MEDEDELI NGEN BLAD

Open Monumenfendag 2000

HISTORISCHE VERENIGING HARDINXVELD-GIESSENDAM

JAARGANG 22 NUMMER 2 november 2000 INHOUD

pag. Van de voorzitter " "" " ". 2 In Memoriam " " "...... " " . 3 De Loterijelub ". 3 Jeu 9 d pa gin a " """ "". 6 Genea Iog ie """ ". 8 Toev a I """ " .." ". 9 Open Monumentendag " """. 11 Wiet wat waar? " " """,,. " . 16 Reeti fi eati e .". 17 Gemeenteveldwaehter De Heer "" " . 17 U iton s are hief...... 18 Oproepen...... "" . 21 De man die zichzelf een zeven geeft... "" "". 22 Een Spitfire wordt vermist " " "" . 24 Jaarboeken Kom pas...... "" . 27 Al bi asserwaa rd "" "". 29 Braderie 2000 " ". 30 Open dag H OAV " " ". 31

Op de omslag: Linge gemaal. Foto gemaakt door M.J.A. de Haan.

COLOFON

Uitgever Historische Vereniging Hardinxveld-Giessendam Redactie A.C. Baardman, E. Blokland, W.F. van de Bree-Ooms, A. Dubbeldam-van der Waal van Dijk, j,1.C.de Jong-Kooij Foto's Voor zover niet afkomstig uit het foto-archief van de vereniging zijn de illustraties ter beschikking gesteld door: W.F. van de Bree-Ooms, M.j,A. de Haan, J. Dubbeldam en B. de Jong. Druk en lay-out B.V. Grafisch Bedrijf Tuijtel Oplage 950 Redactieadres Buitendams 77, 3371 BB Hardinxveld-Giessendam, telefoon 0184-614563, telefax 0184-611589 Verschijnen Eenmaal per halfjaar. Het wordt gratis toegezonden aan de ruim 800 leden van de vereniging en de zusterorganisaties in de regio. Daarnaast is er een beperkt aantal exemplaren beschikbaar voor andere belangstellenden. De losse verkoopprijs bedraagt fl 3,50. Copyright Overname van artikelen of gedeelten daarvan is toegestaan mits duidelijke bronvermelding en toezending van een exemplaar aan de uitgever.

BESTUUR

A. C. Baardman Vier Heultjes 74 5165 PW Sprang-Capelle 0416-316946 voorzitter E. Blokland Wibautstraat 4 3371 VP Hardinxveld-Giessendarn 0184-615509 lid j, van den Bout Albert Cuypstraat 17 3372 XA Hard inxve IdoGiessendam 0184-616450 lid W.F. van de Bree-Ooms Buitendams 77 3371 BB Hard inxve IdoGiessendam 0184-614563 secretaris J Dubbeldam Buitendams 134 4371 BN Hard inxve IdoGiessendam 0184-613938 penningmeester M.j,A. de Haan Buitendams 4 3371 BL Hard inxve IdoGiessendam 0184-616586 vicevoorz. archivaris j,j, van Houwelingen Rivierdijk 311 3372 BR Hard inxve Id-Giessendam 0184-617726 lid j, I.c. de Jong-Kooij Gijbelandsedijk 82 2974 VE Brandwijk 0184-670019 lid A. Kampman-Timmer Graafland 82a 2964 GA Groot-Ammers 0184-601741 lid A. Koorevaar De Sav. Lohmanstraat 60 4207 NV Gorinchem 0183-628647 lid P. Wemmers Buitendams 150 3371 BN Hard inxveld-Giessendam 0184-616952 lid

De minimum contributie voor 2000 bedraagt fl 25,00. Voor leden tot 18 jaar en ouder dan 65 jaar fl 20,00. Hogere bedragen zijn altijd welkom.

Bankrekening: 32.50.99.138, girorekening: 3879669. Graag bij elke betaling duidelijk vermelden wat u betaalt. Donaties zijn altijd van harte welkom. VAN DE VOORZITTER

Nog een korte tijd en de winter staat weer daar meer over horen. voor de deur. Naar mijn gevoel is het nog Onze najaarslezing zal op 27 november a.s. maar kort geleden dat ik mijn eerste 'van de gehouden worden. U ontvangt daar een uit• voorzitter' in de voorjaarsuitgave van ons blad nodiging voor waarop nadere gegevens over schreef. Toen had ik kunnen schrijven: 'Nog deze avond vermeld staan. U bent van harte een korte tijd en de zomer staat weer voor de welkom op deze avond. deur'. Het lijkt wel alsof bij het ouder worden Een nieuwe rubriek in ons blad is de 'Jeugd• de langste dag en kortste dag elkaar steeds pagina'. Wij willen proberen de jeugd te inte• vlugger opvolgen, ieder jaar weer opnieuw. resseren voor ons verenigingswerk. Ons jong• Soms lijkt het eentonig en saai. In de oudheid ste bestuurslid Pieter Wemmers heeft deze schreef een koning te Jeruzalem er al over: taak op zich genomen en de aanzet daartoe 'Het ene geslacht gaat en het andere geslacht vindt u in dit blad. komt, maar de aarde blijft altoos staan. De Ouders en grootouders, wij doen een beroep zon komt op en de zon gaat onder en hijgend op u om uw nageslacht te wijzen op deze ijlt zij naar de plaats waar zij opkomt. De wind jeugdpagina. Het zou een goede zaak zijn als gaat naar het zuiden en draait naar het noor• de plannen van het bestuurt om in de nabije den, aldoor draaiend gaat hij voort en op zijn toekomst te komen tot het oprichten van een kringloop keert de wind weer terug. Alle jeugdafdeling, zou lukken. Maar daar hebben beken stromen naar de zee, nochtans wordt de wij uw hulp bij nodig. Stimuleer de jeugd, zee niet vol; naar de plaats waarheen de vertel ze hoe boeiend en nuttig het is om beken stromen, daarheen stromen zij altijd bezig te zijn met de geschiedenis van hun weer.' * woonomgeving. Wij rekenen op uw medewer• Voor ons land zou je er aan toe kunnen voe• king. gen: de winter komt, de lente komt, de zomer Op een van de ledenvergaderingen is er komt en de herfst komt, zij blijven maar gesproken over onze excursies. Wij wezen u komen en zij blijven maar gaan. toen op het feit dat er vanuit de vereniging te Ik heb overigens wel de indruk dat deze weinig belangstelling voor deze activiteiten koning uit de oudheid in een sombere bui bestond om dat in de toekomst te blijven verkeerde toen hij deze woorden schreef of organiseren. Met veel moeite kregen we sprak. steeds één bus vol met leden. Op voorstel van Ook de winter heeft zijn bekoring (als het ten• het bestuur is toen besloten om een jaar over minste echt wintert). Prachtige sneeuwland• te slaan en het daarna opnieuw te bekijken. U schappen, bevroren velden en met ijs bedekte vindt bij dit mededelingenblad een enquête• waterlopen. De verwarming gaat hoger en formulier waarin diverse mogelijkheden erwtensoep of boerenkool met worst is weer genoemd worden. Op het formulier staat ver• toegestaan. meid hoe er mee om te gaan. Voor het bestuur is dit een periode van verga• Er wordt nog al eens gevraagd naar de publi• deren, invoeren van genealogische gegevens catie 'De Peulenstraat in 1950'. Het is jammer, in de computer, het verzorgen van publicaties maar het is volledig uitverkocht en een her• en mededelingenblad en nog veel andere druk zit er niet in want dat is financieel niet zaken. haalbaar. Het is verheugend dat het ledenaantal van In het vorige mededelingenblad stond een onze vereniging blijft groeien. Zoals het zich opsomming van activiteiten voor het komen• laat aanzien zal binnenkort het negenhon• de verenigingsjaar. Er werd toegezegd dat het derdste lid ingeschreven worden, hetgeen eiland in de Wiel eindelijk gereed zou komen, door onze penningmeester/ledenadministra• en dat is gelukt. Het ligt weer stevig, aan een teur met veel plezier gedaan zal worden. Het stalen ketting verankerd in de Wiel. is de bedoeling van het bestuur aan deze De bedoeling was ook dat dit najaar een inschrijving de nodige aandacht te besteden. publicatie over streekkleding zou verschijnen. In ons volgende mededelingenblad zult u Dit is, heiaast door omstandigheden, niet

2 mogelijk. De verschijningsdatum is verschoven naar het volgende voorjaar. In plaats van de publicatie ontvangt u nu een set tekeningen IN MEMORIAM (in kleur) met dorpsgezichten vervaardigd door de heer Blokland. Op 20 oktober jl. overleed dhr. Ook stonden de Open Monumentendag en de K. Leenman. De heer Leenman Braderie vermeld. Daaraan hebben wij mee• was vanaf de oprichting van gewerkt, u kunt er meer over lezen in dit blad. onze verenIging een zeer mee• Inmiddels zijn er ook weer nieuwe projecten levend lid. Hij heeft veel voor op stapel gezet: de drijverschuit krijgt een ons betekend in woord en opknapbeurt en er bestaan plannen om, in geschrift. Zo schreef hij IIBuiten• het voorjaar een botenhuis (overkapping) voor dams huis-ter-om-opll en samen onze aak te bouwen. Dit bouwwerk zal dan met de heer P. den Dikken IIEen verrijzen in een sloot grenzend aan het terrein wandeling door Binnendamsll. van het museum 'De Koperen Knop'. Ook zijn er veel artikelen en korte verhalen van zijn hand Arie. C. Baardman verschenen. Wij zullen de heer Leenman altijd in dankbare * Uit het boek 'Prediker' O.T. herinnering houden.

DE LOTERIJCLUB "ONDER ONS" Arnold de Haan

Onlangs ontvingen wij van de heer A. Lange• j.P. Langedijk dijk een oud boekwerk. A.S. Bedet (bedankt nov. '25) Bij nader inzien bleek het hier te gaan om het Ch. Versteeg (bedankt nov. '25) eerste notulenboek van de vroegere loterijclub D. Versteeg 1I0nder Onsll waaraan de gegevens voor dit R.W. van Doorn (bedankt per 2 nov. '24) artikeltje zijn ontleend. Nadere informatie en A. Walraven Az. bijgaande foto werden ons verstrekt door de A. van de Waal• heer Langedijk. van Dijk (teruggetrokken) j. v.d. Hoven (idem) Op het binnenschutblad van bedoeld notulen• j. Donk boek staat in fraaie krulletters geschreven j.A. Ooms (bedankt per mrt.'25) "Notulenboek der Loterijclub "Onder Ons" gedo• C. Langeveld Cz. (doorgehaald) micileerd in 't Cafe ft Scheepje te Giessendam': P. Bohré Daarbij wordt vermeld de datum van oprich• G. Walraven (teruggetrokken) ting: 6 juli 1922. A. van Breemen (per ultimo '23, bedankt aug.'25) Op het volgende blad staat de ledenlijst ver• jan Brand meid met latere aantekeningen van mutaties. Die lijst volgt hier onverkort: De club werd opgericht door zeven mensen, terwijl bij de oprichtingsvergadering nog vijf W. de Leng (geroyeerd per 29 - 7 - '24) leden werden toegelaten, zodat men met H. Rikkers (doorgehaald) twaalf leden van start ging. Th. Vermeer In de notulen van de oprichtingsvergadering

