), kefal yapılması yasaklanmıştır. Sadece Akyaka-Akçapınar (Mugil sp.), ahtapot (Octopus vulgaris), mürekkepbalığı önleri ile Boncuk-Karacasöğüt açıklarında kıyıdan (Sepia sp.), kalamar (Loligo vulgaris) ve akya (Lichia amatör avcılık serbesttir.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 40 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI GÖKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
Turizm ve Rekreasyon: Hemen her mevsim Akyaka’da yapılacak birçok aktivite bulunmaktadır. Gökova Körfezi Türkiye’de rüzgar potansiyeli açısından bir çok faaliyete uygun bir alandır. Akyaka’da yürütülen turizm aktivitelerinin yanı sıra bölge; ziyaret edenlere uçurtma sörfü, rüzgar sörfü, deniz kanosu, yelken, yamaç paraşütü, yürüyüş, bisiklet ve kaya tırmanışı gibi rekreatif aktiviteleri yapma imkanı da sunmaktadır. Yörenin rekreasyon açısından en önemli noktası olan Kadın Azmağı, balıkçılık ve restoran işletmeciliği gibi bir çok kullanım tipine ev sahipliği yapmaktadır. Azmak kıyısı günübirlik kullanım açısından da önemlidir. Bölgedeki tekne tur güzergahlarının en önemli durağı olan Sedir Adası sahip olduğu doğal kaynaklar, tarihsel önem ve arkeolojik kalıntılar sayesinde hem bu bölgede yaşayan hem de burayı ziyaret eden insanlar ve diğer bir çok canlı türü için önemli bir yaşam alanıdır. Adayı her yıl yaklaşık 100.000 e yakın yerli ve yabancı turist ziyaret etmektedir. Adayı görmek isteyen ziyaretçiler Akyaka ve Çamlı’daki iskelelerden kalkan Sedir Adası tur tekneleri ile adaya ulaşılır. Bu noktalar dışında gelen ziyaretçilerin büyük kısmı Marmaris ve Bodrum’dan gelen teknelerle taşınmaktadır. Sedir adasında yerleşim yeri bulunmamaktadır. Adada sadece koruma görevi yapan bekçiler kalmakta, ziyaretçiler günübirlik ziyaretler yapmaktadırlar. Ziyaretçiler adanın meşhur Kleopatra plajını (kumlu alan hariç) denize girmek amacıyla kullanabilmektedirler. Bunun yanı sıra arkeolojik kalıntıların olduğu bölge de gezilebilir. Ada Arkeolojik ve Doğal Sit statüsüne sahiptir. Adanın yönetimi ve korunması Kültür ve Turizm Bakanlığı yetkisindedir.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 41 5 FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
5.1. Genel Bilgiler
Alanın Konumu: Foça, Ege Bölgesi’nde İzmir İli’ne bağlı 28 ilçe merkezinden biridir. Batıda İzmir Körfezi, doğuda Menemen İlçesi, Kuzeyde Çandarlı Körfezi ile çevrili olan yerleşim alanı İzmir’e yaklaşık 70 km uzaklıktadır. Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi 27,6 km2 lik bir alanı kaplamaktadır.
İdari Yönetim: İdari işlemler, İzmir Valiliği ve Foça Kaymakamlığı yetkisinde yürütülmekte; belediye hizmetleri Foça Belediyesi tarafından karşılanmaktadır.
Nüfus ve Yerleşmeler: Foça İlçesi’nin 1990 yılında toplam nüfusu 25.222 iken, 2000 yılında 36.107 olmuştur. Bu dönem içinde nüfus artış hızı %35,87’dir. 2007 yılında ise Foça’nın nüfusu 30.549’dur. 2000 yılında Foça’nın nüfusunun 36.107 olduğu dikkate alınırsa 2000-2007 döneminde Foça’nın nüfusunun artmadığı ve tam tersine düştüğü görülmektedir. Foça’ya bağlı bir bucak ile 5 adet köy bulunmaktadır.
Yasal Koruma Statüsü: Akdeniz’in en önemli 5.2. Fiziksel Özellikler korunan türlerinden olan Akdeniz Fokları’nın (Monachus monachus) üreme ve barınma alanlarından İklim: Bölge tipik Akdeniz ikliminin etkisi Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi 1990 yılında ilan altındadır. Kışlar ılık ve yağmurlu, yaz ayları kuru edilmiş, Foça Adaları 1991 yılında Akdeniz Fokunun ve sıcaktır. İzmir İli’nde en az yağış alan ilçelerden Türkiye’de korunması çalışmaları için pilot bölge biridir. Rüzgarlı gün sayısı özellikle kış mevsiminde olarak seçilmiştir. Fok habitat alanı olan kısım “deniz oldukça fazladır. Temmuz ve Ağustos yaz mevsiminin koruma alanı” olarak 13.06.2007 tarih ve 26551 sayılı en sıcak aylarıdır. Her gün öğleye doğru çıkan deniz Resmi Gazete’de yayınlanan kararla Özel Çevre meltemi (İmbat) bunaltıcı sıcakları hafifletmektedir. Koruma Bölgesi sınırları ile genişletilmiştir. Kentin İlçenin genel yerleşim dokusu, kıyıdan gelen rüzgarın büyük kısmı I. ve II. derece Doğal Sit ve Arkeolojik iç taraflara kadar taşınmasını sağlamaktadır. Sit alanı olarak belirlenmiştir.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 42 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
Jeoloji ve Hidrojeoloji: Foça İlçesi 1. derece devam eden tepeler silsilesinin şekillendirdiği bir deprem kuşağında yer almaktadır. İlçe volkanik bir bölgedir. Yeni Foça’ya doğru uzanan kıyı şeridi yapıdan oluşan engebeli bir araziye sahip olmakla boyunca, genellikle tepeler denizden hemen sonra birlikte, Gediz Nehri’nin oluşturduğu alüvyon arazinin yükselmeye başlar. Bu yüzden kıyı şeridi çoğunlukla oluşturduğu delta nedeniyle geniş bir ovaya sahiptir. kayalıktır. Ancak yer yer küçük kumlu ya da çakıllı Topografik açıdan, denize açılan bir çanak şeklinde koylarla bölünür. Kıyı şeridi boyunca, tepelerden denize yer alan Foça’da yerleşim, topografyanın en az eğimli doğru inen küçük ve genellikle mevsimlik derelerin olduğu alanda yer alır. Eğimin yoğunlaştığı bölgede oluşturduğu vadiler bulunur. Bu vadiler içinde yazın sit alanları ile askeri alanların bulunması, yerleşimin kuruyan, ancak kayaların arasında Haziran ayı sonuna kentsel silueti etkileyecek biçimde yükselmesini bir kadar birikinti şeklinde su bulunduran küçük dereler ölçüde engelleyebilmiştir. Foça İlçesi ve civarının yer alır. jeolojik ve jeomorfolojik yapısı; Anadolu’nun kara Foça Yarımadası küçüklü büyüklü koylarla kaplı hüviyetini almaya başladığı devir olan 40 milyon bir sahile sahiptir. Bu koylar mavi ve yeşilin iç içe yıldan bu güne değin aşınma, yıpranma, çökelme olduğu doğal bir güzellik sergilemektedir. Foça olayları, deniz-kara ilişkileri ve zemin hareketlerinin kıyılarını oluşturan ve üzerinde yerleşme bulunmayan morfolojiye yansıması ile bu günkü şeklini almıştır. yarımadalar (İngiliz ve Fener Burnu vb.) denize açılan Kalenin bulunduğu volkanik kayalardan oluşan doğal uzantılar olarak Foça silueti ve çevresel değerler ve yarımadanın dışında kalan tüm yerleşim alanı, açısından korunmuş alanlardır. İncir, Fener, Kartdere, genellikle alüvyon üzerinde konumlanmıştır. Foça Hayırsız, Orak Adaları ve Siren Kayalıkları bu koylara Adaları volkanik lav, tüf ve bazalt orijinli 7 ada ve benzersiz görüntüler kazandırmıştır. Siren kayalıkları küçük bir kayalıktan, Foça kıyıları andezit, bazalt, tüf mağaraları derin oluşumları ile eşsiz formasyona gibi volkanik orijinli kayalıklardan, Foça yerleşimi ise, sahiptir. Kartdere Vadisi ağzında ve diğer küçük derelerin denize ulaştığı koylarda alüvyondan meydana gelmiştir. İlçede 5.3. Biyolojik Çeşitlilik çok yüksek dağ bulunmamakla birlikte en yüksek dağ Dumanlı Dağı (1098 m), diğer dağlar ise Şaphane Flora, Fauna ve Habitatlar: Bölgenin biyolojik Dağı (416 m), Fula Dağı (200 m), Kapıkaya, Kızıldağ çeşitlilik bilimsel çalışmalarındaki flora ve benzer ve Değirmentaşı dağlarıdır. İlçenin belli başlı ovaları ekolojik yapıyı gösteren yerlerde yapılan çalışmaların Ilıpınar, Gencelli, Gerenköy, Bağarası ve Yenibağarası değerlendirilmesi ile oluşturulan floristik listede; 61 ovalarıdır. En önemli akarsu, Menemen İlçesi ile sınır familyaya ait 211 cins ve 291 tür tespit edilmiştir. oluşturan Gediz Nehri ve nehrin önemli bir kolu olan Tamamı Spermatophyta divizyosuna ait olan bu türlerin Kışla Deresi’dir. 5 tanesi Gymnosperm, 286 tanesi Angiospermdir. Foça kıyıları Gediz Deltası’nın bittiği noktadan Çalışma alanından tespit edilen bitkilerin fitocoğrafik başlayarak kuzeye doğru, Çandarlı Körfezi’ne kadar bölgelere dağılımı ise; İran-Turan 4, Avrupa-Sibirya
