Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie University of Physical Education in Kraków, Poland Studies TDE NSOTHMNTE 15 STUDIES IN SPORT HUMANITIES in Sport Humanities 15

ISNN 2300-6412

Kraków 2014 Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie University of Physical Education in Kraków, Poland Studies in Sport Humanities 15

Kraków 2014 Editorial board

Editor-in-Chief Associate Professor Halina Zdebska-Biziewska, Ph.D.

Vice Editor-in-Chief Associate Professor Jan Blecharz, Ph.D.

Department editors Philosophy of physical culture – Associate Professor Maria Zowisło, Ph.D. Pedagogy of physical culture, Olympism – Associate Professor Halina Zdebska-Biziewska, Ph.D. Physical education theory – Associate Professor Grażyna Kosiba, Ph.D. Psychology of physical culture – Associate Professor Jan Blecharz, Ph.D. Sociology of physical culture – Piotr Nowak, Ph.D. History of physical culture – Associate Professor Ewa Kałamacka, Ph.D. Associate Professor Ryszard Wasztyl, Ph.D.

Secretary to the Editorial Board Agata Kiluk, Ph.D.

Advisory Board Prof. Sandro Anastasi (Università di Messina) Prof. Richard Gordin (Utah State University) Prof. Ivo Jirásek (Palacky University Olomouc) Prof. Scott Kretchmar (Penn State University) Prof. Jerzy Kosiewicz (Józef Piłsudski University of Physical Education, Warsaw) Prof. Józef Lipiec (Jagiellonian University, Kraków) Prof. Wojciech Lipoński (University of Szczecin) Prof. Norbert Müller (University of Kaiserslautern, TU) Prof. Jim Parry (Charles University in Prague) Prof. Artur Poczwardowski (University of Denver) Associate Professor Janusz Zdebski, Ph.D. (Holy Cross University in Kielce)

Edited by Grażyna Fall – Polish

Translation Sylwia Willcox (Transatlantic Communication) – English Katarzyna Smith-Nowak (Hans Lenk, Jak ocalić ducha olimpijskiego…)

Editor’s Offi ce Studies in Sport Humanities AWF im. B. Czecha al. Jana Pawła II 78, 31-571 Kraków, Poland

Typesetting FALL ul. Garczyńskiego 2, 31-524 Kraków www.fall.pl

Copyright © University of Physical Education in Kraków, Poland

ISNN 2300-6412

2 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Spis treści / Contents

Od redakcji / From the Editor ...... 5

Heather L. Reid: Th e Ecstasy of Aretē: Flow as Self-Transcendence in Ancient Athletics ...... 6

Eugenia Martínez-Gorroño: Th e Olympic Values in the Educational Reform Proposed by Pierre de Coubertin (1889–1937): An Education for Peace ...... 12

Clea Hadjistefanou Papaellina, Francisco Javier López Frías, Emanuele Isidori: Teaching Ethics through the Ancient Olympic Myths: A Philosophical and a Pedagogical Challenge ...... 18

Angelos Psilopoulos, Iro Psilopoulou: Sports Infrastructure and Cultural Heritage; Bridging the Gap by Fair Play Standards ...... 26

Hans Lenk: Jak ocalić ducha olimpijskiego. Wartości Coubertinowskie oraz nowe wizje / Save Olympic Spirit. Coubertin’s Values and Some New Visions ...... 37

Krzysztof Zuchora: Nowoczesny olimpizm jest natury pedagogicznej: o rywalizacji, pokoju i wojnie / Modern Olympism Has a Pedagogical Nature: On Competition, Peace, and War ...... 47

Zbigniew Dziubiński: Sport w kontekście zmiany społeczno-kulturowej / Sport in the Context of Sociocultural Change ...... 55

Aleksandra Tokarz, Anna Krupa, Ewelina Osmenda: Związki między typem motywacji, niezadowoleniem z własnego ciała a nastrojem u kobiet w trakcie aktywności fi zycznej / Relationships between Motivation Type, Dissatisfaction with Own Body and Mood in Women during Physical Exercise ...... 65

Jerzy Nowocień: Wspomnienie Profesor dr hab. Zofi i Żukowskiej (1932–2013) / Memory of Prof. Zofi a Żukowska (1932–2013) ...... 77

SPRAWOZDANIA Z KONFERENCJI  CONFERENCE REPORTS

Marcin Czechowski: Sprawozdanie z IX Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej nt. „Sport w kulturze zdrowia, czasu wolnego i edukacji olimpijskiej” / Report on the 9th National Conference on “Sport in Culture of Health, Leisure and Olympic Education” (Warsaw 21–22 of November 2013) ...... 80

Magdalena Mika: II Seminarium Naukowe „Tradycja i współczesność ruchu olimpijskiego”, Akademia Wycho- wania Fizycznego im. B. Czecha w Krakowie, 28 maja 2014 r. / 2nd Scientifi c Seminar “Olympic Move- ment – Tradition and Present Day”, University of Physical Education in Kraków, 28th of May 2014 ...... 83

Joanna Basiaga-Pasternak: Psychologiczna Konferencja Naukowa „Rola czynników psychicznych w rozwoju kariery sportowej”, Kraków 2014 / Th e Psychological Conference “Th e Role of Psychological Factors in the Development of Sports Career”, Kraków 2014 ...... 85

Jerzy Nowocień: Autorytet akademicki / Academic Authority ...... 88

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 3 Spis treści / Contents

RECENZJE  REVIEWS

Piotr Rymaczyk, Jerzy Kosiewicz: O wychowaniu fi zycznym w dawnych Indiach i jego fi lozofi cznych podstawach / On Physical Education in Ancient India and Its Philosphical Backgrounds ...... 92

Kajetan Hądzelek: Gleaming Airship: Pierre de Coubertin on Sport and Olympism ...... 94

INFORMACJE  INFORMATION

Szczegółowe zasady przygotowania artykułu do druku / Instructions for Authors ...... 96

4 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Od redakcji

From the Editor

Studies in Sport Humani- Studies in Sport Humanities (previously Studia Hu- ties (dawniej Studia Humani- manistyczne) is a scientifi c journal that publishes origi- styczne) to czasopismo nauko- nal works on physical culture prepared from multidisci- we, w którym publikowane plinary approach (including the perspectives of history, są oryginalne prace dotyczą- pedagogy, sociology, philosophy, cultural antropology, ce kultury fi zycznej w ujęciu olympism, physical education theory, recreation and multi dyscyplinarnym (m.in. tourism theory, and management sciences). Th e journal z perspektywy historii, peda- includes book reviews, polemics, conference proceed- gogiki, socjologii, fi lozofi i, ings, and reports from other important scientifi c events. psychologii, antropologii kul- Detailed guidance for preparing text, procedures for re- turowej, olimpizmu, teorii wy- views, and other editorial requirements are located in the chowania fi zycznego, teorii rekreacji i turystyki, nauk publishing regulations. o zarządzaniu), a także: polemiki, recenzje książek, spra- Th e title of the magazine and frequency of edition wozdania z konferencji i innych ważnych dla środowi- (twice a year) has been changed in 2013 year. We hope ska naukowego wydarzeń. Szczegółowe zasady dotyczące that the English title and subsequent increase of num- przygotowania tekstu, procedury recenzowania oraz in- ber of articles published in that language will result with nych wymogów redakcyjnych zawarte zostały w regula- enlargement of the authors, reviewers and readers’ cir- minie publikowania. cle. We count too on popularisation of Polish science W roku 2013 zmienił się tytuł czasopisma i częstotli- achievements within the international environment and wość edycji (teraz dwa razy w roku). Mamy nadzieję, że publications of the most interesting articles of foreign au- angielska nazwa, a także sukcesywne zwiększanie liczby thors in our periodic. tekstów publikowanych w tym języku przyczynią się do Th e journal is published by the University of Physical poszerzenia kręgu naszych autorów, recenzentów i czytel- Education in Kraków. Th e journal appears on the Min- ników. Liczymy również na popularyzację dorobku pol- istry of Science and Higher Education scientifi c journals skiej myśli naukowej w obiegu międzynarodowym i pu- list B. It is also indexed in the Index Copernicus interna- blikacje na naszych łamach najciekawszych opracowań tional database. Th e original version is the hardcopy ver- autorów zagranicznych. sion, while the electronic version can be found on the edi- Wydawcą jest Akademia Wychowania Fizyczne- torial board’s website: www.sporthumanities.pl. go im. B. Czecha w Krakowie. Czasopismo znajduje się na liście B czasopism naukowych Ministerstwa Nauki Editor-in-Chief i Szkolnictwa Wyższego, indeksowane jest też w bazie In- dex Copernicus International. Wersją pierwotną jest pa- pierowa, wersja elektroniczna dostępna jest na stronie in- ternetowej redakcji www.sporthumanities.pl. Associate Professor Halina Zdebska-Biziewska, Ph.D.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 5 The Ecstasy of Aretē: Flow as Self-Transcendence in Ancient Athletics

Heather L. Reid Department of Philosophy, Morningside College, Sioux City, Iowa, USA

Summary Flow, or what modern athletes call “the zone” is not a recent phenomenon. In fact, it may be the reason that ancient Greek games honoring gods and heroes included contests in music, drama, poetry and athletics. It is through the skilled performance of these arts – and the synergy between them – gods and heroes were invoked and evoked, in part through athletes’ experience of Flow. The catalyst was aretē (virtue); by re-enacting the feats and celebrating the virtues of gods and heroes, athletes and artists renewed and reaffi rmed aretē’s cultural im- portance. Such moments of aretic ecstasy inspired, enlightened, and united entire communities – and they may still do so in sports today. Keywords: virtue, Flow, competition, ancient Greek athletics, Pindar

Introduction To understand the connection between a modern psychological concept like Flow and the ancient function Modern athletes call it “the zone.” Psychologists have de- of religious festivals, we need to identify commonalities fi ned it as “fl ow.” Th e ancient Greek poet Pindar called it and acknowledge important diff erences. It will not be “a brilliant light” sent from Zeus [2007, Pythian 8.97]. enough to compare the experiences of ancient and mod- Skilled performers of music, drama, and dance all re- ern athletes – although there surely are important paral- port moments of ecstasy in which diffi cult tasks become lels – we need to consider the cultural context to under- eff ortless and a moment of harmony with the forces of stand how and why those ecstatic experiences were inter- life is inexplicably achieved. Audiences, too, get caught preted as they were. In particular, we need to consider the up in these moments, sensing the presence of transcen- way that art – especially epic and lyric poetry – framed dent beauty – even when the beautiful catch or goal the athletic experience. And we need to consider how the is made by an athlete on the opposing team. Th ere is environment – both the presence of spectators and the something special about these moments that ties us to- proximity to natural and artifi cial beauty – produced an gether with one another, and even through time with awareness of oneself as part of something transcendent. heroes and events of the distant past. Indeed, I will ar- What I will be arguing, in short, is that when an an- gue that in ancient Greece whole festivals were concoct- cient Greek athlete competing in a festival – let’s say a run- ed to produce these moments of ecstasy for the benefi t ner competing at the Olympic Games – experienced “Flow” of the community. It is not just an accident that ancient during his race, he not only evoked the virtuous spirit of Greek games honoring gods and heroes included con- a god or hero like Achilles; at that moment he became Achil- tests in music, drama, poetry and athletics. It is through les, and the hero’s spiritual presence was felt by nearly every- the skilled performance of these arts – and the synergy one present at the contest. Likewise a lyre-player at Delphi between them – that gods and heroes were invoked and might have become Apollo, and a rhapsode at the Panathe- evoked. Th e catalyst was aretē (virtue); by re-enacting naia could have become Homer (indeed this is what Plato’s the feats and celebrating the virtues of gods and heroes, character Ion claims in the dialogue of the same name). Th e athletes and artists renewed and reaffi rmed aretē’s cultur- purpose of these events was precisely to eff ect the spiritual al importance. Such moments of aretic ecstasy inspired, appearance of such gods and heroes through moments of enlightened, and united entire communities – and they aretic ecstasy and thereby to reaffi rm the enduring presence may still do so today. and value of heroic aretē within the larger community.

6 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 The Ecstasy of Aretē: Flow as Self-Transcendence in Ancient Athletics

The Elements of Flow Th e power of this sacred space derived not just from the amazing art and architecture that was housed within Psychologist Mihály Csíkszentmihályi defi ned fl ow as it, it must also be noted that the natural environment of a particular mental state in the late 1980s. He didn’t take ancient sanctuaries is particularly beautiful – and beauti- himself to be discovering something new, however. In ful in a particular way. Making one’s way though the Hel- fact, Eastern religions such as Buddhism, Daoism, and lenic countryside in summertime to places like Nemea, Hinduism had already described similar states thousands Delphi, and Olympia, one cannot help but notice the of years before. What Csíkszentmihályi [2001] did was verdant fecundity of those locations in contrast to their produce a list of six psychological factors which com- drier, rockier surroundings. In practical terms, this rela- bine to create the state. Th ese include “intense focus” and tive lushness is attributable to nearby rivers or springs “merging of action and awareness,” a loss of refl ective self- – Olympia is located at the intersection of the Kladeos consciousness, an altered experience of time, and an expe- and Alpheios rivers, Delphi is famous for the Castalian rience of the activity as intrinsically rewarding or autotelic. Spring. Epinician poets like Pindar and Baccylides men- To this list I would add audience, physical environment, tion these water sources as synonyms for the sanctuar- and cultural framing to produce my own list of condi- ies. In praising the wrestler Epharmostos of Opus, Pin- tions for aretic ecstasy in sport. In any case, Flow remains dar sings: one of those things better experienced than described. It For fate has allotted Opus to Th emis and to her re- is perhaps even more diffi cult to depict, despite my claims nowned daughter Eunomia […] that informed audiences can sense it right away. One of and it thrives on the strength of its people’s deeds by the best attempts is in director Hugh Hudson’s 1981 fi lm, your waters, Castalia, Chariots of Fire. His depiction of the Scottish runner Eric and by the streams of Alpheios. Liddell’s victorious race at the 1924 Olympics in Paris And so the fi nest crowns won in that place glorify the takes place in a modern Christian context – but it eff ec- Locrians’ mother-city, tively represents the runner’s immersion in the race, his famed for its beautiful trees. evocation of the divine, his awareness of the audience, as [Pindar 2007, Olympian 9.13–19] well as the altered sense of time and space. In religious terms, the presence of this water and the land’s ensuing fertility indicates the presence of a hero Sacred Space or other divine, life-giving force. In Philostratus’ On He- roes, the deceased cult hero Protesilaos inhabits a sacred Th e fi rst pre-condition I want to establish for aretic ec- garden where the fragrance of blossoms and leaves is de- stasy is environmental. Th e space where the activity takes scribed as godlike (theion) [2012, 3.3–5]. Indeed, the fra- place needs to be sacred – or at least set apart from the or- grance is understood to be the breath of the hero, a physi- dinary workaday world. Now this is not a diffi cult thing cal manifestation of his presence [2012, 11.3]. According to achieve for most sports, since the boundaries of the to Gregory Nagy, heroes like Protesilaos were thought to playing fi eld, court, or race-course are clearly marked off . ensure the seasonality of nature – including the health Aesthetically, this marking off creates a kind of frame and fertility of plants, animals, and humans [Nagy 2013, within which the special activity is to take place [Fisher 15§52]. Th is seasonality was called hōra, and it signaled 1974, p. 318]. Even today, athletic stadiums and gymna- more than natural order and health; as the modern Greek siums are experienced as extraordinary spaces where spe- derivative ōraia suggests, seasonality was a kind of beau- cial things are expected to happen – not unlike churches, ty [Nagy 2013, 15§43]. Pindar [2007, Olympian 13.13] sanctuaries, or graveyards [Reid 2012, p. 71–72]. In an- goes so far to personify it: cient Greece, the athletic track was exactly such a sacred To you, sons of Aletes, the many-fl owered hōrai have space – part of a religious sanctuary dedicated to one or often granted victory’s glory. more gods or heroes and clearly marked off from the pro- fane world by a wall called a temenos. When the athletic Indeed the poets devote some part of almost eve- events at Olympia became too big and popular to stage ry athletic victory ode to the natural beauty of the ga- within the religious sanctuary, the stadium built to house mes’ location and of the athlete’s home town. Bacchyli- them was physically connected to the sanctuary with des [1998, Nemean 9] sings of “Nemea’s meadows den- a tunnel. Statues lined the entrance to the stadium, re- se with life” and of Olympia’s “livid and envied olives” minding athletes of their special duties to the god. Olym- which grow where “Pelops’ lawns slope pure.” [Pythian pia’s sanctuary was itself full of altars, temples, and stat- 11]. Pelops is the local hero of Olympia, but local hero- ues of victorious athletes from the past [Mallawitz 1988, es from the victor’s hometown are also celebrated in the p. 79–10]. Visiting the ruins of Olympia’s sanctuary is poetry – their presence sometimes credited with the cul- a spiritual experience today, the emotion for ancient ath- tivation of such a virtuous young sapling as the victor letes must have been a hundred times more powerful. himself. Sings Pindar,

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 7 Heather L. Reid

Aretē soars upward like a tree fed on fresh dews, lifted Th e audience’s expectations would have been formed among the wise and just towards liquid heaven. by not just by shared religion, but more specifi cally by [Pindar 1997, Nem. 8.40–41] the shared heritage of epic poetry – especially that of Homer, whose descriptions of heroic glory simultaneous- In Philostratus’ text, Protesilaos often does gymnas- ly created that glory by immortalizing it in song [Nagy tics when he makes a spiritual appearance in the garden 2013, 1§12]. I would argue that what Homer did, more [2012, §13.1–§13.2]; prominent among those who come precisely, was to immortalize the aretē of those heroes and to the garden to be inspired by him, moreover, are ath- it is through the re-enactment of the heroes’ agōnes or letes [2012, §14.4–§15.10]. Heroes’ spirits were thought struggles in athletic contests that heroic aretē was revived to live in their tombs and athletic events, as well as oth- and perpetuated – fi rst by “appearing” or being realized er religious rituals, often took place beside and even on through the athlete’s performance, then by being re-cel- top of the tombs. Th e turning-point of the chariot race ebrated in the poetic victory odes. Th e poet and athlete in Homer’s Iliad turns out to be a hero’s tomb. Chthonic cannot be separated from one another. First the poet in- sacrifi ces were made on the tomb of the hero Pelops at spires the athlete to re-enact the ancient hero’s agōn in the Olympia. Worshippers were even known to throw them- eff ort to evoke heroic aretē, then the poet himself re-en- selves upon a hero’s tomb attempting to kiss and embrace acts Homer’s excellence by celebrating the athlete’s aretē the hero’s spirit [Philostratus 2012, §22.3]. In order for in a way that immortalizes it and in turn inspires others the hero’s aretic life-force to benefi t the individual or to strive for it. Sings Baccylides: community, however, it needed to be activated through worship. I believe that athletes understood this activation Th eirs perpetual glory to be central to their task, and entering the space where Th anks to the eloquent Muses, heroes and gods were thought to be present would have Th anks to deathless song, made put them into a special kind of mindset – one in Aretē fl aming to all Does not black out, which they were prepared to experience aretic ecstasy. Not even dim, Under night’s folding drifts, Sacred Responsibility But alive with esteem Irrepressibly wings the earth A key part of this mindset would have been caused by And trackless sea. [Bacchylides, Nemean 13] the presence of an audience – members of one’s family and village at a local contest, distinguished members of Cultural Conspiracy one’s city-state and of the larger Hellenic community at a Panhellenic festival. Tribes and cities took special in- Th e process might be seen as a cultural conspiracy. Since terest in the performances of their athletes. Evidence in the common denominator of ancient Hellenic culture the form of coins excavated at Nemea suggests that spec- just is the aretē of heroes described in Homer’s epics – tators from diff erent city-states sat in groups or specifi c the entire community of spectators knows what they are “rooting sections” in the stadium [Miller 2004, p. 110]. looking for as they wait for the god or hero to appear Th ere is also evidence that city funds were sometimes within the athlete’s performance. Th ey come to Olym- spent to train and send promising local athletes to the pia hoping not just to see Astylos of Kroton win anoth- Panhellenic games [Nicholson 2005, p. 127]. Th ese com- er running event, they come to Olympia hoping to see munities’ interest in their athletes performing well wasn’t Achilles appear in the form of his virtues expressed in just a matter of nationalistic pride, as it seems to be in athletic performance – and to reap the benefi ts of his the modern Olympic Games. Because the athlete’s per- spiritual power. And when a statue or poem is created formance had the power to activate the spirit of the god to celebrate the athlete’s victory, it will celebrate aretē as or hero, the community he represented stood to benefi t a cultural value. Indeed epinician poems were performed in very concrete ways – the natural fertility mentioned at public gatherings by choruses made up of citizens – above, and perhaps the answering of prayers for peace a ritual that had the express purpose of “communalizing” or healing. Since Panhellenic festivals like Olympia were the athletes’ victory [Nagy 1980, 5§11], thereby making dedicated to Panhellenic gods like Zeus, the community the evoked heroic aretē the property not just of the ath- in question would have been expanded to include every- lete, but of the larger community. Th e athlete must have one in attendance and all Hellenes more generally. Th is felt this sense of sacred responsibility; he knows that the must have created a great sense of responsibility and de- audience’s hopes for aretic ecstasy depend on his aretic ec- sire to perform well for the athlete. Th e losing athlete, stasy, which depends on his heroic performance. for his part, could be expected to feel shame. Pindar de- So he trains. A lot. All that poetry and art – and scribes him as “slinking down alleyways, gnawed by fail- later even philosophy – that celebrates heroic aretē con- ure” [1997a, Pythian 8.85]. spires to inspire the young athlete to try and achieve it.

8 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 The Ecstasy of Aretē: Flow as Self-Transcendence in Ancient Athletics

“Take wings by means of my art,” sings Pindar to the they are watching themselves from the stands or the wrestler Aristomenes [Pindar 2007, Pythian 74]. Th ere is heavens as someone else occupies their bodies. In the beauty in aretic ecstasy, which means that there is truth cultural context of ancient Greece, I believe that athletes and goodness in it. It was something worth dedicating would have interpreted this sensation as being possessed a young life to in a diff erent way than modern athletics. by or even temporarily becoming the god or hero whose Even Plato’s plan for cultivating philosopher kings in Re- exploits they are re-enacting and whose virtues they are public dedicated some years to all-out athletic training trying to reproduce. “It is only through a god’s agency [Plato 1992, 524d]. Most modern athletes practice sport that a man’s poetic skill grows to fruition,” says Pindar instrumentally – as a means to some further end such [2007, Olympian 11.8–9]. So too athletes achieve glory as a trophy, college scholarship, or professional career. “with god’s help” [Olympian 10.21], for “it is the god Some may practice for educational reasons – to learn the who provides” glory [Pythian 8.75]. Athletics are re-en- virtues of self-discipline and endurance; to learn how to actments of the agōnes (struggles, ordeals) of heroes as re- deal with failure. But even the modern athlete who dedi- counted in the poetry and mythology central to ancient cates herself to aretē would not be performing the kind of Greek culture [Nagy 2013, 8§53]. Events like running, community service that ancient athletes conceived them- wrestling, javelin-throwing, and chariot racing are often selves to be performing. Her cultivation of aretē is pri- interpreted as practical military training, but I think they marily self-serving; the ancient athlete, by contrast, is at- better resemble the athla (exploits) of heroes like Hera- tempting to evoke and perpetuate a divine and heroic cles, Antilochos, and Achilles. It should not be forgotten spirit of aretē upon which his community depends [Reid that Homer’s Iliad Book 23 includes nearly all the events 2011, p. 28–29]. Th e ancient athlete is more a monk of the early Olympic Games as part of the funeral games than an entrepreneur, and he would have been expected for Patroclos. Th ese funeral games, furthermore, are re- to approach his training with complete dedication and productions and celebrations of the deceased hero’s vir- focus. tues (Reid, 2011, p. 16–17). As ancient Greek athletics Focus on and immersion in the activity is founda- evolved from its earliest form in funeral games, to games tional in Csíkszentmihályi’s account of fl ow. To some de- honoring local heroes, then fi nally to Panhellenic games, gree, this can be trained like other athletic skills. Pro- they remained, in an important sense, re-enactments of fessional basketball coach Phil Jackson is famous for us- heroic agōnes designed to evoke aretē. ing Daoist and Native American techniques to teach his Athletics in this sense should be seen as kind of athletes to completely clear their minds – to stop think- mimēsis – directly related to the mimēsis characteristic of ing about anything but the athletic task at hand [Jack- art and drama so passionately debated by Plato and Aris- son 1995, p. 115]. Martial artists call this state mu-shin totle. Aristotle praises mimēsis as a natural way of learn- or “no-mind” and they associate it with the kind of peak ing [1997, 1448b]. We learn language through imitation performance linked to fl ow, as well as the wu-wei or ef- and good character through exposure to good role-mod- fortlessness that comes from being in harmony with the els. Aretē, for Aristotle, is the product of ethos, habitu- Way [King 1993, 177]. For the ancient Greek athlete, ation or training [1999, 1103a]. Keeping in mind Ar- this focus would also be based on the ideal of autotelic- istotle’s tendency to classify and describe contemporary ity – the experience of an activity as intrinsically reward- practices rather than invent novel methods, we may in- ing and meaningful. In Aristotle’s philosophy, the idea fer that athletics was a kind of education for character of something being an end in itself is what distinguishes that combined both aspects of mimēsis – the imitation of the highest form of aretē, the form associated with good- role models and the training of virtues. Athletic events ness and beauty known as kalokagathia [Aristotle 1999, re-create the agōnes or struggles of gods and heroes, while 1120a24]. I don’t think the athlete can try to invoke the holding their mythical performances up as ideals to be hero’s spirit directly – the way a priest or medium might. striven for. Wrestling matches, for example, recreated the Th e ecstasy of Flow is not something that happens at mythological wrestling feats of Zeus, Heracles and Th e- will. Rather it happens spontaneously – or with the grace seus. Th e god Apollo was linked with boxing. Hermes, of the gods – when a very skilled performer is deeply en- Achilles, and Atalanta were great runners. In time, great gaged in a very challenging activity that she fi nds intrin- athletes such as Th eagenes were themselves worshipped sically rewarding. as heroes, and young athletes would have been interested in recreating their feats and evoking their virtues as well. Reenactment and Reproduction Th us the epinician poet links not only gods and mytho- logical heroes, but also athletic ancestors with the victo- Th e performer’s immersion in the activity, in turn, leads rious performance. to a loss of self-consciousness. Musicians describe being Because the athlete is imitating the agōn and not the one with their music. Poets claim to be possessed and virtues, this understanding of athletics bypasses Plato’s guided by the Muse. Athletes report the sensation that main concern about mimēsis – namely that the audience

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 9 Heather L. Reid may confuse authentic aretē with the mere representation Athletes were able to evoke this idealized past with of it [1992, 605b]. It is the agōn that is imitated, and it their size, strength, and most important, their public dis- is imitated in such a way that real virtues are demanded plays of aretē. Th e great Krotonite wrestler Milo was so by it. When a pair of athletes wrestle, their match is pre- closely associated with Heracles, he was said to have en- sumably not quite as monumental as, say, the mytholog- tered battle bearing the club and lion skin characteris- ical wrestling match between Heracles and Antaios, or tic of the hero. It is logical that an audience witnessing even the Olympic wrestling matches between Milo and the ancient Olympic Games, aware of and even look- his challengers. But the same sorts of virtues are demand- ing for a point of contact with the Hellenes’ golden past, ed by it – courage, strength, sophrosyne, and the rest. If would understand great athletes to be incarnations of an- the wrestling match were to be staged as part of a drama, cient gods or heroes. It is worth noting in this connec- it would be the kind of mimēsis Plato worried about pre- tion that athletes in the so-called heavy events of boxing, cisely because authentic virtues would not be demanded wrestling, and pankration, which lacked weight classes, by it – the wrestlers wouldn’t struggle the way they do would have been extraordinarily big and therefore re- in a real contest. But athletic agōnes do demand virtues. sembled ancient races, which were imagined to be larger. When Plato himself prescribed war-games for his ide- Modern American football and basketball players dwarf al society in Laws, he specifi ed that the missiles thrown “mere mortals” in the same way today, but we no longer needed to be dangerous enough to incite real fear [1970, understand them to be relics of an idealized past. Now 830e] – and presumably thereby to evoke real virtues. we’re more likely to attribute their size and strength to Again, the aretē demanded by sport may be a step down technological “advances,” including steroids and synthet- from the aretē of the heroes, but when the challenge is at ic human growth hormone (such “advances” by the way, its highest and the best of athletes performs his best – just diminish the role of aretē in modern sport). Th e ancient for a moment that heroic virtue may appear within the Greek interpretation of athletic heroism would have been athlete’s performance. For a moment he may enter a state much more in line with the wistful Simon and Garfun- of Flow. At that moment of aretic ecstasy, I claim, the kel lyric dedicated to an aging baseball player, “Where athlete “loses himself” and becomes the hero, or perhaps have you gone, Joe Dimaggio, a nation turns its lonely even the god whose agōn he is reenacting. eyes to you.” But even beyond the inspirational nature of athlet- Alteration of Time ic heroes, I really think that a moment of aretic ecstasy would have been understood as a moment of temporal Th ese moments of aretic ecstasy also involve an alteration transcendence in which the moral distance between the of time. Modern accounts of fl ow usually describe a slow- heroic and contemporary ages temporarily disappears. ing down of time – not unlike cinematic slow motion Pindar seems to suggest as much in Nemean 9 when he – or a speeding up of time, especially in events like the compares a victorious athlete to the Trojan hero, Hector: marathon or Ironman triathlon where the virtues of pa- tience and endurance are central to success [Reid 2002, It is said that Hector’s glory burst into fl ower beside p. 64–65]. I have no doubt that ancient athletes had Scamader’s stream similar experiences at the moment of aretic ecstasy, but But beside the steep, rocky banks of Heloros, At the place which men call Areia’s Crossing, I would like to point out another alteration of time more Th e same brightness shone on Hagisedamos’ son in specifi c to the context. At the moment when the athlete his early prime. “becomes” the hero or god, the present time is collapsed [Pindar 1997, Nemean 9.38–49] or fl attened in such a way as to bring us into direct con- tact with an idealized past. Th e signifi cance of this derives Th ere is a theme in ancient Greek thought of events from the general view of history as decline, as symbolized repeating themselves in history and of stories being tem- by Hesiod’s myth of the “Five Generations of Human- porally manipulated by the techniques of compression kind” in Works and Days [2013, V.106–201]. Th e myth and expansion. In Homer’s Iliad, for example, we see mi- tells of our decline from a Golden age when gods and hu- cro-narratives, which tell compressed stories about he- mans intermingled and were near-equals, through silver roes (from an even more distant past) that refl ect the and bronze ages (yes, that’s where the modern Olympic macro-narrative about Achilles [Nagy 2013 §17]. Like- medals come from) to the heroic age of Achilles and Od- wise Achilles himself is described strumming a lyre and ysseus, and fi nally to the Iron Age occupied by Hesiod singing of the glories of men, there within the very song himself. Th is general view of moral and physical decline which sings of his glory. “Not even in death did songs (which contrasts starkly with our contemporary idea of desert him,” sings Pindar of Achilles. “Th e maidens of history as constant progress), created a moral urgency to Helicon stood by his pyre and poured over him a many- reconnect through virtue with the nobler generations of voiced dirge, and the gods too resolved that noble men the past [Stocking 2013, §15]. should become a theme for the hymns of these goddesses

10 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 The Ecstasy of Aretē: Flow as Self-Transcendence in Ancient Athletics even after their death.” [Pindar 1997, Isthman 8.55–60]. Homer [1990] Th e Iliad and Odyssey, Robert Fagles (trans.), In other words, heroic agōnes and the aretē they demand New York: Penguin. – like the songs that celebrate them – are recurring and Hudson H. (director) [1981] Chariots of Fire. 20th Century repeated throughout history. Despite the general decline Fox. King W. [1993] Zen and the Way of the Sword, New York: Ox- of humanity, as depicted in the myth of the “Five Gen- ford University Press. erations of Humankind,” there are occasions on which Mallawitz A. [1988] Cult and Competition Locations at Olym- these heroic virtues re-appear in the world – occasions of pia. Th e Archaeology of the Olympics, Raschke W. (ed.), aretic ecstasy, which serve as a thread that connects Hel- Madison: University of Wisconsin Press, pp. 79–109. lenes with their living and glorious past. Miller S.G. [2004] Ancient Greek Athletics, New Haven, CT: Yale University Press. Conclusion Nagy G. [1980] Pindar’s Homer. Th e Lyric Possession of an Epic Past, Washington DC: Center for Hellenic Studies, epub: Of course the real question may be what can serve as http://chs.harvard.edu/wa/pageR?tn=ArticleWrapper&bd c=12&mn=5279 a thread today to connect us with our glorious Hellenic Nagy G. [2013] Th e Ancient Greek Hero in 24 Hours, Cam- past (I say “our” here because Hellenic culture is human- bridge: Harvard University Press, epub. istic rather than ethnic and it rightly stands at the root Nakamura J., Csikszentmihalyi M. [2001] Flow Th eory and of so much of our globalized culture today). I would ar- Re search. Handbook of Positive Psychology, Snyder C.R, gue that moments of aretic ecstasy – experienced within Wright E., Lopez S.J., Oxford University Press. pp. 195– sport, as well as other performances including music, po- –206. etry, and drama – can play an important part. To do this, Nicholson, James N. [2005] Aristocracy and Athletics in Archaic however, we need to heal the breach between art and ath- and Classical Greece, Cambridge, UK: Cambridge Univer- sity Press. letics, as well as between ethics and aesthetics more gen- Flavius Philostratus [2012] On Heroes, Ellen Bradshaw Aitken, erally. Aretē again needs to be central to our culture and Jennifer K. Berenson-Maclean (trans.), Washington DC: that means that instrumentalism needs to give way to au- Center for Hellenic Studies, http://chs.harvard.edu/wa/pa totelicity. In short we need to strive again to realize what geR?tn=ArticleWrapper&bdc=12&mn=3565 Pindar said about human kind. Pindar [1997] Nemean Odes, Isthmian Odes, Fragments, Wil- liam H. Race (trans.), Cambridge, MA: Harvard Univer- Creatures of a day! sity Press. What is man? Pindar [1997a] Olympian Odes, Pythian Odes, Fragments, Wil- What is he not? liam H. Race (trans.), Cambridge, MA: Harvard Univer- He is the dream of a shadow; sity Press. yet when Zeus-sent brightness comes Pindar [2007] Th e Complete Odes, Anthony Verity (trans.). Ox- A brilliant light shines upon mankind ford UK: Oxford University Press. and their life is serene. Plato [1970] Laws, Trevor Saunders (trans.), London: Penguin. [Pindar 2007, Pythian 8.95–7] Plato [1983] Two Comic Dialogues: Ion and Hippias Major, Paul Woodruff (trans.), Indianapolis: Hackett. References Plato [1992] Republic, Grube G.M.A. (trans.), Indianapolis: Hackett. Aristotle [1997] Poetics, Malcom Heath (trans.), London: Pen- Reid H.L. [2002] Th e Philosophical Athlete, Durham, NC: Car- guin Books. olina Academic Press. Aristotle [1999] Nicomachean Ethics, Terence Irwin (trans.), Reid H.L. [2011] Athletics and Philosophy in the Ancient World: 2nd ed., Indianapolis: Hackett. Contests of Virtue, London and New York: Routledge. Bacchylides [1998] Complete Poems, Robert Fagles (trans.), Reid H.L. [2012] Introduction to the Philosophy of Sport, Lan- New Haven, CT: Yale University Press. ham, MD: Rowman and Littlefi eld. Fisher, Marjorie [1974] Sport as an Aesthetic Experience. Sport Stocking C. [2013] Ages of Athletes: Generational Decline and the Body: A Philosophical Symposium, Ellen Gerber in Philostratus’ Gymnasticus and Archaic Greek Poetry. (ed.), Philadelphia: Lea and Febiger, pp. 315–321. CHS Research Bulletin 1, no. 2, http://nrs.harvard.edu/ Hesiod [2013] Works and Days and Th eogeny, Stanley Lombar- urn3:hlnc.essay:StockingC.Generational_Decline_in_ do (trans.), Indianapolis: Hackett. Philostratus_Gymnasticus.2013.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 11 The Olympic Values in the Educational Reform Proposed by Pierre de Coubertin (1889–1937): An Education for Peace

Eugenia Martínez-Gorroño Department of Physical Education, Sport and Human Motricity. Universidad Autónoma of Madrid (Spain)

Summary Pierre de Coubertin proposed a reform of education which encouraged in schools values like peace, freedom and democracy. He provided clearly pacifi st guidance answers to the problems of society in his time and the bel- licose direction of physical education; it was motivated by his fear of the growing reemergence of nationalism, the impact of the “races” power, the patriotic role that they wanted to impose on men such as the meaning of the duty of masculinity, as well as the manipulation of all its aspects. These were alternatives for a liberating, peace- ful and democratic education, which responded to the needs of individuals as persons and not to the interests of the factual powers of these years. Keywords: Educational reform, Pierre de Coubertin, Olympism, The Olympic Values, sport

Sport in schools: The educational ferent from what he was able to achieve for the celebra- guidance of Pierre de Fredy tion of the modern Olympic Games. Th e fi rst step for disseminating, fi rst of all, the need Modern Olympism was born as a result of the social con- and then the ideology of this reform was the creation cerns of Pierre de Coubertin (1863–1937). Worried about of the Committee for the propagation of physical exer- the problems of society at that time, he thought he could cises in education, in May 1888. With this Committee, deal with them successfully by educating youth through Coubertin started his campaign “Rebronzer la France” sport, provided it was practiced in accordance with his own through which he intended to reform the French edu- ideology, as the foundation of the Olympic Movement. cational system by introducing games and sports in the Th e study of his path allows us to identify two dif- form of physical education. To his end, he sent a letter to ferent facets of his educational idea: on the one hand, the the members of the Société d’Économie sociale, asking for education of society as a whole, starting with the creation their support: of the Olympic Movement and the Olympic Games as its pinnacle event and, on the other, the education of We must bring about social reform through education. We must not work with adults, but with children…us- young people, which he tried to change in the schools. ing physical exercise as a counterweight to intellectual fa- Th is paper will focus on the second facet: the educa- tigue and try to integrate, through sport, new principles tional reform which Coubertin wanted to promote in the of discipline and responsibility [Coubertin 1889, p. 3] schools by using physical education as an educational re- source. Th e idea of changing the teaching methods was, We can also see how Coubertin himself conceived from the beginning, one of his major concerns. Th ere this reform, which focused on education, in relation to was already a written reference of this project in 1887, his concern to revive the celebration of the Olympic but it was only put into practice in 1889, at the College Games. For example, in a letter of 1924, sent to his friend of Monge in Paris. Franz Reichel and written right after the Paris Games of Coubertin’s undertaking for the reform of the teach- 1924 Coubertin, who had relinquished the presidency of ing methods was an endeavour that was completely dif- the international Olympic Committee, wrote:

12 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 The Olympic Values in the Educational Reform Proposed by Pierre de Coubertin (1889–1937): An Education for Peace

…I will never lose my interest in Olympism and sports, His brilliant mind denounced the excessive power of but my sixty-fi ve years are involved in a struggle that re- sectors which, without any moral criteria, manipulated quires considerable eff ort: the transformation of the foun- ignorance and injustice, nationalist views and interests dations of the teaching methods [Coubertin 1927, p. 3]. which went against human needs. We rediscover all this in the peaceful connotation, which is hidden in the ed- The starting point ucational reform and the contents that Coubertin pro- posed for it and which we are presently analysing. Th e practice of physical exercises in their competitive In all continental Europe, physical education focused form and educational function [Hernández-Álvarez on gymnastics. Th e analytical, strict and authoritarian 1996, p. 76] was a potentiality that had already been used exercises aimed at hardening the body and character of in Antiquity by diff erent cultures, with a view to teaching boys. Moreover, a large number of states and authorities and educating youth. For Coubertin its was a personal tried, without success, to manipulate the competition discovery through the analysis of the Anglo-Saxon edu- and rivalry that naturally arose in men regarding physical cational system and his experience from his trips abroad, abilities, during adolescence and youth, which are useful in order to learn about the various educational systems of for their so-called manly self-assertion. other countries. As we all know, he began a battle in or- Th is kind of physical education responded to the cri- der to convince society of the usefulness of sports prac- teria and trends chosen by the European governments of tice and introduce it as an educational resource in conti- that period. Th us, in the France of Pierre de Coubertin, nental Europe. the League of Physical Education for example emerged. Pierre de Coubertin’s biographers inform us that he It was run by Pascal Grousset, who believed that boys studied Political Science at the Sorbonne. His universi- should be introduced to physical education with a view ty training was therefore not directed towards teaching. to a military career from early on. Th ese bellicose educa- However, because of this social concern and his philan- tional trends became more marked after the defeat of the thropic calling, Coubeertin says: French by the Germans in 1870. Th e interests of the gov- ernment and several social sectors were supposedly try- I decided to give to my career a completely new direction ing to benefi t from the educational phase in order to pre- wishing to associate my name with a major pedagogical pare and encourage the spirit of revenge in the population reform [Coubertin in Vialar 1962, p. 16]. with a view to taking back the lost territories of Alsace and Quite often, this social concern aimed at bringing Lorraine. Th ese circumstances also led to the emergence a solution to the problems of the society in which he of the school brigades to which we shall be referring later. lived, led him to state that the situation could only be Th is climate of “militarising” educational content be- remedied through education: came stronger, stimulated by some republican senators like E. Georges and B. Saint-Hilaire who were stating that Given the present condition of the world and Europe in military preparations should start from the school where particular, no change in the political, economic or social gymnastics and shooting should be compulsory for boys. order could bear fruit without a previous change of peda- gogy. [Coubertin 1933, p. 3] Th ese bellicose educational trends, however, mate- rialized in the school educational contents. In France, Th e authors, who have studied Coubertin’s school when Jules Ferry was the Minister of Public Education reform, described it as motivated because in the schools and the Fine Arts, several laws were published, between of continental Europe, it was the “most intellectual con- 1880 and 1882, on the content of primary education. tents” that prevailed, whilst physical education was aban- Th e law of 28 March 1882 on compulsory primary edu- doned. Without refuting these affi rmations, we believe cation stipulated: that in Coubertin’s educational reform, the prevailing so- cial and political conditions hand a decisive infl uence, Primary education includes:…Gymnastics;…for boys military exercises [Journal Offi ciel de la République despite the fact that they were not often mentioned. Française 1882, p. 1] The social and political circumstances Gymnastics and shooting1 as compulsory content of of Coubertin’s Europe led to his pro- physical education should be taught to the boys in state, departmental and municipal schools. posal for peace education 1 Shooting part of school content and was also regulated by Th e events in the torn Europe in which Coubertin lived later decrees such as the decree of 27 July 1893, signed by Minister R. Poincaré, which introduced the establishment of conditioned, in a defi nitive way, the direction he wanted a commission which would control the teaching of shooting to give to the educational reform he wished to introduce in schools, as well as the preparation of a shooting regulation in the schools. and the choice of the most appropriate weapon in schools.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 13 Eugenia Martínez-Gorroño