3 wordt ook het doel van de club geformuleerd, had hiermee de enige- en dus- hoofdprijs in te weten; "Het vormen van een Loterijvereeni• de wacht gesleept bestaande uit twee flessen ging met daaraan verbonden een Reisclub': port en die werden ter plaatse IIsoldaat Verder werd een soort huishoudelijk regle• gemaakf'. ment vastgesteld waarin de rechten en plich• Vanwege de aanstaande reis werd weer verga• ten van de leden werden vastgelegd. Zo werd derd op 25 juli. De prijs van de autobus vond de contributie vastgesteld op f 3,50 per 4 men wat hoog en er zou worden bezien of er maanden, de helft van dit bedrag zou worden een goedkopere oplossing was. Het tijdstip besteed aan de aankoop van loten. Getrokken van vertrek werk bepaald op half zes 's mor• prijzen werden in de kas van de club gestort. gens waarbij werd genotuleerd "Waar ons Waarvan de voorgenomen reizen dan wel Amsterdamsch diner wel eenige uren daarna zou betaald zouden gaan worden wordt niet ver• vallen werd den leden in overweging gegeven meId, maar het ligt voor de hand dat de enkele kuchjes mee te nemen': andere helft van de contributie hiervoor werd gereserveerd. Hoe de geplande reis is verlopen is niet bekend. In de notulen van de volgende verga• Het bestuur werd als volgt samengesteld: dering (15 nov.) wordt daar met geen met W. de Leng . voorzitter woord meer over gerept. Zoals gebruikelijk A.S. Bedet secretaris werd ook deze keer weer een verloting gehou• D. Versteeg penningmeester den in een goede sfeer, zoals blijkt uit de vol• j.P. Langedijk en H. Rikkers commissarissen gende passage uit de notulen: "De verloting bracht als prijswinnaars P. Bohré en A.S. Bedet Vaak werd er niet vergaderd en doordat er die beiden met een flinken eendenbout huis• in die tijd nog lange werkdagen werden waarts gingen. Echter niet voordat de eerste gemaakt begonnen de vergaderingen dan getracht had de beide dierljes door middel van ook niet vroeg, meestal omstreeks half negen, worst weer in het leven terug te roepen, terwijl ook wel negen uur of nog wat later. Erg veel de tweede nog probeerde als laatste redmiddel regelmaat zat er ook niet in, na de oprich• de slachtoffers enkel bekende geneesmiddelen uit tingsvergadering werd nog een bijeenkomst de apotheek 't Scheepje' toe te dienen': belegd op 20 juli, daarna pas weer op Het heeft er veel van weg dat de aanwezige 7 november, 6 maart 1923 en 14 juni daar• leden de "bekende geneesmiddelen uit de aanvolgend. apotheek van 't Scheepje" evenmin versmaad• Bij deze vergaderingen kwamen weinig bijzon• den. derheden aan de orde. Er werd verslag Vermeldenswaardig is nog dat B. van Doorn, gedaan van welke (delen van) loten waren die verhinderd was aan het reisje deel te gekocht en soms werd er een kleine gratis ver• nemen, maar er in feite wel aan had meebe• loting voor de leden gehouden. Hiermee taald, schadeloos werd gesteld door hem een waren prijzen te winnen als een zaklamp of kistje sigaren (50 stuks voor f. 4,-) te sturen. een sigarenpijpje of een gratis lot voor de plaatselijke tombola. 13 Maart 1924 wordt er opnieuw vergaderd, Bij de vergadering van 14 juni was de reiskas ditmaal worden weer twee flessen port verloot inmiddels zover aangegroeid dat er plannen en... het zal u niet verbazen, ook deze flessen voor een uitje werden besproken. Na enige komen niet vol de deur uit, de notulen zijn discussie werd Amsterdam vastgesteld als reis• daar duidelijk in: "Waar beide leden (de win• doel en als datum werd bepaald 6 augustus naars van de flessen) hoogst waarschijnlijk met 1923. De kosten van vervoer per autobus met zoo'n prijs niet thuis durfden komen, hebben ze chauffeur werden geraamd op f 65,-. Het de inhoud ervan maar geconsumeerd, daarbij werd vast een gezellige vergadering want de trouw geholpen door de niet-prijswinnaars': heer Versteeg die op de vorige vergadering een gratis lot voor de tombola had gewonnen Op 1 en 29 juli 1924 wordt er weer beraad-

4 slaagd over het jaarlijkse Uitje. Ditmaal zou Versteeg (zoon van Dirk) en Job Donk. koers worden gezet naar Apeldoorn en Dieren In november 1925 blijkt het ledental te zijn om via Amersfoort, Utrecht en Vianen weer gedaald tot zeven. Hierdoor verminderen ook terug te keren. Verder wordt voorgesteld de de inkomsten van de club en blijkt de finan• voorzitter te royeren als lid. Deze was al een ciële situatie niet erg rooskleurig. jaar lang niet ter vergadering verschenen en Desalniettemin gaat de club in augustus 1926 er was gebleken dat hij "niet uitblonk door wel weer op reis, zij het iets minder ver weg vlugheid van betaling" (van de contributie)t en dan de keer daarvoor vanwege de kosten. Het daardoor dus reglementair geroyeerd zou reisdoel werd Den Haag en Hoek van Hol• moeten worden. land. Blijkens een aantekening in de ledenlijst is dit ook inderdaad gebeurd. De heer D. Versteegt Volgens het notulenboek werd in 1927 slechts die al die tijd al was opgetreden als waarne• één maal vergaderdt en wel in maart. mend voorzittert wordt de nieuwe voorzitter. De eerstvolgende, en tevens laatste, vergade• In 1925 wordt besloten een tweedaagse reis ring die in het boek werd genotuleerd vond te organiseren naar Valkenburg in Limburg. plaats in juli 1929. Ook ditmaal wordt een reis Het vervoer zou worden yerzorgd door de gepland en wel naar Nijmegen. firma Rikkers en Zonen met een Fiat en een Ford voor de prijs van f 60,-. H. Rikkers zou Vanwege het ontbreken van verdere notulen de Fiat besturen en de voorzitter het Fordje. weten we niet hoe het verder ging. Ook van deze reis wordt verder in de notulen Zeker is dat de club nog heeft bestaan tot aan geen verslag gedaan. Gelukkig bleek van dit het begin van de Tweede Wereldoorlog en uitje een foto bewaard te zijn van het gehele daarna is opgeheven. Er moet dus nog een gezelschap bij de ruïne van het kasteel van tweede notulenboek hebben bestaan. Wie Valkenburg. We zien hier de volgende perso• weet komt dit ooit nog eens boven water. nen v.l.n.r.: Piet Bohré (postbode)t Dirk Ver• steeg (kastelein van café tt Scheepje)t een Veel geluk met de loterij lijkt de club niet te onbekendet Koos Langedijkt Henk Rikkerst hebben gehad want nergens wordt melding Toos Vermeert Aart Walraven en A.S. Bedet gemaakt van gewonnen prijzen. Maar als je zo (gemeentesecretaris). Zittend vooraan: Chris tussen de regels van de notulen door leest ging het daar ook eigenlijk niet echt om. De loterijclub was meer een dekmantel voor leuke uitjes en gezelli• ge avonden in café 't Scheepje aan de Damstraat (toen nog een gedeelte van Binnendams). Er was nog geen televisie en er werd nog zes (vaak lange dagen) dagen gewerkt. Vakantie was er doorgaans nog niet bij. Het is dan niet zo verwon• derlijk dat op deze manier wat afwisseling werd gezocht en men even kon ontsnappen aan de sleur van alledag.

5 JEUCDPACINA

Familiewapens Je snapt wel dat een ridder in het harnas met Boemmm knalll. klabwamh pieuw . helm op onherkenbaar was voor de anderen . .pgggggg kedengg !!!!!!!!!! Zo gebeurde het wel dat een ridder een flinke Spannende geluiden die je veel hoort. dreun kreeg van een maatje, die zijn vriend Door jongens die soldaatje aan het spelen zijn niet herkende! of uit de computer waar je een spelletje op speelt. Geluiden die door wapens veroorzaakt Dit was natuurlijk niet leuk en de ridders gin• worden. gen op hun schild een herkenningsteken zet• ten. Dat was bijvoorbeeld een vogel of een Als we het over een wapen hebben, bedoelen dier. Aan dat teken kon iedereen zien wie hij we meestal een pistool, een geweer, een mes was. Later zetten ze dit teken ook op het paar• of iets anders. denkleed en andere delen van de krijgsuitrus• Maar het woord "wapen" heeft ook een ande• ting. re betekenis. Neem bijvoorbeeld een familie• wapen. Dit is geen knuppel die de hele familie gebruikt, maar een soort herkenningsteken dat bij een familie hoort.

De ridders waren te herkennen aan het familiewapen op hun schild de Ridder Vinke Molenaar

De familiewapens van de familie De Ridder, Vinke, en Molenaar. De ridders vochten niet alleen met elkaar in oorlogen. Ze hielden ook wel van een spelle• Je bent zo'n wapen misschien wel eens tegen• tje, we noemen dat een toernooi. Tijdens zo'n gekomen bij jou in de buurt. toernooi hielden de ridders schijngevechten. Bijvoorbeeld in een kerk of ander oud Men moest dan proberen elkaar uit het zadel gebouw. Soms zie je er een afgebeeld op een te wippen. grafsteen of boven een poort. Als je thuis rondkijkt kom je vast wel een (familie)wapen tegen, bijvoorbeeld op een doos sigaren of op een fles wijn. Waarom hebben mensen een familiewapen? Nou, dan moeten we een heel eind teruggaan in de geschiedenis, naar de tijd van de ridders en de kastelen. In de Middeleeuwen vochten de ridders tegen elkaar met een zwaard, een lans of een knots. In de andere hand hadden ze een schild om De ridders probeerden elkaar uit het zadel te wippen de klappen van de vijand op te vangen. Maar dát lukte niet altijd ... Daarom droegen de rid• Dat ging er soms best ruw aan toe, denk je ders een pak. Dit was geen keurig pak met ook niet? een stropdas, maar een pak dat van ijzer was Heel belangrijk bij een toernooi was de her• gemaakt. Zoals jullie wel weten noemen we aut. Voor het toernooi begon was er een ten• dit een harnas. Bij dit harnas hoorde een helm toonstelling van de wapenschilden en de hel• die het hele hoofd bedekte. Door een smalle men. Zo kon iedereen zien wie er mee zou spleet keek de ridder naar buiten. doen aan de wedstrijd.

6 Als de wedstrijd begon blies de heraut op zijn grijs, omdat ik dit een hele mooie combinatie trompet en riep hij de naam van de ridder die vind. Dan wil ik mijn initialen (voorletters) het veld op reed. Omdat hij de familiewapens erin en twee emmers omdat dat op mijn ach• goed kende, kon hij precies zeggen wie er ternaam lijkt (Wemmers). (Ik had er ook een "verstopt" zat in het harnas. metaaldetector of een paar oude munten in Na het toernooi nam de heraut zijn wapen• kunnen tekenen, want dat is mijn hobby.) boek. Daarin tekende hij de familiewapens die Ook geef ik een paar vormen waarin je je hij gezien had na. Veel van deze wapenboe• wapen kunt tekenen. Natuurlijk kun je ook ken kun je nu nog bekijken in musea en zelf een vorm verzinnen. archieven. Als je zo'n boek doorbladert, zie je dat veel ridders een leeuw of een adelaar in hun wapen hadden. Daarmee lieten ze zien dat ze niet bang waren. Een ezel of een schaap zul je niet snel in een familiewapen tegenkomen! Ook zie je vaak een kruis, hier• 0- mee liet de ridder zien dat hij in God geloofde en dat Die hem zou helpen ,in de strijd. Verschillende vormen Na de Middeleeuwen vochten de ridders niet meer met zwaarden en speren want men Je kunt dit op papier tekenen, maar je kunt kreeg nieuwe wapens: pistolen en geweren. het ook op karton tekenen en daarna alle Ook hield men geen toernooien meer. stukjes uitknippen en die op een groot stuk Maar het familiewapen bleef bestaan. Een rid• karton plakken. der was er trots op en liet zijn wapen op de Als je alles op het grote karton geplakt hebt, muur van het kasteel of huis schilderen. Ver• knip je de vorm uit en heb je een echt karton• der werd het ook op zijn stempels gebruikt nen familiewapen! om brieven te verzegelen. Ook gingen rijke families die niet tot de rid• derstand behoorden de ridders na-apen en lie• ten ook een familiewapen maken.

Ze waren zo trots op hun familie dat ze het wapen op hun portret lieten schilderen. Hun zonen en dochters gebruikten dit wapen ook. En de zonen en dochters van hun zonen ook weer. Zo kon een familiewapen van vader op zoon bij een familie in gebruik blijven. Hon• derden jaren lang. Tot vandaag toe.