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 43 FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
11 ve Akdeniz elementi 101 şeklindedir. 176 takson (Falco peregrinus), Sumru (Sterna hirundo), Küçük birden fazla fitocoğrafik bölgeye ait ya da fitocoğrafik sumru (Sterna albifrons), Angıt (Tadorna ferruginea), bölgesi bilinmeyenler grubundadır. Alanda tespit Ada doğanı (Falco elenorae), Tavşancıl (Hieraaetus edilen endemik türler; Çan çiçeği (Campanula lyrata fasciatus), Tepeli pelikan (Pelecanus crispus ) ve Lam. subsp. lyrata) ve Karabaş (Stachys cretica L. Karaboğazlı ötleğen (Sylvia ruppelli) dir. subsp. anatolica Rech. fil.) dir. Asteraceae 43 türle, Fabaceae 39 türle, Poaceae 28 türle, Brassicaceae 18 türle ve Lamiaceae 12 türle en çok türle temsil edilen familyalar arasındadır. Tespit edilen endemik türlerden Stachys cretica L. subsp. anatolica geniş yayılışlı bir alt tür olup Türkiye’nin kuzey, orta, güney ve batı kesimlerinde bulunur. Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi’ndeki alan çalışmaları ve literatür taramaları sonrasında sürüngenlere ait 23 tür tespit edilmiştir. Bu türler arasında IUCN kriterlerine göre tosbağa (Testudo graeca) ve bukalemun (Chamaeleo chamaeleon) “Hassas, Tehlike Altına Girebilir” türler arasındadır. Alanda bulunan 117 kuş türü arasında, IUCN kategorisine göre Tepeli pelikan (Pelecanus crispus) Bölgenin taşıdığı önemin büyük bölümü binlerce ve Küçük kerkenez (Falco naummanni) “Hassas” yıldır burada yaşayan ve hatta ilçeye adını veren (vulnarable), Yelkovan (Puffinus yelkouan), Gökkuzgun Akdeniz foklarından kaynaklanmaktadır. Bugün dünya (Coracias garruhus) ve Ada martısı (Larus audouinii) üzerinde yaklaşık 600 adet kaldığı bilinen Monachus ise “Tehlikeye Yakın” kategorisinde değerlendirilmiştir. monachus (Akdeniz foku) nesli tehlike altında olan Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi’nde 31 memeli türler arasındadır. Türkiye kıyılarındaki sayısının ise 100 türüne rastlanılmıştır. Bunlardan IUCN kriterlerine göre den az olduğu tahmin edilmektedir. Orak Adasının batı sadece Uzunkanatlı Yarasa (Miniopterus screibersii) kıyısını oluşturan Siren Kayalıkları fokların üreme ve “Tehlikeye Yakın” türler arasındadır. yavrulamak amacıyla kullandıkları mağaralar açısından Aslan Burnu ile Deveboynu Burnu arasındaki kıyı hayati öneme sahiptir. Bölgedeki kıyılar zengin balık şeridi ve Özel Çevre Koruma Bölgesi sınırlarındaki stokları ve deniz sığlıkları yönleriyle de foklar için deniz alanı ve 7 ada-adacıkta yaşayan en önemli kuş en uygun habitatlardan biri olarak bilinmektedir. türleri Tepeli karabatak (Phalacrocorax aristotelis), Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi 1991 yılında Çevre Küçük kerkenez (Falco naummanni), Ada martısı (Larus Bakanlığının koordinatörlüğünde Türkiye Ulusal Fok audouinii), Kızıl şahin (Buteo rufinus), Gökdoğan Komitesi tarafından Akdeniz foklarının korunması
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 44 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
için pilot proje bölgesi olarak seçilmiştir. Yapılan araştırmalara dayanarak Foça Adaları’nın, karşısına gelen ana kara kıyısı ile birlikte, başlangıçta Tepeli karabatak (Phalacrocorax aristotelis) olmak üzere değişik kuş türleri, daha sonra ise Akdeniz foku (Monachus monachus) açısından bütüncül bir yaşam alanı oluşturduğu görülmüştür. Kıyı ve deniz alanında yapılan biyoçeşitlilik araştırmaları verilerine göre 6,7 km2 lik bir alan kaplayan deniz çayırları (Posidonia oceanica) Büyük Deniz ve Küçük Denizin bir bölümü hariç tüm Özel Çevre Koruma Bölgesi kıyı alanlarında dağılım göstermektedir. 5.4. Sosyo-Ekonomik Durum
Tarihi ve Kültürel Değerler: Foça’nın belgelere dayanan 3000 yıllık bir tarihi vardır. Bölge, antik dönemde “Phokaia” ismini taşıyordu ve İyon yerleşmelerinin en önemlilerinden biriydi. Bugünkü batı uygarlığının temelleri M.Ö. 6. yy. da İyonya’da atılmıştır. Foça’da İyon, Pers, Roma, Bizans ve Osmanlı medeniyetlerinden kalmış, tarihi ve turistik özelliği olan bir çok yapı bulunmaktadır. Bunlardan bazıları; Taş Ev (M.Ö. 4. yy. da yapılmış bir anıt mezardır), Kyme antik kenti, Dışkale (iç kısımlarında Türk Hamamı kalıntıları bulunmaktadır. 1678’de yapılmıştır), Ağalar Konağı (19. yy. dan kalma konakta Atatürk de misafir edilmiştir), Şeytan Hamamı (antik çağda yapılmış bir aile mezarıdır), Sur ve Beşkapılar (ortaçağdan kalmıştır), Fatih Camii (1455), Osmanlı Mezarlığı (1520-1566), Hafız Süleyman Mescidi’dir. Foça antik çağda bir seramik merkezidir. Arkeolojik f1 kazılarda özellikle Grek ve Roma dönemlerine ait bol
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 45 FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