Th ese laws made schools the fi rst step to pre-military it or implicit objective of these brigades. Pierre Arnaud training. Referring to the objectives, the orientation and stated: the precedents of this law, Pierre Arnaud declared: It is the symbol of youth patriotism, its will to conquer back the provinces that were lost en 1870. [Arnaud Th e law of 1880 is mainly dictated by military and po- 1985b, p. 32] litical purposes, the aim being to make School the ante- chamber of the barracks, with a view to preparing for Th e school brigades were being formed in diff erent Revenge. Th e law completes, from this point of view, places as live witnesses of the republican fi delity of the the regulations of 1868 and 1872. It is also justifi ed by communities. For example, Lyon would have very soon a new conception regarding general education initiated already since 1868 by Victor Duruy, Jules Simon and two school brigades, thanks to the militant spirit of its Octave Gréard. [Arnaud 1985a, p. 30] mayor, Doctor Bailleton and the municipal council. An important budget would be attributed to the pupils’ Pierre de Coubertin was strongly opposed to the equipment: uniform and weapon. content of these laws: Th e little soldiers of the Republic will not fait to parade Th e present (educational) system is a source of physi- on the day of the national Holiday (instituted in 1880) cal exhaustion, often also of intellectual exhaustion and before the eyes of a crowd and in the presence of the mili- always of moral weakness. …Th e project of militaris- tary and political dignitaries [Arnaud 1985b, p. 32] ing education and the fact that physical exercises op- erate as a counterweight … all this will lead to minds As an alternative to this rigid and static physical ed- that are even less open and characters who are more ucation of “submission”, Pierre de Fredy proposed the and more insignifi cant; we already have enough idiots introduction of sport in schools the English way. Sport in our country, let us not increase their number, which was considered by Coubertin as a modernizing, liberat- would certainly happen if we were to combine two dis- ing, motivating and pacifi st educational resource, which ciplines that are not at all similar: military and school would give to the teaching of physical education a com- discipline, which bring together two elements that have pletely new orientation as a school discipline in the con- nothing in common, the soldier and the child. [Cou- tinental Europe of the second half of the 19th century. bertin 1888b, p. 5]. He denounced on several occasions the obvious ma- Bellicose trends, however, were continuing to mate- nipulations of the authorities, which directed teaching in rialize. Teachers were giving lessons whose content had the schools. been established by the laws of 1880 and 1882 men- tioned above, which further strengthened the militarist Th e idea of an active military preparation, perfected by approach to physical education that was taught in French physical exercise is very old. In Chaldea, as in Egypt and the Far East, bellicose and conquering governments re- schools. As there were no teachers for this new content, sorted to this system and it is probable that they would this task was usually assigned to sectors that were close- appeal to the sporting instinct in order to cooperate with ly related to the army. In this way, the military opinions their wishes. [Coubertin 1918a, p. 125] and approaches were more present for the children and young people during their training. Since the First World War, people were focusing on the stimulating eff ects of physical education which was Th ey are army men or ancient army volunteers who manipulated by power seeking States and which should teach gymnastics, shooting and military training in pri- be denounced and neutralized. We see here Coubertin’s mary schools, colleges and secondary schools”. “Both the fears when he was confronted to the nationalist and bel- programs and those who apply them contribute to mak- licose Europe that surrounded him. ing gymnastics a crypto-military course where discipline and order exercises are prevalent. Th e inclusion of shoot- Before the outbreak of the World War, we already knew ing (in 1881), followed by the school brigades (in 1882) that the revival of sport by cultivating individual ener- will only accentuate this trend. [Arnaud 1985a, p. 30]. gies had created national forces; the great tragedy of to- day has experienced it in a peremptory and bloody way. Bellicose trends continued to materialise, howev- Sport, however, can do something more for us. It will er, in other legal provisions. Th e decree of 6 July 1882 provide assurance in the future and if we know how to signed by Jules Grévy and Jules Ferry, legally introduced allow it, it will give us the essential good without which the school brigades. Th ey were a para-school organiza- no permanent agreement can be reached: social peace. tion, which completed the teaching of gymnastics and [Coubertin 1918a, p. 135] operated as military training for children 10 to 12 years old. Very soon they would become a powerful force. Just like Coubertin, diff erent democratic sectors Each brigade should be composed of 300 pupils, se- were concerned about the fact that in European coun- lected from community schools. Regarding the explic- tries, important social groups were afraid that the foreign

14 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 The Olympic Values in the Educational Reform Proposed by Pierre de Coubertin (1889–1937): An Education for Peace forces would profi t from the so-called “physical weak- propagation of physical exercises in education. In 1889, he ness” or the absence of an aggressive military potential, supported the creation of the Association for the reform of in order to invade their territories. Th is argument justi- physical education in France and became its secretary; he fi ed the commitment of convincing and preparing young convened on 20 May of the same year the Congress for the boys so that they would be ready to defend their respec- propagation of physical exercises in Education. tive countries. Th is idea was linked to the hatred of the Wishing to look for peace and encourage freedom, stranger, who was identifi ed as the enemy and became Pierre de Coubertin insisted that schooling was a peri- a major duty that adult men should fulfi ll in order to od of life that should allow the experience of freedom, show who they were. whilst strengthening physical strength without suppress- Th e European governments of the last decades of the ing bodily impulses: educate and guide children without century supported similar educational directions. Im- manipulating them so that could pay service to politi- portant sectors throughout Europe saw physical educa- cal ambitions and the wishes of power and authority. He tion as an ideal school subject in order to teach to young therefore wrote: boys a so-called patriotism, under which interests relat- ed to armed confrontations were hidden, together with Education must be, I repeat it, the foreword of life. Man a strong desire for power and authority. Th ey were in- shall be free; children should also be free. Th ey simply have to learn to use their freedom and understand its im- spired by this physical education and the roles and duties portance… Freedom for the body, freedom for the mind, of men towards their fatherland. Th ese men declared that freedom for the character, freedom everywhere. [Cou- they were lost, stating that they should be bought back bertin 1887, p. 130] and cultivated. Restrictions are sometimes useful, but freedom should be the Pierre de Coubertin seemed to realize, within this basis of all school institutions. [Coubertin 1890b, p. 364] climate, the circumstances that had led to the Second World War. We can clearly see in his words the fears and With respect to the legislative norms mentioned the famous announcements regarding the emergence of above, the school reform of Pierre de Coubertin pro- new wars. posed several concrete answers. Confronted with rigid and analytical gymnastics, which encouraged discipline, Th e times that are coming are serious for humanity. Plu- the games and sports, which were practiced during phys- tocratic appetites and the thirst for domination, carried ical education courses, were based on unifying freedom to the level of madness on the one hand and, on the oth- and solidarity as an instrument for humanist education. er, the uprising against injustice that was suff ered for so long, contribute to maintaining civilization under post- Th is is the role which sport plays in English education war threats, which could be worse that the war itself. because “this role is physical, moral and social” [Coubertin [Coubertin 1918a, p. 144] 1890b, p. 376]. As an alternative to the former military men as phys- Likewise, in the Bulletin of the International Bureau ical education teachers in 1889, Coubertin who was then of Sport Pedagogy, issued by the headquarters of the In- responsible for the general secretariat of the “Association ternational Olympic Committee since 1928 and presented for the reform of school education in France” introduced as the cultural and educational institution of the Olym- a new model for teaching physical education, composed pic Movement [Krüger 2011, p. 120), Coubertin de- of free and secular volunteers, far away from the prin- nounced the use and the reach-out to sport of some gov- ciples of the Administration or ideological or religious ernments which stimulated it, not for educational objec- constraints. tives but for bellicose and power claims. He wrote: As an activity outside school hours, faced with the school brigades, he proposed “the creation of small sports Nowadays, it seems that certain governments, which are clubs to educate children in self-government”, inspired by strongly involved in sport’s organization, do it in order Arnold’s British Public Schools and seeking to educate to satisfy their nationalist instincts rather than simply through peaceful competition. Let us recall his state- improving public health, just as there are international ments: sports groups, which fi nd inspiration in ethnic or class concerns.[Coubertin 1933, p. 3] Sport can do something more for us. It will ensure our to- Th e proposals of Pierre de Fredy for school physi- morrow, if we allow it, the essential good without which no permanent agreement is possible; social peace [Cou- cal education, with a view to encouraging education- bertin 1918a, p. 135] al values such as solidarity, cooperation, universal co- habitation, peace and democracy. Social reform arising from education was also one As we already said, the reform of the educational of Pierre de Coubertin’s intensions who perceived ed- methods of schools was part of Pierre de Coubertin’s fi rst ucation as an indispensible element in a society which projects. In May 1888, he founded the Committee for the should aim at democracy in this 19th century.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 15 Eugenia Martínez-Gorroño

How shall we prepare the working classes so that they can Th e most useful citizen for democracy will be…the per- play their democratic role? Certainly not by choosing the son who joins active life already trained for the collec- constitutional or political path, but the educational di- tive eff ort, unconsciously prepared for the movements, the rection, a formula that could substitute for ancient in- rhythm and the concentration which this eff ort requires; justices without relying on new injustices. [Coubertin this person will not necessarily possess a theoretical, but 1893 in Clastres 2003, p. 12] only a practical training. [Coubertin 1901, p. 219] We expect from this transformed education citizens who Regarding the direction of the educational reform shall not need to use such procedures [revolutions], ac- based on democracy, which he encouraged, we can men- tive and determined citizens, with a motto…who love tion a number of references in Coubertin’s writings. For God, their homeland and freedom. [Coubertin 1888b, example, he noted in 1918: p. 20]

Olympism … refuses to admit the existence of a luxu- ry teaching, reserved only to the wealthy classes, which Conclusion would not be accessible to the workers. [Coubertin 1918b, p. 540] In short, we can affi rm that Coubertin, as Clastres point- ed out, declared: Coubertin had always denounced social inequalities. A sixty-year cycle of a battle against the barracks-school, For him this was always the germ for revolutions. Th e ab- accessorily against the barracks-boarding school and sence of educational opportunities was an injustice that against the Jacobin pedagogy. [Clastres 2003a, p. 145] should be eliminated according to him and he was refer- ring to equal opportunities for all social classes: He proposed a reform of education which encour- aged in schools values like peace, freedom and democ- Education [English] is free, as appropriate for an eman- racy. Coubertin provided clearly pacifi st guidance an- cipated nation; it does not lead to downgrading, the swers to the problems of society in his time and the belli- scourge of our country and the cause of many revolu- tions. [Coubertin 1888a, p. 2] cose direction of physical education; it was motivated by his fear of the growing reemergence of nationalism, the He therefore made numerous analyses on the need impact of the “races” power, the patriotic role that they to educate all social classes, putting forward a number of wanted to impose on men such as the meaning of the arguments on the necessity of education in order to cre- duty of masculinity, as well as the manipulation of all its ate a democratic society. He also used these arguments in aspects. Th ese were alternatives for a liberating, peaceful order to promote, as well, other initiatives, such as the and democratic education, which responded to the needs creation of a workers university. of individuals as persons and not to the interests of the factual powers of these years. …Whether the working class shall take over power in a near future or simply participate, the subject of its preparation remains just as important. [Coubertin 1922, p. 303] References and sources In multiple conferences and numerous writings, Coubertin argued abundantly on the need to reform the Archives content and methods of education so that children and Archive du Comité Olympique Espagnol. Madrid. young people could prepare for democracy: Archive de l’ Académie Olympique Espagnole. Madrid. Archive du Comité International Olympique. Lausanne. In a democratic society, association is the origin of all use- ful power and the base for any logical eff ort… irrespec- Printed sources tive of the governments of a democracy, its institutions, Journal Offi ciel de la République Française, Loi de 28 mars 1882 its aspirations…, it must resort to cooperation in order to sur l’enseignement primaire obligatoire. pp. 1–2. survive and prosper… this cooperation should be learned Arnaud P. [1985] Les lois sur l’Enseignement de la gymnas- and will be gaining a lot of ground if it already starts tique. La Mémoire du Sport, Centre de Recherche et d’in- with youth. Th is truth shall be imposed on democracy, novation sur le sport, U.E.R.E.P.S. Université Lyon 1, pp. which will be obliged to introduce cooperation in school 30–31. life, with a view to preparing future citizens for their ac- Arnaud P. [1985b] Les débuts du mouvement sportif dans la tive life. [Coubertin 1901, p. 218] région lyonnaise. La Mémoire du Sport, Centre de Re- cherche et d’innovation sur le sport, U.E.R.E.P.S. Univer- It was the need to build with all a democratic society in sité Lyon 1, pp. 32–33. which everyone could participate that convinced him of the Clastres P. [2003a] L’éducation des jeunes élites: Un nouveau advantages of an education, which aimed at strengthening chantier de la paix sociale? Les Études Sociales. Nº 137. 1er and enhancing eff ort, a society in which sport would be an semestre, Paris, Revue publiée par la Société d’Économie element of education and an ideal and exemplary resource. et de Sciences sociales, pp. 145–153.

16 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 The Olympic Values in the Educational Reform Proposed by Pierre de Coubertin (1889–1937): An Education for Peace

Clastres P. [2003b] La décennie leplaysienne de Pierre de Cou- Krüger A. [2011] Citius – Altius – Fortius? Armonía física bertin. De la réforme des lycées aux Jeux olympiques o superación sin límites en las últimas obras de Pierre de (1883–1896). Rev. Les Études Sociales. Nº 137, 1er Se- Coubertin según el Bulletin du Bureau International de mestre. Paris, Revue publiée par la Société d’Économie et Pédagogie Sportive. Citius, Altius, Fortius. Humanismo, so- de Sciences sociales, pp. 5–19. ciedad y deporte: Investigaciones y Ensayos, Madrid. Comité Coubertin P. [1887] L’éducation anglaise. Communication Olímpico Español – CEO Universidad Autónoma de Ma- faite à la Société d’économie social. Séance du 18 avril drid, vol. 4, Nº2, pp. 119–135. 1887, publiée à Les Études Sociales, Nº 137, 1er. Semes- tre. Paris, Ed. Société d’Économie et de Sciences sociales. Bibliography 2003, pp. 125–144. Clastres P. [2010] La aceptación de la República por Pierre de Coubertin, P. [1888a] L’Éducation en Angleterre. Collèges et Coubertin. Discurso inédito pronunciado ante la Confer- Universités. Paris, Libr. Hachette, 1888, pp. 1–23. encia Molé de Paris en 1887. Citius, Altius, Fortius. Hu- Coubertin P. [1888b] Le remède au surmenage. L’Éducation manismo, Sociedad y Deporte: Investigaciones y Ensayos, anglaise en France, Paris. Lib. Hachette, pp. 3–20. vol. 3, Nº 2. Comité Olímpico Español – Centro de Estu- Coubertin P. [1889] Lettre aux members de la Société dios Olímpicos de la UAM, Madrid, pp. 39–59. d’Économie Sociale et des Unions de la Paix Sociale. La Durántez Corral C. [1994] Pierre de Coubertin. El humanis- Réforme sociale (1º septembre 1888) vol. 8, série, 2 part. ta Olímpico, Museo Olímpico de Lausanne, Switzerland. VI, pp. 249–252. Réimprimé en L’Éducation Anglaise en Durántez Corral C. (ed.) [2001] Pierre de Coubertin y su ide- France, Paris, Libr. Hachette, 1889, pp. 199–202, Ap. II. ario, Comité Olímpico Español, Madrid. Coubertin P. [1890a] Athetics and Gymnastics, Lecture of the Durántez Corral C. [2002] El Movimiento Olímpico Moderno y Physical Training Congress in Boston. Pierre de Coubertin su fi losofía. El ideario, Comité Olímpico Español, Madrid. 1863–1937. Olimpismo, Comité Olímpico Internacional Hernández Álvarez J.L., Velázquez Buendía R. [1996] La activ- Pierre de Coubertin, Lausanne (Switzerland), pp. 128–130. idad física y deportiva extraescolar en los centros educativos, Coubertin P. [1890b] Conclusions, Universités Transatlantique, Ministerio de Educación y Ciencia, Madrid. Paris, Libr. Hachette, pp. 361–379. Hernández Álvarez J.L. [1997] La construcción histórica y Coubertin P. [1894] Conferencia de P. Coubertin ante la Socie- social de la educación física. Deporte, salud y educación, dad del Parnaso. Atenas, 1894. Ideario Olímpico, Ideario Hernández Moreno J. (ed.), Canarias, pp. 17–43. Olímpico Madrid, INEF, 1973. Mandell R.D [1986] Historia cultural del deporte, Barcelona, Coubertin P. [1901] Notes sur l’Éducation. Publique, cap. Ed. Bellaterra. XIII. Paris Lib. Hachette, pp. 217–235. Martínez Gorroño M.E. [2012] El Olimpismo y la Paz. Movi- Coubertin P. [1918a] “Lo que podemos pedir ahora al de- miento Olímpico: Historia y retos actuales, Martínez Gor- porte”. Communication faite à l’Association de Hellènes roño M.E., Durántez Corral C. (eds.), Servicio de Pub- Libéraux de Lausanne du 24 de février 1918. Citius, Alti- licaciones de la Universidad Autónoma de Madrid, pp. us, Fortius. Humanismo, sociedad y deporte: Investigaciones y 29–54. Ensayos, vol. 2, Nº 2. Madrid, Comité Olímpico Español Martínez Gorroño M.E., Durántez Corral C. (eds.) [2012] – CEO de la Universidad Autónoma de Madrid, 2009, Movimiento Olímpico: Historia y retos actuales, Servicio de pp. 135–144. Publicaciones de la Universidad Autónoma de Madrid. Coubertin P. [1918b] Carta Olímpica III: Olimpismo y Edu- Martínez Gorroño M.E., Hernández Álvarez J.L. [2014] La In- cación, “La Gazette de Lausanne”, 26 Oct 1918. Coubertin stitución Libre de Enseñanza y Pierre de Coubertin: La [2011] Olimpismo. Selección de textos. Comité Interna cio- Educación Física para una formación en libertad. Th e In- nal Pierre de Coubertin, Lausanne (Switzerland), p. 540. stitution Libre de Enseñanza and Pierre de Coubertin: Th e Coubertin P. [1922] Entre deux batailles. De L’Olympisme à Physical Education for training in freedom. Revista Inter- L’Université ouvriere. La Revue de la Semaine, 3e. année, nacional de Medicina y Ciencias de la Actividad Física y del 20 janvier, Nº 1, pp. 299–310. Deporte. International Journal of Medicine and Science of Coubertin P. [1925] Texto del mensaje transmitido por radio el Physical Activity and Sport. Revista multidisciplinary de las 15 de noviembre de 1925 con ocasión del inicio de los traba- Ciencias del Deporte. ISSN: 1577-0354, Nº 53. Primer tri- jos de la Unión Pedagógica Universal. Archivos del Comité mestre, Marzo. Olímpico Internacional, Lausanne (Switzerland). Müller N., Poyán Díaz D. (ed.) [2011] Pierre de Couber- Coubertin P. [1927] Carta abierta a Frantz Reichel. Le Figaro, tin (1863–1937). Olimpismo. Selección de Textos, Editada vol. 73, 8 de julio, p. 3. por Comité Olímpico Internacional Pierre de Coubertin, Coubertin P. [1933] España en la cultura física y los deportes. Lausanne (Switzerland). Bulletin du Bureau International de Pédagogie Sportive, Nº 5, Solar Cubillas L.V. [2003] Pierre de Coubertin. La dimensión Lausanne, Comité Olympique International, pp. 3–5. pedagógica. La aportación del movimiento olímpico a las ped- Coubertin P. [2011] Olimpismo. Selección de Textos, Müller N., agogías corporales, Madrid, Ed. Gymnos. Poyán D. (eds.), Comité International Pierre de Couber- Vialar P. [1962] Pierre de Coubertin, Th e Man, Th e Games, Th e tin, Lausanne. International Olympic Academy.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 17 Teaching Ethics through the Ancient Olympic Myths: A Philosophical and a Pedagogical Challenge

Clea Hadjistefanou Papaellina*, Francisco Javier López Frías**, Emanuele Isidori*** * Cyprus University, Cyprus ** University of Valencia, Spain *** University of Rome “Foro Italico”, Italy

Summary This paper will argue that mythical Greek narratives should play an important part in Olympic education. Firstly, it will show that Olympism emerged from myths and as a myth in itself (§ 2). To do so, a brief analysis of the myth in Greek culture will be sketched by focusing on its existentialistic and phenomenological dimensions. Secondly, this paper will show that contemporary sport is still rooted in mythical Greek narratives, and thereby grounded on values and knowledge already found in ancient myths (§ 3). In doing so, it will highlight the relevance of mythological narratives for teaching Olympic sports values (§ 4). Thus, mýthos and lógos will be unifi ed in a “new agonistic paidéia”. Keywords: Greek myths, Olympic education, Olympic sports, ethics

1. Introduction: the mythical roots tion. Greeks conceived of culture as a way to enhance hu- of the ancient Greek culture man nature in order to achieve its perfection. Although many Greek thinkers argued that such a goal could only For the ancient Greeks, a myth was not just simply a sto- be reached by the use of our reason, traditional Greek ry – or a tale – rich in religious and poetic meanings, but education included athletics and education in Olympic rather a body of scientifi c knowledge about the world values. and a normative conception of human beings. Although To be a perfect man in ancient Greece, it was nec- the history of Greek thought is that of a progressive essary to cultivate both body and spirit – or reason. emancipation from mythical knowledge (mýthos) to sci- Homer, for instance, says that Achilles’ master, Phoenix, ence (lógos), the former played a seminal role in ancient claimed that his pupil was more excellent than the other Greek culture (paidéia). As showed in Werner W. Jaeger’s warriors because he combined physical and intellectual Paideia: Th e Ideals of Greek Culture, which is the most skills. So Greek myths taught that physical and spiri- comprehensive study about classical Greek culture, there tual perfection were necessary for educating men into was neither a written code of laws, nor a system of ethics their truer form. Th e Olympics Games also emerged in ancient Greece; guidance was provided by the lives of from myths. Pindar, for example, traces the founding model heroes and proverbial wisdom handed down from of the Olympics to Heracles, who instituted the Olym- one generation to another. Both of them were found in pic Games – and introduced the olive crown as a prize their myths. Th is is the reason why Homer and Hesiod – in honour of Zeus to thank him for his help in com- became the main educators of ancient Greek society, and pleting his 5th labour: cleaning Augeas’ horse stalls in the Iliad was its “Bible”. one day. Th is is a descriptive statement but myths are Many other ancient cultures created myths, narra- also inherently normative. As we shall show, Heracles’ tives, and stories with the aim of understanding –and myth incorporates some normative principles. Th is pa- making sense of – the world. However, as Jaeger ar- per will contend that these values remain at the norma- gues, Greek culture was special compared to any other tive core of contemporary sports. Th is is the reason why ancient culture. Greek myths had an implicit pedagogi- Greek myths can still be used as a means for Olympic cal aim which is not found in any other ancient civiliza- education.

18 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Teaching Ethics through the Ancient Olympic Myths: A Philosophical and a Pedagogical Challenge

2. The Olympics: humanism and myths ever, this normative aspect of contemporary sports seem to have been underestimated. Th is paper aims to recov- Th e myth is a sacred narrative that usually explains how er such a normative aspect. Paraphrasing Max Weber’s the world or humankind came to be in its present form. words, we have to “re-enchant the world of contempo- In a very broad sense, it can also refer to any tradition- rary sports”. al story. Myths typically involve supernatural characters Th is is an important challenge, as modern society and are endorsed by rulers and priests. Th ey may, for tends to disenchant the world by using scientifi c knowl- example, arise as over-elaborated accounts of historical edge to reveal the Truth. Myths have no place in such events or as allegories for unexplained natural phenome- a scientifi cally constructed modern world. In the West, na. Th eorists diff er over what the function of myth is. As the challenge to myth goes back at least to Plato, who we do not propose to dictate what the function of myth rejected Homeric myth on, especially, ethical grounds. must somehow be, we only note that such a function is It was the Stoics who defended myth against this charge weighty for all of them – in contrast to the lighter func- by reinterpreting it allegorically. Th e chief modern chal- tions of legend and folk tale. Some functions attached to lenge to myth has come not from ethics but from science; the myth are [Mélich 1996, pp. 71–86]: modern critics dismiss myth on the grounds that it ex- 1. Cosmological function. Myths allow people to feel plains the world unscientifi cally. As a consequence, mod- part of a whole, of a universal and cosmic life shared ern Western culture does not take advantage of the peda- with nature and other beings; gogical and educational potentialities of myth. 2. Historical function. Myths tie people to history by connecting their action to a value system shared by 3. Sporting myths and their a community; pedagogical value 3. Sociological function. Myths help keep social order stable and dynamic at the same time; Th ere are many people who have been reported as the 4. Psychological function. Myths do not just give founders of the Olympic Games. One such mythical meaning and order to social life, but also to individ- founders is the famous hero Pelops [Morford & Lenar- uals’ ones. don 2002, pp. 404–407]. His legend is prevalent because Olympic myths also play these four basic functions. it is related to an event of major importance: the end of However, in line with Magnane’s ideas, sporting myths animal worship and totemism. Th is is the reason why have something special compared to the others [Lenk it was depicted on the eastern pediment of the colossal 1976]. Th ey serve to identify us with the values of an temple of Zeus in the Altis. We cannot tell Pelops’ en- unoffi cial culture which are easier to grasp and under- tire story here, but it suffi ces to say that his father Tan- stand than the ones of the offi cial culture within which talus, wealthy king of Phrygia, slaughtered Pelops and we live. Sport, therefore, provides an easier way for ordi- served his fl esh to the gods with the aim of testing their nary people to have access to an ontology of the world. omniscience. Th e refusal of the gods to take part in such In line with this idea, and with the humanistic principle a savage act of cannibalism symbolizes the end of animal in which Greek sport was rooted, many authors, such as worship and totemism. In a sporting sense, Pelops’ myth de Coubertin, mostly from the fi eld of pedagogy, have indicates the moral superiority of free competition and argued for a humanistic account of sports [Turró Ortega pacifi c games without bloodshed, as well as the superior- 2013; Isidori & Reid 2011]. Th ey claim that we should ity of athletic contests based on no other material reward recover the mythical elements that are hidden in contem- – such as monetary gain or power – but an olive branch, porary sports. For de Coubertin, for instance, which in Olympia came to mean more than all the gold in the world. “[h]ealthy democracy, wise and peaceful internation- According to another legend, as we have mentioned alism, will penetrate the new stadium and preserve before, Heracles revived the Games in ancient times. Re- within it the cult of honour and disinterestedness gardless of whether Pelops or Heracles was the found- which will enable athletics to help in the task of mor- al education and social peace” [Pierre de Coubertin er of ancient Olympics, the important issue here is that 1896, cit. by Loland 2003]. ancient myths are connected to the modern Olympics in such a way that they illustrate some of it values and Among the great ideas developed by Western meanings. Which means that we could better understand thought, the Olympic ideal represents one of the best ex- modern Olympism and its normative core by drawing on pression of our identity not only as European but also Greek mythology. as human beings and citizens of the world. Th anks to Ancient Greek culture marked the beginning of the the Olympic Games, this Olympic ideal belongs to the modern individuals’ sense of complete selfhood; man was world, to all the people of the world – especially since the placed, for the fi rst time in history, in the centre of hu- Olympics are the world’s biggest mass spectacle. How- man thought. Th is is, for instance, the reason why the

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 19 Clea Hadjistefanou Papaellina, Francisco Javier López Frías, Emanuele Isidori

Greeks had anthropomorphic gods. Humanism is the and engage with the values transmitted by such stories. principle of ancient Greek and modern society. And its If this is so, students would understand what is at stake main purpose, as well as the one of Greek myths, is to ed- when they discuss one particular hot topic in sport more ucate human beings into their truer form. Th is explains easily. Th e following sections will show how to do this that Greeks contrasted “training” with “education”. Th e by analysing certain Greek myths that embody sporting former was the teaching of skills specifi c to arts and values and by linking them to academic debates on sport handicrafts, those activities that Aristotle called as “tech- discussed in schools and universities. né”, whereas “education” was a normative task related to 1. Th e myth of Heracles (§ 4.1) will bring to light sev- fulfi lling the ideal of men as they ought to be. eral normative features of sporting contests and the Along with Jaeger and Critical Th eory [Jaeger 1969; ideal of the perfect athlete. Adorno & Horkheimer 1991], we would argue that our 2. We will analyse the particular fi gure of Zeus to clar- modern tradition contains certain mythological and ify the relationship between power and politics in foundational values of the Greeks. As our history begins sport (§ 4.1). with them, we have a common fund of social and intel- 3. Th e myth of Hermes (§ 4.3) will help us refl ect on lectual forms and ideals. In Jaeger’s words: “Greece still the commodifi cation of sports as well as the cosmo- fulfi ls some need of our own life” [Jaeger 1969, xv]. Such politan ideal which grounds the Olympic move- a common existential need is “the creation of a higher ment. type of man” [Jaeger 1969, xvii]. Following Hans Lenk, 4. We will employ the myth of Hephaestus (§ 4.2) to sport perfectly engages with this purpose since its guid- highlight the relevance of sport equipment in Olym- ing normative principle is the “achievement principle”, pic sport. which states that 5. We will show that the myth of Prometheus and the story of Icarus and Daedalus (§ 4.2) embody the idea “sports present a particular attractive medium of de- of the athlete as an usurper of God, that is, a seeker monstrative individuation, self-development, and of immortality. self-confi rmation for younger men with reference to goals and value patterns which are emotionally [and 4.1. Heracles: Olympic symbols offi cially] approved in [his] culture” [Lenk 1976, and the ideal athlete p. 15]. Heracles was the son of Alcmene and Zeus, who made In contrast with the uncertainty regarding the birth love to her while Amphitryon, Alcmenes’ husband, was of ancient Olympics, we do certainly know that Pierre de at war [Morford & Lenardon 2002, pp. 518–547]. Hera- Coubertin re-founded the Olympics in modern times. cles was born half god, half human. Zeus’ wife, Hera, was Given that this French educator and historian knew so jealous at Alcmene and Heracles that she persecuted about the pedagogical and humanistic potential of the the latter as revenge on Zeus for his infi delity. Hera tried ancient Olympic Games, he wanted to bring them back to kill Heracles many times, but as he always survived, to life. De Coubertin believed that the revived Olympics she decided that she would make Heracles’ life as miser- would contribute to the development of a European cos- able as she could. To achieve her goal, Hera took control mopolitan identity [Carrington 2004, pp. 81–99]. For of Heracles’ mind and put him into a great rage, which him, the Olympics illustrated the humanistic values at led him to murder his family. She induced Heracles to the basis of European culture of his time; they could sup- kill his two sons and his wife Megara. port the creation of a new education paradigm headed to Once Heracles recovered his senses, he regretted youth, and since based on peace, tolerance, and global what he had done so profoundly that he travelled to Del- friendship. phi in search of expiation. Th e Oracle imposed him to serve King Eurystheus, who gave Heracles twelve labours 4. Examples of myths employed or heroic tasks: the Twelve Labours of Heracles. Insofar as pedagogical tools as he succeeded, his soul would be purifi ed of his sin. Amongst these labours were to slay the Nemean Lion, To make the claim about the existence of a continuum capture the Golden Hind of Artemis, capture the Cre- between the humanistic and pedagogical potential of an- tan Bull, slay the nine-headed Lernaean Hydra, and clean cient Greek sports and that of modern sports, we will the Augean stables in one day. Heracles completed these show that we could utilize Greek myths to teach Olym- tasks and was purged of his sins becoming the most fa- pic values. When teaching Olympic education, for exam- mous Greek hero. However, Heracles was still a mortal ple, Greek myths could be employed as the starting point human being. For him to be immortal, he had to get rid of the lesson in order to introduce the controversial issues of his human mortal body. To do so, he had a funeral that will be analysed. Moreover, as we claimed before, pyre built for himself and asked a friend to light it. Once the very nature of mythical tales helps people understand Heracles was set on fi re – he “dead” by fi re [Morford &

20 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Teaching Ethics through the Ancient Olympic Myths: A Philosophical and a Pedagogical Challenge

Lenardon 2002, p. 537] – his mortal body disappeared which is an immaterial prize. However, the legend says and his immortal nature remained. He joined Zeus on that Heracles was willing to accept pay for his labour. As Mount Olympus in this way and became a full god as this is a material prize, the very motivation for complet- a reward for his achievements. ing such task would have not being an intrinsic reason, Heracles’ life has been used to illustrate the symbols expiation, but an extrinsic one: monetary compensation. and principles upon which Olympism is built [Balius Th is episode of the cleaning of the Augean stables em- Juli 1992]. David J. Lunt, for instance, argues that “[t]he bodies the idea that Greek athletes received no monetary most attractive heroic model for a powerful athlete was prizes for their victories. Th erefore, the roots of amateur- Herakles.” [Lunt 2009, p. 378]. He gathered many of the ism can be traced to Heracles’ myth. virtues that are essential in athletes such as unselfi sh forti- Th e most important lesson contained in Heracles’ tude, labouring for the good of the others, and struggling myth is the hero’s superhuman will to overcome all the to achieve virtue [Morford & Lenardon 2002, p. 538]. obstacles in his path to success. Heracles’ life inspires His life illustrates the key normative elements of the an- young people, in general, and athletes, in particular, cient Olympics. Th is is the reason why he is regarded as to strive to achieve their goals – to become victors. In one of its – spiritual – fathers. fact, Isocrates described Heracles’ as “full of agones” in Th e symbol of the sacrifi cial pyre is probably the reference to the twelve labours that he had to complete. clearest case in which Heracles’ life inspires the ancient “Agon” was the term employed in ancient Greek to refer Olympics. According to Heather L. Reid [2011], an- to competitive contests. Moreover, the word “labour” is cient Greek sports were conceived as sacrifi cial rites. It “athloi” in ancient Greek [Morford & Lenardon 2002, was the victor of the most important athletic contest, the p. 523], which is the root of the English word “athle-te”. foot race in Olympia, who was in charge of lighting the “Athla” denotes struggle, but literally refers to prizes or Olympic fl ame, “the sacrifi cial pyre”, as a sign of self-sac- contests for prizes [Lunt 2009]. rifi ce. By performing this ritual, the most excellent per- Greek athletes competed for areté and kudos. Th e son – the victor – was off ered to the gods; he was given former means “excellence” and the latter “praise” or “re- in symbolic sacrifi ce. Th is is the reason why the Greeks nown”. Areté was such an important matter because it thought that the victors deserved no material prizes, but helped athletes win the athletic contests. Winners were the honour of being off ered in sacrifi ce to the gods. Her- commemorated publicly and became role models for acles’ self-sacrifi ce is the very image of this will to immor- their contemporaries (kudos). But the real goal of athletes tality. In fact, Heracles became the most famous hero in was far beyond this. Th ey wanted to perpetuate their in- ancient Greece due to his victories in many fi elds such as fl uence over people in order to be commemorated after hunting, war, and also sport. their death, and in this way continue to exert infl uence Heracles’ myth embodies many other principles and on earth. For athletes to be immortal and reach glory, normative elements of the ancient Olympics – which they had to excel in what they did. Th eir fate was to strive are still present in our modern Games. For example, to achieve physical excellence: the myth says that there were two labours that Eurys- theus did not accept: the cleaning of the horse stalls and “Like Herakles, who successfully overcame all ob- stacles and completed his labors or athla, victorious the killing of the Hydra. Heracles completed them in athletes sought their own heroic adventures in their a wrong way by violating some principles that regulated quests for immortal status and heroic honors after the nature of his expiatory task. We can draw a parallel death. Charged with kudos and hungry for kleos, these between these principles and those that regulate the ath- powerful champions claimed a heroic superhuman letic contest, such as the one of fairness. Heracles’ was status that enabled them to lead their cities to victory supposed to complete his tasks by himself to purge his in battle or to continue to exert infl uence over earthly sin. However, the legend recounts that his nephew Iolaus aff airs after their deaths […] Th e power, might, and helped him in the Hydra task and Zeus in the stalls la- arete of their athletic victories provided the justifi - bour. Th eir aid is considered illegitimate. Regarding this cation for their heroization.” Morford & Lenardon, 2002, p. 388] idea, the debate on fairness concerning the use of illegiti- mate shortcuts – aids – is central in contemporary sport, Th is is an ideal that is vigorously alive in our soci- especially, in the case of the application of technology to ety, in general, and in the theoretical refl ection on sport. the performance of sport. Critics of doping argue that For instance, those philosophers of sports called “inter- performance-enhancing artifi cial substances are an ille- nalists”, defend that the main goal of sportspeople should gitimate aid to athletes. be the struggle for excellence. In so doing, they become Th ere is a second reason why Eurystheus did not ac- role models for new generations. Th is Heraclean as- cept Heracles’ labour of cleaning the Augean stables: the pect of Greek sports is not at odds with the reality of immaterial nature of his prize. Th e main purpose of Her- our contemporary sports. As the former football player acles’ performance was to achieve expiation of his sins, and coach Jorge Valdano said in a recent interview, “ath-

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 21 Clea Hadjistefanou Papaellina, Francisco Javier López Frías, Emanuele Isidori letes are the only heroes in our society” [González 2012]. Many sports theorists, like Mike McNamee, Hans Moreover, athletes are aware of this fact. As Dave Zirin Lenk, and David J. Lunt, have used the myth of Pro- argues [2013], athletes are speaking out about social and metheus to think about sport. As Prometheus usurped political issues more than ever because they know that fi re, which belongs to the essence of the gods, athletes they have political and social responsibility. We will not want to usurp something divine: immortality. Athletes discuss the issue of whether or not athletes should be role want to be immortals by pushing human limits further, models, but this is currently one of the hot topics within that is, by becoming more than human. Th is is surely the philosophy of sports. the reason why de Coubertin summed up the spirit of To conclude this section, in line with Lenk’s the- modern Olympics by using the motto: “citius, altius, for- sis, we contend that the Herculean spirit is the perfect tius”. In so doing, it could be claimed that the modern ideal model for our athletes. Th e next section will show Olympics embodies the Promethean theft of fi re, which that the myth of Prometheus and his spirit are, nonethe- corresponds to two basic elements of modern sport: vic- less, the true role models which guide the behaviour of tory at all costs to achieve the glory and furthering our contemporary sportspeople. In fact, the Olympic prin- human limits constantly. So Prometheus’ spirit inspires ciple established by de Coubertin “citius, altius, fortius” those normative principles upon which the Olympics – – “faster, higher, stronger” – is clearly inspired by Pro- and contemporary sport – is built. metheus’ tale. Many hot topics in the philosophy of sport can be introduced by using the myth of Prometheus. Fire in 4.2. “Citius, altius, fortius”. Our Promethean Prometheus’ tale symbolized reason and technological contemporary sports knowledge. Technological creations, related in the Greek Prometheus is a god and son of the titan Iapetus. His myths to Hephaestus, helped ancient human beings name means “forethinker”, that is, “the one who plans adapt to their natural environment and survive. In mod- ahead”. He is mainly seen as both creator and benefactor ern times, humans used technology to change the envi- of humanity because he gave humanity the gifts that lift- ronment to make their lives easier and more comfortable. ed it from savagery to civilization [Morford & Lenardon Animated by such a technological – Promethean – spirit, 2002, p. 57]. Th is is the reason why his name is always modern sportspeople put science at sport’s service to en- linked to progress and science – Mary Shelley, for in- hance their performance. Th is has changed the nature of stance, titled her famous book Frankenstein as “the mod- the very sporting activity for the better in some aspects, ern Prometheus”. One such gift given to human beings such as the safeguard of the safety of participants, and for was fi re. Prometheus stole it from heaven to give it to hu- the worse in others. man beings because he loved them: Technology is a two-faced tool. It increases human beings’ wellbeing, but it also has an evil side, illustrated “PROMETHEUS: Listen to the troubles that there in Greek culture by the myth of Icarus and Daedalus, were among mortals and how I gave them sense and who designed a pair of wings held together by wax in or- mind, which they did not have before. I shall tell you der to escape from Minos. As they were fl ying above the this, not out of any censure of humankind, but to ex- sea, Icarus tried to reach the sun – which symbolizes the plain the good intention of my gifts. In the beginning divine – but he got so close to it that the wax melted and they had eyes to look, but looked in vain, and ears to hear, but did not hear, but like the shapes of dreams he fell into the sea. When human beings are driven by they wandered in confusion the whole of their long the spirit of technological progress, they can be corrupt- life. Th ey did not know of brick-built houses that face ed easily and do evil things. To paraphrase the title of one the sun or carpentry, but dwelt beneath the ground of Goya’s most famous paintings, “the dreams of technol- like tiny ants in the depths of sunless caves. Th ey did ogy produce monsters”.1 Th e use of technology in sport not have any secure way of distinguishing winter or raises many issues which are probably the most contro- blossoming spring or fruitful summer, but they did versial ones within the ethical debates around sport: the everything without judgment, until I showed them use of performance-enhancing substances and the unfair the rising and the setting of the stars, diffi cult to dis- aid that some technology provides. As we claimed at the cern. And indeed I discovered for them numbers, a lofty kind of wisdom, and letters and their combi- beginning of this paper, we are interested in analysing nation, an art that fosters memory of all things, the ethical problems concerning sport by employing Greek mother of the Muses’ arts. I fi rst harnessed animals, myths. In what follows we will utilize Prometheus’ myth enslaving them to the yoke to become reliefs for mor- to do so with the issue of doping. tals in their greatest toils, and I led horses docile un- Hesiod explains in the Th eogony that Prometheus der the reins and chariot, the delight of the highest tricked the gods during the quarrel between them and wealth and luxury. No one before me discovered the mortals at Mecone. Prometheus divided up a great ox seamen’s vessels which with wings of sail are beaten by the waves.” [Aeschylus, pp. 442–506] 1 “Th e dreams of reason produces monsters”