Ik wil ook een familiewapen!!! Volledig familiewapen Als je geen familiewapen hebt en dit toch graag wilt hebben, kun je dit natuurlijk zelf Als je je familiewapen gemaakt hebt. maak ontwerpen. Het is helemaal niet moeilijk. Let er dan even een kopie van en stuur die maar op! naar mij op. De mooiste wordt dan in een Je kunt bijvoorbeeld de beginletters van je volgend mededelingenblad geplaatst. naam er in verwerken (bij mij zou dat PW Mijn adres is: Pieter Wemmers. Buitendams zijn), of je verwerkt er het beroep van je vader 150. 3371 BN Hardinxveld-Giessendam. in, of je laat in je wapen iets van je hobby zien (Vergeet niet je naam en adres te vermelden.) ( een hengel of een skateboard). Veel succesermee, Om je te helpen zal ik "mijn familiewapen" laten zien. Ik wil de kleuren blauw, rood en Pieter Wemmers

7 CENEALOCIE A. Koorvaar

Reacties Vààr 1800 werd er door de gemeenten niets Het is verheugend om te constateren, dat het bijgehouden en was men aangewezen op de Mededelingenblad niet alleen wordt gelezen kerkelijke boeken. maar dat er ook wordt gereageerd op de Vanaf circa 1800 was men, in opdracht van de diverse oproepen. Franse bezetter, verpl icht een achternaam te Zo kregen we enkele reacties van leden die voeren. Toch waren er al veel families die bereid zijn mee te helpen met het invoeren reeds in 1500 of 1600 over een familienaam van genealogische gegevens in de computer beschikten. Het waren niet alleen de welge• Er zijn reeds contacten gelegd met Rike Dan• stelden, ook veel ambachtslieden hadden kers uit Hardinxveld-Giessendam en de heer reeds een achternaam aangenomen. Deze Rikkers uit Arke!' We hopen met deze uitbrei• achternamen hielden in veel gevallen verband ding van de capaciteit in de komende tijd een met het beroep dat in de familie uitgeoefend groot aantal gegevens te kunnen invoeren. werd of met de streek waar men woonachtig Peter de Jong, die hier al wat langer mee was. bezig is, heeft o.a. de familie Stam en de Bijvoorbeeld: 'Houweling' was vroeger een familie de Jong reeds ingevoerd. dorpje in de Biesbosch en 'van de Haar' een gehucht tussen Gorkum en Schelluinen. De touwbaan Zo heette een van mijn voorvaderen 'Abraham Volgens de gegevens in het boek "Hardinx• Visser', genoemd naar zijn beroep en woonde veld en de Riviervisserij" moeten er vroeger in De Werken tussen Sleeuwijk en Werkendam. twee touwslagerijen in Hardinxveld zijn Twee zoons van deze man woonden op een geweest. boot aan de waterkant, misschien een soort Van één is mij bekend dat die heeft gestaan woonschuit. Het gevolg van deze woonwijze op de plaats waar men nu nog het woonhuis was dat zij 'Van der Schuit' genoemd werden. met schuur, Rivierdijk 479-480, kan vinden. Lastiger wordt het zoeken als er geen vaste De eigenaar van deze touwbaan was de fami• familienaam bekend is en men gebruik maakt lie Bosman. van 'Patroniemen', dan is het gevaar aanwezig Indien er lezers zijn die meer weten over deze dat men vrij snel in een verkeerde familietak touwslagerijen en de stamboom van de fami• terechtkomt. lie Bosman zou ik dat graag vernemen. Hoe gaat de naamgeving bij een patroniem? Een voorbeeld: de grootvader heet 'Arie', de Familiegegevens in een vergeten hoekje vader 'Willem'en de zoon vaak weer 'Arie'. Steeds weer blijkt dat er bij een groot aantal Dan ontstaat de volgende naamgeving: Ariën mensen een stamboom of een gedeelte van Willemszoon en de vader Willem Ariëns. een stamboom zomaar ergens in de kast ligt. Er vonden veel verbasteringen plaats, wat het Vaak heeft men deze stukken van een familie• zoeken nog moeilijker maakt. lid ontvangen en deed er verder niets mee. Daarom zijn wij er in geïnteresseerd hoe uw Wij zouden het op prijs stellen als u aan ons familienaam is ontstaan. Indien u het weet, een kopie van dergelijke documenten ter vertel het ons dan. beschikking zou willen stellen; wij kunnen er misschien andere onderzoekers mee helpen. levensboom De meest uiteenlopende vragen komen bij de Familienaam vereniging binnen en wij zullen die dan ook Als u bent begonnen met het verzamelen van regelmatig publiceren. familiegegevens met de bedoeling een stam• Zo werd onlangs gevraagd naar de 'Levens• boom op te zetten, heeft u met het begin boom' die men vaak op het platteland boven waarschijnlijk niet zoveel moeite. Vanaf circa de deur van een woonhuis of boerderij aan• 1800 kan men in de gemeentearchieven alles treft. vinden, compleet met de akten die zijn opge• Vroeger (hoofdzakelijk voor 1900) bracht men maakt. bij de bouw van een huis of een boerderij de

8 'levensboom' boven de voordeur aan. Het Ambachtsheer zou, volgens overlevering, een symbool van Ondanks het feit dat wij op onze oproep vruchtbaarheid moeten zijn en niet alleen in betreffende de familie 'Ambachtsheer' geen het gezin maar ook bij het vee. reactie hebben ontvangen willen wij u toch Het gebruik stamt uit de Romeinse tijd. met een vraag confronteren. Wellicht weet iemand een antwoord. Buitendams 452 De vraag heeft betrekking op Teunis Teunisz. Wie beschikt er over een foto van het VrIJ• Hij was tweemaal gehuwd. staande huis Buitendams 452, en wil een Zijn eerste huwelijk was met 'Sijgje (Knelis) kopie afstaan aan de vereniging? Krijger' en zijn tweede huwelijk was met 'Ger• tje Brantwijk', weduwe van Arie Cornelis De Rokerij Blom. (periode 1690 - 1725) Tot na de Tweede Wereldoorlog was de Rokerij Hoeveel kinderen (naam en geboorte datum) niet alleen bekend vanwege de beroepen die zijn er uit deze twee huwelijken geboren? daar werden uitgeoefend maar ook stonden Wij beschikken al over veel gegevens van deze er diverse woningen. familie maar ze zijn nog niet compleet. Wie heeft daar nog foto'? of ansichtkaarten van?

TOEVAL? Arnold de Haan

Toen door onze verenIging in 1978 alle monumentwaardige panden in onze gemeen• te werden geïnventariseerd, werd achter Rivierdijk 230 dit pandje "ontdekt". Het was een voormalig vissershuisje in originele • helaas vervallen- staat. Het heeft er daarna dan ook niet lang meer gestaan, want in december 1979 werd het gesloopt. Het meest bijzondere element van dit huisje was een in de gevel aangebrachte tekst, of eigenlijk twee afzonderlijke teksten. Op de foto ziet u boven in de voorgevel vier grijze vierkantjes. Het zijn plavuizen waarvan het inschrift op bijgaande tekening te lezen is. Helaas verdwenen met het huisje ook deze bij• zondere gevelsteentjes in de puincontainer. Let u vooral op de onderste tekst, verdeeld over drie plavuizen, die luidt:

"0 NYDIG MENS WAT WILT GY NYDEN NYDEN IONYDiG MEN5WAT: mLT:GY DAT GOOT MY GEEFT DAT MOET GY LYDEN" I DAT.GOO Y:(jEEn AT:MOET ANNO 1782 'ANNO' GYLvoEN '178 L'

Dit aardige huisje zou al lang in het vergeet• Wie schetst mijn verbazing toen ik op pag. 68 boek zijn geraakt ware het niet dat ik onlangs van dit aardige werkje een foto tegenkwam een boekje onder ogen kreeg over de geschie• van een bovendorpel van een deur waarin uit• denis van het Brabantse plaatsje Aarle-RixteI1• gebeiteld een tekst die wel heel erg leek op

9 'Ievensbooml boven de voordeur aan. Het Ambachtsheer zou, volgens overleveringl een symbool van Ondanks het feit dat wij op onze oproep vruchtbaarheid moeten zijn en niet alleen in betreffende de familie IAmbachtsheerl geen het gezin maar ook bij het vee. reactie hebben ontvangen willen wij u toch Het gebruik stamt uit de Romeinse tijd. met een vraag confronteren. Wellicht weet iemand een antwoord. Buitendams 452 De vraag heeft betrekking op Teunis Teunisz. Wie beschikt er over een foto van het VrIJ• Hij was tweemaal gehuwd. staande huis Buitendams 452, en wil een Zijn eerste huwelijk was met 'Sijgje (Knelis) kopie afstaan aan de vereniging? Krijgerl en zijn tweede huwelijk was met IGer• tje Brantwijk'l weduwe van Arie Cornelis De Rokerij Blom. (periode 1690 - 1725) Tot na de Tweede Wereldoorlog was de Rokerij Hoeveel kinderen (naam en geboorte datum) niet alleen bekend vanwege de beroepen die zijn er uit deze twee huwelijken geboren? daar werden uitgeoefend maar ook stonden Wij beschikken al over veel gegevens van deze er diverse woningen. familie maar ze zijn nog niet compleet. Wie heeft daar nog foto's of ansichtkaarten van?

TOEVAL? Arnold de Haan

Toen door onze verenigIng in 1978 alle monumentwaardige panden in onze gemeen• te werden geïnventariseerdl werd achter Rivierdijk 230 dit pandje lIontdekC. Het was een voormalig vissershuisje in originele • helaas vervallen- staat. Het heeft er daarna dan ook niet lang meer gestaanl want in december 1979 werd het gesloopt. Het meest bijzondere element van dit huisje was een in de gevel aangebrachte tekstlof eigenlijk twee afzonderlijke teksten. Op de foto ziet u boven in de voorgevel vier grijze vierkantjes. Het zijn plavuizen waarvan het inschrift op bijgaande tekening te lezen is. Helaas verdwenen met het huisje ook deze bij• zondere gevelsteentjes in de puincontainer. Let u vooral op de onderste tekst verdeeld over drie plavuizen, die luidt:

ilO NYDIG MENS WAT WILT GY NYDEN DAT GOOT MY GEEFT DAT MOET GY LYDENII ANNO 1782

Dit aardige huisje zou al lang in het vergeet• Wie schetst mijn verbazing toen ik op pag. 68 boek zijn geraakt ware het niet dat ik onlangs van dit aardige werkje een foto tegenkwam een boekje onder ogen kreeg over de geschie• van een bovendorpel van een deur waarin uit• denis van het Brabantse plaatsje Aarle-RixteI1• gebeiteld een tekst die wel heel erg leek op