miktarda seramik buluntulara rastlanması ve yörede bu 5.5. Alan kullanımları sanat dalının farklılaşarak halen devam etmesi yıllardır süren bir faaliyetin kanıtıdır. Tarım ve Hayvancılık: Hiçbir tarımsal alan tamamiyle Özel Çevre Koruma Bölgesi sınırları içinde yer almasa da, genel olarak Foça’da sebze ve meyve üreticiliği yapıldığı görülmektedir. İncir bölgenin önemli ürünlerindendir. Tarımsal dağılım şöyledir; %50 tarıma elverişli topraklar, %31 zeytinlikler, %10 bahçeler. Foça yerleşimlerinin doğu kesimi zeytin ağaçları ile çevrilidir. Doğallığını koruyabilmiş olan bölgede tarımsal faaliyetler geleneksel öğeler içermektedir. Mandıracılık, zeytincilik ve sebzecilik ön plandadır. Bölgede özellikle kırsal kesimde koyun, keçi ve sığır (kültür, melez ve yerli) yetiştiriciliği yapılmaktadır. Çiftlik işlerinde, ihtiyaç duyulan büyük baş hayvanlar bulundurulmaktadır. Foça İlçesinde, 6 köyde arıcılık yapılmaktadır ve yıllar içinde elde edilen bal miktarında düşüş Sosyo Ekonomik Yapı: Foça’da ana gelir kaynağını görülmektedir. turizm, balıkçılık ve tarım oluşturmakta ve geleneksel niteliğini korumaktadır. Foça şarabı, bölgenin Ormancılık: Foça İlçesinin yaklaşık %50’si üzümlerini değerlendirilerek bir marka haline gelmiştir. kızılçam ormanları ile kaplıdır. Diğer alanları ağırlıklı Ayrıca, hayvancılık aktif olarak yapılmakta ve yerel olarak maki kaplamaktadır. olarak tercih edilen Foça yoğurdunu üreten başarılı bir süt ürünleri kooperatifi ilçede faaliyet göstermektedir. Balıkçılık: Foça Yarımadası, Aliağa İlçesi’nden İlçede Okuma-yazma oranı erkek nüfus için %96 Gediz Nehri’nin denize döküldüğü noktaya kadar, iken, kadın nüfus için %87’dir. Son yıllarda yürütülen küçüklü büyüklü koylardan oluşan bir kıyı şeridine kampanyalar sayesinde kadınların okuma-yazma oranı sahip olduğundan su ürünleri yönünden şanslı bir artmıştır. İzmir İli ilçe merkezleri arasında en yüksek konuma sahiptir. Bu nedenle Foça tarihinde eskiden okuma yazma oranı Foça (%98) ilçe merkezindedir. beri balıkçılık önemli bir ticari alan olmuştur. Denizde Okuma yazma oranı erkek nüfus için %99, kadın nüfus avlanan çipura (Sparus auratus), levrek (Dicentrarchus için %96’dır. Foça ilçesi’nde okuma yazma oranı, labrax), mercan (Pagellus erythrinus), kefal (Mugil Türkiye ortalamasından daha yüksektir. sp.), mezgit (Merlangius merlangus), barbun (Mullus
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 46 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
barbatus), sardalya (Sardina pilchardus) vb. balık türleri birçok ailenin geçim kaynağını temin etmektedir. Bölgede, son verilere göre toplamda 90 geleneksel balıkçı teknesi, 14 trol, 2 gırgır ve yaklaşık 100 amatör balıkçı teknesi bulunmaktadır. Kıyı balıkçılığının karakterize eden koruma alanı, aynı zamanda amatör balıkçılık açısından da son yıllarda rağbet görmeye başlamıştır.Yıllar içinde balıkçılık yapan ailelerin azaldığı, gelirlerinde düşüş olduğu gözlenmektedir. Küçük balıkçılar avladıkları balıkları anlaştıkları balık lokantalarına, limanda teknelerden doğrudan tüketiciye veya Foça Balık Hali’nde satmaktadır. Gırgır arasında en önemlisidir. Geçmiş yıllarda bölgede tekneleri ile avlanan balıkların çok küçük bölümü küçük balıkçılık yapılırken, son yıllarda trol balıkçılığı Foça’da satılırken; büyük bölümü İzmir Balık Hali’ne önem kazanmıştır. Trol balıkçılığında tekir, barbun ve gönderilmektedir. barlam balığı avlanan başlıca balık çeşitleridir. S.S. Foça Su Ürünleri Kooperatifi 17 üye ile 1992 Foça’da Aslan Burnu ile Deve Boynu arasında kalan yılında kurulmuştur. Foça’da trol, ağ balıkçılığı, 9 millik (27,6 km2’lik) alan Akdeniz Foku (Monachus paraketa, gırgır avcılığı, serpme gibi farklı yöntemlerle monachus) ve deniz koruma alanı olarak gırgır ve balıkçılık yapılmaktadır. Yerel ve ulusal ekonomiye trol gibi endüstriyel balıkçılığa kapatılmıştır. Kıyı gelir dağılımı ve üretimi açısından bakıldığında, trol balıkçılığı yapılabilmektedir. balıkçılığı Foça’da kullanılan dört balıkçılık yöntemi Turizm ve Rekreasyon: İlçe yıllardır bölgede tatil beldesi olarak ilgi çekmektedir. Ağırlıklı olarak Türk vatandaşlarının yazlık konutlarının bulunduğu ilçe, eski dönemlerde yaşayanların ismi olan Phokaia’dan Osmanlı döneminin sonunda Foça şekline dönmüştür. Foça isminin ayrıca foklara ev sahipliği yapması nedeniyle Türkçe “fok” kelimesinden türetilmiş olduğu da söylenmektedir. Teknecilik Foça’da deniz turizminin önemli bir parçasıdır. Yaz ayları günü birlik tur operatörleri ve yatlar için hareketli sezondur. Deniz Ticaret Odasına göre, Foça’da 2008 yılında 680 civarında tekne ve 102 adet özel tekne bulunmaktadır. Foça’da toplamda
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 47 FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
28 adet tekne faaliyet göstermektedir. Ayrıca, tekne olması nedeni ile yaz aylarında hafta sonları günübirlik boyu 5,50 m den az olan (50-100 arası) bir çok tekne gelenlerin sayısı oldukça fazladır. Kentte hediyelik bulunmaktadır. Tekne kullanımları, alandaki ikinci eşya satışı, lokanta ve kafe işletmeciliğinde hareketlilk konut ve yöredeki turizm kapasitesi ile ilişkilidir. görülmekte; nüfusa, yaz aylarında yaklaşık olarak Marinası olmayan Foça’da, deniz üstü araçları Küçük kendi nüfusunun beş katı yerli ve yabancı turist nüfusu Deniz ve Büyük Deniz Limanları’ndaki iskele ve eklenmektedir. Sit alanları ile üç büyük askeri birliğin rıhtımlara yanaşmaktadır. İlçede 75 tekne kapasiteli bir yer aldığı ilçede, turizm tam anlamıyla diğer faktörlerin balıkçı barınağı vardır. önüne geçememekle birlikte ve daha çok hafta sonu Koyların bir kısmında kamping veya günübirlik günübirlik turizme dayanmaktadır. olarak düzenlenmiş alanlar ve plajlar bulunmaktadır. Bölgede son yapılan araştırmalarda Foça Özel Çevre Bunlardan en önemlileri; Kartdere Koyu Acar Kamping Korum Bölgesinde yer alan bazı denizel noktaların önü, İngiliz Burnu ve İncir Adası, Küçük ve Büyük sportif amaçlı dalış turizmine açılmasının, ekonomik Deniz içinde yapılmış iskeleler ve kumsal alanlar, açıdan avantajlı olduğu sonucuna varılmıştır. Foça’nın Belediye Sosyal Tesisi’dir. mevcut turizm durumu değerlendirildiğinde, ilçenin Foça İlçesi’nde turizm, önemli bir ekonomik ekonomisinde etkin olan turizm sektörünün; sportif sektördür. Özellikle yaz aylarında, turist sayısı ve dalış turizmi gibi alternatif modellerle desteklenmesinin ticari faaliyetler artmaktadır. Foça’nın İzmir’e yakın sektöre ivme kazandıracağı öngörülmektedir.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 48 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ
f2
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 49 6 AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI
6.1. Genel Bilgiler