22 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Teaching Ethics through the Ancient Olympic Myths: A Philosophical and a Pedagogical Challenge and set out the pieces in an attempt to deceive Zeus and ment was too cruel – but they knew that they could not favour humanity. For humans, he placed the fl esh and contest his authority. fatty innards on the hide and wrapped them in the ox Contrary to WADA’s attitude, many authors claim paunch. For the gods, he arranged the bones of the ox that doping, in particular, and technology, in general, and wrapped them up in white fat. Prometheus tricked are not an evil that we have to control. However, they Zeus to choose the latter – yet Zeus already knew that are a means to create fairer sporting contests. For in- Prometheus had done a partisan division that favoured stance, Claudio Tamburrini and Julian Savulescu argue human beings. As a punishment to Prometheus and hu- that doping could modify athletes’ innate physical skills man beings, Zeus decided not to bestow humanity with in order to provide them with the same physical confi gu- the gift of fi re. However, Prometheus decided to steal it ration. Every athlete would compete under equal condi- and give it to human beings anyway. tions in this way. Th ere are many cases in which technol- As a consequence of the theft of fi re, Zeus became ogy helps us create fairer competitions. For instance, the angry at both Prometheus and humanity and punished Hawk-Eye system that assists referees to make the right them. Th e purpose of both punishments was to show call in tennis. Technology, therefore, emerges as a way to that it was forbidden to go beyond his will in order to free human beings from injustice in the same way as Pro- deceive him. Such a punishment raises two normative is- metheus freed human beings from oppression by bestow- sues related to two hot topics in sports ethics. First, the ing them with fi re. sanctity – and power – of written rules and offi cial sport- ing institutions. Second, the idea that technology can 4.3. The myth of Zeus’ messenger: Hermes. free sport from oppression and injustice. Cosmopolitanism and ludic attitude Zeus symbolizes the law which humans are not al- Hermes was the son of Zeus and Maia, one of the Pleia- lowed to break as well as the institution which has ab- des. He is widely known as the messenger, helper, and as- solute power. Zeus has absolute power to command and sistant of Zeus. He was called “the helpful runner” [Mor- control, he is indisputable. Likewise, rules are indisput- ford & Lenardon 2002, p. 121]. Th e fact that Greeks able in sport. As Bernard Suits shows [2005], they create used athletics adjectives to describe his function as mes- the artifi cial world in which sporting practice is possible; senger of Zeus denotes that he played an important role abiding by the rules is necessary for keeping the game go- in Greek sports. Th ere are many characteristics of his ing. Formalist authors defend the “logical incompatibil- character which make him one of the most interesting ity thesis”, which states that you cannot play the game gods from a sporting point of view. Moreover, Hermes and break a rule at the same time. As sports are essentially is believed to have invented many types of racing and constituted by artifi cial rules, violating such rules means sports such as wrestling and boxing. Many ancient sports not playing the game anymore. Th us, cheating ruins the arenas had statues of him because he was a patron of ath- game; sporting rules should be indisputable, like Zeus. letes. However, not all gods agreed with the way in which Hermes was a god with so many characteristics Zeus governed, just as some people inside sport think that he was linked to the great diversity of activities that sporting laws should not be fi xed and strict, but and spheres of Greek life such as music, games, thieves, malleable. Th e main problem here is that sporting insti- young people, luck, guidance in – and after – life, com- tutions, like Zeus, are against rule changing. Th ey want merce, and communication between those who are dif- absolute power. Th is is the case with the doping debate. ferent. Many of these features are intrinsically related to Th e World Anti-Doping Association (WADA) has the the values of Greek sports, in general, and to the phi- absolute power. Nobody is allowed to challenge it. In- losophy of sport, in particular. For example, one of the deed, those who dare challenge it are punished, almost most debated issues within sports ethics is the commodi- in the same way as Zeus punished Prometheus, by be- fi cation of sports. Th ere is an ongoing debate on the ex- ing taken out of competition – Zeus took Prometheus tent to which monetary interests should be part of sport. out of society and Olympus to the Caucasus Mountains Th is issue is especially relevant in the case of the Unit- and chained him to a rock. Moreover, although sanc- ed States and college athletes. Such athletes are supposed tions for doping are not permanent, as Verner Møller to be amateurs but colleges and enterprises make such shows, there are some unwritten – and unoffi cial – rules a profi t from them that it impedes economic interests not that punish those athletes who have been found guilty to emerge within college sports. of doping forever [Møller 2010]. Although it is wide- In this section, we will analyse two features found in ly agreed that not all means are legitimate in order to Hermes’ tale. First, his relationship to play and youths. maintain the law, nobody inside sport can defy WADA’s Second, his role as an intermediary between opposite authority in its fi ght against evil doping. Equally, some realms – such as humans and gods. According to the gods did not agree with the means used by Zeus – for myth, Hermes was the very fi rst to make the tortoise example, Hephaestus thought that Prometheus’ punish- a minstrel [Morford & Lenardon 2002, p. 258]. Th is

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 23 Clea Hadjistefanou Papaellina, Francisco Javier López Frías, Emanuele Isidori shows that he had a ludic – youth – spirit that made him example, social responsibility and respect for universal turn something usual into a tool to have fun, a plaything. fundamental ethical principles. Th is ludic spirit is also illustrated – and linked – by his 2. Th e goal of Olympism is to place sport at the ser- young physical appearance – indeed, he was the second vice of the harmonious development of humankind, with a view to promoting a peaceful society con- youngest Olympian god and patron of youths. cerned with the preservation of human dignity. Following Suits’ theory of games [2005], sports ap- 3. Th e Olympic Movement is the concerted, organ- peared when people set up artifi cial and unnecessary ob- ised, universal and permanent action, carried out un- stacles to make more diffi cult the achievement of a goal. der the supreme authority of the IOC, of all indi- Although Suits is usually regarded as a formalist author viduals and entities who are inspired by the values of who is concerned only by rules, he argued that such a “lu- Olympism. It covers the fi ve continents. It reaches its sory attitude” [Suits 2005, pp. 54–56] is essential for dis- peak with the bringing together of the world’s athletes at tinguishing between sporting activities and those which the great sports festival, the Olympic Games. Its sym- 2 are not. Th erefore, he taught people how to take a usual bol is fi ve interlaced rings. [IOC 1991] ” activity – such as reaching a certain place, put something in a basket, and throwing a big stone – and turn it into an Th is conciliatory and cosmopolitan spirit of the an- activity to have fun. Moreover, by appealing to this “luso- cient Greek Olympics is also found in the mythical fi gure ry attitude”, Suits introduced a normative criterion in his of Hermes. Hermes was a divine messenger. One of his theory: participants who keep the rules without showing roles was to mediate between contrary realms. For exam- a lusory attitude are not actually playing the game. For ple, he was the intermediary between Olympus and mor- somebody to be identifi ed as a real participant in a given tals. Moreover, he was a psychopomp, whose main func- sport, he or she should abide by the rules and adopt a lu- tion was to guide souls to Hades. Th us, he was also an in- sory attitude. As Hermes embodied the very spirit which termediary between the world of the living and the world motivates the will to create unnecessary obstacles for fun, of the dead. As we have shown by quoting the Olympic he is a perfect illustration of this attitude. Charter, the modern Olympics’ main purpose is to create Regarding the second normative point that we will an atmosphere of peace and mutual recognition between analyse in this section, Hermes’ role as an intermediary, those people who are diff erent – because they belong to we will argue that Hermes’ spirit is at the basis of the contrary traditions, states in confl ict, and the like. Th us, cosmopolitan spirit of the Olympic ideal. As the ancient if Heracles is the perfect role model for athletes, we argue Olympics used to stop wars between the diff erent city- that Hermes, and the ideals which he embodies, should states, de Coubertin conceived of the Games as a way be the role model for sporting institutions. Th ey should of promoting global understanding and peace. For him, care more about fun and peace, than about economic sports help us show that we all are citizens (polis) of the and political interests. Th e Olympics should have been world (cosmos) with the same rights, dignity, and oppor- organized in honour of Hermes, and not of Zeus. tunities. Although many have claimed that de Coubertin’s cosmopolitanism was fake – Marxists’ interpretations of 5. Conclusion: Greek myths, modern modern sports argue that it was an excuse to potentiate Olympics, and humanism and maintain the exploitation relationships formed due to colonialism – this ideal is still alive in our Olympic Th e Olympic myths analysed in this paper provide us Games [Loland 1996]. In fact, cosmopolitanism is prob- and Olympic philosophy students with an opportunity ably the most important ideal within the Olympic move- to refl ect on an issue often forgotten in Olympic edu- ment. It is the moral and political ideal which serves as cation: the relationship between religion and Olympic a backdrop to the Olympic project [Petersen-Wagner values. As we showed in section 2, the disenchantment 2012]. Interestingly, the Olympic logo and the Olympic of the reality process generated by the Enlightenment charter are rooted in the cosmopolitan ideal. Th e logo is eroded the role played by mythological narratives in ed- formed with fi ve interlaced rings. Th ese rings symbolize ucation. Contrary to this tendency, we have shown that each continent, and the fact that they are held together there are many benefi ts in teaching Olympic education illustrates the cosmopolitan goal of the Olympics. Re- in our schools and universities by using ancient Olympic garding the Olympic Charter, the three fi rst principles of myths as didactical tools. Olympism embody the cosmopolitan ideal: We hope that in the future there will be educationists willing to accept the challenge of teaching and studying “1. Olympism is a philosophy of life, exalting and Olympic education in such a way that connects the past, combining in a balanced whole the qualities of body, present, and future of Olympism. Th is is, in line with the will and mind. Blending sport with culture and edu- humanist purpose of Greek paidéia, the only way to turn cation, Olympism seeks to create a way of life based on the joy of eff ort, the educational value of good 2 We added the cursives.

24 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Teaching Ethics through the Ancient Olympic Myths: A Philosophical and a Pedagogical Challenge sports into a useful – humanitarian – tool to create bet- González E. [2012] Jorge Valdano: ‘En la sociedad actual no ter people. It does not matter whether or not the mythical hay más héroes que los Deportistas’. Jot Down: Contempo- stories occurred on not – probably they did not. However, rary Culture Magazine, http://www.jotdown.es/2012/05/ the controversial issues raised by myths and the values and jorge-valdano-en-la-sociedad-actual-no-hay-mas-heroes- que-los-deportistas/ [last consulted 20.08.2013] spirit taught by them remain. Likewise, it does not matter IOC [1991] Th e Olympic Charter, Lausanne. whether de Coubertin tried to use the Olympics as a tool Isidori E., Reid H.L. [2011] Filosofía dello sport, Rome: Mon- to perpetuate a hegemonic system. Th e remarkable thing dadori Bruno. here is that the values upon which he built the Olympics Jaeger W. [1969] Paideia: the ideals of Greek culture, New York: are morally salient in our society. And, as we claimed at Oxford University Press. the beginning of this paper, ethics is about how we think Lenk H. [1976] Herculean ‘Myth’ Aspects of Athletics. Journal that things ought to be. Moral ideals are still valid and of the Philosophy of Sport, vol. 1, No. 3, pp. 11–21. useful even if they have never been realized thus far. In Loland S. [1994] Pierre de Coubertin’s Ideology of Olympism fact, we will probably never fully realize moral ideals, but, from the Perspective of the History of Ideas. Proceedings: Critical Refl ections on Olympic Ideology: Second Internation- if we embrace them, they will surely guide us to a better al Symposium for Olympic Research, International Centre world. Th is is what the Greeks tried to do by telling sto- for Olympic Studies, pp. 26–45. ries about heroes and gods, and this is probably what we Lunt D.J. [2009] Th e Heroic Athlete in Ancient Greece. Jour- should do more often, especially, within sports given their nal of Sport History, vol. 36, No. 3, pp. 375–393. potential to create heroes, to move people’s will, and the Mélich J.C. [1996] Antropología simbólica y acción educativa. like. We should utilize the activities with such a potential Barcelona: Paidós. in order to teach those values that will lead us to improve Møller V. [2010] Th e Ethics of Doping and Anti-Doping: Re- as human beings. Humanistic sports are then possible. deeming the Soul of Sport?, New York, Routledge. Morford M.P.O., Lenardon, R.J. [2003] Classical Mythology, New York, Oxford University Press. Naul R. [2008] Olympic Education, Meyer and Meyer, Maid- References enhead. Petersen-Wagner R. [2012] Doppelgänger Olympism in the Aeschylus, Prometheus Bound. light of Ulrich Beck’s Cosmopolitan Th eory. Adorno Th ., Horkheimer M. [1991] Dialectic of Enligthten- Reid H.L. [2011] Athletics and Philosophy in Ancient World: ment, New York: Continuum. Contests of Virtue, New York, Routledge. Balius Juli R. [1992] Heracles, Barcelona and the Games. Segal A.R. [2004] Myth. A Very Short Introduction, London: Olympic Review: Art and Sport, vol. 299, pp. 440–443. Oxford University Press. Carrington B. [2004] Cosmopolitan Olympism, Humanism Suits B. [2005] Th e Grasshopper: Games, Life and Utopia, and the Spectacle of ‘Race’. Post-Olympism? Questioning Broadview Press. Sport in the Twenty-fi rst Century, Bale J., Christensen M.K. Turró Ortega G. [2013] El valor de superarse. Deporte y human- (eds.), New York: Berg, pp. 81–99. ismo, Editorial Proteus, Barcelona. Dodds R. [1951] Th e Greeks and the Irrational, Berkeley: Uni- Zirin D. [2013] Game Over: How Politics Has Turned the Sports versity of California Press. World Upside Down, New York, Th e New Press.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 25 Sports Infrastructure and Cultural Heritage; Bridging the Gap by Fair Play Standards

Angelos Psilopoulos, Iro Psilopoulou Technological Educational Institute (TEI) of Athens, School of Arts Studies, Department of Interior Architecture, Decoration and Product Design

Summary The question of cultural heritage is a most fundamental aspect of mankind’s endeavour to preserve human val- ues and memory. At the same time, cultural heritage serves as a vehicle for carrying these values into the future, ensuring thus the continuing of our evolution by the terms that most defi ne us as human. Therefore the notion of safeguarding it becomes intricately entangled with the notion of responsibility. In this context, a renewed interest on humanistic values prevails in contemporary discourse over the issue. In this paper we examine the notion of ‘Sport infrastructure’ as cultural heritage in its broader context. By referring to the human dimension of sport, we aim to show that the subject at hand is hardly a question of measurable qualifi cations such as aesthetic properties, history or symbolism, in order to denote some ‘thing’ as worthy of preservation. Rather, it is a ques- tion of safeguarding the humanistic aspects of sport in place and space through living communities that project onto the future for the fulfi lment of their aspirations. This mindset is utterly revealed a most Fair Play thing. Keywords: cultural heritage; sport, sport infrastructure, safeguarding, humanist values, humanism, Fair Play

Introduction ical manifestations of culture, to international con- ventional regimes which rely less on norms and in- ternational enforcement, and more on international While the question of heritage according to UNESCO co-operation underpinned by a more holistic notion still primarily addresses tangible artifacts, it has grown of cultural heritage. Th is move, and the recognition out of its former preoccupations by introducing elements that the protection of cultural heritage is the common such as ‘intangible cultural heritage’, as well as strategies concern of humankind, provides the basis for a prin- that go beyond preserving something as an exhibition ciple of international co-operation, best implement- item, by proposing that claims to ‘outstanding value’ are ed through the coordinating function of UNESCO.” necessarily embedded in the context of a living culture [Forrest 2012, Preface] that grows by the day and develops into the future. Th is One of the most representative tokens of this paradig- evolution has spun for almost 50 years, and through fi ve matic shift is the notion of ‘intangible heritage’. Th is may UNESCO conventions, adapting from defi nitions such include ‘oral history and literature, music, dance, agricul- as ‘cultural property’ to the mentality we presented in tural and manufacturing skills, rituals and use of symbols, the previous lines. Forrest [2012, p. 20] argues that this traditional medicine, culinary traditions and traditional spread refl ects ‘the economic, social and political con- sports and games’ [Forrest 2012, p. 362]. Yet, contrary to text in which [the problem at hand] was negotiated, and prevailing preconceptions, these terms denote more than sheds light on a range of issues relevant to cultural heri- a physically defi ned artifact, which is quite impossible to tage at that time’. Th erefore it becomes obvious that the reduce to measurable attributes. Lourdes Arizpe [2004], problem of heritage is hard to pinpoint in a normative an anthropologist who has served UNESCO for many manner. According to Forrest, this process years, suggests that this is a problem of understanding cul- ture as a living whole, where time, community and ex- “evinces a move away from a purely norm based con- pression are thought as a dynamic complex whose integ- ventional regime designed to protect the simply phys- rity is to be maintained. As she states quite clearly,

26 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Sports Infrastructure and Cultural Heritage; Bridging the Gap by Fair Play Standards

“It is not only the objects used or the singular events in the International Olympic Committee’s “Manual on that are recognized, but also their historical evolution Sport and the Environment” [1997] under the chapter and the agency of those who create, perform or dis- “Key Concepts and Issues Concerning Sport and the En- play them. Such holistic recognition becomes a trib- vironment”, where it appears primarily as a concern to- ute to contemporary cultural agency in whichever wards empowering the local community, knowledge, tra- particular cultural context it may be found. It leads the way, then, to building a new ‘cosmoculture’, that dition and expertise. In the report’s own words, is, a global perspective of constantly evolving human creation and communication.” [op. cit., p. 130] “Local communities have a vital role to play in envi- ronmental management and development because of It becomes obvious that this position entails more of their particular know ledge and traditional practices. an argument for ‘good practices’ rather than ‘hard poli- Th eir identity, culture and interests should be recog- nized and should not prevent them from participat- cies’ which are based on in vitro assumptions. Th is ulti- ing in the achievement of sustainable development. mately involves an ethical stance, instead of a scientifi c […] Eff orts must thus be made to protect and en- truth, revealing thus that policy should consider more the hance signifi cant features of the natural environment aspect of humanistic values, rather than fi xating on mea- and the cultural heritage of a designated area. It is in- surable standards and effi ciency charts. Rittel and Web- deed fundamental that sport be fully integrated into ber [1973] introduced the terms ‘wicked’ and ‘tame’ to the local culture, and that it maintain a social profi le address exactly that fl uid nature of the problem of policy molded on the participation of the surrounding com- – ‘wicked’ denoting problems in complex and dynami- munity, inclusive of environmental organizations, lo- cally evolving systems, and ‘tame’ denoting problems in cal residents and underprivileged groups. Th eir val- a stable scientifi c context. Th is terminology is now em- ues, traditional know ledge and resource management practices should be recognized and integrated. Spe- bedded largely into the fi eld of Design Studies, therefore, cifi c attention should also be paid to protected areas, for the purposes of our argument, when one encounters historical monuments and other traditional aspects.” the term design in any of its iterations (verb, noun, and adjective) in the following lines, one should project ex- It is most interesting to notice that instead of focus- actly to this holistic dimension of the problem discussed. ing on the aspect of artifacts such as the products of ar- In this context, facilities or places in general can be de- chitecture and their aesthetic or symbolic value, the IOC signed equally as policies, mentalities, narratives, etc. proposes to focus on maintaining a social equilibrium In conclusion, in what follows we aim to show that rather than disrupting it, integrating what’s uniquely lo- the problem of heritage – sport infrastructure being part cal into a global aff air. In these terms, “Cultural Heri- of it in both of its constituents (namely, sport and infra- tage” consists of: structure) – is a problem of raising, as well as achieving, a certain awareness toward this understanding. Moreover, […] goods and resources (monuments, local prod- ucts, arts and crafts, natural resources); traditional we will argue that embracing extreme positions, either know – how (use and management of local resourc- as a ruling authority or as a local community, produces es); [and] social aspects (local community, cultural more casualties than benefi ts, something which is hardly values and practices, traditional events and sports) consistent with the humanistic aspirations that the very [op. cit. 1997] defi nitions of culture and heritage are founded upon. Fi- nally we will show that Sport already incorporates such While singular objects such as ‘monuments’ are men- values in its very fabric, both as design and as living tioned, it is evident that the IOC understands the terms memory, and that the aspiration of safeguarding these ‘Culture’ and ‘Cultural heritage’ in the widest possible values is part and parcel with the fundamental aims – range, making thus important not the process of valua- and practically the very essence – of Fair Play. tion and qualifi cation of a sort of ‘cultural inventory’ but rather the preservation and the empowerment of an eco- Understanding Cultural Heritage: system of human production, which refl ects both social a question of defi nitions bonds as well as the trace of an accumulated intellect. Th is is ultimately a call for ‘good practices’, informed by As sports events grow exponentially in size as well as in an elevated awareness of our “individual and collective resonance, the impact of the infrastructure necessary responsibilities” [op. cit. 1997, chap. 2.3], a notion to to support such events has become a preeminent topic which we will return further on in our argument. in heated debates among offi cials and the public alike. All the same, UNESCO’s standing defi nitions for While the two foremost issues in these debates usually re- “cultural heritage” [“UNESCO World Heritage Centre fl ect either economic or environmental concerns, a third – Convention Concerning the Protection of the World part subtly fi nds its way into the conversation: it is the Cultural and Natural Heritage”, n.d.] continues to put subject of cultural heritage. Th is is evidently refl ected forward individual artifacts in the form of:

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 27 Angelos Psilopoulos, Iro Psilopoulou

• monuments: architectural works, works of monu- pirations of the international community. Th is entails mental sculpture and painting, elements or struc- a raised awareness on the implications concerning the tures of an archaeological nature, inscriptions, cave respect for traditional lifestyles equally to safeguard- dwellings and combinations of features, which are of ing the values of property and the social and econom- outstanding universal value from the point of view of ic development, and pursuing the involvement of lo- history, art or science; cal communities on the provision that all stakehold- • groups of buildings: groups of separate or connected ers share an understanding “on accepted standards buildings which, because of their architecture, their and principles and on the recognition of local values homogeneity or their place in the landscape, are of and of ‘outstanding universal value’” [op. cit., p. 167]. outstanding universal value from the point of view of • International co-operation, in recognition of the history, art or science; fact that stakeholders at an international level, in- • sites: works of man or the combined works of nature cluding major organizations outside and within vari- and man, and areas including archaeological sites ous United Nations Agencies can benefi t largely by which are of outstanding universal value from the “the multi-lateral and interdisciplinary approach historical, aesthetic, ethnological or anthropological promoted by the World Heritage Convention [as it] point of view. can lead to new opportunities for peace-building, Th is makes sense considering how the organiza- sustainable development and international co-opera- tion is aimed primarily at the preservation of signifi - tion” [op. cit.], including funding. cant landmarks (by means of legislative framework and • Management systems, by implementing the poten- fi nance), yet it has also produced a list where “Europe, tial of local knowhow and manpower into the man- historic towns and religious monuments, Christianity, agement of heritage sites, as well as establishing a di- historical periods and ‘elitist’ architecture (in relation alogue between “indigenous and scientifi c knowl- to vernacular) were all over-represented on the World edge holders to enhance biodiversity conservation Heritage List; whereas, all living cultures, and especially and to transmit local and indigenous knowledge by ‘traditional cultures’, were underrepresented” [“UNES- education” [op. cit., p. 168]. CO World Heritage Centre – Global Strategy”, n.d.]. • Capacity-building, namely implementing human Since 1994 this marked a signifi cant shift of understand- knowledge “as capital, and as a basis for sustainable ing for the term ‘cultural heritage’ by means of UNES- conservation and development founded on respect CO’s ‘Global Strategy’, a “comprehensive framework and involvement of social and cultural values of local and operational methodology for implementing the communities” [op. cit.]. [still standing] World Heritage Convention” [op. cit. • Partnerships on all scales, being the prerequisite “UNESCO World Heritage Centre – Global Strategy”, for any sustainable eff ort based on a holistic under- n.d.] which now involved living communities and their standing of cultural heritage, including conserva- relationship with the natural and cultural space and re- tion, management, fi nancial investment, recourses, sources. A conference organized in Amsterdam on No- and most importantly the ongoing dialectic relation- vember 2004 with the title “Linking Universal and Lo- ship between the global and the local aspect of the cal Values: Managing a Sustainable Future for World processes involved. Heritage” establishes the framework for this new ecol- Comparing between all these approaches it becomes ogy quite clearly on six levels1: evident that the question of cultural heritage is slow- • Understanding the nominator ‘outstanding uni- ly yet lucidly shifting from a problem of defi nitions to versal value’ as an inseparable whole with “local a problem of sustainable practice, as well as an aware- values, intangible and spiritual values, and tradi- ness towards the complex yet fundamental ties that ex- tional management systems” [Eléonore de Merode ist between a situated condition and a global strategy. At et al. 2004, p. 166], in the terms of an ever – evolv- the same time the processes and the operators involved ing and dynamic continuum rather than an academ- are conceived as part of an organic whole, the principal ic hierarchy. In this context World heritage proper- problem being to maintain its very equilibrium rather ties are seen as “dynamic entities where cultural and than imposing violently an external set of values. Assign- social values evolve”, rather than being “frozen in ing therefore extraordinary value to a carrier of memory, time for the purposes of conservation” [op. cit.]. signifi cance, or human achievement, necessarily entails • Implementing local communities by participation understanding the complex nature by which this value and involvement, namely, understanding that in- actually becomes meaningful. Such a holistic under- scribing a property on the World Heritage List raises standing of the nature of heritage reveals it not as some- the stakes for the local community equally to the as- thing to be ‘frozen in time’ for exhibition purposes but rather as a complex and ever-evolving network of rela- 1 For a legal aspect of this structure, see also Forrest [2012] tionships between living memory and future aspirations.

28 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Sports Infrastructure and Cultural Heritage; Bridging the Gap by Fair Play Standards

Obviously such an entity is quite elusive to defi ne in and ever-evolving product of variables defi ned by the tac- a normative manner – that is, following a ‘top-down’ ap- tics that living bodies apply on the spot, which are nev- proach in policy and management strategy. In this con- er really predetermined by the aforementioned rules. To text, a ‘bottom-up’ approach is put forward in order to make a practical illustration of this distinction, consid- address the particularities of each case in a sustainable er a football fi eld as an ‘instantaneous confi guration’ by manner that is fair to all. the rules of the game (place) and then consider the dy- Sport infrastructure is inherently bound to the ath- namic confi guration of the ‘practiced place’ through the letic event – and to all that it encompasses bod(ies) of the footballer(s) at play (space). Trying to examine the notion of sport infrastructure Th erefore we can conceive Sport infrastructure in is almost as elusive as trying to defi ne what ‘outstanding two distinct ways: universal value’ was in the previous section of our argu- 1. A ‘top-down’ design, by a ruling authority (e.g. the ment. While Sociology has studied extensively the rich- IOC, the State, the architect), that comes to impose ness of bonds that sport brings in the construction of this design on a certain ground identity, community, place, etc., the bond that binds the 2. A ‘bottom-up’ design, by a living community (e.g. of athletic event to the ground it occupies cannot be exam- athletes, of regular people practicing sport, or chil- ined unless we try fi rst to disambiguate between dren), that (re)orients this ground according to the a) Th e notions of competitive sport, recreational sport perspective of the lived instance of sport. and play In absolute terms, none of these two conditions are b) Th e notions of place and space meaningful on their own; and it should be obvious that For the fi rst part, as English geographer John Bale neither notion of design can exist without the other – con- puts it [2003, p. 9], competitive sport is characterized by sider a stadium which lies still, with no athletic event to ‘rigorously enforced spatial parameters’, whereas ‘[r]ecre- make it a lived space, or, respectively, a number of people ation, leisure, play and games’, are not. Competitive sport playing a game with no rules and no defi ned goal. On the usually relies on ‘carefully defi ned spatial contexts’ (such other hand it should be perfectly understandable to shift as, e.g. 400-metre running tracks) which provide the ba- the focus of design according to the purposes it aims to sis for accurate measurement of the athletes’ achievement. serve: a competitive stadium is by all means more of a ma- At the same time, leisure and play actually do occupy chine that safeguards the evaluation of the athletes’ perfor- a ground defi ned by the limitations of a given set of rules mance [Bale 2003, p. 9], both in place and in time (the for- (consider, e.g. a simple game of chase) or a user defi ned mer results to medals, the latter results to records – world, objective (e.g. jogging for ‘x’ miles), but this ground is not regional, personal, etc.), while a park, or a jogging route, or rigorously defi ned. All of these activities are fundamentally a street corner where children play is most probably better linked to a territory, whose morphology defi nes the char- defi ned as a place for sport or play by its landscape particu- acter of the eff ort made (e.g. running against a steep slope larities, its locale, living memory and identity, etc. – or, running on equal terms for the 400 m dash example) Th en again, we see that the very athletic event that but also acquires meaning in the context of this activity this ground aims to support is a powerful generator of (namely, that a fi eld in the park becomes meaningful as meaning; it generates experiences, memory, collective a football fi eld once football is played on it2). identities, and it acts as a point of reference for commu- For the second part, any situated activity binds phys- nity in various types and sizes (e.g. an athletic club, par- ical space to experience, memory and social bonds. Any ticularly or generally interested sports fans, friends with game is revealed as a condensed fi eld of relationships, shared interest, hooligans, etc.). Th is meaning is organi- partly imposed by the ‘rules’ of the game, yet most im- cally embedded to the ground it occupies, either in tan- portantly imposed by the fact that a number of actors gible or intangible form – think for instance about the ‘[representative] of diff erent cultures, nations, races and colorful patchwork of fl ags that paints the stadium at classes’ come into society outside ‘normal’ social inter- an athletic event, or the songs that resonate in the living course and ‘into the artifi cially created time and space memory of the stadium, or even, on the negative side, limits of sports’ [Bale 2003, p. 12]. According to French territorial disputes between opponents (fans, athletes, scholar Michel de Certeau [2011, pp. 117–118], these etc). Th e same is also evident to the other kinds of play; are the dimensions which distinguish place from space3, consider a view of the sunset while jogging, or the sense the former being the stable product of strategies defi ned of identity at neighbourhood play. by a ruling authority and the latter being the unstable All in all, examining sport infrastructure by the terms of a ground that is occupied by an athletic activ- 2 A similar argument is off ered for the role of the ball in a ity reveals it a really complex matter. How can we pur- football game by Bruno Latour [1993]. 3 Italics in this paragraph denote Michel de Certau’s own posefully design places of memory? How can we ensure terminology, upon which his theoretical construction is that by following a determinist route we do not shut out erected. lived space and the communities that stem from with-

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 29 Angelos Psilopoulos, Iro Psilopoulou

Fig. 3. Adolph Hitler and Albert Speer’s scheme for a monu- mental complex where all the Olympics from Tokyo onwards were meant to ‘be held for all eternity’ [Sebald, 2012].

Fig. 1. Gymnastics room in Turner Hall, Milwaukee, ca. 1900 in? How can we design places of identity without im- ‘the documentation of sports facilities of modern archi- poverishing the richness of people’s spontaneous reac- tecture as well as the theoretical approach of body train- tions? Once again we see that by enforcing a ‘top-down’ ing and the ideals of athletics in the age of modernity’ approach we risk failing in all of these questions. Th is [Tournikiotis 2006a, p. 10]. In the preface of the volume echoes the arguments we developed in the previous sec- documenting this meeting, aptly named Th e body, sport tion, where UNESCO was found in need to redesign its and Modern Architecture, architectural historian Panayo- policy in order to address the multi-faceted problem of tis Tournikiotis established Sport as the foundation for establishing a dialogue between a global aspiration and the modern redefi nition of the human body upon the a local condition. Understanding sport infrastructure by ideal of ‘the health and beauty of the trained body’ [op. the context that it entails instead of a mere technical feat cit., p. 9], a notion which had great impact on the de- requires principally a certain understanding of the na- velopment of sports facilities. Th is argument was fur- ture of the problem, if not an elevated awareness of it. As thered as this was to shown be ‘the outcome of a ma- spontaneous play is mostly free of planning aspirations, jor European eff ort in the nineteenth century to revive it lies in the hand of those endowed with policy making the ancient Greek approach to athleticism and of a wid- – namely, those responsible for a ‘top-down’ approach – er-reaching rethinking of the body and its social activ- to integrate this kind of thinking into their endeavours. ity in the modern age’4 [Tournikiotis 2006b, p. 32]. In Sport infrastructure is inherently bound to cultural Tournikiotis’ argument the neoclassical ideological reviv- production – and to all that it entails al is combined with the emergence of leisure as an anti- DO.CO.MO.MO is an international non-profi t organization whose mission is the documentation and 4 For the origins of this culture as well as the political preservation of architectural heritage aimed specifi cal- implications of this practice see also Friedrich Ludwig Jahn ly at buildings of the Modern Movement. In 2003 the http://www.britannica.com/EBchecked/topic/299427/ fi rst of a series of seminars was held in Athens, targeting Friedrich-Ludwig-Jahn

Fig. 2. Th e ‘Kallimarmaron’ Stadium, venue where the fi rst Olympic Games were hosted.

30 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Sports Infrastructure and Cultural Heritage; Bridging the Gap by Fair Play Standards dote to the gloomy conditions of the city, and gymnas- Same as with the ideological charge of the practice, tics are shown as the physical manifestation of a modern the very shape of these facilities shows itself also charged society that glorifi es health, strength, and harmony. On with meaning. Th e Kallimarmaron in Athens (fi g. 2) re- a most interesting suggestion, he places the revival of the calls the form of stadia in classical antiquity (namely Olympic Games in 1896 ‘at precisely this meeting point those of Olympia and Delphi), a form to be found in between gymnastics and sport’. He proposes that ‘Pierre a monumentally enlarged version at the also ideological- de Coubertin’s central idea was to employ the ideologi- ly charged schemes of Adolph Hitler and Albert Speer cal power of the Olympic Games, as a more noble athlet- in Hirschbachtal [Sebald 2012] (fi g. 3); similarly, stadi- ic activity, to achieve the most widespread dissemination ums such as Schweizer’s Nurenberg Stadium (fi g. 4a & b) of physical training possible among his contemporaries’ and Pier Luigi Nervi’s Community Stadium in Florence [op. cit., p. 33]. (fi g. 5 a, b & c) echo a diff erent ideological charge, name- Given the nature of sport, as we described it in the ly that of the Modernist dictate of eschewing historical previous section, this turn towards the body came with the reference in pursuit of the purity of the design in its own necessary infrastructure to support it. Open and closed fundamental architectural vocabulary – in fact Tourniki- Gymnasiums, Stadia, Swimming Pool facilities, etc. in- otis deems them as ‘the fi rst strictly modern stadium[s] fi ltrate the landscape of the city, the premises of schools – in the sense of Modern architecture’ [2006b, p. 33]. and public spaces. Th e ideological charge of these spac- Th is is the sort of discussion that Tournikiotis proposes es was evident as early as the 1800s with the movement as combining theoretical discourse with ‘the problems of of the Turnverein (literally meaning ‘a club to perform documentation and conservation of functional buildings’ gymnastic exercises’), brainchild of the German teacher [op. cit., p. 36], namely a discussion on the ‘outstanding Friedrich Ludwig Jahn who is considered as ‘the father universal value’ as we encountered it in our previous dis- of modern gymnastics’ [“Friedrich Ludwig Jahn” 2014]. cussion on cultural heritage and the question of preserv- Jahn’s belief in the cultivation of the body was not a self- ing it against changes in their functional role. sustained ideal; known (and ultimately prosecuted) for Cultural production however, does not stop with his nationalistic views, he believed that ‘physical educa- historical distance. A quick empirical view on everyday tion was the cornerstone of national health and strength life should make evident that all the aspects that we put and important in strengthening character and national forward in the previous lines are still in place; the culture identity’ [“Jahn, Friedrich Ludwig”, n.d.]. While the fi rst of the body makes for indoor and open-air constructions Turnverein were open air gatherings, the culture resonat- of place and space, while athletics still produce ideologi- ed in many other diff erent countries – most prominently cally charged designs which aspire to act as node to com- in the United States and the Turner movement [“Ameri- munities on various levels (as shown in the previous sec- can Turners Local Societies, 1866–2006 | IUPUI Uni- tion). Big athletic events are promoted in catchphrases; versity Library”, n.d.] – which resulted in a signifi cant the Sydney 2000 Olympics for example were promot- number of indoor facilities (fi g. 1) and ideologies, such ed as a celebration of the ‘natural’ [Magdalinski 2004], as the Czech Sokols who saw it as exemplary to their ideal or the Athens 2004 Olympics were deemed a ‘a Unique of founding their state upon ‘brotherhood’, outside class Homecoming of the Games to the country where they distinctions [Fisera, n.d.]. were born and the city where they were revived in 1896’

Fig. 4a & b. Städtisches Stadion (now Grundig Stadion), designed by architect Otto Ernst Schweizer in Bauhaus style. It is also the only octagonal stadium in Germany and one of the very few in the world. (1926–28)

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 31 Angelos Psilopoulos, Iro Psilopoulou

Fig. 5 a, b & c. Pier Luigi Nervi, „Stadio Giovanni Berta” in Florence (1930–32)

space and activity (indoor and outdoor) become invested with fantasy, explicitly so in the overwhelming landscape of apparel and equipment advertising (fi g. 6a & b) – not unlike, e.g., to Leni Riefenstahl’s nationalistic celebration of the body (fi g. 7 a, b & c). Keeping with our distinction between place and space, what the aforementioned examples illustrate ex- plicitly is the design of place by means other than a for- [Gianna Angelopoulos-Daskalaki, Opening Statement. malist language; namely symbolism, ideology, narrative, Offi cial Report of the XXVIII Olympiad, 2005], an ideo- etc. As it becomes obvious that the natural or artifi cial logical charge that usually refl ects wider concerns (e.g. ground that sports activities occupy can be designed with the Athens 2004 Olympics seen as a ‘return to its roman- aims to express these dimensions, the question of place tic roots’ after the over-commercialization of the Atlanta ultimately involves the wishes and will, or the ideologi- games [Anderson 1997]). At the same time we see leisure cal beliefs and technical understanding of the authori-

Fig. 6a. Nike’s ‘Make yourself team’ campaign, ‘inspir[ing] and motivat[ing] women everywhere to (…) become the best ‘versions’ of themselves [“Nike Make Yourself Team”, n.d.], Photograph: Nike

Fig. 6b. Nike’s ‘Nike Aeroloft’ campaign, promot- ing “Nature Amplifi ed” as the company’s design ethos [“Nike Apparel Technologies Help Athletes Maintain Optimal Body Temperature”, n.d.]. Photograph: Nike

32 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Sports Infrastructure and Cultural Heritage; Bridging the Gap by Fair Play Standards

Fig. 7 a, b & c. Images from Leni Rie- fenstahl’s Olympia (1938), combining body, nature and ‘the natural’ as an ide- al of strength in character and in race.

ties behind its production. Th is ultimate- ly becomes a fi eld of politics, exercise of power, and a game of inclusion and ex- clusion. Juxtaposing tactics into the pic- [2004] argue that “in many cultures ture suddenly makes this ‘in vitro’ de- a stadium – a universal architectur- sign infi nitely more complex. By Michel al form of the modern city – is the de Certeau’s argument, everyday life ac- place where the ‘most people’ have tivities such as walking, talking, dwell- the ‘most common experience’ most ing, constantly make claim to the well- frequently” [2004, p. 26]. Th is is established boundaries posed by ruling the form of the collective, a shared authorities. According to Andrew Blau- story, personal and yet common to velt [2003], these behaviors bring ‘an ele- all. People gather at these places to ment of creative resistance to these stric- live, not to merely be, and this el- tures enacted by ordinary people […] [a] evates the narrative of the place to battle [between] repression and expres- the level of living heritage. Exam- sion’. Th e same applies to memory as it ples of this argument are abundant; becomes a play between stories that are the aura of the ‘Santiago Bernabeu’, written in full and fragments that exist embedded into or the ‘Camp Nou’, the ghosts of the ‘Wembley’, the wordings, artifacts, or places. De Certeau shows memory frills that so frequently become elements of myth for the as ‘a sort of anti-museum’, fragmented and not localiz- Boston Red Sox’s Fenway Park or the Yankee Stadium in able as the people themselves carry the fragments in their New York, all attest to a gathering of men and memory everyday acts [2011, p. 108]. Places act as triggers, not that transcends time. It is at once historic heritage and as showcases in an exhibition: “you see, someone used to living culture, to be safeguarded as past as well as to be live here” someone says, designating the invisible onto maintained in its living form for future generations. the visible, and at the same time revealing a sort of iden- Th is is not the culture of the signifi er; collective tity with a place, a connection that makes it something identities are not designed in vitro but rather in vivo, and other than what it was designed for in the master plan of the meaning that is ascribed onto the place is not the re- the governing bodies. sult of the ‘drawing board’ aspirations of politics but of People get a sense of identity over territories, and this the organic conglomerations of lived space, the play of de can be shown in the living understanding of what would Certeau’s tactics in the fi eld of narrative. Like any scheme otherwise be a stack of iron and concrete, a bundle of its of things, narrative presents us merely with an abstrac- formal characteristics. Stadiums become a vehicle of liv- tion – it attempts to encompass reality in a placeless un- ing memories, bound to those emotions that document derstanding that aspires to transcend time by refuting it. the athletic event in a personal story. Gaff ney and Bale Yet, as our examples demonstrate, reality proves far more

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 33 Angelos Psilopoulos, Iro Psilopoulou complex than these schemes, and thankfully far richer. that we cannot escape from as it distinguishes us from all Once again, de Certeau’s tensions are revealed: if we take other life forms on the planet. As Prof. Dr. H. Attilla Er- these two as opposing conditions, the play ultimately be- demli [n.d.] puts it, comes a dispute and, in the end, an exercise on power. But what if we saw the two as an organic whole? “Man shapes and modifi es his basic nature so that it is more suited for living side by side with others. To this end he makes rules, determines principles and Epilogue: bridging the gap by fair play fashions an environment that does not exist in nature standards and is unique to humanity. It is this process by which man adapts nature and his own ways, making them As geographer Philip Wagner [1981] notes, “Th ere is more conducive to a ‘human’ way of living that gives nothing natural about a sports event” [qtd. in Bale 2003, rise to the many-layered habitat that we call ‘culture’. p. 9]. While in fact Wagner is referring to sport’s restric- Man is a creature who is obliged to create culture.” tive nature with its rules and conditions, our own anal- [n.d., p. 2] ysis has aimed to show that any argument on sport or cultural artifacts ultimately entails a notion of design. Th is actually brings forth another fundamental as- As we have seen earlier, this brings forth a multi-faceted pect of the problem: while animals are bound to an equi- dialectic between an a priori and an a posteriori condi- librium with nature, survival being the principal aim of tion, namely, an in vitro and an in vivo design of space any species, human activity entails signifi cantly more and place, a top-down and a bottom-up perspective of the complex implications– ethics being one, and aesthetic problem, and the distinction between strategy and tactics. appreciation being another. Human activity cannot be Many scholars including Michel de Certeau understand reduced to utilitarian purposes, nor can it be evaluated this in terms of a confl ict between the exercise of power by its purposefulness alone. It becomes meaningful – as and the spur of an opposition, be it rooted in political distinct to animal behavior – in society, and by the im- ideology, religion, consumerism, territorial claims, etc. pact that it brings to the intricate network of relation- However, what we need to understand here most impor- ships of the latter. By the same argument, this also ap- tantly is that all of these are extremes. plies to the notion of culture. Cultural heritage becomes History has shown beyond doubt that embracing then a vehicle for carrying our very ontological questions either one of the two extremes before the other would and answers; selecting which artifact – tangible or intan- eventually turn into a fi ght over boundaries and the ex- gible – is ‘right’ and which one is not becomes by con- ercise of power. We have seen this in the case of UNES- sequence an almost impossible task. Or, at least, a philo- CO and its otherwise well-meant pursuit of document- sophical one. ing and preserving cultural heritage, as it led to an over- How can we then assign ‘exceptional value’ to any- representation of “Europe, historic towns and religious thing? By what measure is something deemed valuable, monuments, Christianity, historical periods and ‘elitist’ and to whom? As we have suggested in the length of this architecture” whereas “all living cultures, and especially paper, this is far better a problem of understanding than ‘traditional cultures’, were underrepresented” [“UNES- a problem of defi nitions. Th is is illustrated by the shift of CO World Heritage Centre – Global Strategy”, n.d.]. view that UNESCO has implemented in its framework Similarly we have seen grandiosely ambitious develop- for cultural heritage quite clearly. It is also evident in the ment schemes overlook aspects of local cultural expres- IOC’s understanding of the problem. What is put for- sion and built heritage (see, e.g. the impact such devel- ward most prominently is the question of equal terms, opments including the Beijing 2008 Olympics had on between a ruling authority and a local community, a fair the destruction of traditional Chinese courtyard hous- policy to both global aspirations and local traditions and es [Yu-Ngok Lo 2010]), regardless of the fact that they practices, a shared responsibility for the preservation of themselves rightly aspire to be vehicles for carrying cul- human memory and local culture. Ultimately this entails ture into the future5. All in all, although humanity has a process of emancipation for both parties, which is very historically shown great eagerness to jump into fray, it much consistent with Fair Play values. should be evident by now that this mentality off ers far As Renson [2009, p. 7] argues, Fair Play itself is more casualties than benefi ts. founded on the notion of play ‘among equals’, to give the On a diff erent note, cultural production is deeply other ‘a fair chance’. Th is notion is evident in the very rooted in the very fundamental condition where man fabric of the athletic event, by the normative way com- and society defi ne themselves. For one thing, it is a de- petition is designed by ruling authorities (e.g. the 400 m fi ning aspect of human activity – and for that matter one track, the 50 m swimming pool, etc.). Compressing “‚normal’ social intercourse into the artifi cially created