9 de tekst in de gevel van ons voormalige vis• Het hoeft geen betoog dat beide teksten sershuisje. opvallende overeenkomsten vertonen, Deze tekst luidt als volgt: Voor alle duidelijkheid "nyden" is afgeleid van "benijden" en kan hier gelezen worden in de "LAET HATERS HATE EN NYDERS NYDE betekenis van afgunstig. "Lyden" is aanvaar• WAT MY GODT GEEFT MOETE SY LYDE" den, vergelijk het gezegde "Je moet maar lij• ANNO 1714 den wat je overkomt". -~...--- -.-- -_ .. De vraag is nu; zijn beide teksten onafhanke• lijk van elkaar ontstaan of hebben ze een 'l?!4'"è#_,~_ t!H',·.:;l; r'-I_(1,,-,'l1")5 HAttTififitWifflt*Mem gemeenschappelijke basis waar lokale variaties .. '·~T MYGOO r~iW.1'MC.f:TESY LYDE I 7 \ 4- op zijn gemaakt? ;"('"..~:~~,' ~~···~';:;,;;;;ii..:~::=:~-::·'·'''~'''~·~"::'~--:~·=:··~'~'-'·#-.-~:~=""''''''~'.'<---''~''''''''''~'' Dat laatste lijkt vooralsnog de meest voor de hand liggende verklaring. In dat geval is te verwachten dat er meer vergelijkbare teksten op oude huizen in Nederland te vinden zou• den moeten zijn. Voor suggesties en/of aanvullingen houd ik mij aanbevolen. Oude deurstijl van de hoeve Ter Cuijlen uit 1714, Inmiddels is de deurstijl vervangen door een nieuwe met

hezelfde opschrift. J Jean Coenen, 1992, "Van Ricstelle tot Aarle-Rixtel",

10 OPEN MONUMENTENDAC IN HET TEI{EN VAN ··WATERu 9 september 2000

Arie C. Baardman Foto's: W.F. van de Bree-Ooms en M.J.A. de Haan

Toen wij, als bestuursleden van de Historische goede aarde en binnen de kortst mogelijke Vereniging, voor het eerst hoorden dat de tijd was de toestemming om het gemaal voor Open Monumentendag 2000 in het teken van het publiek open te stellen binnen. Tevens het water zou staan was de eerste reactie van werd toegezegd dat er ook medewerkers aan• het bestuur: "dat wordt een makkie want we wezig zouden zijn die eventuele vragen van hebben hier genoeg water". het publiek zouden beantwoorden. Bovendien Verschillende mogelijkheden werden bespro• zou er voor koffie en cake gezorgd worden. ken vanaf 'aandacht voor de visserij' tot een De Historische Vereniging is het 'Waterschap 'vlootschouw', uit te voeren met onze aak en van de Linge' en medewerkers dankbaar voor drijverschuit. de spontane medewerking. Uiteindelijk kwam een van de bestuursleden Er zijn die dag veel belangstellenden geweest, met het voorstel te onderzoeken of het moge• van jong tot oud. We hebben veel positieve lijk zou zijn het 'Lingegemaal' op monumen• reacties ontvangen. Het bestuurslid de heer A. tendag open te stellen voor het publiek. Koorevaar verzorgde in het gemaal een diale• Iedereen was enthousiast. Mevr. Kampman• zing over de Linge. Dat was werkelijk de moei• Timmer werd verzocht contact op te nemen te waard en dat bleek ook wel uit het grote met het 'Waterschap van de Linge' en ons aantal bezoekers dat tijdens zijn verhaal en het voorstel te bespreken. Het voorstel viel in tonen van de dia's aanwezig was.

11 Op het terrein van museum 'De Koperen Knop' construeerden twee bestuursleden van de Historische Vereniging, de heren Jan Dub• beldam en Jaap van Houwelingen, een 'water• loop' voor de jeugd. Deze waterloop bestond uit een gesloten buizenstelsel die aangesloten was op de 'wel'. Een zeer vernuftig systeem Drie tevreden kijkende bestuursleden van de H. V. ontworpen en uitgevoerd door de twee eer-

Veel belangstelling voor de techniek.

.••• 'm:: I.. ..:. nl. H:'1" ..•••••.• . ..•.. ,.••..•..••..•..••••• ~;~aal "Mr. Dr. G. Kol!

De heer Visser(rechts), medewerker van het waterschap, geeft uitleg

over de weg van het water

dergenoemde vernuftelingen. Het zou te ver voeren en te ingewikkeld zijn om de werking van het geheel hier te verwoorden. Daarom De heer Koorevaar vertelt. hebben we een paar foto's afgedrukt.

12 De gebruiksaanwijzing De jeugd in actie Waar blijft die bal nu? Het eindpunt.

Omdat het Linge gemaal tijdens de 'OPEN MONUMENTENDAG' in het middelpunt van de belangstelling stond leek het ons wel aardig om het artikel, over de indienststelling van het gemaal, uit de 'Tielsche cou• rant' van 3 november 1945 gedeeltelijk in het mededelingenblad op te nemen.

Plechtige indienststelling van het linge-gemaal Mr. Dr. G. Kolf

De grootste pompen ooit gemonteerd. De gemeenschappelijke boezem van ruim 73.000 h.a. eindelijk afdoende bemalen.

Er is, in de zware oorlogsjaren, die achter ons ge water te leiden naar de zee, een zorg zon• liggen, in alle stilte een groot werk tot stand der welke, heel westelijk Nederland zou ver• gebracht aan den Merwededijk onder Har• vallen tot een moeras, beseffen wij nauwelijks. dinxveld, daar waar een tiental kilometer Voor zoo ver wij grondeigenaren in een onzer beneden Gorinchem, de Linge, verlengd door tallooze polders zijn, betalen wij onze lasten, het kanaal van Steenenhoek, het overtollige klagen wel eens, dat het van 't jaar weer meer water, afkomstig van het langgerekte eiland, is dan het vorige, maar overigens beschouwen omvat door Waal en Rijn en Lek, zoo onge• wij het als een zaak, die van zelf spreekt, dat veer tot de lijn Noord-Zuid door Gorinchem, ons eigendom niet 'verzuipt', al ligt het nog afgeeft aan de rivier, Naar de plannen van zo diep beneden den spiegel der omringende wijlen Ir. P. H. V. Bongaerts, is er een gemaal wateren. Geen overheid is typischer Neder• gebouwd door het Waterschap van de Bene• landsch, zeldzamer in de overige wereld, dan den-Linge, in welk lichaam als in een 'staten• onze waterschappen en geen werkt er met bond' van waterschappen, alle besturen minder ophef; misschien omdat er geen min• samenwerken, wier landen op 'het kleine der misbaar, meer een zaak van zijn of niet rivierke' loozen beneden het Betuwe-pand van zijn van onze natie is. het groote nieuwe scheepvaart-kanaal, dat Toch heeft ook dit bestaan van zich in stilte Amsterdam binnenkort met de Waal zal ver• geven aan een klein stukje van een grootsche, binden. gezamenlijke taak, zijn hoogtepunten en zoo Ons land, zo heet het altijd, is ontworsteld aan een is er gepasseerd op j .1. Woensdag den de baren en dat is waar, in den letterlijksten 31 sten October, voor een ieder die deel heeft zin, maar dat die worsteling nog dagelijks aan de waterstaatszorg in het stuk van Gelder• wordt gestreden; dat een uitgebreid apparaat land en Zuid-Holland, wat wij in den aanhef van ambtenaren en bestuurders, die benoemd van dit verslag omschreven. of gekozen uit de ingelanden, voor een klein presentiegeld of een eere-ambts-salarisje, Vlaggen hebben er dien dag gewapperd van dagelijks hun zorgen wijden aan de taak, de drie forsche, vierkante schoorsteenen van gezegde 'baren' te doen blijven aan den bui• een monumentaal, modern, in fraaien geel• tenkant onzer dijken en duinen, het overtolli- grijzen steen opgemetseld gebouw, één met

13 dijk en schutsluis, dwars door het breede zeggen, moeten bouwen, want aan hoger• kanaal van Steenenhoek, het indrukwekkende hand was betreurenswaardig lang getreuzeld. front naar de rivier gekeerd en tegen tienen is Het was december 1939 geworden, eer aan daar ,van heinde en verre, een gezelschap de firma Stork te Hengelo de order voor de samengestroomd van waterstaats-autoriteiten, levering van een half millioen gulden aan van hooge provinciale dignitarissen, als men machinerieën kon worden gegeven. Die er zelden een bij elkander zal zien, tot en met opdracht moest gestand worden gedaan ook het recipieerende Bestuur, Lingestoel en ver• al brak in Mei '40 de oorlog uit en dat bou• eenigde vergadering, ruim 80 personen ver• wen, ondanks wanhopig makende belemme• gaderd waren in de tot een keurige gehoor• ringen van allerlei aard, is afschuwelijk duur zaal ingerichte ketel-ruimte van het afgedank• geweest. te stoomgemaal van 1863, dat er nog staat, Spreker verhaalde de moeilijkheden, die over• wat achteraf en armzalig, leeggesloopt en ont• wonnen zijn moeten worden door Directie en daan van schoorsteen en schepraderen. aannemers, het Hollands Aannemersbedrijf Zanen-Verstoep te 's-Gravenhage en Penn en Het was een illuster gehoor: de Minister van Bauduin te Dordt: stillegging, materiaalge• Openbare Werken en WederQpbouw, Dr. Ir. J. brek, weghalen van personeel en materiaal, A. Ringers, vergezeld van den Secretaris-Gene• ongemeen strenge winters en ten slotte direct raal van zijn Departement en den Directeur• oorlogsgevaar, beschieting uit de lucht, bom• Generaal van den Waterstaat, de Commissaris• men en als spannendste moment van al, de sen der Koningin van Gelderland en Zuid-Hol• angst, dat de terugtrekkende Duitschers hun land, het lid van de Gedeputeerde staten van wrok aan dit kostbare, bijna gereed gekomen Gelderland, de heer G.W.J. van Koeverden en object zouden koelen door moedwillige ver• tal van hoofd-ingenieurs-directeuren, hoofdin• nieling. Het is dan niet gebeurd. Net waren genieurs en ingenieurs van Rijks- en Provincia• de machines verscheept, toen Stork gebom• le Waterstaten, aannemers en bevriende bardeerd werd, het is allemaal ontzaggelijk besturen, zaten in de met vlaggen en groen moeilijk geweest, doch het gemaal staat er nu, versierde hal, Toen de Lingegraaf Mr. Dr. G. kan in dienst worden gesteld, maar ...heeft al Kolff, lid van de eerste Kamer der staten Gene• lang dienst gedaan en hoe, met welk een raal, oud-lid van de Staten van Gelderland, eere! oud-lid van de Linge-commissie en Kanton• Toen de Duitschers opzettelijk den Rijndijk bij rechter te Gorinchem, oprees achter den Elden hadden gebroken, eind november '44 katheder en het woord nam voor het uitspre• en spoedig geen baas meer waren over het ken eener uitvoerige rede. Spreker haalde de geweld, dat zij hadden ontketend, hebben geschiedenis op van het tot stand komen van Nederlandsche ingenieurs en de Nederland• dit machtige stuk werk, onder zo ongemeen sche bevolking, de ramp beperkt tot de bezwaarlijke omstandigheden, herinnerde Boven-Betuwe, maar de vloed moest worden daarbij aan de krakeelen over het Linge- regi• afgespuid en dat is tot de grootst mogelijke me, die eeuwen lang, de uitwaterende bestu• tevredenheid der autoriteiten van de Buiten• ren, Gelre en Holland hebben verdeeld, tot gewone Riviercorrespondentie, ook gebeurd onberekenbaar nadeel van den ingeland, over de Linge en door deze nieuwe, nog niet maar wees ook op de technische onmacht van eens opgeleverde installatie. Zij heeft in het den ouden tijd om een allen bevredigenden beneden-land den zeer critieken toestand toestand te scheppen, schetste hoe het gelei• bezworen. "Ons personeel", aldus riep de Lin• delijk beter was geworden in de 19de eeuw, gegraaf uit, "heeft toen een proefbemaling de boezem eindelijk in handen was gegeven gehouden, als nog nooit is vertoond. Bij het aan de belanghebbende zelve, wier tot steeds hooge water van voorjaar 1945, heeft men ruimer taak geroepen bestuur, na jaren onder• alleen maar krachtig kunnen spuien langs de handelens voor den oorlog, dan tenslotte tij• natuurlijke weg, want er was geen Diesel-olie dens de oorlog heeft kunnen; laat ons liever meer, noch kolen om de generatoren te sto-

14 ken en gelukkig zijn de gloednieuwe motoren TARIEF gespaard gebleven voor ruïneuze proeven met ~earresteerd hij KOJlinklijk Besluit van den 16 Junij 1833, brandstof, die er niet voor deugde". nl'. 32, -van te heffen SLUIS- en BRUG• Warmen dank bracht spreker aan allen die GELDEN op het KANAAL VAN STEENENHOEK. hebben medegewerkt om dit grootsch geheel tot stand te brengen. Vele autoriteiten en per• ~f"··~}1,Van alle'hetzij schepen'~n met halv.e vJlartuigen lading passerende, de sluizen,' aan hetzij elke met sluis, volle van vracht', elke sonen noemde hij met name. Met diepe wee• itJ.i:' scheepston zeven centen. . ~!:'~ètminder.dan htllv" lading, van elke' scheepston vijf en een moed herdacht hij den verdienstelijken ont• ;C:'l' halve cents, • , ledige of ongeladen vaartuigen, van elke scheepston drie en werper Ir. P. H. V. Bongaerts, die zijn werk niet een h4lve·cents, . voltooid heeft mogen zien; ook den eersten an veer- of mark\:-sçhuiten, opene vMrtuigen, aken, volks• . sehuiten of dergelijke kleine vaartuigen, aan elke sluis, in machinist, die van den winter, met twee draai• ééns vijftig centen. een koppel vloth0!1t van vier à vijf ellen breedte, aan èlke klare aggregaten, zoo krachtig en met zoo sluis, in ééns'eencn"guldèn en I'ijflig centen. ZuJJeDd~"bij nacbf of vóór zons op en D3 ZOOs oodergnng, voortreffelijk resultaat, heeft gewerkt. aan elke' diJr sluizen, warmeer met dezelve moet geschut; 'WordenJ het regt met de helft worden verhoogd. Aan elke brug, welke tot de doorvaart moet geopend worden Het artikel eindigt met de woorden: oI:\Ferschillig of een dan beide de balansen worden gehoogd; zal voor bruggelden worden betaald: Weet men in Nederland; neen, weet men over Van opene schuiten en kleine vaartuigen, beneden de zes à zeven de heele wereld, dat hier, in vollen oorlog, de ellen lang hoezeer mast en zeil voerende, in ééns vLji'centen: Vau grootere vaartuigen en schepen, zonder onderscheid, in ééns grootste pompen zijn gemonteerd, die ooit tien centen. zijn gebouwd? Zelfs die van de Zuiderzeewer• ~~b~i~t y~~ d= zons opgang en na zons ondergang, het ken zijn kleiner! "Een volk, dat leeft, bouwt Reglement bij Koninklijk Besluit aan zijn toekomst", zei de Lingegraaf. ;.8.19) L', P4. in ;ûjn geheel.