Alanın Konumu: Ayvalık Adaları Tabiat Parkı’nın adını aldığı Ayvalık İlçesi, Balıkesir İli’ne bağlı, Ege Denizi kıyı bölgesinin kuzeyinde yer alan koylar, körfezler ve adalar arasında bir yerleşimdir. Kuzeyde Edremit Körfezi, Batıda Midilli Adası, Doğuda Ayvalık İlçesi ve Ege sahil çizgisi, güneyde Midilli Kanalı ile çevrilidir. Kuzeyinde Burhaniye, güneyinde Dikili, doğusunda Bergama yer alır. Ayvalık’ın çevresi kuzeyde Bezirgan Deresi, Gömeç ve Gümüşlü Yolu, güneyde Altınova; doğuda Sazanlık Deresi, Hisar ve Demirhan Boğazları, güneybatıda da Kaplan Dağlarının meydana getirdiği Sarımsak Yarımadası ile doğal olarak çevrelenmiştir. İlçe İzmir’e 150 km, Balıkesir’e 130 km mesafededir. Marmara ile Ege coğrafi bölgelerinin birleşme noktasında olan toplam yüz ölçümü 17.950 hektar artırmış; Cuinet’in 1894 yılındaki tespitine göre büyüklüğündeki parkın 1.930 hektarı orman, 1.179 kentte yaşayan Rum nüfus 21.486’e, Türk nüfus 180’e hektarı hazine arazisi, 872 hektarı özel mülkiyet ve ulaşmıştır. Cumhuriyet döneminde 1927’de yapılan ilk 13.969 hektarı denizdir. nüfus sayımında toplam nüfus 16.873 kişidir. Birinci Dünya Savaşından sonra gerileyen nüfus 2009 yılına İdari Yönetim: Ayvalık Adaları Tabiat Parkı gelindiğinde Ayvalık ilçe merkezinde yaklaşık 36.000, Balıkesir Valiliği, Ayvalık Kaymakamlığı idari sınırları çevresindeki köylerle birlikte ile toplam 62.500 kişidir. içindedir. Park yönetimi, Orman ve Su İşleri Bakanlığı Kalıcı yerleşimlerin olmadığı Tabiat Parkının nüfusu Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü yaklaşık 5.000 kişidir. Balıkesir Milli Parklar Başmühendisliği yetkisindedir. Çok yüksek olmayan tepelerle çevrili olan Ayvalık Ayvalık Adaları Tabiat Parkı sınırları içinde Ayvalık- bir adalar kentidir. Cunda Adası hariç Ayvalık’a bağlı Alibey yerleşmesinin ve Ayvalık İlçe merkezine 22 adanın, 19 adedi Tabiat Parkı içinde kalmaktadır. bağlı Küçükköy yerleşmesinin arazilerinin bir kısmı Adalarla kıyı şeklinin içe dönük görüntüsü birleşince kalmaktadır. bölge bir iç deniz gibi algılanmaktadır. Ayvalık Adaları Tabiat Parkı; Alibey Adası (Cunda), Pınar Adası Nüfus ve Yerleşmeler: İlçenin en parlak dönemi (Mosko, Kılavuz), Çıplak Ada, Yellice Ada (Poyraz olan 19. yy. da kentte artan ticari faaliyetler nüfusu Ada), Güneş Adası, Maden Adası (Pirgos ), Kız Adası,
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 50 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI
Yumurta Adası, Balık Adası, Kara Ada, Hasır Adası, Akdeniz iklimine sahiptir. Ortalama en yüksek sıcaklık Küçükmaden Adası, Güvercin Adası, Maden Ada, Temmuz ayında 26,5 0C, ortalama en düşük sıcaklık Taşlı Ada (pileyit), Yelken Adası (Ayiyalo), Yalnız Ocak ayında 7,7 0C dir. Bölgede yıllık ortalama toplam Ada (Petago), Kara Adası, Yuvarlak Ada, Göz Adası yağış miktarı 647,1 mm olup yağışın en yüksek değeri (Kalamapulo), Yumurta Adalarından oluşan 179,5 km2 130,4 mm Aralık ayında, en düşük değeri 2,7 mm ile alanı kaplamaktadır. Temmuz ayında görülmektedir.
Yasal Koruma Statüsü: Ayvalık Adaları Tabiat Jeoloji ve Hidrojeoloji: Türkiye’nin en ilginç Parkı 30.03.1995 tarih ve 95/6717 sayılı Bakanlar doğal alanlarından biri olan Ayvalık bölgesi; kenti, Kurulu Kararı ile 21.04. 1995 tarih ve 22265 sayılı denizi, kumsalları, doğal güzellikleri ve havası ile her Resmi Gazetede yayımlanarak Tabiat Parkı tespit ve zaman ilgi çeken bir alan olmuştur ve bölgede bulunan ilan edilmiştir. Ayvalık Adalarının deniz koruma alanı Ayvalık Adaları Tabiat Parkı, bir tabiat parkında olması, Akdeniz’de sadece İtalya’da Portofino’da aranan özellikleri fazlasıyla taşır. Bölgede genel olarak görülen kırmızı mercanların varlığı (Gorgonia) en yaşlı birim, Paleozoik yaşlı metamorfik seri yani nedeniyle öne çıkmaktadır. şistler ve mermerlerdir. Mermerler, şistler arasında bulunmaktadır. Mağmatik derinlik kayacı olarak 6.2. Fiziksel Özellikler bu metamorfik seriyi kesen (metamorfizma olayını sağlayan) granodiyorit, Kozak Masifi’nde görülmektedir. İklim: Ayvalık, yazları sıcak ve kurak, kışları yağışlı Bölgede, Tersiyer yaşlı volkanik kayaçlar oldukça geniş ve ılık olup 16,6 0C yıllık ortalama sıcaklık ile tipik bir alan kaplamaktadır. Tabiat Parkı sınrları içinde yer
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 51 AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI
alan adalarda, jeolojik birimler olarak, Tersiyer yaşlı sistemi vardır. Bu sistem büyük olasılıkla, sular altında volkanitler ve çökeller ile Kuvaterner yaşlı denizel sahil kalmış eski bir akarsu ağının kalıntısıdır. Halbuki aynı kumları ve kuru derelerin yataklarındaki alüvyonlar yer alanın hemen doğusunda, Küçükköy-Kırmızıkule almaktadır. Tabiat Parkı Alanında, volkanitler geniş vadi tabanı ve onun doğusunda böyle bir durum söz yer kaplar. Adaları oluşturan volkanitler her zaman konusu değildir. O bölgede fluviyal erozyon şekilleri araştırmacıların inceleme alanı olmuştur. ve akarsu sekileri, Türkiye’nin diğer yerlerindeki Ayvalık Adaları, Pleistosen’deki tektonik hareketler sistemlere uygun bir görünümdedir. Ayvalık sonucu çöken Ege çanağındaki tepelerin su üzerinde Adalarının özelliğinin, bu kesimde çok genç bir blok kalmasıyla oluşmuş jeomorfolojik birimlerdir. alçalmasının meydana gelmesinden kaynaklandığı Adaların dağılışında eski dağların uzantısı büyük rol düşünülmektedir. Ayvalık Adalarındaki kayaçlar oynamıştır. Bu oluşum biçimi denizaltı topografyasına genellikle kırıklı ve çatlaklıdır. Tabiat Parkı içerisinde yansımış ve denizaltında ender görülen doğal peyzaj yeraltı suyu beslenim-boşalımı ve depolanması güzelliklerini belirlemiştir. Alan Türkiye’nin başka yönünden önemli akiferler oluşmamıştır; çok sınırlı yerlerinden çok farklı olarak, genç tektonik hareketlere yeraltı suyu olanağı bulunmaktadır. Özellikle denizin maruz kalmıştır. Bu nedenle adalar kesimindeki olumsuz etkisi de dikkate alındığında yeraltı suyu birtakım genç vadiler sularla kaplanmıştır. Sarmısaklı olanakları çok daha sınırlı hale gelmektedir. Volkanik Plajı kuzeyinde Çamlıkoy’da –10 metreden başlayıp, kayaçların çatlaklarında bulunan yeraltı suları, deniz Dalyan Boğazından dolaşarak, Çıplakada batısında - 30 suyu girişim riski dikkate alınarak kullanılmaktadır. metreye erişen ve derin denize açılan bir sualtı kanallar
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 52 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI
6.3. Biyolojik Çeşitlilik
Flora, Fauna ve Habitat: Bölgede yapılan araştımalar sonucunda bölge florasının 615 takson, 596 tür, 10 alttür ve 9 varyeteden oluştuğu belirlenmiştir. 615 takson un 236 sı Akdeniz, 16 sı Avrupa-Sibirya ve 3 tanesi ise İran-Turan fitocoğrafik bölge elementidir. Park sınırları içerisinde toplam 2 adet endemik, 6 adet tehlike kategorisinde ve 4 adet de yurdumuzda sadece bu bölgede bulunan tür yer almaktadır. 