5 To keep up with our example of the Beijing 2008 Olympics, time and space limits of sports” reveals the ground where see Hubbert [2010] “‚fl uid interpersonal experience that would never occur

34 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Sports Infrastructure and Cultural Heritage; Bridging the Gap by Fair Play Standards so rapidly or within such permutations in real life’” [Bale gesting an ethical dimension that is again quite appropri- 2003, p. 12] takes place. Th is can be a place of fi erce ate to the values of Fair Play. competition, or it can be a place of noble sportsmanship. In this context, safeguarding heritage is hardly an Erdemli [n.d., p. 3] suggests that having a choice between act of preservation for exhibition purposes. It becomes the two reveals the purpose of sport as a humanistic one. a question of preserving living memory, a recollection A long-distance runner who helps his adversary stand af- that teaches values rather than merely serving as a refer- ter a fall rather than taking advantage of it transcends the ence point to a congregation of empty bodies. Same as utilitarian goal of a medal or a record. By those standards before, heritage cannot be reduced to its mere descrip- helping your opponent stand is an act that defeats the tive properties (e.g. aesthetic valuations, fi nance, etc.). It purpose of winning. Yet, as Erdemli notes, is fi rst and foremost a vessel of potential, charged with the responsibility of passing these values onto future gen- “[h]ere, the people involved are united by a lofty ethic erations. Ultimately this endeavor becomes a matter of that is inherent in the fabric of sport and which has awareness, and of accepting the moral responsibility to now been called into manifestation. My opponent act upon this task with a sense of humanism. Once again, is my friend. Life soars above its mundane preoccu- this is a most ‘Fair Play’ attitude, and raising awareness pations and acquires new value. Man himself is the highest value. All who engage in sport are brothers. on the subject becomes a most humane act, standing Here we see that sport is a form of humanism, hav- shoulder to shoulder with an athlete helping another in ing humanism as its essence. Th is is what we mean by spite of the tempting perspective of ‘winning the compe- Fair Play.” [op. cit.] tition’. But then again, this emancipation towards ‘win- ning’ is fundamentally what Fair Play values are all about. Th e ethical value shown here at once transcends the design of sport as competition, yet revealing at the same time what is embedded in its very design. Equal opportu- nity, brotherhood, value of character; these are all ideals References that were promoted as narrative in all the cases we exam- American Turners Local Societies, 1866–2006, IUPUI Uni- ined, yet they manifest presently in a single act of solidar- versity Library [n.d.]., available at: http://www-lib.iupui. ity towards the ethos of competition. Strategy and Tactics, edu/special/collections/german-american/mss038 (access- in vitro and in vivo, place and space all unite in an ethical ed 1 October 2014). stance towards the defi ning elements of Sport. Th is act Anderson D. [1997] September 7, Athens Can Th ank Atlanta itself makes part with the collective memory, and unites for 2004 Games. Th e New York Times, available at: http:// singular persons into a shared experience that elevates the www.nytimes.com/1997/09/07/sports/athens-can-thank- trivial to the level of the poetic. Th e stories that are told atlanta-for-2004-games.html (accessed 1 October 2014). become the living memory of the community, they teach Arizpe L. [2004] Intangible Cultural Heritage, Diversity and Coherence. Museum International, vol. 56, No. 1–2, and they carry this teaching for future generations. At pp. 130–136. the same time, place is bound to memory. It gets fi lled Bale J. [2003] Sports geography, Routledge: London, New York, with ghosts that create national, regional, community, or 2nd ed. personal identity [Bale 2003, chap. 8; Gaff ney and Bale, Blauvelt A. [2003] Strangely Familiar: Design and Every- 2004]. Th ey become places of emancipation, places of day Life. Strangely Familiar: Design and Everyday Life, teaching. Th e act becomes culture, and the place, ghosts Blauvelt A. (ed.), Walker Art Center: Minneapolis, and stories embedded, becomes heritage. pp. 17–37. Closing our argument, we also hope to have shown de Certeau M. [2011] Th e Practice of Everyday Life, Steven Ren- dall (trans.), University of California Press: Berkeley, Los that policy and policy making suff er from extremes. No Angeles, London. single authority can capture reality in its full richness by De Merode E., Smeets R., Westrik C. (eds.) [2004] Conclu- theorizing about it, and no scheme that aspires to deter- sions and Recommendations of the Conference ‘Link- mine values and behaviors in vitro can succeed without ing Universal and Local Values: Managing a Sustainable implementing a dynamic understanding of the problem Future for World Heritage’ (Amsterdam, the Nether- it aims to ‘solve’. Th is ultimately brings forward the idea lands, 22–24 May 2003). World Heritage Papers, No. 13, of treating culture, society, authority and place as a dy- pp. 166–168. namic whole, a ‘wicked problem’ in feedback loops rath- Erdemli A. [n.d.] Sport and Fair Play as fundamental rights. er than a ‘tame’ one that lies under the authority of sci- PLAY FAIR! Academic Supplement, Vol. 2013/2; 2014/1 No. 11, pp. 2–4. ence; as Rittel and Weber [1973] would have it: a place Fisera V.C. [n.d.] Sokols. Encyclopædia Universalis [en ligne], “where there are no ‘solutions’ in the sense of defi ni- available at: http://www.universalis.fr/encyclopedie/so- tive and objective answers”. Th is kind of policy making kols/ (accessed 1 October 2014). brings forth principles of ‘fair treatment’, ‘shared respon- Forrest C. [2012] International Law and the Protection of Cul- sibility’, ‘empowerment’ and ‘sustainable practices’, sug- tural Heritage, Routledge.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 35 Angelos Psilopoulos, Iro Psilopoulou

“Friedrich Ludwig Jahn” [2014] Encyclopædia Britannica On- available at: http://whc.unesco.org/en/conventiontext/ line, available at: http://www.britannica.com/EBchecked/ (accessed 23 September 2014). topic/299427/Friedrich-Ludwig-Jahn (accessed 1 October UNESCO World Heritage Centre – Global Strategy [n.d.] avail- 2014). able at: http://whc.unesco.org/en/globalstrategy#eff orts Gaff ney C., Bale J. [2004] Sensing the Stadium. Sites of Sport: (accessed 23 September 2014). Space, Place and Experience (Sport in the Global Society) Wagner [1981] Sport: culture and geography. Space and Time [Kindle Edition]. Vertinsky P.A., Bale, J. (eds.), Rout- in Geography: Essays Dedicated to Torsten Hägerstrand, ledge: London, New York, pp. 25–38. B. Human Geography, Pred A., Tö rnqvist G., Hä gerstrand Hubbert J. [2010] Spectacular Productions: Community and T. (eds.), CWI (Gleerup), Lund, Sweden, pp. 85–108. Commodity in the Beijing Olympics. City & Society, vol. Yu-Ngok Lo [2010, November 19], Siheyuan and Hutongs: 22, No. 1, pp. 119–142. Th e Mass Destruction and Preservation of Beijing’s Court- International Olympic Committee, Department of Interna- yard Houses, AIArchitect, available at: http://www.aia.org/ tional Cooperation, I.O.C. and Public Information Sec- practicing/AIAB086563 (accessed 2 October 2014). tion of Environmental Aff airs [1997] Manual on Sport and the Environment, International Olympic Committee, Lau- Figures sanne, available at: http://www.olympic.org/Documents/ Commissions_PDFfiles/manuel_sport_environment_ Fig. 1. Foto unknown – “Milwaukee Bundesturnhalle”; fi le: en.pdf (accessed 23 September 2014). James Steakley – George Brosius, Fifty Years Devoted to “Jahn, Friedrich Ludwig” [n.d.] Compton’s by Britannica. Bri- the Cause of Physical Culture, 1864–1914 (Milwaukee: tannica Online for Kids, Encyclopædia Britannica, Inc., Germania Publishing, 1914), p. 69. Licensed under Pub- Web, available at: http://kids.britannica.com/comptons/ lic domain via Wikimedia Commons – Available from: article-9327411/Friedrich-Ludwig-Jahn (accessed 1 Oc- http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Milwaukee_ tober 2014). Bundesturnhalle.jpg#mediaviewer/File:Milwaukee_Bun- Latour B. [1993] We Have Never Been Modern, Harvard Uni- desturnhalle.jpg versity Press: Cambridge, MA. Fig. 2. Foto: unknown – “Panathenaic Stadium 1896 op- Magdalinski T. [2004] Homebush: Site of the Clean/sed and pening”; fi le: Historia tou Hellenikou Ethnous. Ekdo- Natural Australian Athlete. Sites of Sport: Space, Place and tike Athenon, Athens 1978. ISBN 960-213-110-1, óĺë. Experience (Sport in the Global Society) [Kindle Edition], 94. Licensed under Public domain via Wikimedia Com- Vertinsky P.A., Bale J. (eds.), Routledge, London; New mons – Available from: http://commons.wikimedia. York. org/wiki/File:Panathenaic_Stadium_1896_oppening. Nike Apparel Technologies Help Athletes Maintain Optimal Body jpg#mediaviewer/File:Panathenaic_Stadium_1896_op- Temperature [n.d.] NIKE, Inc., available at: http://nikeinc. pening.jpg com/news/new-nike-apparel-technologies-help-athletes- Fig. 3. Foto: unknown – Germany 1880–1945: April 2013 maintain-optimal-body-temperature (accessed 1 October (2013) Available from: http://deutschland1880-1945. 2014). blogspot.gr/2013_04_01_archive.html (accessed 3 De- Nike Make Yourself Team [n.d.]. NIKE, Inc., available at: cember 2014). http://nikeinc.com/news/nike-make-yourself-team (ac- Fig. 4. Foto: Eugen Christmeier, Nurnberg – Regierung von cessed 1 October 2014). Mittelfranken (n.d.) Available from: http://www.re- Offi cial Report of the XXVIII Olympiad [2005] Athens: ATHOC gierung.mittelfranken.bayern.de/aufg_abt/abt1/p_ar- 2004 Athens 2004 Organizing Committee for the Olym- chiv/2007/pm071_07.htm (accessed 3 December 2014). pic Games, available at: http://library.la84.org/6oic/Offi - Fig. 5a, b, c. Foto: unknown – An Engineer’s Aspect: 22 Pier Lui- cialReports/2004/or2004a.pdf (accessed 1 October 2014). gi Nervi Structures on October 22nd (22/11/2009) Availa- Renson R. [2009] Fair Play: its origins and meanings in sport ble from: http://anengineersaspect.blogspot.gr/2009/10/22- and society. Kinesiology, vol. 41, No. 1, pp. 5–18. pier-luigi-nervi-structures-on.html (accessed 3 December Rittel H.W.J., Webber M.M. [1973] Dilemmas in a general the- 2014). ory of planning. Policy Sciences, vol. 4, No. 2, pp. 155–169. Fig. 6.a. Foto: Annie Leibowitz – Nike Make Yourself Team Sebald K. [2012], Remains of Grandstand Recall Hitler’s (2011) NIKE, Inc., Available from: http://news.nike. Plan to Build Giant Stadium. Spiegel Online, available at: com/news/nike-make-yourself-team (accessed 5 Decem- http://www.spiegel.de/international/germany/remains- ber 2014). of-grandstand-recall-hitler-s-plan-to-build-giant-stadi- Fig. 6.b Foto: unknown – NIKE Dri-Fit: Zweite Haut | Pub- um-a-861889.html (accessed 29 September 2014). lic Relations (PR) Zurich, Schweiz (2013) Available from: Tournikiotis P. (ed.) [2006a] O athlē tismō s, to sō ma kai hē mon- http://www.2h2m.ch/Medien/nike-dri-fit-zweite-haut/ terna architektonikē (Th e body, sport and modern architec- (accessed 3 December 2014). ture), Futura: Athē na. Fig. 7a, b & c. Foto: Riefenstahl L. – Olympia Part One: Fes- Tournikiotis P. [2006b] Rethinking the Body: Sport and Mod- tival of the Nations (1938), Available from: http://mov- ern Architecture. O athlē tismō s, to sō ma kai hē monterna ies.fi lm-cine.com/olympia_part_one_festival_of_the_na- architektonikē (Th e body, sport and modern architecture), tions-m550; Olympia Part Two: Festival of Beauty (1938), Futura: Athē na, pp. 31–36. Available from: http://movies.fi lm-cine.com/olympia_ UNESCO World Heritage Centre – Convention Concerning the part_two_festival_of_beauty-m556 (accessed 5 Decem- Protection of the World Cultural and Natural Heritage [n.d.] ber 2014).

36 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Jak ocalić ducha olimpijskiego. Wartości Coubertinowskie oraz nowe wizje Save Olympic Spirit. Coubertin’s Values and Some New Visions

Hans Lenk Prof. Emeritus of philosophy at Karlsruhe Institute of Technology (KIT)

Streszczenie Ruch olimpijski stał się w ubiegłym wieku jednym z najsilniejszych i najstabilniejszych międzynarodowych ru- chów zorientowanych na wartości – będąc pierwszym globalnym ruchem o tak długim stażu, znaczącej pozycji i międzynarodowej trwałości. Ponad pół wieku temu starałem się opracować wielofunkcyjną społeczno-fi lozo- fi czną analizę wartości olimpijskich jako zestawu wartości w analizie strukturalnej, zwracając również uwagę na konfl ikty i niektóre zagrożenia [Lenk 1964]. Większość z tych zaburzeń występuje także współcześnie, cho- ciaż widać znaczny postęp w obrębie ruchu olimpijskiego. Jednakże postęp w ogólnych reakcjach publicznych, w tym w reakcjach globalnych mediów, jest znacznie mniejszy. Na szczęście panuje jednogłośne uznanie dla wartości podstawowych oraz tego, że mogą one służyć jako wytyczne dla zawodników olimpijskich i młodych sportowców, a nawet dla edukacji w ogóle. Musimy działać skuteczniej i starać się rozwiązywać problemy ru- chu olimpijskiego i sportu wyczynowego w bardziej praktyczny sposób, mając zawsze na uwadze podstawowe wartości, lecz nigdy nie negując ich nowszych odmian. Możemy żywić sporą nadzieję, że wraz z publicznym zapewnieniem nowego przewodniczącego MKOl o zachowaniu, zapewnieniu trwałości i rozszerzeniu wartości olimpijskich będą one w przyszłości realizowane i wdrażane w życie w efektywniejszy sposób. Pomimo między- narodowego sukcesu igrzysk olimpijskich, a może i właśnie ze względu na ten sukces, konieczne jest opracowa- nie nowych wizji i „ocalenie ducha olimpijskiego” [Lenk 2012]. Słowa kluczowe: wartości olimpijskie de Couberteina, wielofunkcyjność, globalizacja, wizje przyszłych igrzysk olimpijskich

Summary Coubertin’s Olympic Movement turned out to be one of the most potent and most stable value oriented inter- national movements. I had tried to develop a multi-functional socio-philosophical value analysis of the Olympic idea as a set of values in a structure analysis also paying attention to confl icts and some dysfunctions [Lenk 1964]. Most of these dysfunctions still occur today although progress has been notable within the Olympic Movement albeit less so in the overall public reactions including the international media. But there is a unison appreciation of the basic values and their capacity to serve as guidelines for athletes and sports(wo)men and even for education in general. We have to get more operational, address these intriguing problems of the Olym- pic and top level sports movement – in a pragmatic fashion, though always with outlooks and prospects of the basic value orientations never denying new variations of them. And yet: we are still in need of an elaborated and modernized Olympic philosophy! President for maintenance, stability as well as a humane emphasis and extension of the Olympic values that the Olympic values may in the future be more eff ectively realized and operationalized. Despite and even because of the external success of the Olympic Games, it is necessary to develop a modernized Olympic philosophy of the values and Save Olympic Spirit [Lenk 2012]. Keywords: Coubertin’s Olympic values, multifunctionality / multiadaptability, globalisation, future Olympic visions.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 37 Hans Lenk

Pierre de Coubertin, nazywany ojcem lub też na zasada olimpijska głoszona przez Coubertina [1912], wskrzesicielem nowożytnych igrzysk olimpijskich oraz której celem jest budowanie „wspólnoty” wszystkich spor- ruchu olimpijskiego, był wielkim i oddanym pedago- tów, a także sportowców wszystkich narodowości, prowa- giem, a pośrednio i w praktyce najbardziej skutecznym dząc do wyłonienia się pewnego rodzaju janusowego ob- nauczycielem współczesnych czasów. Jego wartości i wi- licza akcentów międzynarodowych i krajowych, przewi- zje nie ograniczają się jedynie do działalności sportowej, dzianych od samego początku w protokole olimpijskim. ale obejmują także wykorzystywanie wytężonej aktywno- Dlatego też pomimo restrykcyjnych poglądów na ści psychofi zycznej, przypominającej tę ze starożytnych pewne tematy (np. na temat roli sportsmenek i sportów igrzysk olimpijskich, w celu ogólnego kształcenia mło- zespołowych) i częstego używania dość tradycyjnej ter- dych ludzi, aby mogli oni osiągać szczyt swoich możliwo- minologii Coubertin nie był staroświeckim pedagogiem, ści, budować charakter i zasady moralne, a także stawać gdyż potrafi ł dostrzec, że największy edukacyjny wpływ się wzorem dla młodszych. Osiągnąć to można poprzez nowożytnych igrzysk zostanie osiągnięty dzięki nowocze- organizowanie zawodów najwyższego szczebla w róż- snej atrakcyjności oraz skupieniu się na rekordach świa- nych dyscyplinach sportowych, w których zawodnicy towych i najlepszych wynikach, precyzyjnie mierzonych o porównywalnych zdolnościach i stopniu przygotowa- i porównywanych w trakcie wydarzeń sportowych (re- nia osiągają maksimum swoich możliwości w poszczegól- kordy powinny być w sporcie najważniejsze i mieć taką nych wydarzeniach i walkach. Zawodami tymi mają być samą rangę jak aksjomaty Newtona w fi zyce). Coubertin nowożytne igrzyska olimpijskie organizowane co cztery zapoczątkował więc ofi cjalne dokumentowanie rekordów lata dla młodych sportowców płci męskiej reprezentują- ustanawianych w czasie igrzysk olimpijskich („rekordów cych wszelkiego rodzaju dyscypliny [„All games – All na- olimpijskich”). Zmienił też w późniejszym czasie zdanie tions” 1912]. w sprawie czynnego udziału kobiet w igrzyskach i zdecy- Tak więc „główną cechą zarówno antycznego, jak dowanie także w zakresie sportów zespołowych. i nowożytnego olimpizmu jest dążenie do tego, aby stał Coubertin podkreślał, że tylko prawdziwie między- się on religią sportu – religio athletae” [Coubertin 1935] narodowe igrzyska olimpijskie będą odpowiadać kon- dla „przyszłego bohatera olimpijskiego […], dorosłego cepcjom i potrzebom współczesności. W związku z tym sportowca płci męskiej“ [Coubertin 1935]. Poświęcając chciał wykorzystać motywację narodów do międzynaro- się olimpijskim wartościom dążenia do celu, ciężkiego dowych porównań i współzawodnictwa, jaką przyniosło treningu i osiągania możliwie jak najlepszych wyników odrodzenie igrzysk olimpijskich, w celu przywrócenia w duchu rywalizacji, sportowcy gromadzą się faktycznie ambicji młodych sportowców (szczególnie młodych pa- i symbolicznie wokół „świętego ogrodu” – Altis – zarezer- triotów we Francji) i zreformowania wychowania fi zycz- wowanego wyłącznie dla sportowca o oczyszczonej duszy, nego wszystkich krajów, wzorując je na edukacji sporto- będącego prawie na równi z kapłanem lub średniowiecz- wej brytyjskiego Eaton College, a także ogólnie w celu nym rycerzem, „odprawiającego mszę ku czci umięśnio- rozbudzenia psychofi zycznej jakości kształcenia – tak- nej sylwetki”. W związku z tym społeczność sportowców że zmierzającej ku „prawdziwemu obywatelstwu świata” to swego rodzaju rycerze bądź kapłani religii sportu (re- [Coubertin 1901, 262]. ligio athletae), najbardziej oddani działalności sportowej. Ponownie Coubertin był daleki od staromodnego Sportowcy są więc przedstawicielami sportowej „ary- moralizatorstwa, gdyż podkreślał: „Domaganie się, aby stokracji, elity pochodzenia egalitarnego, określonej jedy- wszystkie narody się wzajemnie miłowały, jest dziecin- nie przewagą ciała i właściwościami fi zycznymi podnie- ne, lecz wymaganie od nich, aby się nawzajem szanowały, sionymi do określonego poziomu wolą doskonalenia się” wcale nie jest utopijne. Jednak aby się wzajemnie szano- [Coubertin 1935]. wać, narody muszą najpierw nauczyć się poznawać sie- Elitarny indywidualizm Coubertina oraz jego „meta- bie nawzajem” [Coubertin 1935]. Tego ostatniego doko- fi zyka rywalizacji” łączyły w sobie nastawienie na osiąga- nać można np. poprzez kontakt z młodymi sportowcami nie najlepszych wyników we wszystkich konkurencjach z innych państw oraz uczenie się szacunku dla nich sa- lekkoatletycznych oraz zamiłowanie do kultury staro- mych, dla ich odrębności kulturowej, społecznej i histo- żytnej Grecji, dzięki czemu wpisywały się w nowożytne rycznej, poprzez zwalczanie etnocentryzmu we własnym formy i warunki ówczesnych społeczeństw i cywilizacji – umyśle, a także poprzez stawanie się wzorem dla rodaków jednak w skali globalnej. Z tego względu Coubertin pra- i przenoszenie swoich zachowań na innych. gnął przywrócić starożytne igrzyska olimpijskie organi- Bez kontaktu z innymi narodami prawdziwe po- zowane w cyklu czteroletnim, ale w zdecydowanie nowo- znanie własnego staje się niemożliwe. Zatem Coubertin żytnym formacie. Według Coubertina, w przeciwieństwie chciał, aby igrzyska olimpijskie były dla narodów zinsty- do swojego antycznego odpowiednika, nowożytne igrzy- tucjonalizowaną szansą na wzajemne poznanie się po- ska olimpijskie powinny obejmować „wszystkie sporty przez przedstawicieli poszczególnych krajów, zjednoczo- i wszystkie narody” [1912]. „Wszystkie sporty, wszystkie nych globalnym ruchem sportowym i spotykających się narody” (ang. All games – all nations) to fundamental- na igrzyskach olimpijskich, podczas których „dana jest

38 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Jak ocalić ducha olimpijskiego. Wartości Coubertinowskie oraz nowe wizje im cyklicznie powtarzająca się szansa nauczenia się, jak – matematycznie rzecz ujmując – sieć) o wysokim stop- zrozumieć i szanować inne narody” [Coubertin 1913]. niu wzajemnych powiązań, która zdecydowanie stanowi Udział w igrzyskach powinien odbywać się na rów- środek ciężkości, wokół którego krążą wartości wyników, nych warunkach, bez jakiegokolwiek przejawu „dyskry- osiągnięć, rywalizacji itd., nadające temu systemowi pew- minacji […] wobec kraju lub osoby” na tle rasowym, po- nego rodzaju funkcjonalną uniwersalność i stabilność. litycznym, kulturowym lub związanym z płcią. Według Struktura ta została zilustrowana na poniższym sche- Coubertina igrzyska powinny być współzawodnictwem macie i obejmuje szeroko zakrojoną ogólną „ideę olimpi- pomiędzy poszczególnymi zawodnikami (płci męskiej), zmu” oraz „ideę uczestnictwa” jako „rzeczy, które są naj- a nie pomiędzy krajami czy regionami itd., nie mówiąc ważniejsze” [Coubertin 1908; za biskupem Pensylwanii]. już o „narodach”. W tym zakresie bardzo istotne są też osiągnięcia i wyniki Wartości, cele i koncepcje Coubertina musiały być sportowe, zwycięstwo, dążenie do psychofi zycznej dosko- zgodne ze wszystkimi kulturami i akceptowalne dla nałości oraz budowanie charakteru poprzez wytężone tre- wszystkich narodów itp. Charakteryzują się one pewnego ningi i wysiłek sportowy. Równie istotnym czynnikiem są rodzaju wielofunkcyjnością i uniwersalnością, jak również spotkania towarzyskie, brak dyskryminacji oraz niezależ- swoistym formalnym charakterem porównań podczas za- ność ruchu olimpijskiego. wodów – a przynajmniej formalnym dostosowaniem do Większość funkcjonalnie decydujących wartości olim- różnego rodzaju kultur. Tak więc system wartości olim- pijskich dotyczących rywalizacji i osiągania najlepszych pijskich wyznawany przez Coubertina (z wyjątkiem prze- wyników (zwłaszcza centralne wartości dotyczące osią- starzałego języka „religijnego”) charakteryzuje się uni- gnięć) jest w dużym stopniu realizowana przez igrzyska wersalnością, gdyż jest zgodny z niektórymi konkretnymi nowożytne, podczas gdy niektórym wartościom trady- wartościami większości innych kultur i tradycji, mimo że cyjnym, takim jak współudział kultury i sztuki czy duch są one dorobkiem cywilizacji zachodniej, modernizacji olimpijski i fi lozofi a olimpijska, grozi brak lub utrata ich oraz globalizacji. tradycyjnego kulturalnego lub wręcz „antycznego” zna- Istotnie wartości olimpijskie o znaczeniu edukacyj- czenia. nym, jak te wyżej wspomniane, obejmują samodoskona- Wracając do koncepcji edukacyjnych Coubertina – lenie, kontakty społeczne i spotkania międzynarodowe, olimpijskie motto „Citius, Altius, Fortius” (szybciej, wy- idee harmonijnej syntezy cech starożytnych i współcze- żej, mocniej; autorstwa Ojca Didona) ma nie tylko sens snych, niezależność polityczną ruchu olimpijskiego itd. czysto techniczno-sportowy, ale przewodzi także szko- Są one raczej niezależne od konkretnych treści kulturo- le uczącej „szlachetności przekonań, kultury altruizmu wych, religijnych itp. np. od konkretnych znaczeń czy i uczciwości, energii oraz rycerskiego ducha” [Couber- konsekwencji kulturowych. Wartości związane z wyni- tin 1931], które według Coubertina są dla współcze- kami i osiągnięciami, będące kluczowymi elementami snych demokracji najważniejsze1. Tak więc kompeten- w ogólnym wachlarzu wartości olimpijskich, mają w rze- cje nabywane w trakcie aktywności sportowej rozpatry- czywistości na celu kontakty formalne lub funkcjonalne wał on z różnorodnych perspektyw: oprócz doskonałych i operacyjne, obejmujące np. równe warunki rywalizacji, osiągnięć sportowych i elitaryzmu „mogą to być czynniki (indywidualistyczne) porównanie możliwości poszcze- techniczne, etniczne, społeczne lub moralne” [Couber- gólnych zawodników oraz podporządkowanie się suro- tin 1910]. Zakwalifi kowanie się do igrzysk olimpijskich wym zasadom i przepisom zawodów. oraz stanie się olimpijczykiem było dla Coubertina praw- Uniwersalność takich wartości i ich zdolność przy- dziwą „szkołą etycznego ideału i czystości moralnej, wy- stosowania się do każdej współczesnej kultury jest wyni- trzymałości fi zycznej i energii […], lecz tylko wtedy, gdy kiem ich formalnego aksjomatu oraz wielofunkcyjności, tak samo intensywnie jak nad siłą swoich mięśni będzie- co umożliwiło powstanie prawdziwie globalnego ruchu cie niezmiennie pracować nad honorem i sportowym du- społecznego, jakim jest ruch olimpijski. chem. Przyszłość zależy od was” [Coubertin 1925]. Tymi Odnosi się to szczególnie do dziewięciu głównych oto słowami Coubertin zwieńczył swoją mowę pożegnal- celów ruchu olimpijskiego, które mają szczególne znacze- ną. Odpowiedź na pytanie, czy sport to rynek czy świąty- nie ze względu na to, iż są obustronnie związane z więk- nia, zależy od przyszłych pokoleń. szością pozostałych wartości olimpijskich – ideą dosko- Istotnym pytaniem jest to, czy i w jakim stopniu nalenia osiągnięć i zdobywania możliwie jak najlepszych spełniły się nadzieje i wizje Coubertina dotyczące ruchu wyników, która z kolei łączy się z agonistyczną zasadą ry- olimpijskiego oraz igrzysk. walizacji oraz dążeniem do budowania atletycznej elity Dziś już wiadomo, że nie spełniły się jego nadzie- równego pochodzenia, z czego wszystkie cele stanowią je na automatyczną realizację wartości budujących in- rdzeń systemu wartości olimpijskich zgodnie z intencją telekt i charakter, w tym ich konsekwencji moralnych. Coubertina, a także sedno współczesnych interpretacji systemu wartości olimpijskich. System wartości olim- 1 To samo tyczy się nowego motta olimpijskiego: „Doskonałość, pijskich wg Coubertina ma dość zwartą strukturę (lub przyjaźń, szacunek” (ang. „Excellence, friendship, respect”).

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 39 Hans Lenk , s. 286 Save Olympic Spirit Olympic Save Tłumaczenie schematu zaczerpniętego z schematu zaczerpniętego Tłumaczenie

40 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Jak ocalić ducha olimpijskiego. Wartości Coubertinowskie oraz nowe wizje

Jego wczesne wizje ziściły się w niemal niewyobrażalnym Coubertin byłby bardzo zadowolony z prawdziwe- stopniu jedynie w zakresie kompetencji sportowych w za- go globalnego wpływu międzynarodowego ruchu olim- kresie techniki oraz osiągania dobrych wyników, chociaż pijskiego na wszystkie dyscypliny sportu, chociaż mógłby głównie w sensie czysto technicznej rywalizacji o ustana- on ponownie przestrzec nas przed zbyt dużą liczbą mi- wianie rekordów i zdobywanie laurów zwycięstwa. strzostw sportowych najwyższego szczebla. Igrzyska stały się niezwykle popularne, choć często Można wręcz twierdzić, że duch olimpijski oraz idea ignorowano podczas nich idee równych szans i uczci- igrzysk fi gurują jako pewnego rodzaju „olimpijski global- wości, a nawet reguły wynikające z regulaminu igrzysk, ny etos” sportu przyjęty przez absolutnie wszystkie trady- czego przykładem w ostatnich dziesięcioleciach jest gło- cje kulturowe i z nimi kompatybilny – ze względu na śny problem dopingu. Ideał Coubertina mówiący o sym- swoją wielofunkcyjność i ofi cjalny charakter oraz uniwer- bolicznej wspólnocie olimpijczyków nader często ustę- salność wartości olimpijskich. puje miejsca kontrowersyjnemu i zaciętemu podejściu Co więcej, uważam, że Coubertin w większym stop- pt. „wszystko albo nic” lub „najważniejsze jest zwycię- niu popierałby otworzenie Komitetów Olimpijskich stwo”. Jednak w wiosce olimpijskiej, a zwłaszcza wśród wszystkich szczebli na współpracowników i członków medalistów oraz podczas spotkań sportowców z kolega- wszystkich klas społecznych, a nie tylko tradycyjnie – na mi i koleżankami z różnych dyscyplin sportowych i kra- arystokratów, znane osobistości czy biznesmenów i wy- jów, panuje niepowtarzalny uroczysty nastrój igrzysk oraz znawców „kultu pieniądza“, przy jednoczesnym ścisłym radość z osobistych spotkań, które często przybierają po- utrzymaniu politycznej niezależności Międzynarodo- stać „olimpijskich przyjaźni”. Jest to dowodem na istnie- wego Komitetu Olimpijskiego i pozostałych jednostek nie takiej wspólnoty sportowców. Dla zawodników bio- olimpijskich. rących udział w igrzyskach są to doświadczenia, które po- Co więcej, podobnie jak uczynili już to niektórzy zostają z nimi na całe życie! z jego następców, próbowałby umiejętnie wykorzystać W dobie telewizji starcia sportowców różnych ras, polityczną neutralność ruchu olimpijskiego w celu wy- kultur i narodowości są transmitowane dla widzów na warcia pewnego rodzaju quasi-politycznego lub symbo- całym świecie, co pozwala rozpowszechnić wartość sza- licznego wpływu na Narodowy Komitet Olimpijski oraz cunku wśród przedstawicieli odmiennych kultur. komitety organizacyjne poszczególnych państw i zapew- Choć Coubertin był początkowo przeciwny udziało- nienie bezstronności procesu wyboru przyszłego gospo- wi kobiet w igrzyskach, ogromny i zasłużony wkład dzi- darza igrzysk. Jak już wspominałem na początku lat 60. siejszych zawodniczek w wizerunek igrzysk (szczególnie (1964, 19722), MKOl powinien umiejętnie przeprowa- w relacje telewizyjne z zawodów oraz oprawę estetyczną!) dzać pewnego rodzaju pertraktacje polityczne w celu za- jest doprawdy imponujący. Jestem pewien, że dziś jed- gwarantowania niezależności igrzysk i ruchu olimpijskie- nym z kulturowych trendów „współczesności”, które we- go na całym świecie. Na dzień dzisiejszy szanse powodze- dług Coubertina należałoby naśladować, byłby niezwykle nia podczas prób wykorzystywania tego rodzaju wpływu pozytywny wpływ udziału kobiet w igrzyskach. politycznego lub argumentu neutralności są większe niż Z podobnych przyczyn z pewnością dopuściłby on w przeszłości, gdyż igrzyska stały się wydarzeniem o zasię- dziś udział wszystkich najlepszych zawodników (w tym gu globalnym i cieszą się ogromną popularnością. profesjonalnych sportowców, pod warunkiem że nie Coubertin z pewnością podkreśliłby konieczność otrzymaliby za swoje uczestnictwo zapłaty). W rzeczy- wprowadzenia rygorystycznych środków kontroli i zasad wistości Coubertin wcale nie był aż tak przywiązany do gwarantujących przestrzeganie idei fair play, a w szcze- przestarzałej surowej zasady mówiącej o wyłącznie ama- gólności surowych przepisów antydopingowych, oraz torskim charakterze igrzysk, jak twierdził wcześniej. stosowania bardziej skutecznych przepisów w federa- Jeśli chodzi o umiędzynarodowienie i globalizację, cjach olimpijskich, ale również w trakcie trwania samych Coubertin byłby również bardzo zadowolony z global- igrzysk. nego rozprzestrzenienia się ruchu olimpijskiego i popu- Niestety jego wizje dotyczące wkładu życia intelektu- larności igrzysk oraz uczestnictwa zawodników ze wszyst- alnego, kultury, sztuki oraz wszelakich nauk itp. zostały kich krajów i regionów świata. W zakresie tej skłonności zrealizowane jedynie w stopniu szczątkowym. do dostosowywania się do wymagań czasów współcze- Olimpijskie Konkursy Sztuki i Literatury zostały snych na pewno opowiadałby się dziś za złagodzeniem zniesione w 1948 roku, jednak zatrudnianie malarzy, ar- ceremonii otwarcia oraz podkreśleniem uroczystego na- chitektów i rzeźbiarzy podczas organizacji igrzysk i wyda- stroju ceremonii zamknięcia (co ma miejsce od 1956 rzeń im towarzyszących jest godną uwagi spuścizną idei roku za sprawą listu młodego Chińczyka Johna Winga). Coubertina mówiącej o konieczności korzystania z do- Od tamtej pory zawodnicy wszystkich krajów nie masze- robku sztuki przez gospodarza igrzysk. rują już osobno podzieleni według narodowości, lecz wy- Jeśli chodzi o nauki ścisłe i humanistyczne, w cza- chodzą razem swobodnie na stadion, mieszając się mię- sie igrzysk organizowane są Kongresy Olimpijskie. Nie- dzy sobą. stety nie odbywają się one na terenie wioski olimpijskiej

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 41 Hans Lenk a powinny, nie tylko dlatego, że życzyłby sobie tego sam Kompromis taki mógłby doprowadzić do „sprawie- Coubertin, ale także aby możliwe było odpowiadanie na dliwszej” oceny zawodów, która nadal brałaby pod uwa- potrzeby współczesności oraz poszukiwanie nowych wizji gę „realne” wyniki, lecz bez umniejszania osiągnięć prze- igrzysk i ruchu olimpijskiego. granych lub pechowych srebrnych medalistów! Uważam, W pewnym sensie w kulturach porównawczych2 że współcześnie w czołowych dyscyplinach sportowych większe znaczenie wydają się mieć osiągnięcia i starania oraz w czasie igrzysk zbyt duży nacisk kładziono i kła- niż pokonywanie innych w walce, w której zwycięzca jest dzie się nadal na wyróżnianie pojedynczych zwycięzców, tylko jeden, a przegrany często odchodzi w zapomnie- co ma wpływ na reguły rywalizacji i decyzje sędziów: jeśli nie (niegdyś przegranych często mordowano na tle reli- dwóch zawodników w skoku wzwyż lub dwóch zawod- gijnym, np. w niektórych starożytnych dyscyplinach me- ników w skoku o tyczce osiąga te same końcowe wyniki, zoamerykańskich). o zwycięstwie decyduje mniejsza liczba nieudanych prób Prawdą jest, że Coubertin uważał, iż rywalizacja in- jednego z nich, choć zsumowane wyniki końcowe obu są dywidualna na wzór tej pomiędzy zawodnikami starożyt- takie same. Co więcej, jeśli w danej dyscyplinie zawodni- nych igrzysk jest jedynym sposobem na zdobycie laurów cy zdobywają po zsumowaniu taką samą końcową liczbę i sławy bohatera olimpijskiego! Możliwe jest jednak wy- punktów (np. w dziesięcioboju lub – jak to miało miejsce pracowanie interesującego kompromisu pomiędzy trady- – w pięcioboju kobiet w Montrealu w roku 1976!) bądź cyjną olimpijską ideologią „jednego zwycięzcy” a podej- taki sam całkowity czas (jak stało się w przypadku bob- ściem ukierunkowanym na wspólne osiągnięcia w zawo- slejów w Grenoble w 1978 r.!), wówczas nawet dziś o wy- dach wytrzymałościowych takich jak zawody grupowe granej ofi cjalnie decydują jakieś sztucznie przyjęte zasady niektórych plemion, które wciąż wymagają od zawodni- (historia igrzysk olimpijskich ma na to kilka przykładów, ków maksymalnej siły. lecz jest ich niewiele). W rzeczywistości rozwiązanie takie jest nielogiczne, ponieważ prawdziwym i logicznym wy- tłumaczeniem sumowania punktów lub czasów jest nad- 2 Co z ideałem Coubertina mówiącym o metafi zyce walk, osią- robienie strat w innych próbach. gnięć i sukcesów w różnych kulturach? Dr Messing i prof. Czasem zdarza się, że ta niezwykła precyzja współ- Müller postawili pytanie o znaczenie wyznawanych przez nie- czesnych pomiarów prowadzi do błędnych decyzji, jak to go idei elitarności i kultu osiągnięć dla innych kultur, oraz miało miejsce w Monachium w 1972 r. podczas indywi- o to, czy możliwe jest przyjęcie i dostosowanie pomysłów dualnych zawodów w pływaniu na 400 m stylem zmien- Coubertina do różnych światopoglądów, religii i kultur, być może z pewnymi modyfi kacjami. nym. Zdobywca srebrnego medalu w rzeczywistości mu- W rzeczy samej podejście pewnych lokalnych kultur społe- siał przepłynąć dystans o dwie tysięczne sekundy dłuż- czeństw i religii plemiennych do rywalizacji było lub jest dale- szy niż zwycięzca. To on powinien był być prawdziwym kie od podejścia tradycyjnego oraz odpowiadających mu norm zwycięzcą: różnica w długości toru, zmierzona ponownie moralnych i społecznych. Przykładem mogą być Timbirowie, po igrzyskach, mieściła się z zakresie tolerancji architek- Nawahowie i Arapesze, jak również wyznawcy religii azjatycko- tonicznych! Nie doszło jednak ani do zamiany miejsc na -indyjskich, np. niektórych szkół jogi oraz tradycji dżinizmu i buddyzmu (choć z pewnością nie wszystkich!). Opowiadają się podium, ani do klasyfi kacji ex equo. oni za edukacją fi zyczną i kulturalną oraz kształceniem dzieci w oparciu o współpracę: niektóre południowe i północne rdzen- Dlaczego nie przyznawać dwóch złotych medali za takie ne plemiona indiańskie przeprowadzały sztafetowe „testy wy- same wyniki bez dokonywania sztucznego rozróżnienia we- trzymałości i siły”, w których liczyła się wzajemna współpraca, dług jakichś dodatkowych przestarzałych antycznych zasad? a nie rywalizacja pomiędzy poszczególnymi uczestnikami. Np. Timbirowie nosili wielkie pnie drzew w ramach współpracy grupowej, ale nigdy nie był to wyścig indywidualny! (Istnieją Moim zdaniem w tak nielicznych przypadkach rów- też jednak rdzenne plemiona nastawione na rywalizację indy- nych wyników w fi nałach doceniać należy rzeczywiste widualną, np. plemię Mundugumor w Nowej Gwinei – M. osiągnięcia zawodników, a nie kierować się sztucznie usta- Mead, lub Kwakiutl w północno-zachodniej Ameryce – Bene- nowionymi sztywnymi zasadami i pomniejszać dokona- dict), które organizują nawet zawody indywidualne mające na nia „przegranego”, który przecież osiągnął dokładnie ten celu napiętnowanie negatywnych zjawisk, jak słynne wyścigi sam efekt końcowy! potlatch, w których ten, kto zniszczy jak najwięcej swojego dobytku, jest zwycięzcą!). Jestem pewien, że opowiedziałby się za tym sam Niektóre z tych ekstremalnych pokazów wytrzymałości i siły Coubertin – wielki metafi zyk rywalizacji i zawodów – były lub są konieczne, na co dowodem są np. wyścigi sztafe- a może nawet i przytaknąłby na brak logiki w sumowa- towe pomiędzy biegaczami meksykańskiego ludu Tarahumara niu punktów i czasów, mimo iż z pewnością był zdecy- lub biegający posłańcy z czasów Inków. Oznacza to, że w wielu dowanym zwolennikiem ideologii „jednego zwycięzcy”. rejonach świata grupowe, wspólne osiągnięcia oparte na wy- Powyższe przykłady i refl eksje mogą stać się punktem trzymałości, sile i umiejętnościach cieszą się szczególnym uzna- niem i są w opozycji do antycznego greckiego ideału rywalizacji wyjścia dla powstania nowych wizji, wykraczających poza opartego na indywidualnej walce (gr. „agon”) człowieka z czło- podstawowe olimpijskie idee Coubertina, i prowadzić do wiekiem, za czym opowiadał się początkowo Coubertin. bardziej „sprawiedliwych” lub „ludzkich” interpretacji