Sluis en brug op het kanaal van Steenenhoek gezien vanaf rivierzijde

15 WIE. WAT. WAAR?

Hieronder treft u enkele fotots aan uit het archief van onze vereniging. Wij willen graag weten wie deze personen zijn. Wanneer u een van deze personen herkent wilt u dat ons dan laten weten?

Reacties

Wij ontvingen weer enkele reacties op de rubriek tWIEt WAl WAAR?t uit het mededelin• genblad van juni 2000.

De heer van Dijk Srt liet ons weten dat de per• soon nr 1 met hoed, op de foto rechtsonder pag. 21t volgens hemt Freek Bakker (de vee• koper) is die later in de Oranjestraat woonde. Tevens dacht hij dat de persoon nr 2t met schuine pett een Heijkoop was die jarenlang in Binnendams gewoond heeft.

Mevrouw Van der Meijden-Kruizinga herkende ook enkele personen op deze foto. Volgens haar is de persoon nr 3t linksbovent Piet van tt Ho( nr 5 in het midden op de stoel Fop Trapman (geëmigreerd naar Canada), en de resterende personen nrs 1-2-4 zouden leden van de familie Bakkert aannemers uit Binnen• dams, kunnen zijn.

Mevrouw Vliegenthart-Pesselse uit St. Oeden• rode reageerde ook op dezelfde foto. Nr 4 is P. Pesselse, het is haar vadert zoon van Pesselse, caféhouder in Giessen-Oudekerk. Nr 5 is ook volgens haar Fop Trapman en nr 1 is veekoopman die in de Oranjestraat woonde.

16 CEMEENTE-VELDWACHTER DE HEER.

Samenvatting: Van G. de Heer uit Rotterdam ontvingen wij een korte levensbeschrijving van zijn grootvader G. de Nr 1 Freek Bakker Heer die vanaf mei 1907 tot augustus 1923 Nr 2 Heijkoop of aannemer Bakker gemeenteveldwachter was in Giessendam. Nr 3 Piet van 't Hof Nr 4 Piet Pesselse Nr 5 Fop Trapman

Op zaterdag 25 mei 1907 werd, volgens mededeling van de voorzitter van de Raad der gemeente Giessendam, G. de Heer, 37 jaar, Veldwachter in de gemeente Montfoort benoemd tot Gemeente-veldwachter in de gemeente Giessendam. Zaterdag 29 juni 1907 verhuisde het gezin naar Giessendam. Het gezin, (hij was getrouwd en had een aantal kinderen waarvan mijn vader J. M. de Heer de oudste was) ging wonen in de woning achter het toenmalige gemeentehuis onder aan de Dam te Giessendam. Omstreeks 1910 was het een armoedige tijd in Nederland waarin dronkenschap, landlope• rij en bedelarij nog voorkwam. Hij vertelde mij jaren later dat men het daar druk mee had. Arrestanten moest hij, soms met de trein, RECTIFICATIE naar Dordrecht brengen. In 1914 ontstond er een conflict tussen de kerkenraad van de Ned. Herv. Gemeente Giessendam-Neder-Hardinx• Volgens de heer P. den Breejen is de oude veld met de toenmalige Burgemeester van heer met baard op de foto, rechts boven op Giessendam, tevens lidmaat van de Hervorm• pag. 21, Huibert Teunis Swets. Hij was kerk• de Gemeente. Een aan hem verzonden brief voogd van 1872 tot 1914. liet hij terugbezorgen, zonder deze te openen; Verder merkt hij op dat het afgebeelde huis de brief had bezorgd moeten worden door de op pag. 25 (artikel over Rijka de Geus) niet de koster die hem op zijn beurt aan de veldwach• woning van de oude schoolmeester Jan de ter had gegeven, menend dat de brief wel op Geus is maar van het hoofd van de openbare de juiste plaats terechtkwam, hetgeen ook school in Giessendam. gebeurde. De kwestie liep hoog op en uitein• delijk betuigde de Burgemeester zijn spijt. Hartelijk dank voor uw reacties. Veldwachter De Heer zou daar meer van

17 UIT ONS ARCHIEF Arie C. Baardman horen! Meerdere conflicten volgden, er was Ondanks het feit dat er in 1886 nog geen beeld• veel overlast van de cafés nabij de Dam en de schermen bestonden vond de redactie van de veldwachter hield zich veel op bij de kerk. Bij 'MERWEBODE' het blijkbaar noodzakelijk om een stemming had de Burgemeester iemand toch voorzichtig met de ogen om te gaan. onbevoegd uit het stemlokaal gezet, deze diende een klacht in en de veldwachter moest Zeven geboden om het gezicht te bewaren daarvan op last een proces-verbaal opmaken 1e Als de oogen bij het werken pijn doen of en de Burgemeester zou voor dat feit zijn ver• als er vlekjes voor schemeren of het zien oordeeld. onduidelijk wordt, laat ze dan rusten, van Donderdag 11 mei 1922 was veldwachter De het werk afgewend. Na volkomen rust voor Heer 25 jaar in overheidsdienst. een oogenblik, moogt ge het werk hervat• In 1923 solliciteerde De Heer naar de vacante ten, maar zoodra de oogen weer vermoeid plaats van gemeenteveldwachter in de worden moet gij ophouden. gemeente Ottoland waar hij op donderdag 23 2e Let er op dat er licht genoeg is en dat het augustus 1923 werd aangesteld en was geko• behoorlijk op het werk valt, het best is van zen uit 87 sollicitanten. bovenaf of van de linkerzijde. Dit werd tevens zijn laatst~ standplaats en 3e Als gij zwakke oogen hebt, lees dan nooit dinsdag 11 mei 1937 ging hij na een veertig in een tramway of spoorwegwaggon. jarig dienstverband met pensioen en kreeg de 4e Lees nooit liggend. Zwakheid van gezicht is Bronzen medaille verbonden aan de Orde van niet zelden toe te schrijven aan de verderfe• Oranje-Nassau. Hij bleef actief en was o.a. lijke gewoonte van in bed te lezen. correspondent voor streekbladen enz. In se Lees niet veel gedurende uw herstelling 'Rondom de Giessen' van vrijdag 15 decem• van eene ziekte. ber 1945 werd een stuk geschreven 'Het Gou• 6e De algemeene gezondheid moet door goe• den feest van een veldwachter', waarschijnlijk den kost, genoeg slaap, frissche lucht, geschreven door de uitgever/redacteur F. G. lichaamsbeweging, gezonde uitspanningen de Ruiter. (welke krant in mijn bezit is) en eene geregelde bepaling der werkuren Na het einde van de oorlog in 1945 werd hij bewaard worden. o.a. lid van de (nood?) gemeenteraad, waar• 7e Neem een behoorlijken tijd tot slapen. schijnlijk van de gemeente Ottoland. Wie veel leest heeft vooral behoefte aan Hij is op 6 augustus 1962 te Ottoland overle• een niet te korten slaap. den en aldaar begraven, zijn echtgenote was reeds op 15 september 1953 in het gemeen• De leeftijd van een kanon in 1886 teziekenhuis te Dordrecht overleden en werd Wil men weten hoe lang een kanon dienst kan ook in Ottoland begraven. Van het gezin leeft, doen? ... Twaalf seconden! ... nu ( in 2000) nog een dochter "Onmogelijk", roept men uit. Welnu, de kogel blijft er gedurende het schot één twee hon• G. de Heer derd vijftigste deel van een seconde in, en daar een kanon van het beste metaal na 3000 schoten versleten is, duurt zijn wezenlijke dienst maar twaalf seconden.

Hoe sommige spreekwoorden ontstaan zijn 'Hij is om zeep: Een gezegde afkomstig van de kruistochten. Jeruzalem was in de middel• eeuwen vermaard om de daar vervaardigde harde zeep. Kruisvaarders, die terugkwamen, brachten dan ook meestal daarvan iets mee. Maar naardien zoo vele kruisvaarders nooit terugkwamen, ging men zeggen: "hij is om

18 zeep", in den zin van: hij is weg, hij is dood. Zondag, eiken dag een paar uur vrij geven 'De weg van mijl op zevenen'. Dit is eene ver• om te eten en te rusten, gedurende welken bastering van: 'De weg van Meijel op Seven• tijd de winkel gesloten wordt, zooals dit b.V. um'. het geval is in de bekende zaak van den heer Meijel en Sevenum zijn twee Limburgsche Beausar te Amsterdam. dorpen. Om het bochtige van den, deze dor• Het onderwerp, hier besproken, verdient pen, verbindenden weg, werd 'de weg van meer, algemeen de aandacht. Niet alleen in Meijel op Sevenum' een gezegde dat aan• Engeland hebben de beoefenaars der gezond• duidde een omslachtige weg. heidsleer er meermalen op gewezen, dat het 'Hij is op de fleseh: In de 16e eeuw was in Italië onafgebroken staan gedurende vele uren het glasfabrikaat tot een hoogen graad van nadeelig voor het lichaam is. Doch nergens is ontwikkeling gekomen. Maar, vooral door de tegenstand tegen dit misbruiken van den toedoen van den Minister Colbert, geraakte medemensch krachtiger dan bij onze overzee• dat fabrikaat ook in Frankrijk tot grooten sche buren. Daar ontstond zelfs eene vereni• bloei ... in die mate dat de Italiaansche nijver• ging van dames, die zich verbonden niet te heid er onder ging lijden en menige Italiaan• koopen in winkels, waar aan de vrouwelijke sche fabriek, die vroeger fijnere zaken ver• bedienden de gelegenheid tot zitten wordt vaardigde, zich, om niet geheel te verkwijnen, onthouden. aan het flesschenmaken moest zetten. Zoo Ongetwijfeld getuigt de maatschappij in kwam de uitdrukking in gebruik: 'Hij is op de menig opzicht van veel minder menschlie• flesch gekomen, hij is op de flesch geraakt',of vendheid, dan, zonder nadeel voor de belan• eenvoudig: 'hij is op de fleseh: .. ter aanduiding gen der patroons mogelijk is. Het is nu een• van achteruitgang of verval. Bedenkt men maal zoo dat men van een mensch zeer veel hierbij dat 'flesch' in het Italiaansch is 'fiasco', vordert, niet bedenkende wat het hem moet dan is tegelijk de spreekwijze verklaard; 'fiasco kosten. Hoeveel zwakke individuen zijn niet maken', voor niet slagen. dood of ziek gemarteld, door de wijze waarop men hen genoodzaakt heeft te werken, terwijl Statistiek 1886 (Dertigers opgelet!) zij zonder schade voor hun gezondheid den• De statistiek geeft aan dat voor vrouwen de zelfden arbeid hadden kunnen verrichten, kans om nog te huwen voor 34-jarige onge• indien de werkgever de zorg voor het welzijn huwde vrouwen is 0,5044 en voor eene 35• zijner ondergeschikten als zijn eersten plicht jarige 0,4589, dus beneden de helft. Het had beschouwd. oude-vrijsterstijdperk begint dus tusschen den En dat dit laatste zoo weinig geschiedt, is 34- en 35-jarigen leeftijd. Wiskundig zuiver geenzins een bewijs van buitengewone wreed• berekend, vangt dat tijdperk aan op 34 jaar heid der werkgevers. Veeleer van hun onna• en twee weken. denkendheid. Daar bestaan geen absoluter wetten dan die door de gewoonte gesteld. Een goed voorbeeld Bijna ieder is zonder het zelf te weten een In het 'Evangelisch Zondagsblad' van 9 Mei slaaf der traditie, een kind van de sleur. Wat (1886) leest men het volgende: algemeen gedaan wordt, wat in den loop der Een uitstekend plan is het van Sir John Lub• jaren regel geworden is, onderwerpt men bock, om ontwerpen in te dienen tot regeling hoogst zelden aan critiek. der arbeidsuren voor jongelieden beneden 19 Komt er een onafhankelijke geest vrijpostig en jaar, dat zij niet meer dan 12 uren daags nadenkend genoeg om naar den redelijken mogen staan. Vooral bij de kleine winkeliers grond van eenen of anderen maatschappeIij• in de voorsteden vindt het veel tegenstand. ken regel te vragen, hij vindt zeer moeilijk Doch de toestand van deze blanke slaven en gehoor. slavinnen verdient verbetering in Engeland en Waarom b.V. zijn in ons land de magazijnen elders. Ook ten onzent. Niet alle winkeliers den geheel en dag, van 's morgens tot zijn zoo vrijgevig, dat zij, behalve den vrijen 's avonds laat, geopend? Niet alleen die winkels