142 değişik türle, balık çeşitliliği dikkat çekmektedir. Tabiat Parkı vejetasyonu Akdeniz fitocoğrafik bölgesi özelliğini göstermektedir. Alanın vejetasyonu; arasında; Pistacia lentiscus, Myrtus communis ssp. kıyı kumul, halofitik, hidrofitik maki, frigana, orman communis, Quercus coccifera sayılabilir. Frigana ve bu alanların bozulmasıyla oluşturulmuş kültür vejetasyonu; Tabiat Parkı içerisinde özellikle ormanlık, alanlarından oluşmaktadır. Bu vejetasyon tiplerinden makilik ve kültür alanlarının dışında büyük bir alan maki, frigana, çayır-otlak formasyonları ve ormanlık kaplamaktadır. Hasır, Kara, Balık, Kız, Çıplak Adanın alanlar en baskın olan vejetasyon tipleridir. Maki bir kısmında bu formasyon yoğun olarak görülür. vejetasyonu Tabiat Parkı içerisinde özellikle Yumurta Halofitik Vejetasyon Tabiat Parkı’nda taban suyunun ve Pınar Adasında ve Sarımsak Yarımadası güneyinde aşırı tuzlu olduğu bölgelerde veya gelgitler ile oluşan görülmektedir. Bu formasyonun en baskın türleri göletlerin kenarında gelişen bir otsu veya çalımsı bir vejetasyon tipidir. Bu vejetasyon özellikle Sarımsaklı Yarımadası Tuzgölü ve Sarımsaklı Yarımadası kuzeyinde görülmektedir. Hidrofitik vejetasyon taban suyunun tuz seviyesinin az olduğu sulak alanlarda veya adalar üzerinde açılmış olan su kuyuların kenarlarında gözlenen bir vejetasyon tipidir. Sulak alan niteliğinde olan bölge fauna açısından zengin çeşitliliğe sahiptir. Adalar içinde böcek çeşitliliği bakımından yalnızca Çıplak Ada önemli alan özelliği göstermektedir. Bunun dışında Yellice Adasında bulunan Poecilimon mytilensis türünün endemik olması nedeniyle bu ada, önemli alan durumundadır. Yapılan çalışmalarda 7 adet iki yaşamlı tür bulunmuştur.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 53 AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI
Bunlardan 2 tür Küçük semender (Triturus vulgaris vulgaris) ile Pürtüklü semender (Triturus karelini) olup kalan 5 türün hepsi kuyruksuz kurbağalar grubundandır. Bunlardan Bufo bufo ve Bufo viridis kara kurbağasıdır. Alanda kaydedilen kuyruksuz kurbağa türlerinden Ağaç kurbağası (Hyla arborea arborea) genellikle ovalık alanlarda ağaçları ya da ağaçsı bitkileri tercih eder. Badavut Mevkiinde çok sayıda su kaplumbağası olarak Emys orbicularis türü kaydedilmiştir. Araştırmalar ve yöre halkının bilgileri sonucunda Tabiat Parkı alanı ve yakın çevresinde 23 yılan türü olduğu bilinmektedir. Bunlardan bir tanesi (Natrix tesellata) su yılanı olup kalan yılan türleri ise karasal habitatlara uyum sağlamış yılanlardır. Alanda kaydedilen türlerden Boynuzlu engerek (Vipera ammodytes meridionalis) ile İpliksi yılan (Leptotyphlops macrorhynchus) nadir türler olup koruma altındadırlar. Ayvalık Adaları Tabiat Parkı sınırları içinde 86 kuş türünün var olduğu tespit edilmiştir. Martılar dışındaki diğer bazı kuş türleri de adalardan çeşitli şekillerde faydalanmaktadır. Örneğin Karabatakların (Phalacrocorax spp.) bazı adalarda kuluçkaya yattıkları
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 54 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI
görülmektedir. Adını güvercinlerden alan ve oldukça 671 tür tespit edilmiştir. Bölgede fitobentosa ait toplam küçük bir ada olan Güvercin Ada’da kuluçkaya yatan 37 tür tespit edilmiştir.Bu türlerden 3’ü Akdeniz’in Kaya güvercinleri (Columba livia) dışında, Gezginci sublittoral bölgesindeki hakim bitki türleri olan deniz doğan (Falco peregrinus) ile Gümüşi martı bireylerinin çayırları Posidonia oceanica, Cymodocea nodosa ve de kuluçkaya yattıkları belirlenmiştir. Çıplak Ada’da Halophila stipulacea, diğerleri ise algdir. Posidonia Kukumav (Athena noctua)’ın kuluçka alanıdır. oceanica, Cymodocea nodosa, Aplysina aerophoba, Sarımsaklı yakınlarındaki Badavut Mevkii, Aplysina cavernicola, Axinella cannabina, Axinella anakaranın denize yakın, kuşlar açısından önem taşıyan polypoides, Spongia (Spongia) officinalis Tethya alanlardandır. Çıplak Ada’nın karşısında bulunan aurantium, Tethya citrina, Balanophyllia europaea, bu kesim bir büyük, bir de küçük lagünden meydana Palinurus elephas, Pinna nobilis, Echinaster gelmektedir. Denizle küçük bir bağlantısı olması (Echinaster) sepositus, Paracentrotus lividus, sebebiyle suları tuzludur. Bu özelliğinden dolayı Centrostephanus longispinus, Hippocampus guttulatus Flamingo (Phoenicopterus ruber) ve Angıt (Tadorna ve Pagrus pagrus alanda görülen; Bern, Barselona ferruginea) gibi tuz seven türlerin tercih ettikleri bir Sözleşmesi ve IUCN kriterlerine göre koruma statüsüne sulak alandır. Yine, bu mevkide alan sınırları içinde sahip türlerdir. Aplysina aerophoba Ege ve Akdeniz yer alan kayalıklarda Sıvacı kuşu (Sitta europea) kıyılarımızda özellikle de Ege kıyılarında sığ alanlarda barınmaktadır. çok sık görülen bir süngerdir, alanda denizaltı kayalık bölgelerde sıklıkla rastlanmaktdır. Denizkestanesinin (Paracentrotus lividus) bütün Tabiat Parkı sınırları dahilinde devamlı bulunan bir tür olduğu söylenebilir. Karasularımızda istihsali tamamen
Araştırmalarda yapılan gözlemlerde alanda 17 yarasa türü belirlenmiştir. Ayvalık Adaları Tabiat Parkı Denizel Biyolojik Çeşitlilik çalışmasında18 taksonomik gruba ait toplam
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 55 AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI
yasaklanmış olan Pina (Pinna nobilis) Akdeniz’e oluşturmaktadır. Çalışmalarda 3 yelpaze mercan endemiktir. Küçük bir bölgede izlenen, kurutulmuş (Gorgonacea, Anthozoa) türü tespit edilmiştir; Eunicella bireyleri süs amaçlı kullanılan Uzun Burunlu Denizatı cavolini, Eunicella singularis ve Paramuricea clavata. (Hippocampus guttulatus) Bern ve Barselona Sarı yelpaze mercan (Eunicella cavolini) Akdeniz’e Sözleşmelerine göre koruma altında bir türdür. özgü endemik bir türdür. Tabiat Parkının denizaltı biyolojik çeşitliliği Bu mercanların dışında Akdeniz ekosistemi için açısından araştırılan, en önemli habitatlarının önemli olan diğer bir mercan türü koloni oluşturan Taş başında mercanlık alanlar gelmektedir. Kıyılarımızda mercanlardan Cladocora caespitosa’dır. Söz konusu özellikle Kuzey Ege’de görülen mercan toplulukları türler Doğu Akdeniz havzası için nadir olan yapılardır biyolojik çeşitlilik bakımından zengin ekosistemler ve korunması gereken habitatları oluştururlar.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 56 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI
Alan karasal ekosistem anakara ve adalar olmak üzere iki alt ekosistemde değerlendirilmektedir. Anakara, Ayvalık yerleşimi ve deniz nedeniyle birbirinden kopuk iki bağımsız biyotop olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayvalık yerleşimine göre güneybatıdaki biyotopta orman vejetasyonu yanında kıyı kumul, halofitik, hidrofitik ve frigana vejetasyonu; kuzeybatı kısmındaki biyotopta ise orman vejetasyonu yanında kıyı-kumul, maki ve kültür alanları bulunmaktadır. Badavut Mevkiinde bulunan Tuzgölü yarı tuzlu su ekosistemine sahiptir. Mevsimsel olarak göçmen kuşlarının uğrak yeri olan bu alan önemlidir. Tabiat Parkı denizel ekosistemini açık deniz ve iç deniz Parkı sınırları yer alan ve antik yazarlardan Strabon’un alanları olarak iki bölümde incelemek mümkündür. “Antik Anadolu Coğrafyası” adlı eserinde de tatlı su İç deniz alanı Ayvalık Körfezinin Alibey Adasından kaynaklarının bulunduğu yazılan o dönemde Khalkis itibaren anakaraya kadar olan kısmı içerir ve bu alan olarak adlandırılan Çıplak Ada’nın güneydoğusunda Ayvalık Limanını da kapsamaktadır. Alibey Adası’nın tepe üzerinde olması muhtemel küçük bir askeri Dolap Adası üzerinden geçerek anakarayla bağlantısını yapının izleriyle birlikte, tepenin kuzeyinde ve sağlayan yol, sonradan denizin doldurulmasıyla doğusunda çok sayıda Roma ve Bizans dönemi oluşturulduğundan, iç deniz alanının açık denizle olan seramiğine rastlanmıştır. Patrice Koyuna giden yolun bağlantısı sadece Dalyan boğazı ve sınırlı düzeyde başında yer alan bir çeşmenin önünde oldukça tahrip Arabe Geçidi altından olmaktadır. olmuş bir Roma Lahti bulunmuştur. Suyun büyük problem olması, bu korunaklı bölgede antik dönemde 6.4. Sosyo-Ekonomik Durum yerleşimin olmamasını açıklamaktadır. Halk arasında Dombadis Mevkii olarak bilinen yerde yıkık bir Tarihi ve Kültürel: Bölgede yapılan çeşitli manastırın temelleri arasından, açığa çıkarılmış bir arkeolojik çalışmalar, Ayvalık ve çevresinde tarih öncesi Bizans dönemi mezarı buluntuları ilgi çekicidir. Dikkat çağlara kadar uzanan yerleşim yerleri bulunduğuna çekici yerlerden biri de Tabiat Parkının güneydoğu işaret etmektedir. Antik çağda yörede Milet’liler sınırında yer alan taş ocaklarıdır. Bölgenin mimari tarafından çeşitli koloniler kurulmuştur ve bu dönemde anlayışında çok önemli bir yer tutan bu taş ocakları Cunda Adası’nın çevresine serpiştirilmiş irili ufaklı bilindiği kadarıyla ilk olarak 1700’lü yılların sonu ile adacıklar “Apollon Adaları” olarak adlandırılmıştır. 1800’lü yılların başlarında kullanılmıştır; ancak bu taş Daha sonra bölgede Frig, Lidya, Roma, Bizans ve ocağının antik dönemlerde de kullanılmış olabileceği Osmanlı egemen olmuştur. Arkeolojik kazılarda Tabiat düşünülmektedir. Bunun dışında Alibey (Cunda)
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 57 AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI
adasının hemen girişinde yer alan ve Tabiat Parkı tek olan 2.100 adet kayıtlı Neo-Klasik Yunan binasının sınırları dışında bulunan, Nesos veya Pordoselene ismi varlığıdır. Tarihi kiliseler, manastırlar, geleneksel ile bilinen antik şehir yer almaktadır. Kente ait kalıntılar mimarinin oluşturduğu taş evler Ayvalık için önemli bugün yüzeyden kolaylıkla izlenebilmektedir. Bugüne kültürel kaynaklardır. kadar arkeolojik anlamda herhangi bir kazı çalışması Hristiyan dini mimarisinde manastırlar, din gerçekleştirilmemiştir. Sınırlara en yakın bölgede adamlarının inzivaya çekildikleri, kent hayatından gerçekleştirilen kazı çalışması, Altınova’nın 2.5 km uzak, dağlık ve tenha yerlerde kurulmuş, aynı zaman güneydoğusunda yer alan Yeni Yeldeğirmeni isimli da eğitim ve öğretiminde verildiği kompleks yapılar höyüktedir. Burada yapılan kazılar oldukça geniş bir olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayvalık Adaları Tabiat zaman diliminde höyükte yaşandığını göstermektedir. Park’ında bulunan manastırların genel olarak kent Osmanlılar bölgeyi ele geçirdikten sonra Alibey hayatından uzak ve ulaşımın zor olduğu bölgelerde Adasında deniz üslerini kurar ve bugün Ayvalık’ın kuruldukları gözlenmektedir. Günümüze kadar ulaşan bulunduğu sırta yerleşirler. Daha sonra çevredeki manastırları sıralarsak; Leka Panaya (Koruyan Meryem) Rumlar da buraya gelip Türk nüfusunu sayıca geçerler. Manastırı, Ay Yoannu Tou Prodromou Manastırı, Tarım ve ticarette zenginleşen Rumlar Ayvalık’ı Ayios Yorgis Manastırı, Taksiyarhis Ta Çamaya kültür merkezi haline getirerek bölge yönetiminde (Çamlı) Manastırı, Ayios Dimitri Ta Selina (Ayışığı) etkinleşirler ve mübadele yıllarına kadar nüfustaki Manastırı, Ayia Paraskevi Manastırı, Evangelistria büyük pay sürer. Manastırı. Ayrıca önemi olan bir konuda manastırların Ayvalık merkezine yakın iki küçük yerleşim yeri, mutlaka en azından iki tanesinin birbirlerini görecek Mytillini (Midilli) ve Peraia’dır. Ayvalık ve Cunda’ya şekilde konumlandırılmış olmasıdır. ilişkin adanın en önemli mimari özelliği, Türkiye’de Sosyo Ekonomik Yapı: Bölgenin nüfus projeksiyon sonuçları ile ülke genelinde yapılan nüfus istatistikleri sonuçları kıyaslandığında, bölgenin nüfus artış oranlarının Türkiye genelindeki nüfus artış oranlarının üstünde olduğunu göstermektedir. Bu verilerin irdelenmesi ile yerleşimlerin dışarıdan göç aldığı söylenebilir. Nüfusun yaklaşık %49,5’u erkek, %50,5’u kadındır. Şehrin nüfusu yaz döneminde ikinci konut, tatil ve günübirlik gelenler nedeniyle iki kat artmaktadır. Okur yazarlık oranı %95 olup nüfusun % 47’si ilkokul, %20’si lise ve %9’u üniversite mezunudur. Tabiat Parkının yakın çevresinde yer alan yerleşimlerin tamamında sağlık tesisleri mevcuttur.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 58 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI
6.5. Alan kullanımları Bölgeden toplanan zeytinlerden üretilen, zeytinyağı ile ismi özdeşleşen Ayvalık, zeytinyağı üreticiliğinde Tarım ve Hayvancılık: Tarımsal alanların uluslararası bir marka olarak öne çıkmaktadır. çoğuna hakim olan zeytin, tarım ürünleri içinde en Zeytinin ardından, en büyük tarımsal alanlar ekilebilir öndedir. Yönetim sınırları içindeki 16.200 hektar topraklarda özellikle buğday ve bahçe bitkileridir. zeytinlik toplam tarım uygulamalarının %77’sini Bölgede çayırlar çok olmamasına rağmen, büyükbaş oluşturmaktadır. Toplam tarımsal üretimin ise %61’i ve koyun, keçi ile ormanlık bölgelerde hayvancılık zeytindir. İlçede yaklaşık 4.300 ailenin 1.755.450 adet yapılmaktadır. İlke olarak, hayvancılığa korunan alan zeytin ağacı bulunmaktadır. Zeytin ve zeytin ürünleri içinde izin verilmemekte, ancak küçük sürüler halinde turizmin gelişmesine paralel olarak, ziyaretçiler parkın içinde otlatma yapılmaktadır. tarafından aranan ürünler haline gelmiştir. Bölgenin Parkın içindeki bitki ve ağaç çeşitliliği nedeniyle en önemli ürünü olan zeytin, Tabiat Parkı alanı içinde arıcılık yaygın bir faaliyettir ancak yan bir ekonomik sadece Alibey Adasında gözlenmektedir. Bahçe tarımı gelir sağlamaktadır. Bölgede seksen kişi arıcılık şeklinde ufak çapta çiftçilik de yapılmaktadır. İncir ve yapmak için kayıtlıdır ve yaklaşık yedi bin kovanın nar ağaçlarının varlığı gözlenmiştir. Cunda Adası’nın, korunan alan içinde olduğu hesaplanmaktadır. tarımsal bakımdan, halen sahip olduğu zeytinlikler Arıcıların çoğunluğu Ayvalık dışındandır. Genellikle göz önüne alındığında; Adada en önemli ürün olarak yılın farklı dönemlerinde arı kovanları bir bölgeden karşımıza çıkmaktadır. Adanın yerleşimler hariç diğerine taşınmakta; alanda değişik noktalardan hemen her yerinde zeytinliklere rastlamak mümkündür. yararlanılmaktadır.