42 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Jak ocalić ducha olimpijskiego. Wartości Coubertinowskie oraz nowe wizje wyników podczas konkursów olimpijskich w przyszłości! trudności takie da się przewidzieć. Ponadto, zezwalanie W rzeczy samej wykraczałoby to nieco poza Couberti- na fi nansowanie igrzysk przez reżimy autorytarne nie za- nowski etos indywidualnego zwycięstwa jednego zawod- wsze jest „mądrą” decyzją. nika, natomiast mogłoby przyczynić się do lepszej asymi- 2. Dopuszczenie do udziału w igrzyskach olimpij- lacji pewnych wartości wyznawanych w kulturach i re- skich i ich dyscyplinach wszystkich klas społecznych ligiach nastawionych na współpracę – a co za tym idzie i kultur, a także przedstawicieli różnych religii i narodo- – do większego wzajemnego szacunku pomiędzy kultu- wości, było z pewnością głównym założeniem twórców rami świata i odejścia od zachodniego indywidualizmu igrzysk, a zwłaszcza centralnym elementem wizji Co- nastawionego stricte na rywalizację i pojedynczych zwy- ubertina, jednak z pewnością można by zrobić o wie- cięzców. le więcej w ramach tradycji MKOl oraz programu Soli- Z perspektywy moralnej, edukacyjnej i fi lozofi cznej darności Olimpijskiej w celu zagwarantowania każdemu w sytuacjach wyjątkowych, jak te opisane powyżej, nale- utalentowanemu młodemu sportowcowi równych szans ży dążyć za wszelką cenę (nawet, jeśli wyda się to nielo- uczestnictwa (w niektórych społeczeństwach tradycyj- giczne) do tego, aby wybitne osiągnięcia w igrzyskach, nych kandydatki płci żeńskiej nadal napotykają w tym a zwłaszcza w fi nałach, były ważniejsze niż tradycyjne po- zakresie pewne trudności). dejście pt. „wszystko albo nic” lub „zwycięzca może być 3. Jeśli za główny cel przyjmie się wyraźne ukierun- tylko jeden”. Indywidualizm jest w porządku, ale w decy- kowanie na osiągnięcia oraz uczestnictwo dobrze przy- dujących momentach jego znaczenia nie należy rozdmu- gotowanych sportowców (wykraczające poza obecne po- chiwać do przesadzonych rozmiarów ani nie należy do- dejście pt. „wszystko albo nic” lub „zwycięzca może być konywać na jego podstawie nielogicznych interpretacji tylko jeden”), wówczas globalizacja sportów olimpij- wyników! skich stanie się jeszcze bardziej możliwa do zaakcepto- Rzeczywiste wyniki i osiągnięcia w igrzyskach olim- wania przez te kultury, które są nastawione na współpra- pijskich nie powinny szkodzić wypracowanemu wizerun- cę, w przeciwieństwie do kultur i społeczeństw ukierun- kowi zawodników (o ile nie posiłkują się oni dopingiem!). kowanych na rywalizację. To wyszłoby nieco poza ideał Powyższe refl eksje nasuwają się w sytuacjach i przy- Coubertina. padkach decydujących oraz gdy zastanawiamy się nad 4. Jeżeli chodzi o igrzyska dla dorosłych, w wyjątko- wykroczeniem poza ramy wzniosłych Coubertinowskich wych sytuacjach ukierunkowanie na osiągnięcia powinno ideałów w celu dokonania sprawiedliwej i opartej na mieć pierwszeństwo przed ideologią „jednego zwycięz- osiągnięciach oceny zawodników w wyjątkowych/decy- cy”: takie same wyniki powinny mieć taką samą wartość. dujących sytuacjach, graniczących z brakiem logiki, oraz Nie powinny zdarzać się sytuacje, w których wartość ta- w zawodach w ogóle. kich samych wyników któregoś z zawodników zostaje umniejszona poprzez sztuczne rozróżnienie (np. w sko- Nowe wizje igrzysk dzisiaj i w przyszłości ku wzwyż lub skoku o tyczce) wynikające z dodatkowych czynników pobocznych lub zasad konwencjonalnych Czy możliwe jest wypracowanie współczesnych ideałów (które z moralnego punktu widzenia są nierzadko „nie- olimpijskich, które będą sprzyjać osiągnięciu celów glo- sprawiedliwe”, a czasem nawet nielogiczne, jak np. w sy- balnych i kulturowych, jak również ogólnie akceptowal- tuacji takich samych sum punktów lub takiego samego nej przyszłości igrzysk i ruchu olimpijskiego? łącznego czasu w dyscyplinach składających się z różnych Jestem pewien, że po II wojnie światowej Couber- konkurencji). tin opowiedziałby się za większością z nich, mimo że nie- 5. Idea Coubertina pt. „wszystkie sporty”, czyli które wykraczają poza jego pierwotne wizje „heroiczno”- „wszystkie dyscypliny”, powinna dopuszczać nowe spor- -agonistycznego indywidualizmu starożytnej Grecji, jak ty, które zdążyły się już upowszechnić w wymiarze global- i pewne tradycje sportów i zawodów, np. niepotrzebne nym, a w szczególności modne na całym świecie dyscypli- podkreślanie elementów narodowych czy stare ogranicze- ny młodzieżowe itd. Ma to już miejsce, czego dowodem nia dotyczące klasy społecznej. jest przyjęcie snowboardu (np. slopestyle) i narciarstwa 1. Z pewnością konieczne jest utrzymanie politycz- dowolnego do grona dyscyplin igrzysk zimowych oraz nej niezależności i neutralności igrzysk i ruchu olimpij- kilku innych sportów (np. windsurfi ngu) w igrzyskach skiego, aby zapewnić uniwersalność i wielofunkcyjność letnich. Z pewnością sprzyjałoby to unowocześnieniu igrzysk i sportu w ogóle. Aby tę niezależność i neutral- wydarzeń olimpijskich. ność zagwarantować, MKOl powinien w mądry sposób 6. Nowa inspirująca możliwość, którą wykorzystuje korzystać z argumentów i środków politycznych, w szcze- już MKOl, oferowana jest teraz przez Igrzyska Olimpij- gólności w zakresie wyboru przyszłych miast- i państw- skie Młodzieży (podobne imprezy odbywały się już w sta- -gospodarzy, już wcześniej biorąc pod uwagę najważ- rożytności). Zawody te to szansa na rozbudzenie w mło- niejsze międzynarodowe wydarzenia, demonstracje lub dych ludziach tradycyjnego uroczystego ducha olimpij- czynniki wewnętrzne zagrażające organizacji igrzysk, jeśli skiego pierwszej dekady igrzysk, miejmy nadzieję bez

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 43 Hans Lenk przesadnego nacisku na zaciętą rywalizację oraz bez nie- jej wdrożenie poprzez np. organizowanie grup roboczych uczciwej walki. Podczas Igrzysk Młodzieży należy w rze- rozpatrujących kwestie fi lozofi i i etyki igrzysk olimpij- czy samej podkreślać wagę uczciwego współzawodnictwa skich3 oraz analizowanie możliwości opracowania mię- i osiągnięć samych w sobie, wykraczających poza ideolo- dzynarodowej etyki olimpijskiej i międzynarodowej etyki gię pt. „najważniejsze jest zwycięstwo”. W tym zakresie (lub międzynarodowego etosu) światowego sportu. Opierać Pierwsze Igrzyska Olimpijskie Młodzieży w Singapurze się to musi na modelowych i rzeczywistych analizach sy- okazały się sukcesem. tuacji trudnych i wszelkiego rodzaju konfl iktów oraz na 7. Kolejnym dość starym (lecz jeszcze niezrealizo- szczegółowych projektach badawczych. Wyniki powinny wanym) pomysłem (z 1961 roku, Bull. du CIO 75/75), być prezentowane na Kongresach Olimpijskich pomię- który można by dość łatwo wprowadzić w życie nie tylko dzy kolejnymi igrzyskami oraz w ich trakcie, a opracowa- podczas Igrzysk Młodzieży, ale także dla dorosłych, jest ne na ich podstawie rozwiązania wdrażane przez odpo- uhonorowanie – obok zdobywców podium – wszystkich wiednie Międzynarodowe Federacje. fi nalistów podczas ceremonii wręczenia medali. 12. Prawdą jest, iż olimpijski elitaryzm Coubertina, 8. Można by także wskrzesić podczas zawodów mło- urzeczywistniony pod postacią wybitnych sportowców dzieży pomysł wykorzystywany w pierwszych dekadach oraz osiąganych przez nich wyników na igrzyskach, oka- nowożytnych igrzysk olimpijskich, a mianowicie druży- zał się być szczególnie widoczny nie tylko za jego czasów ny międzynarodowe, np. dwuosobowe w tenisowym de- (z powodu nadmiernego nacjonalizmu), ale także dziś, blu lub kilka zespołów złożonych z zawodników różnych a może i będzie tak w przyszłości, ponieważ większość narodowości (jak np. zespoły złożone z Australijczyków olimpijskich wartości oraz jego wizji została zrealizowa- i Azjatów w drużynowych zawodach pływackich itp.). na i spełniona w sposób bezprecedensowy i w tak szero- Rozwiązanie takie mogłoby nieść cenną wartość edu- kim zakresie, którego na początku nie mógł przewidzieć kacyjną i posłużyć jako pewnego rodzaju symboliczny nawet sam Coubertin. Jednakże wszystkie Komitety wzorcowy przykład sportowego braterstwa między naro- Olimpijskie muszą dopilnować, aby dzisiejsze problemy, dami, niwelując często zbyt jaskrawe tony narodowe. konfl ikty oraz negatywne skutki były łagodzone lub mi- 9. Sporty zespołowe – także te kobiece – są obecne nimalizowane dzięki precyzyjnym analizom oraz podej- na igrzyskach już od dawna. Idea równości płci podczas mowaniu mądrych decyzji. igrzysk ziściła się już prawie całkowicie, wykraczając dale- Gdy w 1925 r. Coubertin ustępował ze stanowiska ko poza pierwotną niechęć Coubertina wobec obecności przewodniczącego MKOl, jego nastawienie stało się nie- drużyn i kobiet w sporcie wyczynowym. co sceptyczne, choć wydaje się, że duch optymizmu wstą- 10. Kolejną ważną kwestią są bardziej restrykcyjne pił w niego ponownie (co potwierdza wygłoszone przez środki antydopingowe wdrażane przez Światową Agencję niego w 1935 r. orędzie radiowe o fi lozofi i olimpijskiej, Antydopingową (ang. WADA) i jej krajowe odpowied- zawierające słowa Mens fervida in corpore lacertoso („pło- niki (ang. NADA), jak również surowsze zasady i prze- mienny duch (umysł) w fi zycznie silnym ciele”) – można pisy prawne Międzynarodowych Federacji: być może no- dodać: zawsze szczery i uczciwy. woczesne oraz znacznie szybsze i łatwiejsze badania krwi Coubertin rzeczywiście był jednym z największych pobieranej z płatka ucha pozwolą na przebadanie każde- i najbardziej znanych pedagogów na świecie. Obowiąz- go zawodnika olimpijskiego (w odpowiednich dyscypli- kiem ruchu olimpijskiego jest czynić zadość jego oczeki- nach szczególnie narażonych na dopingowe oszustwa) waniom oraz uczciwości jego etyki. przed startem w zawodach oraz otrzymanie natychmia- Mniej więcej cztery dekady temu – a może powi- stowych wyników. Bez skutecznego rozwiązania priory- nienem napisać: dziesięć olimpiad temu? – gdy igrzyska tetowej kwestii dopingu reputacja igrzysk jako zawodów olimpijskie po raz pierwszy padły ofi arą zamachu terro- opartych na zasadzie fair play ucierpi jeszcze bardziej, niż rystycznego, który to uruchomił lawinę globalnych pro- miało to miejsce w wyniku dotychczasowych afer dopin- blemów z zabezpieczeniem igrzysk oraz nieuniknionych gowych. Podczas ostatnich igrzysk niektórzy dziennika- kontroli bezpieczeństwa na terenie obiektów olimpij- rze głosili w mediach, że każdy złoty medalista będzie skich, a nawet w sąsiednich okolicach, kwestia wartości zwycięzcą „wstępnym”! – zawodnik taki, zdobywszy zło- to, zostanie ogłoszony ostatecznym zwycięzcą dopiero po 3 Prawie pół wieku temu były przewodniczący MKOl (Brun- otrzymaniu wyników badań, które pozwolą upewnić się, dage) poprosił o opracowanie nowej fi lozofi i olimpijskiej, że był „czysty” i w pełni zasługuje na złoty medal. W ra- jednak nie została podjęta ku temu żadna inicjatywa. Opty- zie wykrycia dopingu tytuł złotego medalisty przypadnie mizmem i nadzieją natomiast napawa postawa nowego prze- drugiemu zawodnikowi z kolei. wodniczącego (Th omasa Bacha), który w swoim przemówie- 11. Ruch olimpijski, a w szczególności MKOl, po- niu przedwyborczym zapewnił o zamiarach pielęgnowania, podkreślenia, przeanalizowania i dalszego rozwoju wartości winien starać się wspierać praktyki zorientowane przede olimpijskich. Bach zaapelował też o rozszerzenie systemu wszystkim na sportowców, które pozwolą skupić się wartości olimpijskich o tak popularną dzisiaj ideę zrównowa- w większym stopniu na etyce uczciwości oraz umożliwią żonego rozwoju.

44 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Jak ocalić ducha olimpijskiego. Wartości Coubertinowskie oraz nowe wizje powróciła i do dziś pozostaje niezwykle aktualna! Prze- nę wartości olimpijskich oraz na wizerunek igrzysk jako wodniczący MKOl (Brundage) poprosił o opracowanie wydarzenia humanitarnego, będącego wzorem dla lepszej nowej i ulepszonej ogólnej fi lozofi i olimpijskiej, która za- edukacji i rozwoju cywilizacji. wierałaby współcześnie sformułowany system wartości Utrzymywanie równowagi pomiędzy tradycyjny- olimpijskich, jednak w późniejszym czasie nie poczynio- mi i często zbyt konserwatywnymi wartościami podsta- no w tym celu żadnych szczególnych kroków4. wowymi i związaną z nimi terminologią a ich nowymi, Chociaż niektóre z moich wcześniejszych pomysłów przyszłościowymi i obiecującymi wersjami jest nierzadko w kwestii globalnej powszechnej akceptowalności i uni- trudnym zadaniem. Zazwyczaj nie jest to podejście pt. wersalności systemu wartości olimpijskich nie zostały „wszystko albo nic” ani jednoznaczne decyzje, np. je żeli wdrożone, to nieofi cjalnie wpłynęły one w pewien spo- mowa o międzynarodowym lub narodowym zabarwie- sób na ogólną pozytywną postawę wobec wartości glo- niu którejś z części Protokołu. Działając pod auspicjami balizacji oraz idei zrównoważonego rozwoju, jak rów- sprawiedliwego i uczciwego globalnego rozpowszechnie- nież na złagodzenie akcentów nacjonalistycznych, któ- nia wartości olimpijskich, musimy zrobić wszystko, aby re są zazwyczaj podkreślane, jeśli nie wprost podsycane staromodne i pełne patosu sformułowania stopniowo przez krajowe i zagraniczne media. Protokół Olimpijski ustępowały miejsca otwartości na potrzeby i oczekiwa- dopuszcza określone symbole narodowe, takie jak fl agi nia młodego pokolenia – co było w rzeczywistości celem i hymny, prezentowane w znaczących miejscach i sytu- Coubertina. Wspomnijmy uroczysty nastrój oraz ducha acjach, np. podczas ceremonii otwarcia i wręczenia me- optymizmu panujące w pierwszych dniach Olimpiady dali. Choć w ciągu ostatniego półwiecza zaszły w tym w Monachium w roku 1972 (zanim nastąpiła straszli- zakresie pewne modyfi kacje (głównie w ceremonii za- wa masakra i zanim katastrofalne w skutkach wtargnię- mknięcia igrzysk), niezbędne są dalsze zmiany, aby móc cie intruzów z zewnątrz zmieniło szlachetny świat igrzysk w pełni (lub przynajmniej z lepszym skutkiem) wyko- olimpijskich). Lekcja ta jest brutalna, ale wystarczająco rzystać potencjał światowej popularności tego wydarze- zrozumiała: igrzyska nie odbywają się poza resztą świa- nia sportowego w celu zreformowania lub uzdrowienia ta, ale – zgodnie z jej wzniosłymi wartościami – powinny wartości olimpijskich. podlegać współczesnym środkom zabezpieczenia i ochro- Ogólnie rzecz biorąc, ruch olimpijski stał się w ubie- ny na tyle, na ile jest to możliwe i wykonalne. głym wieku jednym z najsilniejszych i najstabilniejszych Prawdą jest, że globalny sukces igrzysk i ruchu olim- międzynarodowych ruchów zorientowanych na warto- pijskiego oraz ich ogólnoświatowa akceptacja i popu- ści – obok np. Międzynarodowego Czerwonego Krzyża larność w niemal wszystkich kulturach to solidne fun- (i Czerwonego Półksiężyca) – będąc pierwszym global- damenty pod budowę międzynarodowego etosu olim- nym ruchem o tak długim stażu, znaczącej pozycji i mię- pijskiego, który będzie wykraczał daleko poza dziedzinę dzynarodowej trwałości. Można więc tu mówić (za Nor- sportu. Nieprzypadkowo ogólna idea sprawiedliwości, bertem Müllerem) o pewnego rodzaju sportowym „mię- szacunku dla rywala oraz przestrzegania zasad rozpo- dzynarodowym etosie”5, którego punktem kulminacyjnym wszechniła się jako wzór etyczny w innych obszarach za- może być etos wartości olimpijskich i ducha igrzysk – je- chowań i interakcji społecznych (nawet w ekonomii i po- śli uda się opanować lub kontrolować podstawowe pro- lityce). W swojej czystej postaci (jeśli czystość ta może blemy takie jak przesadne akcenty nacjonalistyczne, ko- być zagwarantowana w przyszłości) i zgodnie z pierwot- mercję, presję i brak uczciwości, a także stosowanie środ- nymi zasadami sport olimpijski może stać się i stanie się ków dopingowych. Wymienione kwestie problematyczne przykładem zdrowej rywalizacji dla całej ludzkości, je- często negatywnie wpływają na tradycyjnie wysoką oce- śli przestrzegane będą podstawowe zasady (i naturalnie zachowana zostanie odpowiednia kontrola operacyjna). 4 Kroki takie nie zostały poczynione nawet w czasie Kongresów ruch olimpijski powinien jak najszybciej podkreślić po- Olimpijskich, jak ten w Baden-Baden w 1981 r., który został wyższe cele i możliwe rezultaty. zdominowany przez kwestię kryteriów kwalifi kacji i podczas którego paragraf 26 Karty Olimpijskiej, dotyczący nieco już Świat nadal potrzebuje starannie opracowanej i prze- nieaktualnego zagadnienia amatorstwa, został dostosowany myślanej fi lozofi i olimpijskiej! do nowożytnych warunków sportu wyczynowego w ogóle, choć zawodowi sportowcy nie mogli otrzymywać wynagro- dzenia w trakcie igrzysk ani za uczestnictwo w igrzyskach. Z pewnością istnieją duże szanse na to, że dzięki swo- 5 Jeszcze dekadę temu niektórzy przedstawiciele ruchów religij- jej uniwersalności idee ruchu olimpijskiego zostaną przy- nych wyraziliby pewne podejrzenia i słowa krytyki w odnie- jęte jako międzynarodowe wytyczne, jeśli zostaną przed- sieniu do tzw. „dyscyplin wpisujących się w międzynarodowy łożone i opracowane z zachowaniem równowagi i nadzo- etos sportowy” (Nie jest już prawdą, że dyskusje na temat ru analitycznego. Już ponad pół wieku temu starałem się wartości w fi lozofi i sportu oraz fi lozofi i olimpijskiej są na tak niskim poziomie, że nie mogłyby stać się obiecującym począt- opracować wielofunkcyjną społeczno-fi lozofi czną anali- kiem i podstawą dla opracowania przyszłego „międzynarodo- zę wartości olimpijskich jako zestawu wartości w analizie wego etosu olimpijskiego”, jak twierdzą krytycy). strukturalnej, zwracając również uwagę na konfl ikty i nie-

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 45 Hans Lenk które zaburzenia. Większość z tych zaburzeń występuje Notes sur l’education publique, 1910, Paris. także współcześnie, chociaż, jak już wspomniałem, widać All Games, All Nations [1912] Revue Olympique, 107 ff . znaczny postęp w obrębie ruchu olimpijskiego. Niestety Olympisme et utilitarisme [1913], Revue Olympique, 70 ff . postęp w ogólnych publicznych reakcjach, w tym w re- Abschiedsrede beim olympischen Kongress [1925] Jahrbuch der Leibesübungen 1926 (Farewell speech 1925). akcjach globalnych mediów, jest znacznie mniejszy. Na Mémoires Olympiques [1931] Lausanne. szczęście panuje jednogłośne uznanie dla wartości pod- Les assises philosophiques de l’Olympisme modern. “Radio stawowych oraz tego, że mogą służyć jako wytyczne dla message 4” [1935], published in Bull. du Comité Interna- zawodników olimpijskich i młodych sportowców, a na- tional Olympique 1949 o. 13, 12 f. In English: in Couber- wet dla edukacji w ogóle. Musimy działać bardziej sku- tin 1966. tecznie i starać się rozwiązywać problemy ruchu olimpij- Th e Olympic Idea [1966] Schorndorf/Germany. skiego i sportu wyczynowego w bardziej praktyczny spo- Diem C. [1967] Th e Olympic Idea, Schorndorf/Germany. sób, mając zawsze na uwadze podstawowe wartości, lecz Guttmann A. [1978] From Ritual to Record, New York. nigdy nie negując ich nowszych odmian. International Olympic Committee: Olympic Rules and Regula- tions, Lausanne 1972. Chociaż niektóre z moich wcześniejszych pomysłów Jokl E. [1964] Medical Sociology and Cultural Anthropology of w kwestii globalnej powszechnej akceptowalności i uni- Sport and Physical Education, Springfi eld IL. wersalności systemu wartości olimpijskich nie zostały Kamper E. [1972] Encyclopedia of the Olympic Games, Munich/ wdrożone, to nieofi cjalnie wpłynęły one w pewien spo- New York. sób na ogólną pozytywną postawę wobec wartości glo- Lenk H. [1963] Th e Olympic Games: Values – Aims – Reality, balizacji oraz idei zrównoważonego rozwoju, jak rów- Bull de Committé International Olympique, 63 ff . nież na złagodzenie akcentów nacjonalistycznych, któ- Values – Aims – Reality of the modern Olympic Games [1964] re są zazwyczaj podkreślane, jeśli nie wprost podsycane Th e International Olympic Academy: Fourth session August 1964, Olympia/Greece, Athens, pp. 205–211. przez krajowe i zagraniczne media. Protokół Olimpijski Werte – Ziele – Wirklichkeit der modernen Olympischen Spiele dopuszcza określone symbole narodowe, takie jak fl agi [1964] Schorndorf/Germany, 19722. i hymny, prezentowane w znaczących miejscach i sytu- Leistungssport: Ideologie oder Mythos? [1972] Stuttgart, 19742. acjach, np. podczas ceremonii otwarcia i wręczenia me- Social Philosophy of Athletics [1979] Champaign IL. dali. Choć w ciągu ostatniego półwiecza zaszły w tym Eigenleistung [1983] Zürich. zakresie pewne modyfi kacje (głównie w ceremonii za- A la recherche d’une idee olympique renouvée [1983] Revue mknięcia igrzysk), niezbędne są dalsze zmiany, aby móc Olympique No. 187, 289–293 (English: In search of a ren- w pełni (lub przynajmniej z lepszym skutkiem) wyko- ovated Olympic Idea). rzystać potencjał światowej popularności tego wydarze- Towards a philosophical anthropology of the Olympic ath- lete and the achieving being [1985] International Olympic nia sportowego w celu zreformowania lub uzdrowienia Academy Report, 22nd session 1982, Lausanne, pp. 163– wartości olimpijskich. 177. Podsumowując, choć nastały trudne czasy, a nie- Die Achte Kunst: Leistungssport – Breitensport [1985] Zurich/ którzy aktorzy sceny olimpijskiej (w tym członkowie Osnabrück. MKOl!) nie byli i nie są wierni moralnemu heroizmowi An Anthropology of the Olympic Athletes: Towards a mod- Coubertina, możemy żywić sporą nadzieję, że wraz z pu- ernized philosophy of the Olympic Games and Athletes blicznym zapewnieniem nowego przewodniczącego o za- [2009] Olympic Studies Reader, Hai Ren, Da Costa L., Mi- chowaniu, zapewnieniu trwałości i rozszerzeniu wartości ragaya A., Jing N. (eds.), vol. 1. Beijing, 315–333. (Also olimpijskich (patrz przypis 2), będą one w przyszłości re- as CD-ROM and in Chinese: Ao lin pi ke yun dong yuan de ren lei xue guan yu ao yun hui he yun dong yuan de. alizowane i wdrażane w życie w bardziej efektywny spo- Xian dai hua zhe xue, Hai Ren, L. Da Costa, A. Mira- sób. Pomimo międzynarodowego sukcesu igrzysk olim- gaya, Niu Jing (eds.): Ao lin pi ke yan jiu du ben, Olympic pijskich, a może i właśnie ze względu na ten sukces, ko- Studies Reader, vol. 1, Beijing Sport University Press 2009, nieczne jest opracowanie nowych wizji i „ocalenie ducha 315–333) (Also in: Messing M., Müller N. (eds.): Olymp- olimpijskiego”: SOS! ismus – Erbe und Verantwortung/ Olympism – Heritage and Responsibility, Kassel 2008, pp. 123–138.) Das fl exible Vielfachwesen. Weilerswist: Velbrück 2010. S.O.S.: Save Olympic Spirit. Toward a Social Philosophy of the Bibliografi a Olympics [2012] Kassel, Agon. Kreative Pluralität [2013] Bochum/Freiburg: Projekt 2013. Coubertin P. de, [1908] Les “trustees” de l’idee olympique, Einführung in moderne philosophische Anthropologie [2013] Ber- Revue Olympique, 109 ff . lin: LIT. Une Olympié modern [1909–1910] Revue Olympique 1909, 153 ff ., 1910, 11 ff ., 26 ff ., 41 ff .

46 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Nowoczesny olimpizm jest natury pedagogicznej: o rywalizacji, pokoju i wojnie Modern Olympism Has a Pedagogical Nature: On Competition, Peace, and War

Krzysztof Zuchora Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

Streszczenie Filozofi a olimpijska opiera się na ciągłym wychodzeniu naprzeciw aspiracjom ludzi, nie zaś na ich negowaniu lub lekceważeniu. Pierre de Coubertin stale podkreślał pokojowy charakter ruchu olimpijskiego i uwypuklał jego do- niosłą rolę w edukacji dla pokoju. Wskazywał zarazem na jego znaczenie polityczne w tworzeniu nowego świata opartego na współzawodnictwie, współpracy i wzajemnym szacunku dla odrębnych kultur, religii i ustrojów politycznych. Kulturę polityczną tworzy opinia publiczna. Do niedawna dominowały w niej akcenty europejskie, dzisiaj ma wymiar globalny. „Olimpizm należy do całego świata”. Słowa kluczowe: olimpizm, igrzyska olimpijskie, ruch olimpijski, edukacja dla pokoju, pedagogika sportowa.

Summary Olympic philosophy is based on meeting human aspirations continuously – not on negating or neglecting them. Pierre de Coubertin steadily emphasised peaceful character of the Olympic movement and stressed its impor- tant role in education for peace. He simultaneously pointed out to its political signifi cance in creation of a new world based on competition, cooperation and mutual respect between particular cultures, religions and politi- cal systems. Political culture is created by public opinion. Until recently it was dominated by European hallmarks, while today it has global coverage. “Olympism belongs to the whole world”. Keywords: Olympism, Olympic games, Olympic movement, education for peace, sports pedagogy

Olimpizm poszybował prze ideału i czystości moralnej nie zwycięstwa zaspokaja często przez obniżenie wrażli- z świat jak błyszczący sterowiec; reforma szkolnictwa toro- wości moralnej. wała sobie drogę jak kret. Twórcy nowej „paidei”, wyrażającego najwyższy sza- Pierre de Coubertin cunek dla podstawowych praw człowieka, praw odwiecz- nych, otwierającego nowe horyzonty rozwoju duchowe- 1. Olimpizm burzy przeszkody między go, w którym spełnić się może pragnienie do życia wśród ludźmi piękna, w przyjaźni, radości i pokoju. Demiurga, który tchnął nowe życie w wyschłe ko- Obchodziliśmy niedawno 150. rocznicę urodzin ryto antycznej rzeki sportu. Wyznawcy wiary, którą sam Pierre’a de Coubertina, znawcy dawnej greckiej trady- nazwał olimpizmem. cji, początków humanizmu i demokracji, a jednocześnie Nigdy w sposób katechetyczny nie wykładał swoich uważnego obserwatora nowych dziejów, napędzanych poglądów. Nigdzie też w jego licznych wypowiedziach, prądem wielkiej rewolucji przemysłowej, szukającego pismach i listach nie znajdziemy defi nicji olimpizmu w przeszłości natchnienia i siły moralnej, dostrzegające- jako podstawowej doktryny olimpijskiej. Jednakże po- go wielkość człowieka w jego odpowiedzialności za świat, dejmował ten temat wielokrotnie, ukazując w metafo- w którym żyje i tworzy. ryczny sposób jego głębokie, historyczne znaczenie i kul- Kultywującego z religijną intencją homerycki ideał turową rozległość. Mówił: „olimpizm burzy odwieczne pełnego człowieka, wynoszącego godność osobistą ponad przeszkody istniejące między ludźmi, domaga się słońca przemijające uznanie tłumu, który narkotyczne pragnie- i powietrza dla wszystkich”.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 47 Krzysztof Zuchora

Żadna rasa ani żadna społeczność narodowa czy po- Świat od tamtego czasu się zmienił. Nowożytne lityczna nie mogą sobie rościć prawa do wyłącznego ko- igrzyska muszą być czymś więcej, niż były dawniej, co rzystania z tych wartości. Olimpizm jest bowiem prądem wynika z charakteru naszej epoki, a mianowicie – przy- umysłowym, zrodzonym z sojuszu mięśni i myśli, prze- kładem, jak można konfl ikty między ludźmi, podsycane kraczającym granice dzielące narody i państwa, warstwy konkurencyjną walką, rozwiązywać w taki sposób, ażeby i klasy społeczne. Jest stanem ducha kształtującym po- nie prowadziły do eskalacji przemocy i nienawiści: przy- czucie zdrowej demokracji. Humanistyczną wizją wolne- kładem, jak należy tworzyć „wspólny świat wartości”, go, odpowiedzialnego za własne czyny człowieka – oby- zachowując przy tym najwyższy szacunek dla godności watela świata. Jest to także, a może nawet w pierwszym osobistej oraz poczucia tożsamości narodowej, przykła- rzędzie odrodzone moralne Altis, święty ogród, w którym dem opartym na współdziałaniu, w którym udział w grze gromadzą się najlepsi z najlepszych, aby dowodzić swych liczy się bardziej niż zwycięstwo. Celebrowanie igrzysk, zdolności do obrony człowieczeństwa, ukazywać wysoki których symbolem jest uroczyste otwarcie i zakończenie, kunszt panowania nad sobą, poskramiania pierwotnych ukazujące związek dawnej i współczesnej fi lozofi i euro- instynktów, głosić pochwałę „siły ujarzmionej, rzecznicz- pejskiej, podkreślające heroiczny wymiar ludzkiego życia ki ładu, zwyciężczyni siebie”. Wreszcie olimpizm jest tak- stale wykraczającego poza granice natury i granice wła- że – głosił Pierre de Coubertin – „szkołą etycznego ideału snego rekordu. i czystości moralnej, wytrzymałości fi zycznej i siły ciała” Dzisiaj fi lozofowie i politycy, szukając zbliżenia mię- [Coubertin 1994]. dzy narodami i państwami o różnych ideologiach, wska- Podstawą dla tej Wielkiej Utopii miała być gruntow- zują, że należy respektować wspólne wartości oraz wła- na reforma edukacyjna oparta na radości życia, wolności sne tradycje i tożsamość społeczną i kulturową. Wskazu- i pedagogice nadziei. To było główne pole uprawy, które- ją przy tym na dzieje nowożytnego ruchu olimpijskiego, mu twórca nowożytnego ruchu olimpijskiego poświęcił który raz na cztery lata przekształca świat we „wspólną najlepsze lata swego życia, majątek rodowy, siły i zasoby wioskę olimpijską”. Żywimy nadzieję, że w przyszłości duchowe. świat stanie się jedną „globalna wioską” opartą na stosun- Tu narodziło się też głębokie przekonanie o eduka- kach dobrosąsiedzkich. cyjnych walorach sportu jako naturalnego eksperymen- Alberto Moravia stwierdził w jednym z wywiadów, tu społecznego, w trakcie którego wychowanie nastawio- że „polityka jądrowa nie jest wyłącznie kwestią politycz- ne jest raczej na ekspresję niż walkę, a rozwój odbywa się ną. Jest kwestią moralną, psychologiczną, a może nawet przez radość. Czy nie o takiej pedagogice myślimy dzisiaj fi lozofi czną”. W ramach tak pojmowanej polityki ruch w skali całego świata, i czy właśnie nie z taką pedagogiką olimpijski ma do odegrania ważną rolę. Dziś nie wystar- wiążą swoje nadzieje nauczyciele i uczniowie? cza już bowiem „zamrożenie zbrojeń”, oddalające na jakiś Pierre de Coubertin debiutował raportem ukazują- czas zagrożenie wybuchem wojny. Prawdziwy problem cym „nędzę” ówczesnej szkoły, w którym krytykował jej polega na tym, by radykalnie zmienić stosunek ludzi do intelektualną jednostronność i edukacyjną powierzchow- wojny i do pokoju, w taki sposób, jakby pokój był naj- ność – encyklopedyzm. Sport miał być „świeżym powie- świętszym stanem człowieka. wem wiatru” wnoszącym w mury szkoły nowe treści, me- Wojna niczego nie tworzy, wszystko niszczy, potrzeb- tody i formy nauczania, ukazujące urodę życia i radość ne jest wychowanie dla pokoju – jako nowa inicjatywa z twórczego stawania się pełnym człowiekiem, poszuku- edukacyjna skierowana do każdego człowieka. jącym oparcia w sobie i odkrywającym najpierw siebie, zanim własne „Ja” stanie się przedmiotem sporu o war- 2. Jak uczynić życie w czasie pokoju tości z równymi sobie. Widział na frontonie świątyni wartościowym i godnym człowieka? w Delfach wykuty w kamieniu napis: „Gnothi seauton” (Poznaj siebie samego), i jak ów napis prosto z wyżyn Par- Wywiedzione z doktryny olimpijskiej hasło: „Pokój przez nasu rozciąga się na cały świat. sport”, które sformułował Filip Noel-Baker, laureat po- Wierzył, że wraz z odrodzeniem igrzysk olimpij- kojowej nagrody Nobla, ukazuje obecnie jeszcze inny wy- skich uśpiony przez długie wieki antyczny duch sportu miar życia w pokoju jako wartości moralnej i egzysten- wraca do życia. Nowe igrzyska miały być tym wszyst- cjalnej zarazem. Widoczny jest paradoksalny stosunek kim, czym były dawniej: rozgrywką bogów, wspólno- do spraw wojny i pokoju. Z moralnego punktu widzenia tą wiary w boską wielkość człowieka, miarą zasług jako potępiamy wojny, ale nie możemy zaprzeczyć, że wiążą podstawowym kryterium sprawiedliwości, lekcją praw- się one z ważnymi i godnymi uznania cnotami ludzki- dy, pochwałą piękna i wzniosłości moralnej, manife- mi, takimi jak poświęcenie, bohaterstwo, odwaga, brater- stacją przyjaźni oraz wychowania dla pokoju. Świętem stwo w walce i niedoli. Nie mamy pewności, że cnoty te ukazującym jak w teatrze zalety i cnoty człowieka. Dą- zdołamy ocalić w dobie pokoju. Próbując rozwiązać ten żeniem do ideału, bez którego ani kultura, ani edukacja dramatyczny paradoks, William James postulował odna- nie mogą istnieć. lezienie „moralnego ekwiwalentu wojny”, to znaczy po-

48 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Nowoczesny olimpizm jest natury pedagogicznej: o rywalizacji, pokoju i wojnie stawienie takich zadań, które mogłyby apelować do cnót niec śmierci. „Patrzeć – to grać” – twierdzi Georges Lon- heroicznych, ale nie musiałyby koniecznie ujawniać się diex, czyli brać udział w bitwie. A bywa i tak, że stadion podczas wojny. Wprawdzie moralnie potępiamy wojnę, staje się sceną aktów gwałtu i przemocy, padają strzały ale cnoty heroiczne z nią związane chcemy ocalić. i żniwo zbiera niekiedy śmierć. Śmiało o tym paradoksie mówił pisarz jugosłowiań- ski Miodrag Bulatovič, który opisując współczesność od- 3. Szkoła olimpijskiego wychowania ległą o całe dziesięciolecia pokoju od dni wojennej gro- zy, rzuca szokujące wyznanie: „Wojna była lepsza, a pokój Olimpizm jest doktryną otwartą wobec wszystkiego, co gorszy”. Gdzie podziały się tamte cnoty heroiczne, proste niesie ze sobą życie. Dzięki temu jest też doktryną aktyw- ludzkie uczucia, braterstwo i przyjaźń, naturalne odruchy ną, która wpływa na nowy kształt świata i stosunków mię- serca, to wszystko, co wiązało ludzi mocniej niż samo ży- dzyludzkich panujących w jego obrębie, muszą w związ- cie, to wszystko, czego nie była w stanie zniszczyć nawet ku z tym pojawiać się w jego praktyce także i zjawiska, śmierć? Dzisiaj niebo nad głową jest wprawdzie spokojne, które budzą niepokój. Zagrożona jest przede wszystkim ale w sercach gnieździ się egoizm i drapieżność, wydłużyła sama idea „fair play”, a powodem jest „ten wrzód, które- się niepomiernie droga od człowieka do człowieka. mu nieopatrznie pozwolono się rozwinąć: myślę – pisał Oto staje przed nami nowy wielki problem: jak uczy- Coubertin – o szale gier, o zakładach, o hazardzie. No nić życie w czasie pokoju wartościowym i godnym czło- cóż! Jeśli trzeba będzie zorganizować wyprawę krzyżową wieka? Jakie miejsce winien w tym życiu, wśród tych war- przeciw hazardowi, jesteśmy gotowi to uczynić i pewien tości zająć sport? Odpowiadając na te pytania, Bogdan jestem, że w tym kraju – miał na myśli Anglię – opinia Suchodolski pisał: „To, czego ludziom naszej epoki po- będzie po naszej stronie, opinia tych wszystkich, którzy trzeba najbardziej, może być określone jako radość ist- kochają sport dla niego samego, dla jego wysokich walo- nienia, uśmiech życia, wewnętrzna swoboda. Człowiek rów wychowawczych, dla jego pierwszorzędnego znacze- współczesny żyje w stresach, napięciach, obawach, lę- nia, jakie ma dla dzieła doskonalenia człowieka”. kach. Sztuka i sport przynoszą mu wyzwolenie z tych Wyprawie takiej, gdyby została podjęta, towarzy- więzów… szyłyby także inne hasła, w których odciska swój huma- Ale to, co zachodzi w naszych czasach, w których za nistyczny sens szkoła olimpijskiego wychowania; jedno ułamki sekundy czy gramy ciężarów płacić trzeba latami z nich głosiłoby, że w olimpiadzie ważny jest udział, a nie treningów i wyrzeczeń, a także następnymi latami zruj- tylko zwycięstwo, drugie, że w życiu najważniejszy jest nowanego zdrowia, nie może być akceptowane. Sport, nie triumf, lecz sama walka, sztuką zaś nie jest zwycięża- który chce współtworzyć urodę życia, musi być wolny od nie, ale prowadzenie rycerskiego boju. Z tych dążeń ruch tego rodzaju wysiłków. Musi być wolny także i dlatego, olimpijski nigdy nie może rezygnować, albowiem to one że powinien stawać się coraz bardziej powszechny. Społe- właśnie określają jego edukacyjną doniosłość i ogólno- czeństwu nie są potrzebne rekordy wyników, nawet jeśli światowy zasięg. Igrzyska są otwarte dla wszystkich, któ- są one oklaskiwane, potrzebne są rekordy powszechno- rzy respektują ich sakralny charakter. ści. Tylko osiągając takie rekordy, sport włączać się będzie Ruch olimpijski w nowożytnej historii odegrał ważną w ten drugi etap walki o pokój, charakteryzujący się tro- rolę w kształtowaniu wizji nowego świata. Pierre de Co- ską o jakość życia”. ubertin traktował igrzyska jak kolejne wyspy, na których Tych wysokich wymagań nie spełnia współczesność. w czteroletnim rytmie dochodzi do głosu „duch sportu”, Z niepokojem obserwujemy, jak ruch olimpijski, sym- symbolizowany przez olimpijską dewizę: „All games – all bol wielkiej wspólnoty narodów i kultur, harmonii dobra nations”. W świecie sankcjonującym nierówność rasową, i piękna, doskonałości pełnej osoby ludzkiej, ulega poli- religijną, narodową i polityczną wpisanie do „konstytucji tycznym naciskom i staje się narzędziem walki prowadzo- olimpijskiej” równości grup i krajów było doniosłym ak- nej w zgoła innym duchu oraz w imię innych niż uzna- tem politycznym, otwierającym pole dla dalszych działań wane przez siebie wartości. Wprawdzie stadiony jeszcze międzynarodowych w zakresie propagowania idei poko- nie przekształciły się w wojskowe poligony, ale i tutaj zja- ju i przyjaźni między narodami. „Gdybym mógł – wy- wia się niekiedy w teatralnym stroju „duch wojny”. To- znawał Coubertin przygnieciony wydarzeniami pierwszej warzyszy mu czasami akompaniament wojennego bębna wojny światowej – użyłbym wszystkich sposobów, by na- naśladującego bicie serca, a twarze jego dworskiej świ- wet w czasach wojny głosić rozejm w działaniach wojen- ty zdobią kolorowe makijaże, jakich używali niegdyś wo- nych w czasie trwania igrzysk, w których młodzież całe- jownicy wyruszający na wroga. go świata walczyłaby o zwycięstwo” [Coubertin 1994]. W ogólnym tumulcie i udzielającej się wszystkim eu- Na straży tych wspólnych dla świata wartości mieli stać forii gra staje się samym życiem, odczuwanym w sposób „powiernicy idei olimpijskiej” skupieni w Międzynaro- niezwykle intensywny, jakby cała przeszłość i przyszłość dowym Komitecie Olimpijskim, instytucji niezależnej spotkały się na tym małym prostokącie boiska, gdzie dla i niezawisłej, posiadającej wysoki autorytet moralny. Jed- jednych odbywa się taniec zwycięstwa, a dla innych ta- na z żelaznych zasad głosiła, że „nie należy stawiać zna-