19 waar zaken verkocht worden, welke elk oogen• voor het publiek buiten een paar plaatsen blik eensklaps onontbeerlijk kunnen zijn, maar meer beschikbaar te laten. Dergelijke voor• ook andere, waar men inkoopen doet, die beelden van onnoodige menschenkwelling men zo goed, op 't zelfde oogenblik nodig zijn legio. Het is niet overbodig er nu en dan heeft? Zouden er iets minder manufacturen eens op te wijzen. verkocht worden, indien al de winkeliers van onze stad het voorbeeld van den heer Beausar Een personeelsadvertentie volgden, die zijn magazijnen in de Hoogstraat Een Amerikaansch blad bevat de volgende eiken avond -van halfzes tot zeven uur geslo• advertentie: "Er wordt een redacteur voor een ten houdt? Het is duidelijk, door een dergelij• veel- gelezen blad gezocht. ken maatregel zou niemand schade lijden. De man moet zijn vak verstaan maar ook kun• Integendeel. Het publiek wetende dat het op nen kibbelen, duelleeren, ranselen, voor dien• zekere uren geen inkoopen van verschillenden der spelen en geld in ontvangst nemen. Hij aard kan doen, zou niet de geringste moeilijk• moet uitmuntend de kunst kennen om onbe• heid ondervinden. De patroons zouden hun schofte kerels te woord te staan en bij concer• personeel de rust kunnen verschaffen, die het ten en bals uiterst voorkomend tegen de zoo zeer noodig heeft en d~ winkelbedienden dames zijn. Leden van liedertafels en liefbeb• zouden zich verheugen in een blijk van mens• berij-tooneelen, gymnasten, joden, heidenen, lievendheid, tengevolgen waar van hun werk• protestanten, katholieken, moeten hem allen kracht zeker grooter zou worden. Wij weten machtig graag kunnen lijden en hij moet niet hoeveel duizenden personen, in het 'Ev. overal haantje den voorste spelen. De krant Zondagsblad 'blanke slaven en slavinnen' die hij maakt moet nooit op de post verloren genoemd, in onze stad dienst doen. Hun getal kunnen gaan en boosaardige concurrenten is groot. Maar wel is het ons bekend dat zeer moeten er niets op kunnen aanmerken; de velen dier afhankelijken een menschwaardiger grillen en nukken onder vijftigduizend lezers lot kon worden bezorgd, terwijl het der maat• moet de redacteur zoozeer weten te voldoen, schappij of den bij den arbeid dier slaven en dat allen hun abonnementsgeld vooruit beta• slavinnen betrokken personen, niet de len. geringste opofferingen zou kosten. Doch de Er wordt dus iemand verlangd die koud en gewoonte heerscht en deze tyran laat niet met warm tegelijk kan zijn, die met de honden kan zich spotten. Men herinnert zich hoe reeds blaffen en met de hazen om het hardst loop• meermalen er over gesproken is, om de win• en. Hij moet de vlooien kunnen hooren hoes• kels in de Kalverstraat vroeger dan tien uur ten en het gras groeien .. des avonds te doen sluiten, doch bij gebrek De man die aan al die vereischten voldoet, zal aan overeenstemming der belanghebbenden een schitterend salaris ontvangen." is het niet gelukt zulk een maatregel in het belang van het winkelpersoneel, toe te pas• sen. Daar is zeer veel te doen, ten einde ons maat• schappelijk leven iets meer in overeenstem• ming te brengen met de belangen der arbei• dende klassen. De oogen zullen zich langza• merhand openen. Zoo zal b.v. het publiek zelf, gelooven wij, nog wel eens optreden als pleit• bezorger van het personeel der A. O. M. Of is het -niet een onaangename gedachte voor ieder, die, om zich niet te vermoeien, van dit gemakkelijk vervoermiddel gebruik maakt, te weten dat koetsier en conducteur vijftien uur per dag op hun beenen moeten staan, om

20 OPROEPEN

Het bestuur van de Historische Vereniging is BIEKE'S LEVENSLIED op zoek naar boeken geschreven door C. DE WEG DER KLEINE MENSEN Baardman en P. A de Rover. (Ruig Volk - Ontwakend Volk - Bevrijd Volk). Deze schrijvers zijn van belang geweest voor DURF veel inwoners van Hardinxveld-Giessendam. LAURA, WIL JE VAREN De Historische Vereniging zou graag vanwege (Wim de kleine Schipper) de historische waarde van deze boeken haar MARTHA bibliotheek willen aanvullen. HET SPOOK IN 't KROT De zoekactie heeft wat de boeken geschreven DIRK, DE STRUIKROVER door C. Baardman betreft een bevredigend DOOR DONKER EN DOOD resultaat opgeleverd. Veel romans van C. IN NACHT EN STORMGETIj Baardman zijn nu in het bezit van de vereni• SCHIPPERSTRAGIEK ging. DE DOMINEE EN DE DRIE VROUWEN Met het binnenkomen van de boeken geschre• SlEM DE MUG ALS SPEURDER ven door P. A. de Rover gaat het niet zo vlot DE WONDERE TOCHT daarom ons verzoek: kijk uw boekenkast CALVIJN nog eens goed na. misschien... EEN VRESELIJKE AVOND EN TOCH . Over C. Baardman is in onze reeks een publi• DE MOEDER DES VADERLANDS catie verschenen. Om de schrijver P.A. de ICK SAL GEDENCKEN Rover aan u voor te stellen hebben wij een ADjAI EN DE BLANKE ROVERS interview met hem, dat verschenen is in het LANGS STEILE PADEN blad 'Moeder' van juni 1959, in ons blad OP JACHT NAAR BOEVEN EN MEERKOET afgedrukt. (Vervolg van 'Rovers op de rivier') Wanneer u een van de boeken geschreven DE BOLLE BRIES, DEEL 2. door deze schrijvers wilt afstaan, kunt u con• DE WONDERBRON tact opnemen met het secretariaat. DE GOUDEN DORPEL De titels van de boeken die we nog niet heb• LUISTER WE GAAN VERTELLEN ben zijn: ER WAS EENS . Van C. Baardman: HET LICHTENDE FEEST NAAR BETHLEHEMS STAL DEFILÉ DER OVERBODIGEN ALS ALLE LICHTEN BRANDEN HERMAN WEET HET BETER DE KRUISVLAG IN TOP BOEREN BLOED DE LAATSTE RONDE ZEVENTIG MAAL ZEVENMAAL FERME JONGENS OM DE KRIBBE VAN BETHLEHEM De nog niet-aanwezige titels van boeken van 0' ORANJEBLOEM P.A. de Rover zijn: MARTIENTjES VERLANGEN WATER EN WIND WERKBOEK BEHORENDE BIJ 'DE STRIJDENDE KERK'. DE KERK OP MARS (Zendingsgeschiedenis) GOTTES SPUR IST UBERALL DE WEG (Wekboekje bij 'Naar 't Heilig Blad'), DEEL 2 HET WERK DER EEUWEN DEEL 2. WOLKEN EN ZON EEN WONDERLIJKE REDDING IN DONKERE STORM NACHT KERSTFEESTIN DE ROEF jANTINA VAN DE TURFSCHUIT

21 DE MAN DIE ZICHZELF EEN ZEVEN CEEFT

De jeugd kende zijn stem Voor de oorlog was P A. de Rover een beken• de figuur bij de Nederlandse jeugd. Hij redi• geerde een kinderblad en had zijn duizenden jonge lezers verenigd in de 'Lenteleven-club', ze droegen een eigen clubspeldje. En iedere woensdagmiddag werd er toen een kinderuur• tje gehouden voor de N.C.R.V., dan zat ik zelf ook altijd met mijn oor tegen de eigenge• maakte luidspreker van mijn vader en herken• de onmiddellijk zijn stem. Want die kinderuur• tjes werden heel dikwijls door hem verzorgd. Ze bestonden uit een vertelling uit de bijbel, wat zang en een vrij verhaal. leder kind wist toen, dat pa de Rover, zoals we hem noemden, in een huis woonde, dat het Roversnest heette en dat in Wageningen stond. Zo heet zijn huis nu nog en het staat nog steeds in dezelfde stad. In die tijd reed hij eens in Friesland met zijn motor over een bruggetje. Er stonden een De heer De Rover in zijn studeerkamer, terwijl hij over zijn werk paar boerenjongens met melkbussen. Hij bot• vertelt. ste bijna tegen zo'n bus en lachte: "Friesland is een goed land, je zou er letterlijk in de "Och, wat valt er eigenlijk te vertellen, als je melk terechtkomen." verhalen schrijft, waarvoor je jezelf, als je cij• Waarop een van de jongens riep: "U bent fers zou kunnen geven, een zeven geeft," meneer De Rover." Hij vroeg verbaasd: "Hoe sprak de heer P. A. de Rover met een lichte weet je dat, ik ben hier nog nooit geweest!" glimlach, maar in zijn ogen lag iets van een De jongen antwoordde: "Ik hoor het aan uw liefkozing, toen hij naar het forse boek 'De stem voor de radio." Het kinderblad sneuvel• kerk op mars' keek, dat pas was verschenen de in 1940 en de stem van De Rover klinkt en waaraan hij vijf jaar lang stug en verbeten niet meer vanuit de luidspreker in onze huis• iedere minuut van zijn vrije tijd had besteed, kamers. Onze jongens kennen hem nog alleen voordat hij het manuscript naar een uitgever van naam, omdat hij zulke spannende jon• durfde sturen. gensboeken heeft geschreven over avonturen Ik zat tegenover hem in zijn studeerkamer en op en om onze grote rivieren, zoals b.v. zelden heb ik een vertrek gezien, dat deze 'Rovers op de rivie(. Hij heeft namelijk als naam zoo zeer verdiende. Behalve het glas-in• jongen het hart van de Merwede horen bon• loodraam en de deur bestonden de wanden zen en zijn vader en grootvader waren schip• uit boeken, nieuwe en oude, plastic banden pers op de wilde vaart. En al is hijzelf geen en kalfsleren, vrolijk gele en somber bruine. schipper geworden, hun drang naar vrijheid Verder was er natuurlijk een donker eikenhou• en zelfstandigheid heeft hij geërfd. De heer ten bureau met een stoel. Daaraan had hij vijf De Rover schrijft namelijk zelden een boek op jaar lang minutieus met een potlood ieder let• verzoek of in opdracht, vrijwel altijd uit vrije tertje op het blanke papier gecalligrafeerd, wil en pas als het helemaal klaar is, zoekt hij wikkend en wegend, wat het juiste woord zou er een uitgever voor. Na de oorlog hebben zijn. Op het lage tafeltje voor het raam stond wij ouderen deze auteur pas leren kennen, zijn schrijfmachine, waarop hij al die keurig omdat hij de laatste jaren veel populair-weten• geschreven vellen had over getypt in de zo schappelijk werk heeft geschreven in een zeer veel zakelijker aandoende drukletters. prettige vorm, n.1. als voorlees-vertelboeken.