Balıkçılık: Ayvalık, kıyı yerleşimi olmasına rağmen zeytin ve zeytinyağı ile turizmin etkisi nedeniyle balıkçılık faaliyetleri çok gelişmemiştir. En çok tutulduğu söylenen türler, hemen hemen her mevsim tutulan kupez (Boops boops), barbun-tekir (Mullus spp.), kefal (Mugilspp., Liza spp.), melanur (Oblada malenura), ahtapot (Octopus vulgaris) ve kalamardır (Loligo vulgaris). Sonbahar aylarında ise en çok tutulan tür palamuttur (Sarda sarda). Alibey Adası’nda küçük ölçekli balıkçıları temsil eden bir su ürünleri kooperatifi ile Ayvalık merkezde balıkçılıkla ilgili bir dernek mevcuttur. Ayrıca bölgede 4 adet deniz ürünleri işleme tesisi bulunmaktadır. Son yıllarda Ayvalık’ta bölge dışından gelenler tarafından
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 59 AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI
ulaşmıştır. Ayvalık’ta Cunda Adası’ndan çıkarılan akivades ve istiridyeler İtalya ve Fransa başta olmak üzere Avrupa’ya ihraç edilmektedir. Bunlar balıkçılar tarafından ya dalış yoluyla ya da elle toplanmaktadır. Bölgede geleneksel yöntemlerle kıyı balıkçılığı yapan 200 den fazla ticari balıkçı bulunmaktadır. Yasak avlanma yöntemlerinin bölgede sıkça kullanılması, aletli dalış ile yapılan kaçak avcılığın artması denizel ekosistem üzerinde olağanüstü bir av baskısına neden olmaktadır. Balıkçılık faaliyetlerinden elde edilen gelirin bölge ekonomisine katkısının %0,5 civarında olması balıkçılığın bölgede geçerli bir meslek olmaktan çıktığını düşündürmektedir. gırgır ve trol tekneleri ile yapılan büyük ölçekli balıkçılık yöredeki av baskısını artırmaktadır. Ormancılık: Ayvalık Adaları Tabiat Parkı’nda Tabiat Parkı’nda korunan denizel alanını diğer orman vejetasyonunu kızılçam, fıstıkçamı ve alanlardan ayırt eden bir özellik buradan çıkarılan meşe türleri oluşturmaktadır. Litolojik yapıları farklı türlerdeki deniz kabuklularıdır (ağırlıklı olarak nedeniyle, bazı adalar bitki örtüsünden yoksun, bazıları Tapes aureus, ayrıca da Venus verrucosa ve Ostrea ise seyrek bitki örtüsüne sahiptir. edulis) ve bu faaliyet Cunda adasında oturan 4-5 Alanda bölgenin ana ağaç türü olan kızılçam (Pinus aile tarafından yapılmaktadır. 2010 yılında korunan brutia) yanında, dikimle getirilmiş fıstıkçamı genç alanda toplanan deniz kabukları ihracatı 217 tona meşçereleri ve meşeler maki vejetasyonunun elemanları ile karışık ormanlar bulunmaktadır. Tabiat Parkı’nın hakim ağaç türü olan, yer yer deniz seviyesinden itibaren meşçere oluşturmaya başlayan kızılçam türü, çoğunlukla saf olmak üzere, toprak durumu, bakı, mikroklimatik özelliklere bağlı olarak değişik nitelik ve niceliktedir. Kızılçam meşçerelerinin kapalılık durumuna bağlı olarak maki elemanlarının yoğunluğu artmakta ya da azalmaktadır. Özellikle Tabiat Parkı’nda Sarımsak Yarımadası, Alibey Adası, Pınar Adası ve Kara Ada’nın bir kısmında yoğun olarak yer almakta olup yaklaşık, alanda 451 hektar kızılçam meşçereleri mevcuttur.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 60 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI
Turizm ve Rekreasyon: İlçenin İzmir, Bursa Ayvalık merkezinden hareket eden günlük gezi ve Balıkesir’e olan yakınlığı, tarihi ve arkeolojik tekneleri, korunan alanda çeşitli koylara demir alarak, mirası ile güneyinde Sarımsaklı ve Altınova’da yüzme molaları ile gezi düzenlemektedir. Son yıllarda bulunan kum plajlarının yanı sıra, ünü giderek artan Ayvalık Adaları Tabiat Parkı deniz korunan alanı sualtı mutfağı Ayvalık’ı önemli bir turizm merkezi haline faunası nedeniyle dalgıçlar için önemli bir cazibe getirmiştir. Yunanistan Midilli Adası’na yakın olması noktası haline gelmiştir. Bölgede her dalgıç seviyesine ve fiyatların uygunluğu nedeniyle düzenli yolcu uygun dalış noktaları bulunmaktadır. Bunlardan tekneleri çalışmaktadır. bazıları sahip oldukları mercan yatakları nedeniyle Yat Turizmi, Ayvalık’ın turizm faaliyetlerinde benzeri olmayan noktalardır. Yaz aylarında İstanbul, önemli bir yere sahiptir. Coğrafi konumu itibariyle Çanakkale, Balıkesir, Bursa ve İzmir taraflarından Ayvalık ve adaları aynı zamanda kuzeyden güneye bölgeye yoğun dalgıç grupları gelmektedir. seyir eden yat ve tekneler için stratejik bir konumdadır. Ayvalık Adaları Tabiat Parkı taşımış olduğu doğal Uluslararası standartlara uygun yat limanının kapasitesi kültürel ve arkeolojik değerler eşsiz nitelikte olup, karada 100, denizde 200 teknedir. Tekneler için kısıtlı özellikle sahip olduğu adalar Tabiat Parkının en önemli imkanlara sahip küçük bir liman da, Cunda Adası’nda kaynak değerlerini oluşturmaktadır. Yörenin estetik bulunmakta ve yerel Su Ürünleri Kooperatifi tarafından dokusunu oluşturan adalar ve körfez ile biçimlenen işletilmektedir. Özel bir tekne onarım/inşaat/kışın kıyılar birinci derecede peyzaj değerleri olarak Tabiat konaklama tesisi olması Ayvalık için ekonomik açıdan Parkı alanı içinde yer alır. Adalar ve kıyılarında oluşan avantajdır. küçük koylar, tarihi eserler ile birleşince ziyaretçiler
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 61 AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI
kullanımı yaygın değildir. Tabiat Parkı’nın bütününde, farklı manzaraların seyredilebildiği bir çok nokta mevcuttur. Şeytan Sofrası, Kumluk Mevkii, Patrice Koyu, Pınar Boğazı, Kuz Koyu ve Kestanlibahçe Koyu eşsiz manzara bütünlüğünü seyretme imkanı olan yerlerdir. Şeytan Sofrası, popüler bir günbatımı manzarası ile koy ve adalara tepeden seyir olanağı sağlayan ve parkın güney kesiminde yer alan en çok ilgi gören manzara noktasıdır. Tabiat Parkı alanı çevresi ile birlikte değerlendirildiğinde, günübirlik kullanım alanları, deniz turizmi, tarih turizmi, dalgıçlık, tekne turu gibi alternatif turizm faaliyetlerinin yapılabilmesi için uygun olanaklara sahiptir. Tabiat olağanüstü bir manzara ile karşılaşmaktadır. Tarihi Parkının barındırdığı biyolojik değerler (balıklar, kiliseler, manastırlar, geleneksel mimarinin oluşturduğu mercanlar, kuşlar, yarı sucul ve ormanlık alanlar) ve eski kent dokuları ve