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 49 Krzysztof Zuchora ku równości między narodem i niepodległym państwem” narodu, czemu sprzyja powszechne pragnienie wyróżnie- i uznawała istnienie nowej geografi i sportowej, która nie nia się i żądza sławy zdobytej w szlachetnej walce. W cza- pokrywała się z obowiązującą geografi ą polityczną. Zna- sie pokoju szkołą moralnej doskonałości i dzielności były czenie tej zasady uwidoczniło się już w okresie od I do V igrzyska. Już u Homera, podczas oblężenia Troi, wpierw Olimpiady. Udział wzięły w nich reprezentacje 23 naro- ustał zgiełk bitewny, potem rozpoczęły się igrzyska, od dów pozbawionych własnej państwowości: pięć razy Wę- samego początku były to więc dwie odmienne szkoły, do gry, trzy razy Czechy, Kanada i Unia Południowoafrykań- których czasami z obowiązku, a czasami przez przypadek ska, dwa razy Norwegia, Australia i Finlandia, raz Egipt, chodzili ci sami uczniowie. Kuba i Indie. Wielokrotnie reprezentanci tych ekip ry- Bywało, że występował w igrzyskach śmielszy akcent walizowali z powodzeniem z reprezentantami swych po- militarny, jak to zdarzyło się w roku 520 p.n.e., kiedy litycznych hegemonów lub okupantów. Czesi i Węgrzy wprowadzono do programu igrzysk w Olimpii bieg ho- z Austrią, Australia i Indie z Wielką Brytanią, a Finlan- plitów w pełnym uzbrojeniu. Rychło jednak cały rynsz- dia z Rosją. Dochodziło czasami do zdarzeń niezwykłych. tunek wojenny został zredukowany do samej tarczy. Takie było bez wątpienia zwycięstwo maleńkiej Finlandii Słusznie jednak militarne zwycięstwo Greków nad Per- nad mocarstwową Rosją podczas Igrzysk V Olimpiady sami wiązano z powszechną edukacją sportową, która w Sztokholmie, gdzie pierwsi zdobyli łącznie 26 meda- stanowiła przygotowanie pod późniejsze sukcesy na po- li, w tym 9 złotych, zajęli w łącznej klasyfi kacji 4 miej- lach Maratonu i pod Salaminą. Albowiem wszędzie tam, sce, a drudzy zaledwie 4 medale, w tym żadnego złotego. gdzie odwaga uchodzi za cnotę, wysoko ceni się walory i uplasowali się wspólnie z Austrią dopiero na 16 miejscu. sportu opartego na sztuce walki. Wieści docierające z aren olimpijskich wywołały w Rosji Ale walczyć można także o pokój. Zwłaszcza że na- prawdziwy szok. Prasa sportowa (i koła wojskowe) okre- turalna skłonność do agresji ulega w sporcie modyfi ku- śliły klęskę olimpijską mianem „sportowej Cuszimy”, jącym wpływom kultury, a wówczas walka o życie prze- a kierownik ekipy, generał Wojejkow – jak podaje Grze- istacza się w walkę dla życia i w imię życia jako warto- gorz Młodzikowski – stwierdził samokrytycznie, że „po- ści najwyższej. Nie zagraża człowiekowi i nie obniża jego rażka rosyjskiego sportu na sztokholmskiej olimpiadzie wartości, przeciwnie – pomnaża jego siły i budzi radość, może być przez opinię międzynarodową potraktowana tworzy piękno i służy pięknu. A ponieważ gotowość do jako wyraz słabości Rosji w dziedzinie militarnej”. wojny jest ujściem popędu niszczenia, należy więc woj- nie przeciwstawić to wszystko, co tworzy uczuciowe więzi 4. Olimpizm jako szkoła edukacji między ludźmi i co tworzy ludzkie wspólnoty oparte na dla pokoju wzajemnej przyjaźni i szacunku, identyfi kującej sile uczuć i wartości. Tym też należy tłumaczyć wychowawcze zna- Coubertin nie miał powodów do ukrywania związków czenie różnych rodzajów sportu o charakterze bojowym, sportu ze służbą wojskową. Doświadczenia pierwszej które spełniają funkcję wentyla bezpieczeństwa, dającego wojny światowej jednoznacznie wykazały wartość spor- ujście spiętrzonej agresji. Ponieważ silniejszy bywa chęt- tu jako instrumentu przygotowania wojskowego. Wy- nie naśladowany przez innych, dlatego też sport dostar- sportowana młodzież szybko uczyła się sztuki wojennej. cza wzorców i pobudza do działania. Pod wpływem spor- Łatwo podporządkowywała się nowej dyscyplinie, dziel- tu naturalna agresja przemienia się w waleczność. nie znosiła trudy, z wyobraźnią realizowała założenia tak- Daleko w przeszłość wybiega dość powszechne prze- tyczne. Dostrzegał wyraźnie analogię do sytuacji, w jakiej konanie o tym, że o popularności sportu wśród społe- znalazł się sport u progu cywilizacji greckiej. Idea „sportu czeństw decydowały potrzeby edukacji militarnej. Spraw- dla potrzeb wojny” – „Ludus pro Patria” – była w sposób ność sportowa żołnierzy niejako określała przygotowanie naturalny przyjmowana przez Greków. Ale tym faktem do obrony kraju. Dziś sytuacja zmieniła się na tyle, że nie należy tłumaczyć wcale istoty tego niezwykłego zja- sprawność fi zyczna już nie odgrywa takiej roli w szkole- wiska, które wywarło znaczny wpływ na fi lozofi ę, sztukę niu wojskowym jak przedtem. „Wojna – dowodził Bog- i politykę, przyczyniło się w olbrzymim stopniu najpierw dan Suchodolski – już dawno przestała być zmaganiem do zjednoczenia całego świata helleńskiego, a później tak- się rycerzy. I dawno też o losach wojny nie rozstrzygają że do jego kulturowej i politycznej ekspansji. Umiłowa- kosy ani bagnety. Różnica w tym zakresie między pierw- nie sportu, które wyróżniało każdego Greka, miało nie szą i drugą wojną jest ogromna. Ale gdyby miało dojść większy związek z przygotowaniem do wojny niż z in- do tej trzeciej wojny, to byłaby ona wojną zautomaty- nymi dziedzinami życia. A gdy atletykę starano się nad- zowaną, że indywidualna sprawność jednostki byłaby miernie wykorzystywać dla potrzeb wojny, jak to się sta- całkowicie wyeliminowana” [op. cit]. ło w Sparcie, wówczas następowała jej powolna śmierć. Traci również sens dość popularne powiedzenie, W słynnym dialogu Lukiana Solon, odpowiadając na py- przerzucające pontonowy most między sportem a woj- tania Anacharsisa, otwarcie wychwala atletykę jako czyn- ną, według którego sport to nic innego jak wojna mi- nik utrzymania indywidualnej harmonii i doskonalenia nus strzelanie. Jeśli teraz dodamy do tego powszechne

50 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Nowoczesny olimpizm jest natury pedagogicznej: o rywalizacji, pokoju i wojnie przekonanie, że wojny rodzą się w umysłach ludzi i że sztuki powożenia zaprzęgami, tj. zgrania kilku różnie dzia- właśnie w umysłach muszą być przede wszystkim opa- łających sił we wspólną, harmonijną całość. Dzisiaj czło- nowywane, dostrzeżemy wówczas w nowej perspektywie wiek wykształcony przypomina mozaikę, w obrębie której coubertinowską taktykę „małych kroków”, stawiającą poszczególne fragmenty składają się na sztywną i szorstką znak równości między teraźniejszością boiska a przyszło- całość”. I dodawał: „Co za upadek w porównaniu z tak do- ścią świata. Sport uwolniony od militarnych zobowią- skonałą i przejrzystą pedagogiką grecką!” [op. cit]. zań może bez ograniczeń współdziałać w obronie pokoju. Zapewne Montaigne wzorował się na Platonie, któ- Co oznacza przesunięcie akcentów z programu obrony ry podstawą wychowania uczynił gimnastykę i muzykę kraju na program obrony pokoju? Bogdan Suchodolski (służbę muzom). Coubertinowi bliższa była natomiast odpowiada na to pytanie następująco: „Chodzi o jakość koncepcja Arystotelesa, dla którego doskonały był ten, życia w przyszłości. Program edukacji dla pokoju obej- kto posiadał w równym stopniu cztery cnoty: dzielność, muje dwa różne, chociaż powiązane, obszary zadań. Je- mądrość, rozwagę i sprawiedliwość. Od Arystotelesa uczył den z nich to obrona pokoju, drugi to przygotowanie do się także śmiałości w dostrzeganiu wszystkiego, co może życia w pokoju. Dotychczas zajmowano się raczej tym służyć „etyce przyjaźni” i „wielkiej sprawie pokoju” jako pierwszym obszarem zadań. Słusznie rozbudowano wie- warunku pomyślnego rozwoju świata. Grecki mędrzec dzę o wojnie i pokoju, o sposobach edukacji likwidującej głosił: „Obywatele muszą umieć pracować i walczyć, lecz agresywność, o potrzebach nowej polityki gospodarczej jeszcze więcej żyć w pokoju i oddawać się spoczynkowi”. w skali światowej. Tworzyć ład w ludziach i ład w świecie Pierre de Coubertin wierzył, że odrodzony ruch – to było dwoiste zadanie edukacji mającej bronić poko- olimpijski przyczyni się do moralnego rozwoju ludzko- ju” [op. cit]. ści i pokoju społecznego. Stanie się uniwersalną doktry- ną obejmującą swym wpływem ludzi różnych ras, reli- 5. Etyka przyjaźni a edukacja olimpijska gii, ideologii i kultur. Gdy więc u kresu swego życia pa- trzył odważnie na wielki szlak przebytej drogi, dostrzegał Wszelkie wysiłki Coubertina zmierzały do wychowa- z dumą, że biegnie ona przez wszystkie kontynenty. Wi- nia dla pokoju. W tym dążeniu ujawnia się najgłębszy dział, że trwa na niej ciągły ruch, coraz to nowe pokole- sens doktryny olimpijskiej. Ona jest ostatnim akordem nia młodzieży manifestują swe przywiązanie do olimpij- Ody do sportu, pisanej przez poetę urzeczonego pomyśl- skich ideałów: prawdy, piękna, pokoju, równości i bra- nym rozwojem ruchu olimpijskiego. Wracał do idei stale terstwa. Wiedział, że przetrwa ona kolejne kataklizmy. w biegu własnego życia. Wokół tej idei z trudem zbierał Wojna światowa zakłóciła jej bieg, nie odbyły się igrzyska myśli jako siedemdziesięciodwuletni starzec wygłaszają- VI Olimpiady. Ale znów po wojnie świat wrócił do rów- cy orędzie radiowe w przededniu igrzysk XI Olimpiady nowagi. Był więc spokojny o przyszłość. Wierzył, że dał w Berlinie w 1936 roku. Pierwotny entuzjazm zawarty początek nowej drodze rozwoju świata, której symbolem w Odzie do sportu ustępuje teraz miejsca gorzkiej refl ek- była olimpijska fl aga: pięć różnobarwnych kół na białym sji człowieka, który stoi nad grobem i rozważa, w jakim polu. „Chodzi o to – dowodził – aby można było przed- stopniu ideały wpłynęły na rzeczywistość. I choć wynik stawicieli młodzieży całego świata gromadzić co pewien nie jest jednoznacznie korzystny, jednakże nie uznaje sie- czas na tym najbardziej pokojowym z pól bitewnych, bie za pokonanego. Mówił wówczas: „Wymaganie od jakim jest stadion sportowy. W ten sposób, co cztery narodów, aby się kochały, byłoby dziecinadą, żądać na- lata, wiek XX zobaczy swe dzieci spotykające się kolejno tomiast od nich, aby się szanowały, nie jest bynajmniej w wielkich stolicach świata, by walczyć siłą i zręcznością utopią; wzajemne szanowanie się wymaga jednak uprzed- i zdobywać symboliczną gałązkę oliwną”. niego poznania się”. Odtąd myślą przewodnią jego działań było zjedno- W Listach olimpijskich Pierre de Coubertin odsłania czenie rozproszonych wysiłków pedagogicznych w taki swoje wcześniejsze wątpliwości i nadzieje. Wojnę traktuje sposób, ażeby kształcenie ciała służyło doskonaleniu jako przejaw światowego kryzysu społecznego i moralnego, umysłu, sprawność fi zyczna sprzyjała higienie umysło- a najdalszych źródeł owego kryzysu poszukuje w rodzinie wej, a wszechstronny „duch sportu” wprowadzał nowy i w szkole, podstawowych komórkach społecznego wycho- ład do relacji międzyludzkich. „Ważne jest – głosił – aby wania jednostki, grupy i narodu. Przywołuje postać Mon- sport zachował nadal swój szlachetny i rycerski charakter, taigne’a, który powiedział kiedyś, że ciało i duszę porów- którym wyróżniał się w przeszłości, aby w wychowaniu nywać należy do dwóch koni idących przy jednym dyszlu. nowoczesnych społeczeństw nadal mógł odgrywać do- Rozwijając tę myśl, Pierre de Coubertin wyznaje, iż sam jest niosłą rolę, taką, jaką miał u mistrzów greckich. Niedo- raczej zwolennikiem zaprzęgu czterokonnego, a jego konie skonałość ludzka często przekształca olimpijczyka w cyr- symbolizują siłę fi zyczną, inteligencję, charakter i sumienie. kowego gladiatora. Trzeba dokonać wyboru między tymi „Ale tak w jednym, jak i w drugim przypadku chodzi o za- dwiema wykluczającymi się postawami, aby bronić się przęgi, a wielkim niedostatkiem współczesnej pedagogiki przed profesjonalizmem i pragnieniem osiągania korzyści – dowodził – jest właśnie brak dostatecznego opanowania materialnych” [op. cit].

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 51 Krzysztof Zuchora

6. Drogi kulturowej mobilitacji sportu Powinnością drugą edukacji olimpijskiej jest wybór dalszej drogi rozwoju. Dziś panuje przekonanie, że sport Olimpizm jest testamentem Pierre’a de Coubertina spi- pełni rolę służebną wobec polityki, pieniądza czy rekla- sanym dla tych, którzy czują się współuczestnikami ro- my. Znajduje to potwierdzenie w dziele Johana Huizingi dziny olimpijskiej i należy im się z tego tytułu prawo pt. Homo ludens, w którym podkreśla on, że w miarę jak do pozostawionego przez niego majątku. Zawarł w nim sport wyzbywa się swego ludycznego charakteru i prze- podstawowe prawdy i przesłania moralne obowiązujące kształca się w grę prowadzoną serio, zanikają jego warto- każdego, kto z własnej woli wchodzi w święty krąg spo- ści kulturotwórcze. Nadmierne akcentowanie celów in- łecznych i kulturowych wpływów edukacji olimpijskiej. strumentalnych prowadzi w praktyce sportowej do wysy- Szczególną misję wyznaczył tym, którzy powinni dbać chania antycznych źródeł sportu, a z nich przecież brała o ciągłość tradycji i rozwijać wartości i wzory, wycho- początek grecka pedagogika, która akcentowała indywi- wując wciąż nowe pokolenia młodzieży w szacunku dla dualny rozwój człowieka i kształtowała jego moralną od- człowieka jako wartości najwyższej, odważnie zmagające- powiedzialność za własne czyny. Dawny kodeks moralny go się z losem, odpowiedzialnego za siebie i świat, w któ- apelował przede wszystkim do sumienia i poczucia wła- rym żyje i tworzy. Dziś i jutro. Są to zobowiązania ważne snej godności, podczas gdy dzisiaj również etyka ma nie- – wymagające wysiłku, lecz zarazem szlachetne – prze- jako użytkowy, utylitarny charakter, a jej podstawę wy- świetlone moralnym pięknem. znacza prawo i konieczność podporządkowania się tzw. Naszą pierwszą powinnością wynikającą z pozosta- racji stanu. Widać to wyraźnie w tym, jak traci swą po- wionego przez twórcę nowożytnego olimpizmu testa- pularność zasada fair play układająca reguły walki sporto- mentu ideowego jest nieustająca troska o to, ażeby ta wej na szacunku i przyjaźni wobec przeciwnika, a więc na długa i bogata tradycja nie utraciła bezpośredniego związ- prawach niepisanych, wynikających jednak z gruntow- ku ze światem cywilizacji i kultury. A przecież może tak nej edukacji i ogólnej kultury. Dziś bywa ona wypierana się stać, jeżeli ruch olimpijski zajmie się wyłącznie obroną przez „obiektywne prawo sportowe”, które wprowadzając dotychczas zajmowanych pozycji. Doświadczenia ostat- ład do gry, niemalże całą odpowiedzialność moralną skła- nich dziesięcioleci dowodzą, że podobne obawy nie są da w ręce sędziego, pełniącego na boisku rolę podobną bezpodstawne. Widzimy wszyscy, że gdy tylko ulega po- do tej, jaką w swym „idealnym państwie” Platon wyzna- gorszeniu panujący na świecie klimat polityczny albo gdy czył strażnikom. załamuje się dotychczasowa koniunktura gospodarcza, Zmiana moralnego ekwiwalentu gry odciska się na natychmiast nawołuje się do tzw. apolityczności sportu przebiegu wychowania sportowego. Główny akcent kła- oraz podnosi się hasła: „sport dla sportu” – „igrzyska dla dzie się na technologię szkolenia, którego obiektywnym igrzysk”. Wtedy też odzywa się tęsknota za „Nową Olim- sprawdzianem jest wynik. Skuteczność bywa w tym przy- pią”, zbudowaną w takim miejscu, które omijają dziejo- padku miarą wysiłku zbiorowego obarczającego każde- we burze i wstrząsy. go z uczestników odpowiedzialnością za końcowy rezul- Podobna myśl nie była tak całkiem obca Coubertino- tat zespołu, grupy społecznej, klubu, reprezentacji naro- wi. Sam zachęcał architektów do udziału w konkursie na dowej. Najpierw wysuwają się obowiązki moralne wobec projekt stałego miasteczka olimpijskiego, które nazywał zespołu, a dopiero na drugim planie zaznaczają się po- „Olimpią naszych marzeń”. Byłaby ona zarazem świąty- winności wobec siebie i wobec przeciwnika, traktowane- nią, teatrem i stadionem. Ale ta wizja nie wyszła poza go jako własne drugie „ja”. rozwiązania teoretyczne. Wyparła ja w praktyce koncep- Szukając wyjścia z tej sytuacji, zwraca się uwagę cja wcześniejsza, według której prawo gospodarza igrzysk na konieczność mocniejszego podkreślania w prakty- Międzynarodowy Komitet Olimpijski powierza stolicom ce sportowej celów autotelicznych, dzięki którym sport – miastom coraz to innych państw na wszystkich konty- broni się przed degradacją moralną. Drogi kulturowej nentach. Dzięki tej fi lozofi i teatr olimpijski stał się „te- nobilitacji sportu prowadzą przez teren kultury. Należy atrem pielgrzymującym”, a jego wpływy sięgają daleko. przywrócić grze sportowej dawny zabawowy charakter, Doktryna olimpijska, zrodzona w kręgu kultury eu- szukając społecznego uzasadnienia jej sensu w produko- ropejskiej, wniosła do życia wielu narodów Ameryki, wanych przez siebie wartościach, polegać na głębokim Azji, Afryki i Australii własne, oryginalne treści, a wraz rozumieniu sportu jako symbolicznego przejawienia się z nimi nadzieję na postęp, demokrację i pokój. Zmia- instynktu walki oraz jako formy popularnego widowi- ny te przybierały niekiedy charakter rewolucji społeczno- ska, teatru najbardziej pokojowego z pól bitewnych, -obyczajowej, przełamując bariery dzielące między sobą jakie zna ludzkość. Potrzebny jest reżyser, który zadba warstwy i klasy społeczne, niwelując uprzedzenia moral- o to, aby zgrać w sposób doskonały formę i treść, moż- ne i religijne. Lecz sama także podlegała odświeżającym liwości aktorów z oczekiwaniami widzów. Na pierwszy wpływom innych kultur i systemów wartości, dostoso- plan wysuwają się następujące wartości: perfekcjonizm wując swoją fi lozofi ę, etykę i pedagogikę do nowych re- formalny i etyka rycerska w odniesieniu do zawodników aliów współczesnego świata. oraz dramaturgia i wysoka atrakcyjność emocjonalna sa-

52 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Nowoczesny olimpizm jest natury pedagogicznej: o rywalizacji, pokoju i wojnie mego widowiska ukazującego znaczenie dawnych i no- na każdym polu i poletku, może się przerodzić w plagę wych wzorów i symboli. zagrażającą przyszłości całego ruchu olimpijskiego. Dzisiaj obserwujemy przykłady kulturowej izolacji Olimpizm jest apelem skierowanym do wszyst- sportu. Boisko otacza się barierami, które mają chronić kich, ażeby tworzyli i budowali współczesny świat spor- je od wpływów z zewnątrz. Widać to szczególnie wyraź- tu w taki sposób, jakby możliwe było życie uwolnione nie w architektonicznym obrazie stadionu, gdzie widow- od egzystencjalnego lęku wobec wojny, jakby sprawiedli- nia zostaje pocięta na liczne segmenty, oddzielone od sie- wość mogła być wymierzana wobec wszystkich podług bie żelaznymi płotami, wysoką siatką, jakby w obawie tych samych miar, jakby wszyscy byli sobie równi, a drogi o życie. Zawsze wtedy budzi się pytanie: kto przed kim doskonalenia osoby ludzkiej wiodące ku prawdzie, dobru tak się broni? Także idea olimpijska, która swój najbar- i pięknu mogły być oparte na pedagogice nadziei i peda- dziej przyjazny charakter zachowuje w wiosce olimpij- gogice rozwoju przez radość. skiej bywa odcięta od świata zasiekami drutów kolcza- Olimpizm należy do historii. Celebrowanie igrzysk stych. Są to wielkie współczesne dylematy, które rzucają jest powoływaniem się na historię. Olimpizm może naj- cień na współczesny obraz sportu. lepiej zapewnić pokój. Zobowiązani moralnym autory- Czasy Pierre’a de Coubertina nie wyglądały tak dra- tetem Pierre’a de Coubertina i wiernością wobec olim- matycznie jak współczesność, ale już wtedy pojawiły się pizmu powinniśmy odpowiedzieć na ten apel w sposób zagrożenia zdrowej „demokracji sportu” i obniżające jego niepozostawiający wątpliwości, że właśnie w tę stronę humanistyczną wymowę. A widząc to, nie mógł nie szu- skierujemy nasze działania. W testamencie twórca nowo- kać lekarstwa, a najlepszym wtedy, podobnie jak i dzisiaj, żytnego olimpizmu pozostawił takie przeświadczenie: była dobra i skuteczna profi laktyka. Zdrowie ruchu olim- „Olimpizm poszybował przez świat jak błyszczący stero- pijskiego – głosił – należy budować na dobrym wycho- wiec; reforma szkolnictwa torowała sobie drogę jak kret waniu, a jego podstawą winna stać właściwa doktryna. […] Jest jednak pewien punkt wspólny […] w obu przy- Nie szczędził wysiłków, aby wskazywać i określać powin- padkach wysiłek został wyraźnie określony i zlokalizowa- ności wobec tych wszystkich, którzy zajmują się prakty- ny. Jest to reforma społeczna lub raczej podwaliny nowej ką wychowawczą w sporcie i korzystają z dorobku ruchu ery, której nadejście widzę, a która nie będzie miała ani olimpijskiego. wartości, ani siły, jeśli nie oprze się silnie na zasadach od- Naszą powinnością wobec olimpizmu jest traktowa- nowionego kształcenia” [Coubertin 1994]. nie sportu jako drogi rozwoju osobowego i budowania Nauki o wychowaniu powinny rozwijać się równo- ogólnoludzkiej wspólnoty. W takim ujęciu cele autote- legle do postępu ludzkości. Każdy wychowawca, który liczne wynikające z samej natury sportu i cele instrumen- nie dostrzega tej konieczności, skazuje się na porażkę. talne wskazujące jego cywilizacyjny charakter wzajemnie Rozwój fi zyczny i trening cielesny stanowią dla współ- się dopełniają, tworząc społeczny i kulturowy klimat dla czesnej młodzieży najlepszą ochronę moralną, a jedno- pedagogiki, która pełniąc – podobnie jak sztuka i nauka cześnie najkorzystniejsze uwypuklenie tożsamości oso- – służebną rolę wobec życia, nie rezygnuje jednocześnie bowej. Na poznanie samego siebie całe nawet życie nie z własnego kolorytu kulturowego. Sport tworzy piękno okaże się za długie. Nic trwałego nie może opierać się i służy pięknu, określa własne prawa i zasady, ale zara- na negatywnych podstawach. Kultura wysiłku, jaką sym- zem uczy poszanowania praw i zasad ogólnych, przyjaźń bolizuje olimpizm, jest dostępna dla każdego. Jest ner- zrodzoną we własnym kręgu przenosi poza ten krąg, po- wem każdej cywilizacji i zalążkiem każdej kultury. Na- dobnie jak samą zasadę fair play. Następnie rozwijając dejdzie czas, kiedy w globalnym projekcie społecznym indywidualne uzdolnienia i doskonaląc cnoty, uczy, jak zaczną dominować uniwersalne wartości, wśród których włączyć je do wspólnego skarbca wartości, w taki sposób na pierwszy plan wybije się ekecheiria – pokój boży – za- jak na boisku łączą się w jeden wspólny cel indywidual- czerpnięta bezpośrednio ze źródła starogreckiego olimpi- ne wyczyny zawodników w drużynie piłkarskiej. Boisko zmu. Tamten pierwszy projekt miał wymiar pragmatycz- może być przykładem, jak można konfl ikty rozwiązywać ny, drugi projekt ma na razie wymiar duchowy, idealny, w sposób pokojowy, jak nierówność podporządkować de- utopijny, metafi zyczny. Nauczyliśmy się jednak, w tym mokracji, a walki nie upodobniać do wojny, lecz prowa- dobrym i niestety także w złym sensie, rzeczom niemożli- dzić w stronę dialogu, który nie dzieli, lecz zbliża. Należy wym nadawać rzeczywisty charakter. Na naszych oczach patrzeć na sport z lotu ptaka, ażeby dostrzec te powin- dokonuje się istotna zmiana w rozumieniu nowoczes- ności, a nie z perspektywy własnego kraju, miasta, mia- nego olimpizmu. Widzimy, jak logika celu, czyli igrzy- steczka, własnego klubu czy z ławki dla trenerów i zawod- ska olimpijskie, łączy się z logiką wartości, czyli edukacją ników. Wówczas też będzie można dostrzec głębszy sens olimpijską. Celem była nowa przestrzeń edukacyjna dla pojedynczego działania, które jako takie niewiele znaczy, której boisko, a na nim drużyna piłki nożnej symbolizo- ale gdy się zespoli z innymi, rośnie w znaczenie i może wała zgraną strukturę społeczną, gdzie indywidualne role przyczynić się do naprawy świata. Lecz potęguje się także i potrzeba wyróżnienia się wchodzą w relacje z innymi rola zła, które nieplewione na co dzień przez wszystkich uczestnikami gry, równie mocno podkreślającymi swo-

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 53 Krzysztof Zuchora ją tożsamość osobową, a mimo to łączą się we wspólnym „Nie hamujmy natchnienia. Naszym celem jest słu- działaniu, gdzie zgodne dążenie do jednego celu powo- żyć mu nie zaś krępować”. „Płomienna dusza, wyćwiczo- duje, że ostateczny wynik zespołu jest większy od sumy ne ciało, żywość umysłu… oto jak można by zuchwa- wysiłku włożonego przez poszczególnych graczy. le zdefi niować nowoczesną pedagogikę” [op. cit]. „Są lu- W Ostatniej symfonii zmęczony życiem Pierre de dzie, których nie bez racji uważa się za utopistów, kiedy Cou bertin taką refl eksją końcową dzieli się z innymi: nam mówią o zaniku wojen, istnieją jednak i tacy, któ- „Każda istota ludzka jest częścią wielkiej orkiestry, jaką rzy wierzą, a w czym utopii nie dostrzegam, w stopniowe jest cała ludzkość. To prawda, że większość jej członków zmniejszanie niebezpieczeństwa wojny” [op. cit]. ma do odegrania skromne role. Nie wszystkim też udaje się do niej włączyć; niekiedy nigdy nie odnajdują prze- znaczonych im pulpitów. Uprzywilejowanym los pozwala na skomponowanie Bibliografi a własnych, niewielkich utworów. Jeszcze mniej liczni są Biliński B. [1956] Antyczni krytycy antycznego sportu, Meander. ci, którym dane jest wykonywać własne utwory za ży- Coubertin P. de [1994] Przemówienia. Pisma różne i listy, cia”. Wszystkie sporty dla wszystkich – oto dewiza, która PTNKF, Warszawa. bywa traktowana jako utopia … Jaeger W. [1964] Paideia, PWN, Warszawa. Olimpizm jest stanem ducha wywodzącym się z dwo- Krawczuk A. [1976] Ostatnia olimpiada, Ossolineum, Wrocław. istego kultu: kultu wysiłku i kultu harmonii. Lipiec J. [2008] Pożegnanie z Olimpią, FALL, Kraków. Olimpiady nie mają na celu sławienia wyłącznie po- Lipoński W. [2000] Olimpizm dla każdego, AWF Poznań. tęgi mięśni; głoszą one chwałę intelektu i artyzmu i po- Marron H.I. [1969] Historia wychowania w starożytności. Od winny to robić w coraz wyższym stopniu. Sport uczy po- szlachetnego wojownika do skryby, PIW, Warszawa. Miller D. [2008] Historia igrzysk olimpijskich i MKOl. Od Aten szanowania prawa. Demokracja jest korzystna dla spor- do Pekinu 1894–2008, Rebis, Warszawa. tu, dostarcza mu nieprzebranej rzeszy zwolenników. Nowocień J. [2013] Studium o pedagogice kultury fi zycznej, Obecność widzów jest konieczna do utrzymania sportu AWF, Warszawa. na tym poziomie wartości, na którym znalazł się on za Ossowska M. [1973] Ethos rycerski i jego odmiany, PWN, War- naszych dni. szawa.

54 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Sport w kontekście zmiany społeczno-kulturowej Sport in the Context of Sociocultural Change

Zbigniew Dziubiński Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

Streszczenie Śledząc rozwój sportu w dłuższej perspektywie historycznej, dochodzimy do przekonania, że jest on determi- nowany przez społeczeństwo i kulturę. Znaczącą zaś rolę odegrała zmiana społeczna, jaka dokonała się w spo- łeczeństwach europejskich, a która polegała na przejściu od formacji tradycyjnej do nowoczesnej, industrialnej. Zatem celem pracy jest ukazanie zmiany w sporcie, która nastąpiła w wyniku dziewiętnastowiecznej rewolu- cji naukowo-technicznej, przeobrażenia się społeczeństw przednowoczesnych w społeczeństwa przemysło- we. Jako założenia teoretyczne zostały wykorzystane podstawowe teorie zmian historycznych i społecznych, a mianowicie teoria ewolucjonistyczna, teoria cykli społecznych, Marksowski materializm historyczny, ale także teoria podmiotowości i stawania się społeczeństwa i niejako pomocniczo teorie funkcjonalizmu strukturalnego oraz interakcjonizmu społecznego. Materiałem badawczym były polsko- i anglojęzyczne prace socjologiczne poświęcone zmianie społecznej, ale także prace poświęcone współczesnemu sportowi przygotowane w per- spektywie nauk społecznych. Podstawowym źródłem poznania był racjonalizm, natomiast podstawową metodą analiza literatury socjologicznej, ale także fi lozofi cznej i politologicznej. W wyniku analizy zebranego materiału badawczego możemy stwierdzić, że zmiana społeczno-kulturowa spowodowała całkowitą zmianę współcze- snego sportu. Polega ona na uczynieniu z niego rzeczywistości globalnej, nasyconej nowoczesnymi technikami i technologiami oraz zdominowanej przez osobowości nowoczesne. Słowa kluczowe: sport, zmiana społeczna, globalizacja, rozwój techniki, nowoczesna osobowość sportowca

Summary A long-term historical investigation into the development of sport shows that it is determined by society and culture, with the social change that has occurred in European societies playing a signifi cant role in the process. This change has involved a transition from the traditional formation to a new, industrial one. Thus, the aim of this paper is to present the change in sport that resulted from the 19th-century scientifi c and technological revolu- tion, i.e., the transfer from pre-modern societies to industrial societies. Theoretical assumptions used in this pa- per comprise basic theories of historical and social changes, in particular, the social evolution theory, the social cycles theory, and Marx’s historical materialism, as well as the identity theory, the theory of social becoming and, as supporting theories, the structural functionalism theory and the social interactionism theory. Research mate- rial comprised Polish and English sociological studies on social change together with studies on contemporary sport written from the perspective of social sciences. Rationalism constituted the basic source of knowledge. The analysis of sociological, philosophical, and political science literature constituted the basic method. Analysis of the collected material leads to the conclusion that the sociocultural change transformed contemporary sport completely. Through this transformation, sport has become a global reality, imbued with new techniques and technology, and dominated by modern personalities. Keywords: sport, social change, globalisation, technological development, modern personality of a sportsperson

Wprowadzenie dominujący system wartości, idee i ideologie, sposób wy- twarzania towarów, sposoby przepływu informacji i ko- Analizując sport w długiej perspektywie historycznej, munikowania się, jaką pozycję zajmowały prawdy obja- dochodzimy do przekonania, że jego rozwój był zawsze wione, jaką rolę odgrywała nauka, jaki był stan oświaty ściśle związany z sytuacją i dokonującymi się zmianami i rozwój technologiczny. w sferze kultury, gospodarki, techniki, ekonomii, polity- W związku z tym przyjmujemy wyjściowe, wstępne ki itp. Możemy powiedzieć, że zmieniał się on w takim założenie, że zjawiska i procesy występujące w społeczeń- tempie i rytmie, w jakim zmieniały się społeczeństwa, stwie stają się udziałem samego sportu. Oznacza to, że

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 55 Zbigniew Dziubiński sport jako element społeczeństwa i kultury nie zawiera bert Spencer. Powstał on z intelektualnej inspiracji Oświe- w sobie elementów innych niż te, które są ich charakte- cenia i poszukuje ładu, sensu i porządku, dąży na dro- rystycznymi cechami. Jest emanacją tegoż społeczeństwa dze poznania naukowego do wykrycia prawidłowości we i tej kultury. Gdy mówimy o społeczeństwie i kulturze, wszystkich obszarach rzeczywistości. W teorii tej społe- to mamy na myśli te społeczeństwa i kultury, które prze- czeństwo jest traktowane jak organizm, który nieustannie wodzą w dynamice rozwoju i które charakteryzują się wy- rozwija się i przechodzi na drodze postępu, progresywizmu sokim rozwojem ekonomiczno-gospodarczym, systemem od mniej do bardziej doskonałych form i stanów. Charak- demokratycznym państwa oraz względnie najwyższym terystyczną cechą tegoż rozwoju społecznego jest różnico- poziomem życia obywateli. Chodzi tu przede wszystkim wanie się struktur i funkcji oraz coraz doskonalsze zdol- o społeczeństwa euroamerykańskie, które także mają naj- ności adaptacyjne. Piotr Sztompka wskazuje na sześć waż- większy wpływ na charakter i kształt sportu w rozumie- nych przesłanek charakterystycznych dla omawianej teorii. niu uniwersalnym i globalnym. Pierwszą jest determinizm, który polega na uwarunkowa- Rezygnując z poszukiwania zależności między społe- niu kolejnych etapów rozwoju przez wcześniejsze fazy i sta- czeństwem a sportem w dalekiej perspektywie historycz- dia. Drugą jest fatalizm, wedle którego proces ewolucji jest nej, przyjmując socjologiczny punkt widzenia, ograniczy- konieczny, nieuchronny i nieodwracalny. Jednostki i zbio- my się wyłącznie do dychotomicznego podziału na społe- rowości ludzkie nie mają jakiegokolwiek wpływu ani na czeństwa tradycyjne i społeczeństwa przemysłowe, które kierunek, ani na dynamikę. Trzecią jest fi nalizm, który po- są też nazywane nowoczesnymi czy informacyjnymi. lega na zmierzaniu procesu do pewnego stanu końcowe- Zatem celem pracy jest ukazanie zmiany w sporcie, go. Czwartą jest progresywizm, przejawiający się w osiąga- jaka dokonała się w wyniku dziewiętnastowiecznej rewo- niu przez ewolucję coraz wyższych stadiów rozwoju, aż do lucji naukowo-technicznej, w wyniku przeobrażenia się osiągnięcia absolutnej realizacji dobra i szczęścia. Piątą jest społeczeństw tradycyjnych w społeczeństwa industrialne. uniformizm, który oznacza, że proces ewolucji nie dotyczy Do analizy zagadnienia zostaną wykorzystane podstawo- wybranego społeczeństwa, ale społeczeństwa jako całości, we teorie zmian historycznych i społecznych, a miano- społeczeństwa globalnego. Szóstą jest jednoliniowość, któ- wicie teoria ewolucjonistyczna, teoria cykli społecznych, ra polega na tym, że ewolucja przebiega po jednej drodze Marksowski materializm historyczny, ale także najnow- i przechodzi przez wszystkie fazy i stadia, co wskazuje, że sza teoria zrodzona pod koniec XX wieku, jaką jest teo- żadne społeczeństwo nie może ominąć lub przeskoczyć ko- ria podmiotowości i stawania się społeczeństwa. Niejako lejnych etapów [Sztompka 2005: 493–494]. pomocniczo zostaną również wykorzystane dwie główne Z omawianej koncepcji ewolucjonizmu narodziły się teorie społeczne, jakimi są funkcjonalizm strukturalny teoria modernizacji oraz teoria społeczeństwa postindu- oraz interakcjonizm społeczny. strialnego. Pierwsza z nich tym różni się od klasycznego Podstawowym źródłem poznania będzie racjonalizm, pierwowzoru, że modernizacja jest procesem zamierzo- natomiast metodą analiza literatury przede wszystkim so- nym i stymulowanym z zewnątrz. Innymi słowy, pole- cjologicznej, ale także fi lozofi cznej i politologicznej. ga na tym, że centrum, gdzie znajdują się wzorce nowo- czesności (chodzi o kraje cywilizacji Zachodu) rozprze- Rozumienie zmiany społecznej strzenia się do krajów peryferyjnych, znajdujących się na niższym etapie rozwoju. Modernizacja polega na zbliża- Wiek XIX przyniósł trzy niezwykle znaczące, klasyczne niu się w sposób zamierzony i celowy społeczeństw za- teorie zmian społecznych i historycznych, które i dzisiaj, późnionych w rozwoju do społeczeństw uznanych za choć w różnych, zmodyfi kowanych wersjach są przydat- model nowoczesności. Druga z nich koncentruje uwagę ne do analizy interesującego nas fragmentu rzeczywistości na przewidywaniu i prognozowaniu przyszłości na pod- społecznej. Chodzi tu mianowicie o teorię ewolucjoni- stawie pewnych niezmiennych cech ewolucji, takich jak styczną, teorię cykli społecznych oraz Marksowski mate- konieczność, prawidłowość i nieodwracalność. Na tej rializm historyczny. Wymienione teorie, mające charak- podstawie, w świetle tej teorii, przez prostą ekstrapola- ter historiozofi czny, mają wspólne założenie, według cję tendencji, można określić wyłonienie się rozwinięte- którego historia ludzkości i społeczeństw mają wspólną go społeczeństwa przemysłowego. W ramach tej teorii logikę, sens i formę, najczęściej rozwoju społecznego, co Daniel Bell wyodrębnił pojęcie społeczeństwa postindu- oznacza, że przebiegają w sposób prawidłowy i koniecz- strialnego. W swej koncepcji dzieli historię rozwoju ludz- ny, od mniej do bardziej doskonałych etapów form życia kości na trzy fazy: preindustrialną, industrialną i post- społecznego. Czwartą teorią, w której akcent został prze- industrialną [Bell 1976]. Na gruncie teorii Bella rozwija sunięty z wykrycia schematu dziejów na wskazanie siły swą koncepcję megatrendów Johan Naisbitt, który fun- czy mechanizmu napędowego zmian, jest teoria podmio- damentalnym czyni pojęcie globalizacji. Globalna jest go- towości i stawania się społeczeństwa. spodarka, rynek ekonomiczny, fi nansowy i podział pracy, Głównymi przedstawicielami klasycznego ewolucjo- komunikacja, turystyka, środki masowego przekazu, kul- nizmu w socjologii są jej twórcy, August Comte oraz Her- tura, sztuka, rozrywka i informacja [Naisbitt 1982].