22 Meer dan tweehonderd bronnen heel weinigen weten, dat de Ambonezen het Het is allemaal met de kinderuurtjes voor de leeuwenaandeel hebben gehad in de zending radio begonnen. De bijbelvertellingen van in Indonesië en op Nieuw-Guinea," tien minuten voor de microfoon waren de Ook dat wist ik toen niet. Maar nu wel, want stoot voor het schrijven van het bijbels vertel• ik heb zijn boek gelezen en ik kan u allemaal boek 'Naar het heilig blad'. Toen dat klaar aanraden dat ook te doen. Het is boeiend was, kwam De heer De Rover tot de ontdek• geschreven, men leest het voor zijn plezier. king, dat zijn werk niet af was en dat na de Eigenlijk is het bedoeld voor de hoogste klas• bijbelse geschiedenis de geschiedenis van de sen van de lagere school en de jeugd die, een kerk doorgaat. Daarmee was 'De strijdende paar jaar ouder is dan de lagere-schoolleerlin• Kerk' geboren. En aangezien kerk- en zen• gen. De onderwijzers kunnen het voorlezen en dingsgeschiedenis nu eenmaal in één adem de vertelling aanvullen met de aantekeningen behoren te worden genoemd, moest om de die onder ieder verhaal staan en die een schat cyclus vol te maken 'De kerk op mars' wel vol• aan gegevens bevatten, waaraan zelfs predi• gen. Twee-en-zestig vertellingen staan er in dit kanten en studenten in de theologie veel zuI• laatste boek: het begint met de apostelen, het len hebben. eindigt met Billy Graham. Tussendie eerste en Maar het verdient een veel bredere belang• die laatste vertelling liggen ergens de geschie• stelling. Eigenlijk mag het in geen enkel gezin denissen die men ons op school vertelde: over en geen enkele bibliotheek van een christelij• de zending in ons eigen land door Willibrord ke vereniging ontbreken. U kunt er uit voorle• en Bonifacius, de zending in Indonesië, Suri• zen in uw gezin - de grotere kinderen zullen er name en de Nederlandse Antillen. Om 'De liever zelf in willen snuffelen - op de vrouwen• Kerk op mars' te kunnen schrijven, heeft de vereniging, de mannenvereniging, het is een heer De Rover alles wat los en vast is aan boe• ideale bron voor jeugdverenigingen, uit de ken over de zending na moeten snuffelen en aantekeningen, alle met bronvermelding, is dat waren er meer dan tweehonderd. Hij kocht de ene inleiding na de andere te maken. ze, leende ze uit bibliotheken, scharrelde ze op "De geschiedenis van de zending is geen zoe• in boekenstalletjes en bij vrienden, Vooral telijk, romantisch, vroom verhaaltje," zei de Oegstgeest (Nederlands Zendingsgenootschap), auteur er zelf van, "ze is hard, vol gevaar, Baarn (Gereformeerd Zendingscentrum) en moord, mishandeling, honger en lijden. Daar• Zeist (de Broedergemeente) hebben hem van heb ik in mijn boek willen getuigen, van geholpen, waarmee ze maar konden. het geloof en de liefde, die de zendelingen "Je krijgt er zo langzamerhand een neus voor," hebben gedreven, van Gods genade en trouw, lachte hij, "ik had met mijn vorige boeken al van de vele wonderen die er gebeurden, maar heel wat ervaringen opgedaan, vooral met ook van het leed dat Gods kinderen niet 'De strijdende Kerk', de kerkgeschiedenis is bespaard is gebleven, ondanks hun geloof, een erg uitgebreid terrein. Maar het is leuk hun idealen, vertrouwen en offerbereidheid." werk, veel boeiender dan het schrijven van Even streelden zijn handen over het boek, dat een roman, je doet voor jezelf zulke aardige hem zo na aan het hart ligt, na die vijf jaar ontdekkingen. Wist u b.v. dat Bonifacius een hard werken. Zelf geeft hij er zich maar een vriendin had, een zuster in Christus? Ze was zeven voor, maar professor dr. J. H. Bavinck abdis van het klooster Bisschopsheim en de vond het goed genoeg om er een voorwoord vriendin van de echtgenote van Karel de in te schrijven en daar is bij toch wel een beet• Grote. Ze was de enige vrouw die wel eens bij je trots op. hem in het klooster te Fulda mocht komen en ze is daar naast hem begraven," Toch altijd een man in huis Ik wist het niet. Wie weet er in ons land iets Toen kwam mevrouw De Rover binnen met over de zending? "Ik heb ook veel aandacht koffie en een heerlijke versnapering. Ze ging besteed aan de zending door de inlanders even gezellig bij ons zitten. "De jeugd redt zelf. Kagawa kent iedereen natuurlijk. Maar zich beneden wel een poosje," lachte ze.

23 Het echtpaar De Rover heeft vier kinderen, voor 'De kerk op mars'?" vroeg ik. tussen de twintig en de dertig, en ze zijn alle "Ja, het wordt in het Duits vertaald en waar• vier nog thuis. schijnlijk nog in enkele andere talen," ant• "Een man, die zo veel geschreven heeft, en woordde de heer De Rover. dat nog wel na zijn werk op school (de heer Intussen is hij al weer aan ander werk bezig. De Rover is leraar aan de christelijke ulo te Een jongensboek ligt al lang op voltooiing te Wageningen) zal wel niet vaak gezellig bij u wachten. Een uitgever in Amerika heeft zitten," merkte ik op. gevraagd een boek voor hem te schrijven. "Nee," lachte ze, "hij werkt het best alleen. Dat Mijnt oog gleed langs de rij banden, die al wist ik al, voordat we trouwden, hoor. Maar ik verschenen zijn: reisverhalen, historische heb toch altijd een man in huis en er is vertier romans, kinderboeken, een romannetje voor genoeg met de kinderen. Op zijn tijd heb je jonge meisjes, een verhaal over het leven van natuurlijk wel een beetje geduld nodig." een bij (mijn beste kinderboek, zegt de auteur "En wat zelfverloochening," vulde ik aan. er zelf van), populair wetenschappelijke boe• "Zo is het," glimlachte haar man warm. "Ze ken. Iemand heeft hem eens terecht een veel• laat mij altijd rustig mijn gang gaan. Soms zijdig auteur genoemd. komt ze bij me zitten, dan v~lt er geen enkel "U zult nog wel heel wat avonden alleen moe• woord. Maar ze heeft meestal werk genoeg ten zitten," zei ik tegen mevrouw De Rover. 's avonds, vier kinderen, een man en een "Ja," lachte ze," en dat alles voor een zeven." groot huis, daar komt heel wat voor kijken." "Maar een zeven met een voorwoord van een Ik keek naar haar rustig, vriendelijk gezicht. In professor," schertste ik. een van zijn romans laat haar man iemand De heer en mevrouw De Rover keken elkaar zeggen: de ideale vrouw moet zijn: meisje, even aan, uit hun ogen sprak een wereldwijd vrouwen moeder, en daarbij heeft hij stellig begrip. aan zijn eigen vrouw gedacht. "Is er in het buitenland ook belangstelling Tjits Veenstra

EEN SPITFIRE WORDT VERMIST Bert de Jong

landse vaar-, vlieg- en landwegen te zuiveren van alles wat maar op de vijand lijkt. Treinen worden met welgemikte salvo's van de boord• mitrailleurs tot stoppen gedwongen. Een linke job overigens want als je te dichtbij zit en de ketel explodeert vlieg je met je kist door de rondvliegende onderdelen en brokstukken. Ook schepen zijn niet veilig. Alles wat vaart wordt tot materiaal van de Duitsers gerekend en dus als het enigszins mogelijk is naar de Het is 16 september 1944. Op de vliegbasis kelder gejaagd. Op de wegen is het opvallend Bradweli Bay in het Engelse Essex is het een stil. Als er een auto of vrachtauto verschijnt, drukte van belang. Zojuist is bekend gemaakt wordt deze onherroepelijk aangevallen. Zelfs dat morgen de operatie 'Market Garden' zal paard en wagen zijn niet veilig. beginnen. Deze grote luchtlandingsoperatie heeft heel wat voorbereiding gekost. De jon• Ook vandaag staan er weer enige miSSies gens van het 611 e Squadron zijn al vaak gepland voor de piloten van 611 Squadron. boven Holland in de weer geweest. Dagelijks Ze zijn pas sinds 30 augustus op dit vliegveld. worden er missies gevlogen om de Neder- Ze vliegen met de inmiddels beroemde Spitfi-

24 re jachtvliegtuigen. De mannen van de B• gen. Het schoonvegen van alle wegen. Bij flight liggen te lezen of spelen een potje Clacton-on-Sea passeren ze de Engelse kust en kaart. Zij hoeven pas rond het middaguur de vliegen verder over de Noordzee richting Hol• lucht in. De 22-jarige flight lieutenant Lee land. De bedoeling is om via Rotterdam rich• King speelt met zijn hond. Het beest krijgt ting Gorinchem en daarvandaan naar Utrecht maar geen genoeg van zijn baasje. Straks te vliegen. Vanaf Utrecht weer terug richting vliegt zijn baas weer weg en hij moet maar Engeland. Bij Rotterdam dienen ze de "Flak", wachten tot hij weer terug komt. dat is de Duitse luchtafweer, te ontwijken. Op de Maas en de Noord wordt enige scheep• Om 11.30 uur komt de A-flight terug. Ieder• vaart waargenomen. De vluchtleider geeft een springt overeind. Ze zoeken met toege• bevel om aan te vallen. De afspraak is om de knepen ogen de horizon af. Ja! In het oosten leider te volgen. Mocht je geraakt worden dan naderen enkele stippen. Al snel wordt er hard• probeer je op eigen gelegenheid terug te op geteld. Een, twee, drie, vier. Wat maar keren naar de basis. Nadat de schepen aange• vier? Zouden er weer een paar jongens achter• vallen zijn, wordt de vlucht volgens planning gebleven zijn? Nee, toch niet, vijf, zes, zeven. vervolgd. Nu is het duidelijk te zien. Zeven Spitfires naderen het veld. Na een lage vlucht over het veld draaien ze één voor één in de richting van de baan voor de landing. Nummer zeven maakt als hij passeert een zogenaamde over• winningsrol. Nadat ook hij voor de baan gedraaid is, zet hij als laatste zijn kist aan de grond. Nog steeds turen de mannen in de verte. Er zijn vanmorgen acht kisten vertrok• ken. Er moet dus nog een kist binnenkomen. Ondertussen: Als na een kwartier nog niets te zien is, gaan In Hardinxveld-Giessendam staat al enkele de meesten weer aan de slag. Weer één die dagen op de Rivierdijk een klein konvooi van niet terugkeert. Maar 's middags wordt er de Wehrmacht. Men zal vandaag vertrekken gebeld. De achtste Spitfire is op een ander richting Gorinchem. Om even over tweeën vliegveld geland met motorpech. Gelukkig. krijgt men het vertreksein. De auto's en karren maken zich gereed voor vertrek. Het zal wel 12.15 uur: weer een gevaarlijk ritje worden. De Geallieer• Lee King stapt in zijn Spitfire. Geholpen door den zijn de laatste week flink aan het vliegen zijn vaste groundcrew gespt hij zich vast. Dan en alles wat beweegt vormt een doelwit. Hier nemen ze de laatste gegevens over de staat op de Rivierdijk staan ze nog betrekkelijk vei• van het vliegtuig door. Alles is o.k. voor de lig onder de bomen. Maar straks eenmaal op vlucht. Lee is nummer drie van de B-flight. de rijksweg vormen ze een rijdende schiet• Dat wil zeggen dat hij als derde vliegtuig mag schijf. vertrekken. De B flight krijgt 'c1earfor take oH 'en na een Lee King vliegt met zijn B-flight inmiddels stoot gas vertrekken de nummers één en twee boven de Merwede. Er is geen scheepvaart, naast elkaar. Daarna volgen de nummers drie maar met de spoorlijn richting Geldermalsen en vier. en de rijksweg hebben ze genoeg kans op Na een steile klim naar de opgegeven vlieg• doelen. En ja hoor, de vluchtleider schreeuwt hoogte trekken ze hun kisten weer recht en al over de radio: vijandelijk konvooi op 10 krijgen via de basis de coördinaten voor de te uur, op de rijksweg." Eén voor één gooien de vliegen richting. De missie van vandaag is een mannen hun Spitfire over een vleugel naar zogenaamde "c1eaning sweep". Dat wil zeg• links. En zo, de Merwede recht achter zich gen, alles wat vijand zou kunnen zijn, vernieti- latend, scheren ze haaks op de rijksweg aan.