geleneksel yaşam biçimini kent yapısındaki Neo-klasik Rum mimarisi turizmi oluşturan genelde pansiyon amaçlı kullanılan taş evler çeşitlendirmektedir. Rehberlik hizmeti yapabilecek başlıca kültürel kaynak değerlerini oluşturmaktadır. insan kapasitesinin bulunması Tabiat Parkı için önemli Tabiat Parkı alanında, bitki örtüsünün ve denizin bir avantajdır. çevrelediği panoramik peyzajlar eşliğinde, yürüyüş Tüm bu doğal ve tarihi zenginliklerle birlikte yapılabilecek doğal yürüyüş yolları bulunmakla birlikte Ayvalık; zeytin, zeytinyağı üretimi, ege otları, deniz kestanesi, papalina gibi Ayvalık’la özdeşleşmiş ürünleriyle “lezzetin kenti” olarak tanınmaktadır. Tabiat Parkı’nda var olan ancak henüz düzenli bir şekilde toplanmayan çam fıstığı, doğal otlar ve deniz kabukluları gibi bazı ürünler, bölgeye ek gelir sağlayacak önemli kaynaklardır. Bölgenin simgesi haline gelen zeytin, zeytin yağı ve yan ürünleri turizm açısından önemli üretim mallarıdır. Doğal olarak ve geleneksel yöntemlerle hazırlanan bu ürünler yöreye gelen ziyaretçiler tarafından ilgi görmektedir. Üretilen zeytin ve zeytin ürünleri gıda maddesi olması dışında aynı zamanda turistik bir marka halini almıştır.
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 62 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI 63 KAYNAKÇA
- Ayvalık Adaları Tabiat Parkı Analitik Etüt Raporu. Çevre ve Orman Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, 2009. - Ayvalık Tarım İl Müdürlüğü Raporu, 2010. - Ayvalık Adaları Tabiat Parkı Denizel Biyolojik Çeşitlilik Çalışması Final Raporu. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü Projesi, 2013 - Datça Bozburun Özel Çevre Koruma Bölgesi Biyolojik Zenginliğinin Tespiti ve Yönetim Planı. Çevre Bakanlığı, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, 2001. - Datça-Bozburun Özel Çevre Koruma Bölgesi Denizel ve Kıyısal Alanlarının Biyolojik Zenginliğinin Tespiti Projesi. Çevre ve Orman Bakanlığı, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, 2004. - Datça-Bozburun Özel Çevre Koruma Bölgesinde Yayılış Gösteren Datça Hurması (Phoenix theophrasti) Türünün Biyolojik Çeşitlilik Yönünden Korunması ve İzlenmesi Projesi, Final Raporu. Muğla Özel Çevre Koruma Müdürlüğü, 2008. - Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi Denizel ve Kıyısal Alanlarının Biyolojik Zenginliğinin Tespiti Projesi. Çevre ve Orman Bakanlığı, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, 2007. - Fethiye Özel Çevre Koruma Bölgesi Sosyo Ekonomik, Tarihi ve Kültürel Değerler Araştırması Kesin Raporu. Çevre ve Orman Bakanlığı, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, 2010. - Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi Karasal Biyolojik Çeşitliliğin Tespiti Projesi. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü, 2012. - Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi Kıyı Alanları Taşıma Kapasitesi Belirlenmesi Projesi Sonuç Raporu. Çevre ve Orman Bakanlığı, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, 2008. - Foça ve Gökova’da Amatör Balıkçılığın Sosyal ve Ekonomik Yönü Final Raporu. Türkiye’nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi, Teknik Rapor:16, 2013. - Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi Biyolojik Çeşitliliğin Tespiti Projesi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü Projesi, 2013. - Foça Özel Çevre Koruma Bölgesi Sportif Dalış Turizmi Fizibilite Raporu. Türkiye’nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi, Teknik Rapor: 17, 2013. - Gökova Özel Çevre Koruma Bölgesi’nin Denizel ve Kıyısal Alanlarının Biyolojik Zenginliğinin Tespiti Projesi, Çevre ve Orman Bakanlığı, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, 2006. - Gökova Özel Çevre Koruma Bölgesi, Boncuk Koyu Kum Köpekbalığı (Carcharhinus Plumbeus)’nın Korunması ve İzlenmesi Projesi Raporu. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü, Türkiye’nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi, 2012. - Gökova- Azmak (Muğla) Karst Kaynaklarında Tuzlu Su Karışımının Oluşum ve Dinamiğinin Duraylı İzotop ve Karışım Hücreleri Modelleme Teknikleriyle Belirlenmesi. Uluslararası Karst Araştırma Merkezi, HÜ, 2008. - Köyceğiz Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi Yönetim Planı Final Raporu. Çevre ve Orman Bakanlığı, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, 2008. - Köyceğiz-Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi’nin Deniz ve Kıyı Alanlarında Biyolojik Çeşitliliğin Tespiti Projesi. Çevre ve Orman Bakanlığı, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, 2010. - Proje Alanlarının Ekonomik Analizi. Türkiye’nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi. Teknik Raporlar: 2, 3,11,12,13,14., 2011, 2013. - Türkiye’nin Ege Kıyılarındaki Deniz ve Kıyı Koruma Alanlarında Geliştirilebilecek Sürdürülebilir ve Çevre Dostu Ekonomik Faaliyetler Listesi. Türkiye’nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi. Teknik Rapor: 15, 2013. - Türkiye’nin Ege Kıyısındaki Korunan Alanlarında Sosyo-Ekonomik Durum ve Yeni Gelir Getirici Faaliyetlerin Analizi. Türkiye’nin Deniz ve Kıyı Koruma Alanları Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi, Teknik Rapor:1, 2011.
http://www.csb. gov.tr/gm/tabiat http://www.balikesir.gov.tr http://www.mugla.gov.tr http://www.dka.gov.tr http://sadafag.org
FETHİYE-GÖCEK, KÖYCEĞİZ-DALYAN, DATÇA-BOZBURUN, GÖKOVA, FOÇA 64 ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGELERİ VE AYVALIK ADALARI TABİAT PARKI REHBER KİTABI
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü Mustafa Kemal Mah. Eskişehir Devlet Yolu (Dumlupınar Bulvarı) 9. km (Tepe Prime Yanı) Çankaya / ANKARA Tel: +90 (312) 222 12 34 Faks: +90 (312) 222 26 61 http://www.csb.gov.tr/gm/tabiat http://www.dka.gov.tr http://www.mpa.gov.tr
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Birlik Mahallesi 415. Cadde No. 11 06610 Çankaya / ANKARA Tel: +90 312 454 1100 Faks: +90 312 496 1463 http://www.tr.undp.org Güçlü bireyler. Güçlü toplumlar.