56 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Sport w kontekście zmiany społeczno-kulturowej

Teoria cykli społecznych została skonstruowana przez rzystywani przez tych pierwszych. Uzyskanie przez klasę Vilfredo Pareto i przedstawiona w Traktacie o socjologii robotniczą świadomości klasowej prowadzi do konfl ik- ogólnej [Pareto 1994]. W jego koncepcji system społecz- tu klasowego i rewolucji. W Marksowskim mechanizmie ny nieustannie się zmienia. Historia toczy się w cyklicz- dziejów formacją fi nalną jest społeczeństwo komuni- nym rytmie i przechodzi od równowagi poprzez destabi- styczne, w którym nie ma walki klasowej i alienacji, jest lizację i załamanie się równowagi do ponownej równowa- to, jak mówił Marks, „skok z królestwa konieczności do gi itd. Teraźniejszość nie stanowi kulminacji, lecz jedynie królestwa wolności” [Sztompka 2005: 517–524]. przejściowy etap procesu. Dlatego też proces ten nie ma Teoria podmiotowości i stawania się społeczeństwa kierunkowości i nie dokonuje się w nim dziejowy postęp. powstała pod koniec XX wieku jako odpowiedź na po- W każdej fazie procesu o jego przebiegu decydują domi- trzebę nowej koncepcji zmian społecznych i historycz- nujące elity, a zwłaszcza elity rządzące. Wyodrębnia dwo- nych. Nazywana też, dzięki Jeff rey’owi Alexandrowi, „no- jakiego rodzaju elity: lisów i lwów. Charakterystycznymi wym ruchem teoretycznym” [Alexander 1988: 77–102]. cechami elity lisów są: innowacyjność, przedsiębiorczość, Teoria ta powstała czy jest konstytuowana w ramach ekspansywność, zdolność do podejmowania ryzyka i pa- dwóch nurtów, które ujmują społeczeństwo jako dyna- sja działania. Elity lwów charakteryzują się: konserwaty- miczny proces, w ramach którego ludzie poprzez swoje zmem, ostrożnością, tradycjonalizmem, kultem stabilno- działania kreują i reprodukują własną egzystencję, nato- ści i ciągłości. W socjologii współczesnej niezwykle ważną miast struktury społeczne stają się czynnikami hamują- teorię cykliczną sformułował amerykański intelektualista cymi lub wspierającymi dalszą aktywność. Świat społecz- Pitirim Sorokin. Według niego, świat społeczny konsty- ny postrzegany jest jako rzeczywistość, na którą mają tuują pełne systemy społeczno-kulturowe, które są po- wpływ zarówno czynniki historyczne, jak i podmiotowe dwójnie wewnętrznie zintegrowane: przyczynowo-funk- [Sztompka 1991]. Z jednej strony jest to teoria historycz- cjonalnie, poprzez interakcje, podział pracy itp. oraz na, której sztandarowymi przedstawicielami są tacy inte- kulturowo, logicznie i znaczeniowo, poprzez analogię, lektualiści jak: Norbert Elias, Charles Tilly, Tehada Skoc- wspólnotę stylu itp. Głównym składnikiem każdego sys- pol, Michael Mann, z drugiej natomiast teoria podmio- temu społeczno-kulturowego jest mentalność kulturowa, towości, której reprezentantami są: Walter Buckley, Alain która ma wpływ na ujmowanie świata, określa hierarchię Touraine, Anthony Giddens, a także Piotr Sztompka. wartości oraz kryteria prawdy. On determinuje kształt Pierwsza z teorii, a mianowicie historyczna, zakłada, wszystkich innych składników. Wyróżnia on dwa anty- że świat społeczny nie jest stały, ale dynamiczny i nie- nomiczne typy mentalności kulturowej: ideacyjny i zmy- ustannie się stający. Społeczeństwo zaś raczej się staje słowy. Pierwszy z nich zakłada, że świat jest wieczny, ma i konstytuowane jest przez zdarzenia. Zmiana społecz- istotę duchową, jest niedostępny poznaniu zmysłowemu, na w świetle tej teorii polega na zbieganiu, krzyżowaniu a postęp polega na opanowaniu instynktów i popędów. i ścieraniu się wielu tendencji i procesów. Społeczeństwo Drugi przyjmuje, że świat jest materialny, najważniejsze stanowi płynną siatkę stosunków społecznych, a zmiana są potrzeby fi zyczne, a postęp polega na opanowaniu oto- wyłania się za każdym razem jako skumulowany rezultat czenia i uzyskaniu jak najwięcej przyjemności i szczęścia. etapów poprzedzających oraz zalążek procesów w przy- Historia społeczeństwa to powtarzalne zmiany mental- szłości. Czynnikami sprawczymi zmiany społecznej są in- ności kulturowej: od ideacyjnej poprzez idealistyczną do dywidualne i zbiorowe podmioty społeczne i ich działa- zmysłowej i tak dalej. Bieg historii to cykliczne przypły- nia. Zatem ludzie tworzą swoje społeczeństwo i historię wy i odpływy skrajnych stadiów mentalności kulturowej w taki sposób, że poprzednie struktury społeczne deter- [Sorokin 1937]. minują aktualne, a aktualne, zmieniane przez pokolenia, Marksowski materializm historyczny swe założenia determinują struktury przyszłe. Druga teoria, a miano- opiera na fi lozofi i dialektycznej Georga Wilhelma Hegla. wicie teoria podmiotowości, oparta jest na kilku zało- Koncepcja ta zakłada, że historią kierują żelazne prawi- żeniach ontologicznych. Społeczeństwo to płynna, nie- dłowości, na wzór prawidłowości w przyrodzie. Polega na ustannie zmieniająca się rzeczywistość. Źródłem owej kierunkowym i nieodwracalnym przechodzeniu na dro- zmienności są indywidualni i zbiorowi członkowie te- dze czasowego załamania (rewolucji społecznej) od jed- goż społeczeństwa, ich sprawstwo i ich aktywność. Zmia- nych do kolejnych formacji społeczno-ekonomicznych, na i jej szybkość jest wypadkową ścierania się różnorod- których zwieńczeniem jest komunizm. Mechanizm roz- nych pluralistycznych sił i interesów. Każde działanie jest woju jest immanentny oraz endogenny i wynika ze stale warunkowane (determinowane) strukturami zastanymi obecnych napięć, sprzeczności i konfl iktów społecznych. i struktury te kształtuje (determinuje). Podstawowym kryterium konfl iktów w kapitalizmie jest Zatem teoria stawania się społeczeństwa to próba wy- podział na klasy, które mają różny stosunek do środków korzystania założeń zarówno współczynnika historyczne- produkcji. Jedni (burżuazja, kapitaliści) posiadają środki go, jak i podmiotowego. Każdy fakt społeczny w świetle produkcji i czerpią ogromne zyski, drudzy (klasa robot- tej teorii jest w konsekwencji efektem spójności czynni- nicza, proletariat) tych środków nie posiadają i są wyko- ka jednostkowego i strukturalnego, wycinkiem pola jed-

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 57 Zbigniew Dziubiński nostkowo-strukturalnego. Owe pole jest w nieustannym nie w stratyfi kacji społecznej na drabinach wykształce- ruchu, zmienia się i jest procesem. Elementarnym i pod- nia, bogactwa, dostępu do władzy i prestiżu społecznego. stawowym składnikiem społeczeństwa są zdarzenia spo- W ten sposób globalny sport spektatorski osiągnął po- łeczne. Są one rozumiane jako każde zdarzenie. Wszystko ziom niemal pełnej demokratyzacji przez stanie się udzia- toczy się w ramach struktur społecznych i ma charakter łem wszystkich. w pełni dynamiczny i procesowy. Podmiotowość jest ro- Gdy mówimy o globalizacji ekonomicznej, to mamy zumiana jako szczególna właściwość społeczeństwa, któ- przede wszystkim na uwadze kwestie dotyczące globali- ra wyraża się w zdolności do społeczno-historycznej pra- zacji sportowego sponsoringu. Oznacza to, że międzyna- xis. Innymi słowy możemy powiedzieć, że podmiotowość rodowe fi rmy i korporacje nie ograniczają swych działań ta to zdolność społeczeństwa do przekształcania się. Jest sponsorskich wyłącznie do węziej lub szerzej rozumianych to szczególna wypadkowa zdolności jednostek i zbioro- społeczności lokalnych, ale prowadzą działalność spon- wości, potencjalności struktur społecznych do powodo- sorską na wielu rynkach jednocześnie, obejmując swą sie- wania przemiany. Podmiotowość społeczeństwa nie za- cią sponsorską imprezy, ligi, drużyny, kluby i zawodni- pewnia sama z siebie transformacji, ale może przebiegać ków ulokowanych w różnych częściach świata. Przykła- od społeczeństwa pasywnego do społeczeństwa aktywne- dowo, igrzyska olimpijskie w Londynie w 2012 roku go, pokonującego bariery i nieustannie budującego nową były wspierane fi nansowo i materialnie przez 53 spon- rzeczywistość [Sztompka 2002: 232–238]. sorów z różnych części świata, którzy za prawa posługi- wania się tytułem ofi cjalnych sponsorów zapłacili łącznie Wpływ globalizacji na sport 1,4 mld funtów (2,2 mld dolarów). Największymi kwo- tami wsparli igrzyska sponsorzy główni, tacy jak Coca- Prekursor problematyki globalizacji, amerykański socjo- -Cola i McDonald’s – po 100 mln funtów, którzy mieli log Roland Robertson, defi niuje ją jako zbiór procesów, zagwarantowany globalny czas antenowy w trakcie trwa- które czynią świat społeczny jednym [Robertson 1992: nia igrzysk. Ich logotypy i reklamy pojawiały się przed, 395–411]. Tak rozumiane procesy globalizacji są obecne po i w trakcie każdej transmisji, informując wszystkich na gruncie sportu, czy lepiej byłoby powiedzieć: organi- odbiorców, że najlepszym napojem i jedzeniem, nie tylko zują ten sport we wszystkich niemal jego aspektach. dla sportowców, są coca-cola i fast foody (hamburgery, Nowoczesna technika i nowoczesne technologie frytki, hot dogi, zapiekanki itp.). Byli to bardzo niewy- oplatają świat siecią połączeń komunikacyjnych i tele- godni sponsorzy, którzy dzięki zaangażowaniu wielkich komunikacyjnych, czyniąc ze świata gęstą ogólnoświato- pieniędzy, za zgodą organizatora igrzysk i Międzynarodo- wą sieć internetowych połączeń. Powodują, że świat staje wego Komitetu Olimpijskiego, reklamowali wysokokalo- się, jak przewidywał kanadyjski teoretyk kultury masowej ryczne i niezdrowe produkty spożywcze. Marshall McLuhan, „globalną wioską” [McLuhan 1964]. Przykładem globalnych transakcji ekonomicznych Rozwój techniki i wypracowanie nowoczesnych w dziedzinie sportu jest właścicielstwo wielu najważniej- technologii przyczyniły się do powstania takich nowych szych klubów piłkarskich. Podejmowane decyzje o kup- sposobów komunikowania, jak prasa, radio i telewizja. nie klubu nie mają związku z miejscem działania fi rmy, Najbardziej rozpowszechnionym medium jest oczywi- ale mają często ponadlokalny, ponadnarodowy, ponad- ście telewizja, za pomocą której ogromne masy rozpro- kontynantalny, ponadkulturowy i ponadreligijny cha- szone na całym świecie mogą równocześnie śledzić prze- rakter. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku angielskie- bieg wydarzenia sportowego. Mogą jednocześnie uczest- go klubu Leeds United, którego właścicielami są arabscy niczyć w wydarzeniu geografi cznie lokalnym, ale dzięki szejkowie z GFH Capital, fi rmy, która powołała Islamic przekazowi telewizyjnemu w pełni globalnym. Dotyczy Corporation for the Development of the Private Sector to przede wszystkim takich megawydarzeń jak igrzyska (ICD), Islamic Development Bank Group (IDB) oraz olimpijskie (letnie i zimowe), mistrzostwa świata w naj- Gulf Finance House BSC. Roman Abramowicz, Rosja- popularniejszych dyscyplinach sportu, takich jak piłka nin, przez wiele lat właściciel fi rmy naftowej Sibnieft, nożna, lekka atletyka, piłka siatkowa czy koszykówka, członek tzw. grupy kremlowskiej za czasów Borysa Jel- wyścigi Formuły 1 (zwanych również wyścigami Grand cyna, obecnie oligarcha luźno powiązany z Kremlem, Prix), najbardziej prestiżowe, wielkoszlemowe turnieje najbogatszy obcokrajowiec mieszkający w Wielkiej Bry- tenisowe: Australian Open (Melbourne), Roland Gar- tanii z fortuną ocenianą przez „Sunday Times” na 23,5 ros (Paryż), Wimbledon (Londyn) oraz US Open (Nowy mld dol., jest właścicielem angielskiego klubu piłkarskie- Jork), czy UEFA Champions League. Wydarzenia spor- go Chelsea. Podobna sytuacja występuje także w spon- towe, dzięki środkom masowego przekazu, stały się naj- sorowaniu najbardziej prestiżowych międzynarodowych bardziej rozpoznawalnymi markami w światowej skali, lig i turniejów, a także narodowych rozgrywek ligowych w których uczestniczą miliardy ludzi rozsianych po ca- w najpopularniejszych dyscyplinach sportu. łym świecie i reprezentujących obie płci, różne katego- Globalizacja w sporcie jest związana także z globali- rie wiekowe, klasy i warstwy społeczne, różne usytuowa- zacją rynku pracy, na którym dokonywane są transakcje

58 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Sport w kontekście zmiany społeczno-kulturowej kupna-sprzedaży zawodników, trenerów, lekarzy, fi zjote- cy według zasady, że wiedzę, zdobytą w wyniku rozwoju rapeutów i innych. Zawodnicy w sporcie zawodowym nauki, nowoczesne techniki i technologie posiadają kraje zmieniają miejsca zatrudnienia bez ograniczeń. Praktycz- bogate, natomiast produkcją towarów zajmują się kraje nie jedynym kryterium są pieniądze, które jest gotowy peryferyjne, w których jest dostęp do tanich surowców wyłożyć przyszły pracodawca. Nie mają większego zna- i taniej siły roboczej. czenia tradycyjne kryteria przynależności klubowej, takie Przejawem globalizacji w sporcie jest powstanie jak lokalny patriotyzm, przywiązanie do barw i symboli- i funkcjonowanie międzynarodowych organizacji spor- ki lokalnego klubu czy więzi łączące zawodnika ze spo- towych, takich jak Międzynarodowy Komitet Olimpij- łecznością lokalną. Zawodnik jest jak towar, który po- ski, FIFA, UEFA, IAFF, FIBA i wiele innych. Powsta- siada określoną wartość utylitarną. Na kwestię przepły- nie dwóch pierwszych organizacji, a także rewitalizację wu i kupowania zawodników zwraca uwagę Foer [2006], w 1896 roku igrzysk olimpijskich, brytyjski socjolog Jo- który eksponuje kwestie jednokierunkowości tych trans- seph Maguire nazywa trzecią fazą sportyzacji [Maguire akcji, a mianowicie utalentowani i dobrze rokujący spor- 2003]. Organizacje te i im podobne przyjmują atrybuty towcy przechodzą do klubów będących na wyższym po- charakterystyczne dla suwerenności państwowej, włącz- ziomie organizacyjnym i o lepszej kondycji fi nansowej. nie z posiadaniem uprawnień do podejmowania decyzji Przykładowo, w bardzo konserwatywnej do niedawna wiążących kraje będące członkami tych organizacji oraz Bundeslidze wśród osiemnastu drużyn sześć zespołów za- prawo jurysdykcji ponad sądami krajowymi. Przykładem trudnia powyżej 40% obcokrajowców. W Serie A wśród prawnej nadrzędności FIFA i UEFA wobec prawodaw- dwudziestu zespołów 11 posiada w swoich szeregach stwa polskiego może być sytuacja, jaka powstała w związ- przewagę obcokrajowców. Łącznie 51,8% zawodników ku z aferą korupcyjną w polskiej piłce nożnej. Minister to obcokrajowcy. Premiership to lider w importowaniu sportu 19 stycznia 2007 roku wprowadził zarząd komi- piłkarzy. Na dwadzieścia zespołów tylko Norwich ma saryczny. Kurator przejął kompetencje organów wybie- więcej Anglików w składzie niż obcokrajowców. W Pre- ralnych, czyli prezesa, prezydium, zarządu oraz zgroma- mier League uczestniczy 502 piłkarzy, z których 334 to dzenia delegatów. FIFA i UEFA poinformowały, że nie obcokrajowcy. Rekordzista w zatrudnianiu obcokrajow- uznają ustanowionego przez ministra sportu kuratora ców to londyńskie Fulham. Na 27 piłkarzy tylko trzech w Polskim Związku Piłki Nożnej, a konsekwencją tych to Anglicy. Także tylko trzech Anglików ma w swoim działań będzie zawieszenie polskich drużyn we wszelkich składzie Swansea. Łącznie w Premier League występuje rozgrywkach międzynarodowych – od występów towa- 66,5% obcokrajowców. W hiszpańskiej La Lidze tylko rzyskich po mecze reprezentacji. trzy zespoły mają w swoich szeregach więcej obcokrajow- Globalizacja w sporcie związana jest także ze zjawi- ców niż Hiszpanów, a mianowicie Malaga (70,8%), Real skiem popularyzacji sportów euroamerykańskich niemal Madryt (55,2%) i Valencia (52%). we wszystkich krajach świata. Sporty te, takie jak piłka Pojawiają się także nowe formy organizacji formal- nożna, piłka siatkowa, koszykówka, lekka atletyka i inne, nych, które mają charakter międzynarodowy i oderwane są uprawiane na całym globie z myślą o międzynarodo- są od konkretnego miejsca czy kraju. Najbardziej oczywi- wej rywalizacji sportowej podczas igrzysk olimpijskich, stym przykładem są organizacje zajmujące się produkcją mistrzostw świata, mistrzostw Europy, turniejów, gal sprzętu sportowego i infrastruktury sportowej. Dobrym i mityngów. Uczestnicy rywalizacji, reprezentujący różne przykładem są też organizacje, które budują obiekty spor- nacje, cywilizacje, kultury, społeczeństwa i kraje czy or- towe, najczęściej w związku z przygotowaniem dużej im- ganizacje sportowe, respektują określone przepisy i regu- prezy sportowej typu igrzyska olimpijskie, mistrzostwa laminy [Giulianotti 2005]. świata czy Europy. Przykładem może być budowa Stadio- Globalny sport spektatorski często powoduje zmia- nu Narodowego w Warszawie na Euro 2012. Obiekt zo- ny tożsamości kibiców zgodnie z logiką globalnej kultu- stał zaprojektowany przez konsorcjum JSK Architekci Sp. ry konsumpcyjnej. Polega to na tym, że dotychczasowe z o.o., Gerkan, Marg und Partner International GmbH, tożsamości kibicowskie związane z patriotyzmem lokal- we współpracy z Schlaich Bergermann & Partner GmbH, nym i przywiązaniem do barw lokalnego klubu zastępo- odpowiedzialnych za wykonawstwo inżynieryjne. Wy- wane są tożsamościami będącymi wynikiem identyfi kacji konawcą generalnym było niemiecko-austriacko-pol- z drużynami i zawodnikami umiejscowionymi w różnych skie konsorcjum pod wodzą Alpine Bau, w skład które- częściach świata. Tożsamości te nie tworzą się, jak to by- go wchodziły: Alpine Bau Deutschland, Alpine Construc- wało w tradycji, poprzez bezpośredni kontakt z klubem, tion Polska, PBG SA oraz Hydrobudowa Polska SA. jego symboliką, zawodnikami i lokalną społecznością ki- W przypadku producentów sprzętu i odzieży sporto- biców, ale w przestrzeni wirtualnej, bez konieczności by- wej główną rolę odgrywają międzynarodowe korporacje, cia w sporcie naprawdę, realnie i prawdziwie. Choć cy- takie jak Nike, Adidas czy Under Armour, które rekla- berprzestrzeń w wielu przypadkach traktowana jest jako mują i sprzedają swe produkty na całym świecie. W kor- najprawdziwsza rzeczywistość: potwierdzeniem interesu- poracjach tych występuje międzynarodowy podział pra- jącego nas zjawiska jest fakt posiadania przez Manchester

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 59 Zbigniew Dziubiński

United 40 milionów kibiców w Azji i blisko 5 milionów Podobne przesłanki społeczno-kulturowe legły w Stanach Zjednoczonych [Hill, Vincent 2008]. u pod staw powstania pierwszych międzynarodowych or- Efektem omówionych wyżej procesów jest dyna- ganizacji, unii i federacji sportowych. Warto w tym miej- miczna uniformizacja sportu, który przestaje być ele- scu wymienić Światowy Związek Chrześcijańskich Sto- mentem kultury społeczności lokalnych, ale staje się sys- warzyszeń Młodzieży (1885), Amatorską Unię Atletycz- temem światowym [Wallerstein 1986]. Towarzyszy temu ną (1888), Międzynarodowy Komitet Rugby (1890), zjawisko homogenizacji sportu, która polega na upodab- Międzynarodową Federację Towarzystw Wioślarskich nianiu do siebie nie tylko form aktywności ruchowych, (1892) i inne [Lipoński 2012, Wroczyński 2003]. sportowych przepisów, ale także sportowej konsump- Dynamiczny rozwój nauki i techniki w tworzą- cji, mód i obyczajów. Tworzy się nowy rodzaj tożsamo- cych się społeczeństwach nowoczesnych znalazł też swo- ści światowej, w której kategoria „my” wychodzi poza je obiektywizacje na gruncie sportu. Zmieniały się kon- ramy społeczności lokalnej czy narodowej. Powstaje więź strukcje sprzętu i urządzeń sportowych. Wykorzystywano obiektywna i subiektywna w sporcie w skali światowej, coraz bardziej zaawansowane technologicznie materiały które stanowią zaczyn do powstania sportu światowego do ich produkcji, czerpiąc jednocześnie z wyników wielce [Worsley 1984: 960]. kosztownych badań prowadzonych w instytutach badaw- czych, nie tylko zorientowanych na zmiany technologicz- Wpływ rozwoju techniki i nowo- ne w sporcie, ale nastawionych na modernizacje kosmicz- czesnych technologii na sport ne, militarne, motoryzacyjne, medyczne i inne. Wyniki badań naukowych i nowoczesne technologie są w ogrom- Podstawową przyczyną zmiany społecznej, przejścia od nym tempie aplikowane do sportu. Można powiedzieć, że społeczeństwa tradycyjnego do społeczeństwa nowoczes- sport pod tym względem uległ całkowitemu przeobrażeniu nego, było przyśpieszenie tempa uprzemysłowienia, któ- i niemal wszystko uległo modernizacji. Rezygnując z syste- re zostało nazwane rewolucją przemysłową. Rozwój tech- matycznej analizy zjawiska skoncentrujemy uwagę jedynie niki i nowoczesnych technologii stały się znakiem fi r- na kilku kwestiach. Stopień wykorzystania techniki i nowo- mowym tej zmiany. Polegała ona przede wszystkim na czesnych technologii w poszczególnych dyscyplinach jest przejściu od gospodarki opartej na rolnictwie, w której różny. Są dyscypliny niejako skazane na wykorzystanie zdo- gospodarstwa były jednostkami nie tylko reprodukcyj- byczy nauki i techniki. Należą z pewnością do nich sporty nymi, ale także produkcyjnymi, do gospodarki, w której motorowe, w których o wyniku nie tylko decydują umie- jednostkami produkcyjnymi były fabryki wytwarzające jętności zawodnika, ale także możliwości maszyn. Człowiek towary nie dla swoich potrzeb, ale na rynek, który wią- bez komputerowej obudowy nie poradziłby sobie z odmie- zał jednostki produkcyjne i skłaniał do konkurencji, ale rzaniem setnych sekundy w biegach sprinterskich czy mi- także kooperacji. Z omawianą zmianą społeczno-kultu- limetrów np. w skoku w dal. Oddzielenie sportu od urzą- rową ściśle wiąże się proces urbanizacji, który polegał na dzeń elektronicznych jest już dzisiaj niemożliwe. migracji wielkich rzesz ludzi z wiejskich społeczności lo- Ostatnie lata rozwoju sportu to wszechobecność kalnych do tworzących się społeczności wielkomiejskich, czujników i minisensorów, układów RFID, które są wy- które powstawały wokół wielkich fabryk i zakładów pra- korzystywane przez sportowców w procesie treningo- cy. Czas pracy wyznaczały wskazówki fabrycznego zega- wym i w trakcie zawodów sportowych. Sensory znajdują ra. Pojawiło się w związku z tym pojęcie czasu wolnego. zastosowanie niemal wszędzie, a mianowicie w obuwiu Zmiana życia wielkich rzesz ludzi wywołana zmia- biegaczy, starterach na basenach pływackich, na liniach ną społeczno-kulturową, a zwłaszcza związana z rozwo- kortów tenisowych i w piłeczkach, w kostiumach łyż- jem techniki i nowoczesnych technologii, wygenerowa- wiarzy szybkich oraz narciarzy. Pomiaru prędkości piłek ła potrzebę sportu ponadlokalnego zarówno w znaczeniu dokonuje się za pomocą radarów dopplerowskich, które przestrzennym, jak i symbolicznym, z nową wizją sensu. mierzą ich prędkość przez porównanie częstotliwości fal Odpowiedzią na potrzeby arystokracji, a zwłaszcza wiel- nadawanych i odbitych od piłki oraz czasu od odbicia. kich mas ludzkich skoncentrowanych w wielkich mia- Sensory stosowane są w piłkach futbolowych, ale także stach i poszukujących rozrywki w czasie wolnym, było w rowerach, łodziach wioślarskich i innych. Stosuje się przywrócenie do życia ruchu olimpijskiego. Został on za- bezprzewodowe przekaźniki, które śledzą położenie i ru- inicjowany przez Pierre’a de Coubertina, najpierw przez chy sportowców. Sport to także poligon doświadczalny powołanie w 1894 roku Międzynarodowego Komitetu dla wielkich koncernów zajmujących się produkcją okre- Olimpijskiego, a następnie w 1896 roku nowożytnych ślonych towarów. Przykładem mogą być sporty samocho- igrzysk olimpijskich, będących odpowiedzią na potrze- dowe, w których producenci testują nowatorskie rozwią- bę rewitalizacji helleńskich wzorów paidei, kalokagathii, zania techniczne. Technologia fi rmy McLaren Applied które łączą piękno ciał ze szlachetnością moralną i praw- Technology, wykorzystywana w wyścigach Formuły 1, dą dusz, tworząc połączenie cnót w psychofi zycznej har- służy do określania położenia i wzajemnego ruchu kie- monii [Lipiec 1999: 196]. rowcy, bolidu i toru względem siebie.

60 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Sport w kontekście zmiany społeczno-kulturowej

Coraz powszechniej jest stosowany zegarek z wbu- biorcom znajdującym się w różnych częściach globu. Od dowanym odbiornikiem GPS i oprogramowaniem Tom- samego początku ważne miejsce w tych przekazach zaj- Tom, NIKE+ Sportswatch GPS, który pozwala na reje- mował sport, który zmienił swój charakter z lokalnego strację podstawowych parametrów treningu biegowego na globalny. (szybkość, położenie, tętno, spalane kalorie). Po podłą- O wielkiej roli sportu w kulturze masowej świadczy czeniu do komputera pozwala on na wielozmiennową najlepiej ostra rywalizacja między potentatami telewizyj- analizę wykonanej pracy. nymi o prawa do transmitowania najważniejszych wyda- Do niedawna postęp w produkcji obuwia sportowe- rzeń sportowych. Do rywalizacji stają najwięksi, którzy go sprowadzał się do projektowania przemysłowego, in- gotowi są wyłożyć grube miliardy dolarów za uzyskanie żynierii materiałowej, co czyniło je coraz lżejszymi i lepiej praw. Jeden z największych potentatów na rynku medial- dopasowanymi do stopy. Obecnie buty, poprzez wypo- nym, fi rma NBC, nabyła za 4,38 mld dolarów prawa do sażenie ich w specjalny sensor, mogą rejestrować ruchy transmisji w Stanach Zjednoczonych igrzysk olimpij- zawodnika (szybkość, przyśpieszenie, rozkład sił i cięża- skich w latach 2014–2020. Amerykańska sieć telewizyj- rów). Zarejestrowane dane można za pomocą portu IR na z siedzibą w Nowym Jorku pokonała Fox Broadca- przesłać do komputera lub iPhone’a i dokonać ich anali- sting Company oraz ESPN. Pokazała w związku z tym zy w specjalnej aplikacji. relacje z zimowych igrzysk w Soczi w roku 2014, ale tak- Różnorodne rozwiązania techniczne i technologicz- że będzie transmitowała letnie igrzyska w Rio de Janeiro ne nie tylko służą sportowcom podczas treningu i zawo- w 2016 oraz imprezy w latach 2018 i 2020. dów sportowych, ale także pomagają arbitrom w sędzio- Udział telewizji w wydarzeniach sportowych czyni waniu rywalizacji sportowej. Projektant Andy Kurovets z nich globalne „iwenty”, które przyciągają największe skonstruował „naręcznego asystenta sędziego głównego”, i najbogatsze korporacje międzynarodowe, gotowe do fi - na którego ekranie jest zegar pokazujący czas gry, ale tak- nansowego ich wspierania w zamian za promocję marki że dane dotyczące decyzji sędziów liniowych (np. doty- i wytwarzanych produktów. Można nawet powiedzieć, że czące spalonego w piłce nożnej), oceny sędziów linio- sport, telewizja i biznes stworzyły coś na wzór stalowego wych co do faulów. Sędzia główny może zrobić challenge trójkąta, który jest nierozerwalny ze względu na intere- spornej sytuacji i ocenić, czy piłka np. przekroczyła linię. sy każdego z nich. Wszystkie elementy są uzależnione od W tenisie czy krykiecie wykorzystywane jest tzw. sokole siebie i dopiero ich wspólnota działań daje oczekiwane oko, system Hawk Eye, dzięki któremu może zobaczyć, efekty każdemu. czy mała i lecąca z wielką prędkością piłeczka dotknę- Sport zmienia się także pod wpływem Internetu oraz ła linii, czy też nie. Taką informację uzyskuje się dzięki innych środków telekomunikacyjnych. Przez Internet nie współdziałaniu kilku superszybkich kamer połączonych tylko społeczność globalna może śledzić przebieg rywali- z komputerem. zacji sportowej, ale może także, korzystając z interaktyw- Dzisiaj też trenerzy i komentatorzy mają do swojej ności tego medium, komentować, dyskutować i przeka- dyspozycji systemy służące do odtwarzania zarejestrowa- zywać informacje. nych fragmentów meczów, jak np. SportFlashback, któ- re umożliwiają niemal w czasie rzeczywistym wygenero- Wpływ nowoczesności na osobowości wanie trójwymiarowego obrazu, pokazującego zdarzenie sportowców na boisku. Częściowo dzieje się to niejako automatycz- nie, na podstawie obrazu z różnych kamer, częściowo zaś Na obecnym etapie analizy skoncentrujemy swą uwa- scenę tworzy telewizyjny grafi k. Odtworzoną w 3D sce- gę na tym, jak niejako wtórnie owa zmiana społeczno- nę można obracać, oglądać i analizować z różnych stron. -kulturowa wpływa na osobowość nowoczesnego czło- Można także rysować strzałki, pola krycia czy ustawienie wieka [Obuchowski 2000: 28–39]. Możemy w pewnym zawodników. uproszczeniu powiedzieć, jak ta rzeczywistość społeczno- Przedstawione sposoby wykorzystywania techniki -kulturowa, nazywana nowoczesnością, wpływa w pew- i nowoczesnych technologii w sporcie oczywiście nie wy- nym sensie zwrotnie na podmioty tych zmian. W spo- czerpują zagadnienia. Nie możemy tutaj pominąć kwe- sób szczególny zajmiemy się ludźmi sportu, w tym spor- stii kultury masowej i nowoczesnych technik i technolo- towcami, którzy będąc zanurzeni w sportową praktykę gii informacyjnych, które w sposób zasadniczy zmieniły społeczną, są przede wszystkim członkami tegoż społe- sport i uczyniły zeń ważny element globalnej rzeczywi- czeństwa i tej kultury, które wywierają wpływ na ich oso- stości – element niesłychanie atrakcyjny, przyciągający bowości, chociażby poprzez socjalizację i kontrolę spo- uwagę wielkich rzesz mieszkańców całego globu. łeczną. Kultura masowa pojawiła się w wyniku rozwoju Wychodzimy z założenia, w wyniku przyjęcia usta- techniki i nowoczesnych technologii, które spowodowa- leń wielu antropologów społecznych (kulturowych), że ły zmianę społeczno-kulturową i stworzyły warunki do występują zależności przyczynowe pomiędzy typem spo- masowego przekazywania informacji rozproszonym od- łeczeństwa i kultury, a cechami osobowości ludzi żyją-

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 61 Zbigniew Dziubiński cych w tych społeczeństwach i kulturach [Jasińska-Ka- że się on ściśle ze wzrostem roli podmiotowości w społe- nia 1991: 91]. Niezależnie od wpływu, ogólnie mówiąc, czeństwie nowoczesnym, a także z ogólnym podniesie- typu społeczeństwa na osobowość, znaczący wpływ ma niem się poziomu wykształcenia i zdolności racjonalne- także usytuowanie jednostek i zbiorowości w strukturze go i logicznego myślenia. We współczesnym sporcie do społecznej, a mianowicie przynależność klasowa i war- rzadkości należą przypadki trenerów bez wyższego wy- stwowa, wykonywany zawód, pozycje społeczne i zwią- kształcenia, znajomości języków obcych i słabo orientu- zane z nią role, wykształcenie, zamożność, prestiż spo- jących się w zdobyczach nauki. Zwiększył się także odse- łeczny i inne. Przykładowo Robert Merton, nawiązując tek zawodników posiadających wyższe wykształcenie lub do idealnego modelu biurokracji Maxa Webera zauwa- uczestniczących w procesie kształcenia na poziomie wyż- żył, że struktura biurokratyczna wpływa na osobowość szym. Związana jest z tym zdolność artykułowania swo- urzędników [Merton 1968: 249–278]. Badania na ten ich opinii i poglądów, a także ich logicznego argumen- temat prowadzone były zarówno przez socjologów pol- towania i obrony. Wzrasta też tolerancja dla poglądów skich, jak i amerykańskich. Ci drudzy ustalili, że przy- odmiennych i często antynomicznych w stosunku do należność klasowa, wykształcenie i inne mają wpływ na moich. Sytuacja taka powoduje, że trenerzy i sportowcy wyobrażenia o rzeczywistości społecznej, wpływają na w coraz większym odsetku stają się uczestnikami kultury „aspiracje, nadzieje i obawy, a także idee tego, co jest masowej i wnoszą do niej nowe formy komunikacji, po- w życiu godne pożądania” [Kohn, Schooler 1986: 28]. legające na analizie i ocenie wydarzeń sportowych przez Na osobowość ma niewątpliwie także wpływ kapitał kul- ich głównych aktorów. turowy, wprowadzony do literatury przez Pierre Bour- Trzeci to prospektywna postawa i orientacja na przy- dieu [Strzyczkowski 2007: 41–69], który oznacza, nieco szłość. Przeszłość i teraźniejszość o tyle mają znaczenie, upraszczając jego charakterystykę, językowe i kulturowe o ile są pomocne w analizie i przewidywaniu przyszło- kompetencje, a także kapitał społeczny, który oznacza ści. Jest to rys osobowości bardzo charakterystyczny dla „umiejętność współpracy międzyludzkiej w obrębie grup osobowości sportowca w ogóle, a dla nowoczesnej osobo- i organizacji w celu realizacji wspólnych interesów” [Fu- wości sportowej w sposób szczególny. Przydatność prze- kuyama 1997: 39]. szłości w ustalaniu strategii rywalizacji sportowej jest Nowoczesny typ osobowości był obiektem zaintere- przydatna o tyle, o ile pozwala na lepsze, dokładniejsze sowania wielu autorów, od Herberta Spencera i Alexisa określenie przyszłości. Prospektywna postawa i orienta- de Tocqueville’a aż do Neila J. Smelsera, Daniela Lerne- cja na przyszłość osobowości sportowej jest konsekwen- ta i Talcotta Parsonsa. Charakteryzując w dalszej części cją szybkości i dynamiki zmian, a także wynika z charak- nowoczesną osobowość sportową, przyjmiemy ustalenia teru społeczeństwa nowoczesnego, które nastawione jest systematycznych badań porównawczych amerykańskich na nieustanny rozwój, postęp i dążenie do coraz dosko- psychologów społecznych, Alexa Inkelesa i Davida N. nalszych rozwiązań. Smitha [Inkeles, Smith 1974], którzy uznali, że na oso- Czwarty wiąże się z poczuciem mocy podmiotowej, bowość nowoczesną decydujący wpływ mają takie czyn- co oznacza, że pojawiające się wyzwania i problemy oso- niki jak: urbanizacja, industrializacja, ruchliwość społecz- biste lub grupowe możliwe są do rozwiązania dzięki pod- na, ale także masowa komunikacja i kultura. W wyniku miotowej aktywności jednostki lub zbiorowości. Rys ten badań wyodrębnili oni dziesięć rysów osobowościowych, odrzuca fatalizm i niemoc wobec zjawisk i procesów oraz które składają się na syndrom osobowości nowoczesnej. osadzony jest na przekonaniu o możliwościach rozwiąza- Wykorzystamy je do analizy osobowości sportowców no- nia niemal każdego pojawiającego się problemu. W spo- woczesnych. rcie oznacza on zaufanie do możliwości człowieka dyspo- Pierwszym z nich jest otwartość na zmianę. Polega nującego danymi nauki, nowoczesną techniką i techno- ona na gotowości do stosowania innowacyjnych rozwią- logiami. Pojawiające się różnorodne problemy w sporcie, zań. Otwartość na zmianę ludzi sportu polega na przyj- organizacyjne, ekonomiczne, kulturowe, społeczne i inne mowaniu zmian i innowacji w technice wykonywa- nie są wyjaśniane determinizmem sił nadprzyrodzonych, nia ruchu, taktyce gry, prowadzenia treningu, stosowa- ale przede wszystkim w sposób naukowy, odwołują- nia urządzeń, sprzętu, odzieży i obuwia sportowego, ale cy się do takich źródeł poznania jak doświadczenie i ro- także w stosowaniu badań naukowych, technik kompu- zum. Wszystko to powoduje, że sport jawi się jako proces terowych i innych, bez traumatycznego doświadczenia. składający się z wielu nieustannie pojawiających się pro- W społeczeństwie tradycyjnym całe życie toczyło się we- blemów, z którymi jednostki i zbiorowości ludzkie nie- dług tych samych wzorów i schematów, a wszelka zmia- ustannie się zmagają i z większości wychodzą zwycięsko, na budziła obawy i często strach. W społeczeństwie no- utwierdzając się w przekonaniu o swych niemal nieogra- woczesnym zmiana i innowacja są stałymi i pożądanymi niczonych możliwościach. elementami życia jednostek i zbiorowości. Piąty dotyczy antycypowania przyszłych wydarzeń Drugi to gotowość do wypowiadania i uzasadniania i planowania przyszłych działań. Polega na zaangażowaniu własnych opinii i tolerancja dla opinii odmiennych. Wią- wyobraźni w celu właściwego ustosunkowania się do tego,

62 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Sport w kontekście zmiany społeczno-kulturowej co przyszłe. Rys ten jest siłą napędową i paliwem aktyw- i znaczenia kompetencji w zakresie wykształcenia i ak- ności sportowej. Antycypowanie przyszłych sukcesów, bi- tywności zawodowej oraz ich praktycznym nabywaniu. cia rekordów, zdobywania medali i reprezentowania barw Kompetencje w zakresie wykształcenia w społeczeństwie kraju, bycia na ekranach telewizorów, posiadania prestiżu nowoczesnym odgrywają niezwykle ważną rolę. Przykła- skłaniają sportowców do systematycznej i niezwykle cięż- dem może być sytuacja w Polsce po 1989 roku, która po- kiej pracy. Rys ten jest potęgowany przez charakter społe- lega na niezwykle dynamicznym wzroście odsetka osób czeństwa nowoczesnego, które, jak wcześniej powiedzieli- ubiegających się o wyższe wykształcenie. śmy, jest nastawione na przyszłość. Merytokratyczny cha- Dziewiąty dotyczy szanowania godności innych, nie- rakter społeczeństwa nowoczesnego niejako wymusza na zależnie od tego, czy ten inny zajmuje wyższe, czy też sportowcach i trenerach nieustanny rozwój i dążenie do niższe pozycje społeczne. Polega on w sporcie na szano- przekraczania ludzkich granic. Tylko taka postawa gwa- waniu godności nie tylko partnera rywalizacji sportowej, rantuje zajmowanie wysokich pozycji, pełnienie ważnych ale także przeciwnika, nie tylko tego, który okazał się lep- ról społecznych i w ogóle pomyślność w sporcie. szy ode mnie, ale także tego, który przeze mnie został Szósty dotyczy zaufania do porządku społecznego. pokonany. Taka sytuacja wynika z większej świadomo- Polega na ufności w sprawiedliwość i przewidywalność ści jednostek i zbiorowości na temat potrzeby okazywa- życia społecznego, dzięki występowaniu w nim pewnych nia szacunku drugiemu i budowania z nim relacji przy- prawidłowości. W sporcie ściśle wiąże się z przekonaniem jaźni. Zresztą jednym z podstawowych celów sportu jest o ładzie aksjonormatywnym sportu, w którym obowią- idea pokoju, integracji i szacunku dla każdego uczestni- zuje merytokratyczna zasada, że najwyższe w nim pozy- ka. Jednak trzeba zaznaczyć, że ten rys nowoczesnej oso- cje obsadzane są w sposób sprawiedliwy, w wyniku uczci- bowości sportowej ma raczej charakter normatywny. wej rywalizacji i na podstawie wolnorynkowej konkuren- Dziesiąty dotyczy raczej rekonstrukcji tego, jak czło- cji. Dominuje przekonanie, że złote medale zdobywają, wiek powinien myśleć i postępować. W tym rysie me- wygrywają wielkoszlemowe turnieje, zajmują czołowe rytokracja, dążenia edukacyjne czy szacunek do innych miejsca w różnorodnych rankingach, otrzymują najwyż- – to bardziej normatywny paradygmat ideału człowieka. sze kontrakty i uzyskują największe pieniężne nagrody Taki skumulowany rys nowoczesnej osobowości sporto- najlepsi sportowcy w swoich dyscyplinach i konkuren- wej jest ze wszech miar pożądany i może odegrać ważną cjach. A to niezależnie od faktu, że tak, jak w każdym rolę w sportowej pedagogii. społeczeństwie, istnieje pewien odsetek dewiantów-in- Według Inkelesa i Smitha, między wymieniony- nowatorów, którzy w coraz bardziej wyrafi nowany i nie- mi rysami czy cechami osobowości istnieją zależno- uprawniony sposób dążą do zajęcia najwyższych pozycji ści, które oddziałują na siebie, tworząc syndrom oso- w sporcie. Mamy tu na myśli sportowców stosujących za- bowości, tj. koherentny typ osobowości. Tworzą także bronione środki i techniki, trenerów i działaczy ustawia- one syndrom nowoczesnej osobowości sportowej, któ- jących za pieniądze wyniki rywalizacji sportowej czy sę- ra pozwala w sposób bardziej dojrzały, lepiej powiąza- dziów przyjmujących różnorodne gratyfi kacje za stronni- ny z życiem społeczeństwa nowoczesnego, dominujący- cze sędziowanie. mi w nim wartościami, wzorami i normami realizować Siódmy wiąże się z uznaniem różnic i nierówności pasje sportowe. Wydaje się też, że owa nowoczesna oso- społecznych. Polega na akceptacji sprawiedliwości roz- bowość sportowa sprzyja i pomaga w rywalizacji sporto- dzielczej, tj. nierównego podziału zasobów społecznych, wej z innymi, bowiem pozbawiona jest pewnych lęków zgodnie z merytokratyczną zasadą podziału dóbr według i urazów, a wyposażona w te cechy, które nie tylko są zasług. Rys ten w sporcie ma swoje mocne oparcie. Pole- niezbędne w realizacji zadań w nowoczesnym życiu spo- ga on na tym, że jest w nim nierówny podział cenionych łecznym, ale także zadań w sporcie ufundowanym na za- i pożądanych zasobów społecznych/sportowych. Taki- sadach nowoczesności. mi zasobami są medale, rekordy, pieniądze, sława, pre- stiż, medialność itp. Jedni sportowcy w większym, a inni Podsumowanie w mniejszym stopniu uczestniczą w podziale tych warto- ściowych zasobów. W sporcie, jak chyba w żadnej innej Zmiana społeczno-kulturowa, która polegała na przej- dziedzinie życia, zasada merytokratyczna znajduje niemal ściu od społeczeństwa tradycyjnego do społeczeństwa in- pełną materializację. Tylko sportowcy najlepsi mają naj- dustrialnego (nowoczesnego), związana przede wszyst- większy udział w podziale cenionych dóbr. Ich perfek- kim była z rewolucją naukowo-techniczną, masowymi cjonizm nie wynika z subiektywnej oceny, ale jest kon- migracjami ludności ze wsi do miast (ruchliwością prze- sekwencją jego potwierdzania w nieustannej rywaliza- strzenną), ruchliwością społeczną na merytokratycznych cji sportowej oraz pozycji na wolnym rynku sportowym zasadach oraz kulturą masową, polegającą na masowym [Dziubiński 2013: 17–24]. przekazywaniu informacji rozproszonej wielkiej rzeszy Ósmy wiąże się z aspiracjami oświatowymi, eduka- odbiorców oraz globalizacją, czyniącą z naszego globu cyjnymi i zawodowymi. Polega on na rozumieniu roli wioskę – na wzór wioski olimpijskiej.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 63 Zbigniew Dziubiński

Próba ustalenia zależności między społeczeństwem Fukuyama F. [1997] Zaufanie. Kapitał społeczny a droga do do- nowoczesnym a współczesnym sportem pozwala na brobytu, Warszawa: PWN. stwierdzenie, że wszystkie zjawiska i procesy występujące Giulianotti R. [2005] Sport: A Critical Sociology, Oxford: Mal- w społeczeństwie nowoczesnym są także obecne z więk- den, Polity. Hill J.S., Vincent J. [2008] Globalization and Sports Branding. szym lub mniejszym natężeniem na gruncie sportu. Do- Th e Case of Manchester United. International Journal for tyczy to zarówno samego powstania nowoczesnego spor- Sport Marketing & Sponsorship, 6. tu i ruchu neoolimpijskiego, które zostały rewitalizowane Inkeles A., Smith D.H. [1974] Becoming Modern. Cambridge: w wyniku zmiany związanej z powstawaniem nowej for- Harvard University Press. macji społeczno-kulturowej, a mianowicie społeczeństwa Jasińska-Kania A. [1991] Socjologiczna koncepcja osobowości. nowoczesnego. Wiąże się to z instytucjonalizacją spor- Socjologia. Problemy podstawowe, Krawczyk Z., Moraw- tu poprzez powstanie MKOl, powołanie nowożytnych ski W. (ed.), Warszawa: PWN. igrzysk olimpijskich, ale także międzynarodowych fede- Kleer J. [2009] Gospodarka oparta na wiedzy a globalizacja: racji sportowych. związki czasowe i przyczynowe. Gospodarka oparta na wiedzy – wyzwanie dla Polski, Kotowicz-Jawor J. (ed.), Dzięki rozwojowi techniki i nowoczesnych techno- Warszawa: PWE. logii sport stał się rzeczywistością o charakterze global- Kohn M.L., Schooler C. (ed.) [1986] Praca a osobowość. Stu- nym we wszystkich wymiarach, od kulturowej zaczy- dium współzależności, Warszawa: PWN. nając, a na ekonomicznej i gospodarczej kończąc. Do Lipiec J. [1999] Filozofi a olimpizmu, Warszawa: Sprint. zunifi kowania i popularyzacji, a także dodania mu pier- Lipoński W. [2012] Historia sportu, Warszawa: PWN. wiastka atrakcyjności przyczyniła się kultura masowa, Maguire J. [2003] Sport, Identity Politics and Globalization. a także Internet i inne nowoczesne technologie służące Globalization: Critical Concepts in Sociology, Robertson R., szybkiej komunikacji, charakterystyczne dla społeczeń- White K.E. (ed.), London, New York: Routledge. McLuhan M. [1964] Understanding Media: Th e Extensions of stwa nowoczesnego. Man, New York: Signet Books. Zmiana społeczna i pojawienie się społeczeństwa no- Merton R.K. [1968] Social Th eory and Social Structure, New woczesnego ma też swoje konsekwencje w tworzeniu się York: Free Press. nowoczesnej osobowości sportowej. Charakteryzuje się Naisbitt J. [1982] Megatrends. Ten New Directions Transforming ona pewnymi cechami charakterystycznymi dla osobo- Our Lives, New York: Warner Books. wości nowoczesnej, zmodyfi kowanej o wpływy specyfi cz- Obuchowski K. [2000] Osobowość. Encyklopedia socjologii, nych dla sportu zjawisk i procesów. Zatem nowoczesna Warszawa: Ofi cyna Naukowa. osobowość sportowa jest ufundowana na osobowości no- Pareto V. [1994] Traktat o socjologii ogólnej. Uczucia woczesnej z jednoczesnym wyeksponowaniem jednych i działania. Fragmenty socjologiczne, Warszawa: PWN. Robertson R. [1992] Globality, global culture and images of jej cech i zminimalizowaniem innych. Word order. Social Change and Modernity, Haferkamp H., Możemy zatem stwierdzić, że zmiana społeczno-kultu- Smelser N.J. (ed.), Berkley: California University Press. rowa spowodowała całkowitą zmianę współczesnego spor- Sorokin P.A. [1937] Social and Cultural Dynamics, t. 1–4. New tu. Polega ona na uczynieniu z niego rzeczywistości global- York: American Book Company. nej, nasyconej nowoczesnymi technikami i technologiami Strzyczkowski K. [2007] O (nie)użyteczności pojęcia kapitału oraz zdominowanej przez osobowości nowoczesne. kulturowego z perspektywy ustaleń socjologii amerykańskiej. Kultura i Społeczeństwo, 3: 41–69. Sztompka P. [1993] Th e Sociology of Social Change, Oxford, Cambridge: Blackwell. Bibliografi a Sztompka P. [1991] Society in Action: Th e Th eory of Social Be- coming, Cambridge: Cambridge University Press. Alexander J.C. [1988] Th e new theoretical movement. Hand- Sztompka P. [2002] Teorie zmiany społecznej. Encyklopedia so- book of Sociology, Smelser N.J. (ed.), Newbury Park: Sage. cjologii, t. 4, Warszawa: Ofi cyna Naukowa. Bell D. [1976] Th e Coming of Post-Industrial Society: A Venture Sztompka P. [2005] Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków: in Social Forecasting, New York: Basic Books. Znak. Drucker P. [1999] Społeczeństwo prokapitalistyczne. Warszawa: Wallerstein I. [1986] Th e Capitalist World Economy, Cam- PWN. bridge: Cambridge University. Dziubiński Z. [2013] Sport as a sphere of social inequalities. Worsley P. [1984] Th e Th ree Worlds: Culture and World Develop- Studies in Sport Humanities, 14: 17–24. ment, London: Weidenfeld and Nicolson. Foer F. [2006] Jak futbol wyjaśnia świat, czyli nieprawdopodobna Wroczyński R. [2003] Powszechne dzieje wychowania fi zycznego teoria globalizacji, Lublin: Red Horse. i sportu, Warszawa: BK.