25 Zeer laag vliegend nemen ze elk het konvooi Van de schrijver: op de korrel. Met verbluffende resultaten! Een meerijdende tankwagen ontploft ter plekke. Ondertussen worden ze van alle kanten met handvuurwapens beschoten door de Duitsers. Deze hebben een goed heenkomen gezocht en schieten vanuit de sloten en vanachter hun wagens op de aanvallende vliegtuigen. Lee King, die als derde het strijdtoneel in vliegt, wordt op onfortuinlijke manier geraakt door een rondvliegende kogel.

Als in slow motion ziet zijn achteropkomende wingman de Spitfire voor zich verder doorzak• ken. "Trek op" gilt hij over de radio. Maar Lee kan zijn kist niet meer houden. Met een ver• "Een spitfire keert niet meer terug" is een schrikkelijk gekraak glijdt de .Spitfire de naast deels verzonnen verhaal. Op zeer jonge leef• de rijksweg gelegen griend in, dichtbij de tijd werd ik al begiftigd met de liefde voor de eendenkooi van Goof Verspuy. Stukken vlieg• luchtvaart. Vanzelf kom je dan met de beken• tuig en propeller vliegen alle kanten op. de vliegtuigen in aanraking. In dit geval de wereldberoemde Spitfire. Toen ik hoorde over Als de vijand nadert is Lee King al overleden. een gecrasht exemplaar in mijn eigen dorp, De overige kisten keren terneergeslagen huis• werd ik nieuwsgierig. Er is zeer weinig infor• waarts. matie over deze gebeurtenis bekend. De heer Vanmiddag wordt er weer een kist vermist ... 611iauadron11Hawkinae1111DeanlandSussex30/04/4411HarrowbeerDevon11Predannack11HunsdonHertfordshire03/03/4511Peterhead11RochfordEssex11Duxford11RedhilIISpitfireSpitfireSoitfireMustangDisbanded,BradweIlSkeabraeKenlevSurrev14/08/42DiabvKenleyBiÇjginMatlaskeNorfolkIVrV\yrshire BoltLudhamNorfolk31/07/43RochfordEssex?0/05/41HornchurchEssex14/06/41DremEastLothian12/11/41RochfordoltishallNorfolk13/09/43oltishallNorfolk04/08/43Hornchurch oltishallNorfolk19/02/44ArrivedAberdeenshireKentLincolnshire10/10/39CambridÇjeshireSurrevSurreyOrkneyl-ornwallEssexSurreyCountvCommentsBase124/06/4430/08/4403/07/44 HeadDevon17/07/4406/09/4301/07/4303/10/4431/12/4407/05/4503/09/3913/12/4008/02/4470/07/42Vb,Ila, LFVb,I.Hili7/01/413/09/420/08/42 IV, Ba'f 08/40. 05/41 15/0802WOU Soitfire IX, 07/42. 12 111212 11121113101210/111410 11 Groull RAF Fighter Command 1939 - 1945 No. 611 (West Lancashire)Retum to Fighter S luadron Command RAF Index

26 Korpel uit Alblasserdam, maakt in zijn boe• matie wordt met zorgvuldigheid en in vertrou• kenserie "De Waard in oorlogstijd" wel mel• wen behandeld. Graag zou ik, ook richting ding van het gebeuren. Maar desondanks blij• Engeland en nabestaanden, een compleet ven er veel vragen over. beeld krijgen. Aangezien ik niet in de gelegenheid was om veel mensen hierover te interviewen, probeer Geraadpleegde bronnen: ik op deze manier veel boven water te krijgen. De Waard in oorlogstijd A. Korpel Iedereen die meer van deze gebeurtenis weet of mij kan corrigeren, verzoek ik contact met En nooit was het stil me op te nemen. Het is de bedoeling dat er (kroniek van een luchtoorlog) G.j. Zwanenburg zo'n compleet mogelijk verslag ontstaat, waar mogelijk aangevuld met illustraties. Alle infor- Foto's en illustraties Bert de Jong

JAARBOEKEN KOMPAS . Zesenveertig jaargangen Het Kompas. editie Hardinxveld-Giessendam. voor Historische Vereniging.

De heer Wim Kuup, chef techniek van de SDU van Houwelingen, namens de Historische Ver• Kompasgroep overhandigde onlangs veertig eniging, in dank aanvaardde. boeken gevuld met zesenveertig jaargangen Deze jaargangen zullen hoofdzakelijk worden van 'Het Kompas' aan de heer Jaap van Hou• gebruikt als naslagwerken. Ongetwijfeld zult u welingen, bestuurslid van onze vereniging. in de toekomst met de inhoud van deze boe• Het is een waardevol geschenk dat de heer ken, via het mededelingenblad, kennismaken.

Wim Kuup (links) overhandigt de boeken aan Jaap van Houwelingen. (foto Richard van Hoek)

27 2 DE ALBLASSERWAARD

Mijn vader nam mij bij de hand, vertelde van het vee, de bomen, de sloten die het gras omzomen, van dijken rond het diepe land,

van mensen als gebogen riet, onbuigzaam doch gekromd door werken, genadebrood - verbeeld door kerken, Gods vingers die men alom ziet,

van molens tot de horizon gekruist gewiekt - tekens van leven in eeuwigheid, aan ons gegeven nadat de schepping hier begon.

Wat heeft hij alles meer verteld? Nu stelt mijn zoon dezelfde vragen die ik als kind in vroeger dagen ook aan mijn vader heb gesteld.

Diep in mij is van hem bewaard zijn laatste antwoord op ons vragen; ik geef het door: aan 't eind der dagen wordt deze Waard door God gespaard

c.A. van de Bree

Foto: Martin Kers

29 BRADERIE 2000

Het was weer druk op de braderie 2000 en onze standplaats die aan het eind van de rij zoals gewoonlijk was ook de Historische Ver• was. Veel mensen keerden op hun schreden eniging weer aanwezig. Het weer was goed terug voordat zij bij onze kraam waren. maar de belangstelling voor onze kraam viel De volgende keer zullen wij trachten meer in wat tegen in vergelijking met voorgaande het centrum van het geheel een plaats te jaren. Hoofdzakelijk was dat te wijten aan reserveren.

De heer Blokland toont een originele tekening van de serie die hij gemaakt heeft

voor onze vereniging.

30 Mooi weer en een prachtig ingerichte kraam.

OPEN DAG HISTORISCHE VERENIGINGEN IN DE ALBLASSERWA ARD & VIJFHEERENLANDEN

Op zaterdag 25 november van 10,00 - 17,00 rische verenigingen. Zij beschikken over een uur organiseert de HOAV (Historisch Overleg schat aan informatie over de bewoners van Alblasserwaard en Vijfheerenlanden) in samen• onze streek, Het is niet uitgesloten dat u direct werking met haar Genealogische Contactgroep uw stamboom kunt meenemen, een open dag in de zaal Boerenklaas in Brand• wijk. Daarnaast zullen de verenigingen en stichtin• Nagenoeg alle verenigingen en stichtingen gen hun beste beentje voor zetten en u verras• die zich bezig houden met de historie van de sen met ansichtkaarten, presentaties, boeken Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden zullen van de streek, dialect, boerderijen, kleder• vertegenwoordigd zijn. dracht, het boerenbedrijf, landschap en nog Zo zullen de bezoekers kennis kunnen maken veel meer. met de historie van onze mooie polders. Wij bevelen u een bezoek aan Boerenklaas Stamboomonderzoekers (genealogen) kunnen van harte aan. De toegang is gratis en er is op deze dag hun hart ophalen bij de gene• volop parkeergelegenheid. alogische contactgroepen van de diverse histo-

31 UITGAVEN IN DE HISTORISCHE REEKS EN SPECIALE UITGAVEN DIE NOG DOOR DE HISTORISCHE VERENIGING TE LEVEREN ZIJN:

Buitendams 4 (1778-1978) f 5,00 Molens van Hardinxveld-Giessendam...... f 8,50 Den Eendenbout (opgraving in een woonheuvel)...... f 8,50 Makelaars van Hardinxveld-Giessendam...... f 8,50 Buitendams 118 (Giessendamse boerderij) f 12,00 700 jaar Dam...... f 7,00 Swets tabak en daar blijf ik bij f 14,50 Hardinxveld en Giessendam in de Franse Tijd f 12,50 Café Schalk...... f 12,50 De Hongerwinter...... f 14,50 De Hennepteelt f 9,75 Het kleine monument in Hardinxveld-Giessendam f 12,00 Gemeentehuizen van Hardinxveld-Giessendam . f 5,00 Aart van Bennekum, kunstenaar f 15,00 100 Jaar Nederlandse Protestanten bond .. f 14,50 levers tussen Kaoi en Kloeve, deel 11 ...... •...... •...... •...... ••.. f 15,00 Uit de pen van tante...... f 15,00 Schuttevaer en Binnenvaart :... f 10,00 De Crisisjaren in Hardinxveld en Giessendam f 16,50 Vrouwenrecht en liberalisme aan de Merwedijk...... f 14,50 De samenvoeging van Giessendam en Hardinxveld...... f 19,50 C. Baardman, de schrijver en zijn werk...... f 17,50 Het Langeveer.... f 14,50 De Indiëgangers...... f 27,50 1899-1999 Nieuws van honderd jaar geleden f 17,50 Het Verleden, Nu (fotoboek) f 25,00 Een wandeling door Binnendams f 15,00 Van Geslachte tot Geslacht f 35,00 Hardinxveld en Giessendam, van vissers- en hoepmakersdorpen naar industriegemeente f 40,00 Hardinxveld en de riviervisserij...... f 45,00 Anders nog iets (neringdoenden en bedrijven) f 5,00 Dr. Aris Graftdijk, Photographie.. f 25,00 Herberg De Zwaan ,...... f 35,00 Onder ons gezeed f 17,50 Het verhaal van de Dijk f 17,50

UITGAVEN VAN 'STICHTING DORPSBEHOUD'

Van boodschappen doen naar winkelen f 5,00 De Heggen en de Steggen (tweede druk) f 17,50

ALLE UITGAVEN, TENZIJ UITVERKOCHT, ZIJN VERKRIJGBAAR OP DE VOLGENDE ADRESSEN:

Historisch Informatie Centrum, Buitendams 4, elke zaterdagmorgen van 10.00 - 12.00 uur Ijzerwinkel van de heer Coenraads Rivierdijk 344 Boven-Hardinxveld, tijdens openingstijden winkel Secretariaat Historische Vereniging Buitendams 77, maandag tJm zaterdag Museum De Koperen Knop, dinsdag- tJm zaterdagmiddag van 13.00 - 17.00 uur

32