64 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Związki między typem motywacji, niezadowoleniem z własnego ciała a nastrojem u kobiet w trakcie aktywności fi zycznej Relationships between Motivation Type, Dissatisfaction with Own Body and Mood in Women during Physical Exercise

Aleksandra Tokarz*, Anna Krupa**, Ewelina Osmenda** * Uniwersytet Jagielloński ** Akademia Wychowania Fizycznego im. B. Czecha w Krakowie

Streszczenie Celem badania była analiza związków między typem motywacji a nastrojem, zadowoleniem z siebie oraz za- dowoleniem z własnego ciała po sesji ćwiczeń fi zycznych. W badaniu wzięło udział 107 uczestniczek zajęć fi t- ness. Zastosowano polskie wersje kwestionariuszy The Goal Orientations In Exercise Measure (GOIEM) oraz Goal Orientation In Exercise Scale (GOES), Body Shape Questionnaire (BSQ), przymiotnikową skalę nastroju UMACL i autorskie narzędzie do badania satysfakcji z siebie po wykonanych ćwiczeniach. Motywacja zadaniowa jest pozytywnie skorelowana z motywacją osobistą (ego) oraz tonem hedonicznym, pobudzeniem energetycznym i zadowoleniem z siebie, a negatywnie z pobudzeniem napięciowym. Wynik w BSQ ciało dodatnio korelował z pobudzeniem napięciowym, pomiędzy współczynnikiem niezadowolenie z własnego ciała a innymi zmienny- mi nie było istotnych korelacji. Słowa kluczowe: motywacja zadaniowa (Task), motywacja osobista (Ego), fi tness, wskaźniki nastroju, niezado- wolenie z własnego ciała

Summary The aim of this study was to analyze the relationship between the type of motivation and mood, self-satisfaction and satisfaction with one’s own body after an exercise session. One hundred and seven participants of fi tness classes took part in the study. Polish versions of the questionnaires listed below were used: The Goal Orienta- tion In Exercise Measure (GOIEM), Goal Orientation In Exercise Scale (GOES), Body Shape Questionnaire (BSQ), UMACL mood rating scale and the author’s tool for the study of self-satisfaction after being engaged in physical exercise. Task Motivation is positively correlated with personal motivation (ego), hedonic tone, energy boost and self-satisfaction; and negatively correlated with tension level. Result in the BSQ body positively correlated with the level of tension; the correlations between the coeffi cient of self-dissatisfaction with one’s body and other variables were insignifi cant. Keywords: Task-oriented motivation (Task), personal motivation (Ego), fi tness, mood indicators, dissatisfaction with own body

1 Wprowadzenie stroju i zadowolenia z siebie oraz własnego ciała u ko- Praca wpisuje się w nurt badań mających na celu uzupeł- biet uczestniczących w zajęciach typu fi tness i czy istnieją nienie wiedzy na temat psychologicznych uwarunkowań różnice w tych wymiarach pomiędzy uczestniczkami od- aktywności fi zycznej lub jej braku. Autorzy starają się do- miennych typów zajęć. starczyć informacji dotyczących rodzajów motywacji, na- Przyjmujemy defi nicję Kocowskiego [1987], który defi niuje motywację jako proces organizujący, ukierun- 1 Artykuł opiera się na materiale empirycznym z nieopubliko- kowujący i pobudzający czynności układu nerwowego, wanej pracy magisterskiej Krupy [2011], napisanej pod kie- w tym również procesy psychiczne tak, aby sterowana runkiem A. Tokarz. AWF im. B. Czecha, Kraków. przez nie czynność osiągała cele określone treścią moty-

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 65 Aleksandra Tokarz, Anna Krupa, Ewelina Osmenda wów. Jej uzupełnieniem jest operacjonalizacja Meahra czynają być rozumiane jako przeciwstawne. W badaniach i Braskampa [1986, za: Biddle, Mutrie 2001], określa- przeprowadzonych przez cytowanych autorów, osoby jąca 5 wyznaczników procesu motywacyjnego: (1) kie- z dominującą motywacją osobistą (ego), które w wyko- runek oznacza podjęcie decyzji o kierunku działania; (2) nanie określonego zadania musiały włożyć więcej wysił- wytrwałość to stopień koncentracji na określonym zada- ku niż inni, doznawały poczucia zażenowania i winy. Tak niu, wyrażający świadomy wybór oraz znaczenie danej więc orientacja na ego, osobista, wiąże się z przekona- czynności; (3) motywacja do kontynuacji to powrót do niem, że im mniej wysiłku zostanie włożone w wykona- danej aktywności po przerwie; (4) intensywność zacho- nie zadania, tym dana osoba uznana zostanie za zdolniej- wania oznacza współzawodnictwo lub poświęcanie zada- szą. Dlatego osoby z silną motywacją osobistą („na ego”) niu więcej czasu, niż wymaga tego uzyskanie nagród ze- mogą częściej odbierać sytuacje nie jako wyzwanie, lecz wnętrznych; (5) wykonanie dotyczy jakości wyniku i ten jako zagrożenie. czynnik zdaje się odgrywać najmniejszą rolę w kontekście W obrębie orientacji osobistej, „na ego”, można wy- analizy motywacji uczestniczek zajęć fi tness. różnić dwie inne, różniące się znacznie między sobą [Ska- alvik, Valas i Sletta 1994]. Jest to orientacja ego ofensywne, Motywacja wewnętrzna i zewnętrzna kiedy to celem osoby jest uzyskanie statusu „najlepsze- go”, a więc szuka ona konfrontacji z otoczeniem w celu Zachowanie motywowane wewnętrznie odbywa się zbierania pozytywnych informacji zwrotnych o sobie, z własnej woli lub decyzji, zewnętrzne natomiast za- oraz orientacja ego defensywne, kiedy to osoba unika kon- chodzi, kiedy motyw działania znajduje się poza osobą frontacji, w których mogłaby się spotkać z negatywnym [Deci, Ryan 1985; Rheinberg 2006]. Działania motywo- odbiorem otoczenia. wane wewnętrznie powiązane będą częściej z pozytyw- W przypadku motywacji na zadanie [Tokarz, Kaleń- nymi emocjami (zadowolenie, satysfakcja, radość), nato- ska 2011] podmiot koncentruje się raczej na zadaniu niż miast motywowane zewnętrznie przysparzać będą także na nagrodzie zewnętrznej, uczenie się czy rozwiązywanie negatywnych emocji (frustracja, żal, przygnębienie, apa- problemu jest wartościowe samo w sobie. Jednostki są tia). Realizacja celów, jakie podmiot sam sobie wyznacza, zorientowane na cele, wybierają zadania związane z wła- wiązać się będzie ze spełnieniem i satysfakcją. Pod uwagę snymi kompetencjami, takie, które dają większą szansę trzeba wziąć ponadto ukryte motywy danej osoby. „Przy- wykazania się, a porażki spostrzegają w kategoriach do- bliżenie do realizacji własnych celów wtedy i tylko wtedy skonalenia się, a nie zagrożenia. Z kolei podmiot zorien- prowadzi do zwiększenia dobrego samopoczucia, kiedy te towany na ja (a więc z motywacją osobistą) wykonuje za- świadomie wytyczone cele były zgodne z ukrytymi mo- danie, aby udowodnić, że robi coś lepiej niż inni, wybie- tywami” [Rheinberg 2006: 203]. Ponadto okazuje się, że ra zadania powyżej subiektywnego, średniego poziomu zdecydowana chęć osiągnięcia celu niespójnego z moty- zdolności, a satysfakcja z poziomu ich wykonania jest wami ukrytymi prowadzi do pogorszenia samopoczucia, zależna od standardu wykonania w grupie odniesienia. a jego stopień zależny jest m.in. od czasu, w jakim roz- Jednostce szczególnie zależy na uzyskaniu oceny„zdolny” ciągnięte jest określone działanie [Brunstein, Schultheiss, („najlepszy”), dlatego większy wysiłek włożony w zadanie Grasmann 1998]. odbierany jest przez nią jako brak wystarczających zdol- ności [Nicholls 1984, Skaalivik 1997]. Orientacja motywacyjna i koncepcja Motywacja zadaniowa w aktywności ruchowej sprzy- ukierunkowana przez cel ja uczestnictwu w zajęciach wymagających większego za- angażowania, co w oczywisty sposób wpływa na rozwój Termin orientacja motywacyjna może przyjmować róż- osobisty jednostki. Ponadto zostały potwierdzone związ- ne znaczenia. Według Deciego i Ryana [1985] jest to ki tego typu motywacji z odczuciem zadowolenia, satys- względnie trwała właściwość człowieka, odnosząca się do fakcji oraz poczucia kompetencji zarówno podczas osią- źródła przyczynowości jego działania. Współcześni bada- gania wyznaczonych celów, jak również w procesie dąże- cze procesu motywacyjnego m.in. Dweck, Elliot i Harac- nia do ich realizacji [Boyd, Yin 1996; Duda, Whitehead kiewicz [por. Tokarz, Kaleńska 2011] uważają, że orienta- 1998]. Jednostka sama, poprzez wytrwałość i wysiłek, cja motywacyjna to wymiar wiedzy podmiotu, powiązany jaki wkłada w proces treningowy, wpływa na efekty swo- na różne sposoby z jego koncepcjami zdolności i atry- jej pracy i na zbliżanie się do wyznaczonych przez siebie bucji efektywności własnego działania [op. cit.]. Tym celów. Motywacja zadaniowa koreluje dodatnio z zado- samym przyjmują, że ukryta (implicit) wiedza sprawcy, woleniem z wykonywanych ćwiczeń, a ujemnie z pozio- a nie tylko dyspozycje istotnie wpływają na motywację. mem odczuwanego napięcia i lęku [Boyd, Weinmann, Jagacinski i Nicholls [1984,1987] zaobserwowali, że Yin 2002]. wraz z wiekiem zmienia się spostrzeganie źródeł własnej Inne zależności występują w przypadku motywa- kompetencji. Dzieci spostrzegają wysiłek i zdolności jako cji osobistej, ukierunkowanej na ego. Istotą aktywności zjawiska komplementarne, ale z wiekiem oba zjawiska za- fi zycznej osób charakteryzujących się tą orientacją jest

66 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Związki między typem motywacji, niezadowoleniem z własnego ciała a nastrojem u kobiet w trakcie aktywności fi zycznej współzawodnictwo a nie aktywność sama w sobie, na- stej, charakteryzują się wyższym poziomem postrzegania tomiast za sukces, zdaniem sprawców, odpowiadają wro- skuteczności własnego działania niż osoby niezależne od dzone zdolności, a nie jak w przypadku orientacji zada- poziomu orientacji na ja. niowej – praca i zaangażowanie [Duda, Nicholls 1992; Do istotnego wniosku doszedł Gaines [2012], który Boyd Weinmann, Yin 2002]. Jako że dla tego typu mo- uważa, że w przypadku aktywności ruchowej u mężczyzn tywacji charakterystyczne jest uzyskiwanie informacji dominuje motywacja ego, niezależnie czy trenują sport o własnej kompetencji na podstawie porównań z inny- wyczynowo czy zajmują się nim dla zdrowia, u kobiet mi osobami, bezpośrednio przed wykonaniem zadania natomiast zaobserwowano ogólnie wyższy poziom mo- jednostka doznawać może uczucia nerwowości czy nie- tywacji zadaniowej bez względu na formę aktywności fi - pokoju z obawy o skutki tego porównania. W momen- zycznej. cie gdy umiejętności osoby wykazującej motywację oso- bistą zostaną ocenione nisko, dozna ona uczucia porażki Motywy uczestnictwa kobiety w zaję- i w konsekwencji – negatywnych emocji. Skutkować to ciach fi tness może rezygnacją jednostki z danej aktywności lub obni- żeniem poziomu wysiłku wkładanego w wykonanie da- Szeroko promowany kult pięknego ciała oraz stereoty- nej czynności, zatem ten typ motywacji nie będzie sprzy- powe postrzeganie piękna spowodowały, że osoby atrak- jał procesowi planowania długotrwałego programu ćwi- cyjne fi zycznie uważane są za bardziej inteligentne, sil- czeń [Hall, Kerr 1997]. niejsze, aktywniejsze seksualnie, zdrowsze fi zycznie Z wielu badań (m.in. Roberts, Treasure i Kavussanu i psychicznie, a także bardziej towarzyskie i cieplejsze [1996], a także Bidlle i Mutrie [2002]) wynika, że moty- niż osoby postrzegane jako mniej atrakcyjne [Lipowski, wacja zadaniowa i motywacja osobista to raczej dwa od- Buliński, Makarowski 2008]. Co więcej, jak wskazuje dzielne wymiary niż dychotomiczna zmienna. Oznacza szereg przeprowadzonych badań, osoby odbierane jako to, że oba typy motywacji mogą współwystępować u jed- piękne osiągają większe sukcesy w życiu osobistym [Die- nej osoby w różnym nasileniu w odniesieniu do jednego ner, Wolsic, Fujita 1995, za: Lipowski, Buliński, Maka- zadania. Możliwe są następujące kombinacje: wysoki po- rowski 2008]. ziom orientacji osobistej i wysoki poziom orientacji zada- Z badań przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii niowej, niski poziom obu typów motywacji, wysoki po- na grupie 2000 kobiet uczęszczających na zajęcia aero- ziom orientacji zadaniowej przy niskim poziomie orien- biku [Schlackmans 1986] wyróżniono 6 typów kobiet: tacji na ja oraz wysoki poziom orientacji ego przy niskim (1) „wysportowane towarzyskie” (sporty socializers), któ- poziomie orientacji zadaniowej [Swain, Harwood 1996]. re były zainteresowane własnymi postępami oraz spo- Przedstawione kombinacje tworzą tzw. profi le motywa- łecznymi aspektami uczestnictwa w zajęciach, chętnie cyjne (goal profi les), które odzwierciedlają poziom obu też uprawiały inne sporty; (2) „odchudzające się” (weight typów motywacyjnych u danej osoby. conscious), czyli skoncentrowane na utracie wagi i raczej Z badań [Treasure, Roberts 1994; Treasure, Duda, nieskłonne do uprawiania innych sportów (3) „lubiące Hall, Roberts, Ames, Maehr 2001] wynika, że najwytr- ćwiczyć” (keen exercisers), zainteresowane głównie wła- walsze w uczestniczeniu w zajęciach sportowych okazały snymi postępami; (4) „nowoczesne matki” (modern mo- się osoby charakteryzujące się wysokim nasileniem oby- thers), posiadające dzieci, skupione w aktywności fi zycz- dwu tendencji motywacyjnych, gdyż pełnią one wzglę- nej na własnych osiągnięciach; (5) „towarzyskie” (social dem siebie funkcję kompensującą. Gdy jednostka nieko- contact), zwykle kobiety mieszkające samotnie, szukające rzystnie wypadnie w porównaniach z innymi, a więc gdy okazji do nawiązania nowych znajomości; (6) „znudzo- funkcja orientacji na ego zostanie zablokowana, ukierun- ne” (get out of the house), to kobiety najmłodsze, których kowanie jednostki na wykonanie zadania sprawiać bę- uczestnictwo w zajęciach fi zycznych jest okazją, by wyjść dzie, że nie zrezygnuje ona z podjętego działania. Cha- z domu, które nie oczekują korzyści fi zycznych z upra- rakterystyczne dla motywacji ego (osobistej) jest wy- wianych ćwiczeń ani nie szukają nowych znajomości. cofywanie się z podjętej działalności w momencie, gdy Kobiety częściej niż mężczyźni angażują się w rekre- na skutek normatywnych porównań jednostka dostanie acyjną aktywność niż we współzawodnictwo sportowe zwrotną informację o swoich niskich kompetencjach. charakterystyczne dla mężczyzn, a wiąże się to z moty- Angażowanie się w daną aktywność tylko wówczas bę- wami, jakimi kobiety się kierują. Głównym motywem dzie miało sens, gdy szanse na odniesienie sukcesu, ja- uczestnictwa kobiet w zajęciach typu fi tness jest zmniej- kim w tym przypadku jest podniesienie lub utrzymanie szenie masy ciała, poprawa sylwetki i likwidacja stresu. na odpowiednio wysokim poziomie samooceny, będą re- Aktywność fi zyczna u kobiet jest narzędziem do osiągnię- alne do osiągnięcia cia pewnego celu, a nie przyjemnością samą w sobie [Li- Z innych badań [Cumming, Hall 2004] wynika, że powski, Buliński, Makarowski 2008]. Na tej podstawie osoby charakteryzujące się wysokim poziomem orienta- można stwierdzić, że motywacja do zajęć typu fi tness jest cji na zadanie, niezależnie od poziomu orientacji osobi- bardziej zewnętrzna niż wewnętrzna.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 67 Aleksandra Tokarz, Anna Krupa, Ewelina Osmenda

Nastój i emocje w aktywności ruchowej ny uczuciowe wywoływane przez udział w zajęciach ru- typu fi tness chowych: spokój, rewitalizacja, pozytywne zaangażowa- nie i fi zyczne zmęczenie. Badania przeprowadzone za Za rdzeń emocji uważa się gotowość do działania i pod- pomocą skali na uczniach podczas lekcji wychowania fi - suwanie planów [Oatley, Jenkins 2005]. Za proces emo- zycznego dowiodły, że motywacja zadaniowa pozytyw- cjonalny uważa się odpowiedź mechanizmów regulacji nie koreluje z pozytywnymi emocjami i mniejszym po- na sygnały mające znaczenie dla osiągnięcia równowa- ziomem odczuwanego zmęczenia po zakończonych za- gi biologicznej lub psychicznej podmiotu. Według tego jęciach. Motywacja zadaniowa nie wykazała korelacji założenia, za emocje pozytywne będzie się uważało te, z afektem odczuwanym po zajęciach. które przywracają równowagę organizmu, a za negatyw- ne takie, które zaburzają zjawisko homeostazy w ustroju Obraz siebie i obraz swojego ciała ludzkim [Gracz, Sankowski 2000]. Emocjom towarzyszą a samoocena reakcje fi zjologiczne takie jak reakcje skórno-galwanicz- ne, zmiany w napięciach mięśniowych, zmiany w krąże- Znaczenie samooceny własnego ciała odgrywa bardzo niu i składzie krwi, wydzielanie śliny, a także ruchy wyra- ważną rolę w funkcjonowaniu fi zycznym i psychicznym zowe (mimiczne, pantomimiczne) oraz specyfi czna arty- człowieka, a w szczególności kobiet, które zwykle identy- kulacja głosu [op. cit.]. fi kowane są ze swoim ciałem w sposób bardziej material- Nastrój to z kolei stan, na który składają się różne ny niż mężczyźni, przez co mogą być w tej kwestii bar- emocje. Można powiedzieć, że emocje budują nastrój. dziej wrażliwe. Można zatem stwierdzić, że ciało ludzkie Goryńska [2005] defi niuje nastrój jako „doświadczenie wpływa na dobrostan psychiczny podmiotu [Wilczyń- afektywne o umiarkowanym czasie trwania (co najmniej ska, Krawczyński 2008]. kilka minut), niezwiązane z obiektem lub związane z qua- Według Brzezińskiej [1973] obraz siebie jest zbio- si-obiektem, obejmujące trzy wymiary rdzennego afektu: rem wiedzy o własnych cechach, możliwościach i umie- pobudzenie napięciowe, pobudzenie energetyczne i ton jętnościach. Warunkiem jej powstania jest uzyskanie od- hedoniczny” [Kuk, Guszkowska 2008: 94]. Według cy- powiedniego stopnia rozwoju samoświadomości, któ- towanej autorki, nastrój można traktować jako stan, czyli ry kształtuje się na bazie kontaktów interpersonalnych. silnie uwarunkowaną sytuację, oraz jako cechę, rozumia- Jednostka dokonuje oceny obrazu własnego ciała na tle ną jako dyspozycję do reagowania określonym nastro- wzorców panujących w społeczeństwie, w którym żyje jem. Nastrojom nie towarzyszą ruchy mimiczne charak- [Wilczyńska, Krawczyński 2008]. Na system samooce- terystyczne dla emocji. Funkcją nastroju jest modulacja ny podmiotu wpływają przekonania dwojakiego rodza- i kierowanie czynnościami poznawczymi jednostki. Za ju: jaki jestem i jaki chciałbym być. Kościelak i Maroszek stany optymalne zwykle przyjmuje się niskie pobudze- [1998: 148], opisują samoocenę w kontekście aktywno- nie napięciowe przy wysokim pobudzeniu energetycz- ści sportowej jako „zbiór wiadomości o własnych celach, nym. W niniejszym badaniu wykorzystano przymiotni- umiejętnościach, możliwościach oraz zbiór sądów i opi- kową skalę nastroju UMACL, która mierzy stan i/lub ce- nii, który jednostka odnosi do swojej osoby, cech fi zycz- chę nastroju. nych i uzdolnień”. Obraz siebie ma istotny wpływ na efektywność dzia- Związki motywacji z nastrojem łań człowieka. Poziom samooceny, będącej składową ob- razu siebie, wpływa na poziom motywacji człowieka, na Ntoumanis i Biddle [1999] przeprowadzili metaanali- cele, jakie jednostka sobie stawia, i jak radzi sobie w sytu- zę trzydziestu siedmiu badań nad związkiem typu mo- acjach trudnych [Owczarek 2009]. Najkorzystniejsza dla tywacji z afektem pozytywnym i negatywnym. Okazało człowieka jest samoocena adekwatna do własnych możli- się, że motywacja zadaniowa pozytywnie koreluje w stop- wości oraz stabilna, gdyż z jednej strony chroni jednostkę niu umiarkowanym do wysokiego z afektem pozytyw- przed niepowodzeniami wynikłymi ze stawianych sobie nym, podczas gdy afekt negatywny raczej nie koreluje celów nierównoważnych z możliwościami, z drugiej stro- lub koreluje w niewielkim stopniu z tym typem moty- ny zaś aktywizuje do działania [Kulas 1986]. Niestabil- wacji. Również dla motywacji ego, czyli osobistej, korela- ność samooceny może wynikać z nadwrażliwości jednost- cje dla pozytywnego czy negatywnego afektu okazały się ki na drobne zakłócenia w dążeniu do celu bądź z faktu, niewielkie. Wyniki przytoczonej analizy wskazują zatem, że nie została ona jeszcze w pełni ukształtowana [Koście- że w kontekście sportu czy rekreacji ruchowej raczej mo- lak, Maroszek 1998]. tywacja zadaniowa, a nie motywacja osobista prowadzić Z badań przeprowadzonych przez Ostrowską [2009] będzie do pozytywnych reakcji emocjonalnych. na grupie 120 osób (60 kobiet i 60 mężczyzn) wyni- Gauvin i Rejeski [1993] opracowali narzędzie do po- ka, że kobiety które przejawiały zadowolenie z własne- miaru afektu w kontekście aktywności fi zycznej. Skala go ciała, były bardziej ambitne, sumienne i praktyczne, Exercise-Induced Feeling Inventory uwzględnia cztery sta- a także charakteryzowały się dużą wytrwałością w dąże-

68 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Związki między typem motywacji, niezadowoleniem z własnego ciała a nastrojem u kobiet w trakcie aktywności fi zycznej niu do celu. Niska pewność siebie może być natomiast osób brało udział w zajęciach Indoor Cycling a 27 w za- szczególnym zagrożeniem, ponieważ generuje negatywne jęciach Pilates. myśli i odczucia, a także lęk i frustracje, co w rezultacie Średnia wieku badanych wyniosła 29,73 przy odchy- prowadzić może do powstawania stanów depresyjnych leniu standardowym 8,14. Najmłodsza uczestniczka mia- [Ostrowska 2009]. ła 17 lat, natomiast najstarsza 55 lat. Współczesne kanony piękna i znaczenie tego aspek- tu zwłaszcza w życiu kobiet sprawiło, że wiele z nich jest Tabela 1. Częstotliwość uczestniczenia w zajęciach niezadowolonych z własnego wyglądu [Silberstein, Strie- gel-Moore, Timko, Rodin 1988]. a to może być silnym Częstotliwość Procent badanych kobiet motywatorem zachowania. Jeśli jednostka postrzega wła- Prawie codziennie 6,5% sną osobę jako wyraźnie odbiegającą od przyjętego ide- 4–5 razy w tygodniu 21,5% ału, to występować mogą negatywne stany emocjonalne 2–3 razy w tygodniu 55,1% oraz obniżenie samooceny. Według Gasiula [2002] im ważniejsza dla jednostki jest sfera, której dotyczy rozbież- Kilka razy w tygodniu 2,8% ność, tym silniejsze emocje będzie ona odczuwała. Narzędzia zastosowane w badaniu2 Badania własne Patrz tabela 2. Pytania badawcze Procedura 1. Jaki związek istnieje między typem motywacji a na- Kobiety uczestniczące w badaniach rekrutowano pod- strojem i zadowoleniem z siebie odczuwanym przed czas oczekiwania na zajęcia, poinformowano je, że bada- sesją ćwiczeń fi zycznych? nie jest anonimowe i składa się z dwóch części: przed i po 2. Czy istnieje związek między niezadowoleniem z wła- zajęciach. snego ciała a nastrojem odczuwanym po sesji ćwi- Przed rozpoczęciem zajęć osoby badane otrzymały czeń fi zycznych? narzędzie do badania typu orientacji motywacyjnej (połą- 3. Jaki związek istnieje między niezadowoleniem z wła- czone kwestionariusze GOEM i GOES) oraz test do ba- snego ciała a typem orientacji motywacyjnej, którą dania obrazu własnego ciała BSQ, wydrukowane na jed- charakteryzuje się osoba ćwicząca? nym arkuszu. Po zajęciach stosowano narzędzie służące do 4. Czy istnieją istotne różnice pomiędzy badanymi gru- mierzenia stopnia zadowolenia z siebie po zajęciach oraz pami w zależności od rodzaju stosowanej metody tre- Przymiotnikową Skalę Nastroju (UMACL). ningowej (Pilates, Indoor Cycling)? Wyniki Hipotezy 1. Motywacja zadaniowa (Task) będzie skorelowana ze Zebrany materiał został podzielony na cztery grupy ze wskaźnikami nastroju: pozytywnie z tonem hedo- względu na rodzaj stosowanego treningu oraz na placów- nicznym, pobudzeniem energetycznym i zadowole- kę, w której dana osoba trenuje. Otrzymane grupy to: niem z siebie oraz negatywnie z pobudzeniem napię- grupa A1 – Indoor Cycling w klubie 1, grupa A2 – Pi- ciowym. lates w klubie 1, Grupa B1 – Indoor Cycling w klubie 2 2. Motywacja osobista (Ego) będzie skorelowana ze i grupa B2 – Pilates w klubie 2. wskaźnikami nastroju: pozytywnie z pobudzeniem W celu zbadania rozkładu zmiennych zastosowa- napięciowym, negatywnie z tonem hedonicznym, po- no test Shapiro-Wilka. Z obliczeń wynikło, że rozkład budzeniem energetycznym i zadowoleniem z siebie. zmiennych nie jest normalny. Dlatego też stosowano 3. Niezadowolenie z własnego ciała będzie skorelowane test nieparametryczny U Mann-Whitneya i korelacje pozytywnie z motywacją osobistą i pobudzeniem na- rang Spearmana. Wszystkie obliczenia zostały wykonane pięciowym, a negatywnie z tonem hedonistycznym. w programie SPSS wersja 17. Jak wynika z zestawienia przedstawionego w tabeli 3, Metoda średnia wartość dla zmiennej motywacja zadaniowa jest prawie o jedną trzecią wyższa niż wartość uzyskana dla Osoby badane zmiennej motywacja osobista. Stosunkowo niskie odchy- W badaniach uczestniczyło 107 kobiet uprawiających za- lenie standardowe (sd = 6,34) przy dużej liczebności ba- jęcia fi tness typu Pilates oraz Indoor Cycling. 52 z nich uczęszczało na zajęcia do klubu fi tness nr 1 w Krakowie, 2 Trzy pierwsze metody zostały poddane wstępnej adaptacji z czego 26 osób brało udział w zajęciach Indoor Cycling w badaniach do nieopublikowanej pracy magisterskiej Zając i 26 w zajęciach Pilates. Pozostałe 55 osób uczęszczało na [2008] napisanej pod kierunkiem A. Tokarz, Instytut Psycho- zajęcia do klubu nr 2 również w Krakowie, z czego 28 logii, Uniwersytet Jagielloński.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 69 Aleksandra Tokarz, Anna Krupa, Ewelina Osmenda

Tabela 2. Narzędzia zastosowane w badaniu

Przykładowe Wskaźniki Nazwa, autor, autorzy Format Zmienne stwierdzenia psychometryczne Th e Goal Orientations 10 stwierdzeń 18. Osiągam cel zwią- 1. motywacja zadanio- α Cronbacha 0,78 In Exercise Measure od 1: Wcale mnie nie zany z ćwiczeniami, wa 2. motywacja osobi- dla skali m. zadanio- (GOIEM) opisuje który sobie postawi- sta (ego) w kontekście wej, 0,88 dla skali m. [Petherick, Markland do 5: Doskonale mnie łam. aktywności fi zycznej osobistej [Petherick, 2005] opisuje bez współzawodnictwa Markland 2008] Goal Orientation In Jak wyżej 3. Nowe umiejętności, Jak wyżej α Cronbacha – 0,79 Exercise Scale (GOES) które zdobywam, spra- dla skali m. z. i 0,90 [Kilpatrick, Bar- wiają mi przyjemność. dla skali m. osobistej tholomew, Riemer, [Kilpatrick i in. 2003] Todd 2003] BSQ – Body Shape 2 skale po 8 stwierdzeń 1. Martwiłaś się, że 1. kształt ciała α Cronbacha 0,93 dla Questionnaire – Skala 6-stopniowa twoje ciało nie jest 2. sytuacje społeczne całej skali, 0,87 i 0,92 [Cooper, Taylor, Coo- od 1: Nigdy wystarczająco jędrne. dla skali 1 i 2 [Evans, per, Fairburn 1987] do 6: Zawsze 3. Unikałaś noszenia Dolan 1993] ubrań podkreślających fi gurę. UMACL G. Matthews, 29 przymiotników 3. energiczna 1. pobudzenie napię- A.G. Chamberlain, Skala 4-stopniowa: od 4. zrelaksowana ciowe (tj. lękotwórcze), D.M. Jones, 1990 „zdecydowanie nie” do 5. bezczynna 2. pobudzenie ener- (adaptacja polska: „zdecydowanie tak” getyczne Goryńska, 2005). 3. ton hedoniczny Badania satysfakcji Ocena na skali od 1 do Od 1: wcale niezado- Zadowolenie z siebie po wykonanych 10 stopnia satysfakcji wolona ćwiczeniach z siebie po zajęciach do 10: maksymalnie zadowolona

Tabela 3. Zestawienie wyników statystycznych poszczególnych zmiennych dla całej grupy badanej (107 osób)

Uzyskane Uzyskane Odchylenie Możliwe Możliwe Zmienna Średnia minimum maksimum standard. minimum maksimum Motywacja zadaniowa 36,28 15 49 6,34 10 50 Motywacja osobista 22,69 12 44 6,81 10 50 Ton hedoniczny 23,85 20 28 1,73 11 44 Pobudzenie energetyczne 28,27 23 34 2,33 9 36 Pobudzenie napięciowe. 13,06 9 27 3,45 9 36 BSQ ciało 22,99 8 44 9,12 8 48 BSQ sytuacje społeczne 19,28 8 42 8,07 8 48 Zadowolenie z siebie 8,67 6 10 1,05 1 10

70 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Związki między typem motywacji, niezadowoleniem z własnego ciała a nastrojem u kobiet w trakcie aktywności fi zycznej

Tabela 4. Zestawienie wartości poszczególnych zmiennych z uwzględnieniem zróżnicowania na dwie placówki sportowe (pogrubieniem zaznaczono różnice istotne statystycznie). *p < 0,05, **p < 0,01.

PLACÓWKA Test statystyczny Fit By Step Platinum U Mann-Whitney Odch. Śred. Odch. Śred. Zmienna Średnia Średnia ZP stand. rang stand. rang Motywacja zadaniowa 36,45 6,58 55,27 36 6,24 52,8 0,412 0,68 Motywacja osobista 22,76 7,3 54,24 22,39 6,37 53,77 0,078 0,938 Ton Hedoniczny 24,2* 1,88* 60,06* 23,52* 1,56* 48,27* –2 0,045 Pobudzenie energetyczne 28,1 2,33 51,79 28,39 2,37 56,09 0,723 0,47 Pobudzenie napięciowe 13,12 3,66 51,1 13,06 3,3 56,75 0,952 0,341 BSQ ciało 21,84 8,34 49,93 24,06 9,83 57,85 1,320 0,187 BSQ sytuacje społeczne 18,65 7,73 51,52 19,72 8,38 56,35 0,806 0,421 NDSZWC 8,80 1,02 58,49 8,56 1,06 49,75 1,516 0,13

Tabela 5. Zestawienie wartości poszczególnych zmiennych z uwzględnieniem zróżnicowania pod względem rodzaju sto- sowanej metody treningowej (pogrubieniem zaznaczono różnice istotne statystycznie), *p < 0.05, **p < 0.01.

Test U Indoor cycling Pilates Mann-Whitney Odch. Śred. Odch. Śred. Zmienna Średnia Średnia ZP stand. rang stand. rang Motywacja osobista 23,52 7,6 56,76 21,57 5,77 51,19 –0,931 0,352 Motywacja zadaniowa 37,94** 6,04** 62,43** 34,39** 6,28** 45,42** 2,84 0,005 Ton hedoniczny 23,96 1,68 55,36 23,73 1,82 52,61 0,467 0,614 Pobudzenie energetyczne 28,8* 2,19* 61,38* 27,67* 2,37* 46,48* –2,505 0,012 Pobudzenie napięciowe 12,61 3,39 49,28 13,59 3,51 58,41 –1,607 0,108 BSQ ciało 22,55 9,34 52,19 23,43 8,94 55,85 0,6111 0,541 BSQ sytuacje społeczne 19,06 8,26 52,71 19,35 7,9 55,31 –0,434 0,664 Zadowolenie 8,33 0,95 57,93 8,51 1,12 50 –1,376 0,169

danej grupy (107 osób) wskazuje, że większość badanych ją istotne różnice między dwoma placówkami, dlatego kobiet wykazuje w tym zakresie spójne deklaracje. w dalszej analizie pomijamy różnicowanie grupy badanej Spośród trzech wymiarów nastroju, najwyższa śred- pod tym względem. nia przypada na pobudzenie energetyczne: 28,27 punktów Wyniki zanalizowano dla wszystkich zmiennych (sd = 2,33). Dla zmiennej ton hedoniczny średnie wyniki w dwóch grupach zróżnicowanych ze względu na rodzaj uzyskane przez uczestniczki badań osiągają wartość prze- stosowanej metody treningowej. ciętną: 23,85 (sd = 1,73), a w skali pobudzenia napięcio- Między dwiema grupami zróżnicowanymi ze wzglę- wego, kobiety uzyskały stosunkowo niski wynik równy du na stosowaną metodę treningową (por. tab. 5) wystę- 13,06 punktów (sd = 3,45). Badane kobiety uzyskały bar- pują istotne różnice dla zmiennych motywacja zadanio- dzo wysoką średnią (8,67 na 10, sd = 1,05) dla zmiennej wa (p = 0,005, Z = 2,84) i pobudzenie energetyczne (p = zadowolenie z siebie (por. Tabela 3). 0,012; Z = –2,501). Kobiety trenujące Indoor Cycling Wyniki kwestionariusza BSQ wskazują na bardzo wykazują się wyższą motywacją zadaniową oraz wyższym dużą różnorodność w ocenie własnego ciała (tab. nr 4). pobudzeniem energetycznym od kobiet uprawiających Uzyskane wyniki (tab. 4) wskazują, że wyłącznie dla Pilates. Dla pozostałych zmiennych nie wykazano różnic zmiennej ton hedoniczny (Z = –2, p = 0,045) występu- na istotnym poziomie (por. tab. 5).

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 71 Aleksandra Tokarz, Anna Krupa, Ewelina Osmenda

Tabela 6. Zestawienie prostych korelacji wszystkich zmiennych dla grupy 107 kobiet (pogrubieniem zaznaczono różnice istotne statystycznie), *p < 0.05, **p < 0.01.

Zmienna Zadow. M. zad. M. osob. BSQ C BSQ Ss T. hed. P. energ. P. nap. Zadowolenie 1,000 0,392** 0,244** 0,038 0,007 0,366** 0,219* –0,352** p = 0,000 p = 0,000 p = 0,006 p = 0,349 p = 0,471 p = 0,000 p = 0,012 p = 0,000 Mot. zadaniowa 0,392** 1,000 0,505** –0,021 0,066 0,211* 0,274** –0,316** p = 0,000 p = – p = 0,000 p = 0,416 p = 0,249 p = 0,015 p = 0,002 p = 0,000 Mot. osobista 0,244** 0,505** 1,000 –0,155 –0,160* 0,055 0,108 –0,078 p = 0,006 p = 0,000 p = – p = 0,055 p = 0,049 p = 0,288 p = 0,133 p = 0,213 BSQ – Ciało 0,038 –0,021 –0,155 1,000 0,841** 0,090 –0,121 0,255** p = 0,349 p = 0,416 p = 0,055 p = – p = 0,000 p = 0,178 p = 0,108 p = 0,004 BSQ – Syt. Społ. 0,007 0,066 –0,160* 0,841** 1,000 –0,020 –0,074 0,097 p = 0,471 p = 0,249 p = 0,049 p = 0,000 p = – p = 0,420 p = 0,225 p = 0,160 Ton hedoniczny 0,366** 0,211* 0,055 0,090 –0,020 1,000 0,077 0,087 p = 0,000 p = 0,015 p = 0,288 p = 0,178 p = 0,420 p = – p = 0,216 p = 0,187 Pob. energetyczne 0,219* 0,274** 0,108 –0,121 –0,074 0,077 1,000 –0,371** p = 0,012 p = 0,002 p = 0,133 p = 0,108 p = 0,225 p = 0,216 p = – p = 0,000 Pob. napięciowe –0,352** 0,316** –0,078 0,255** 0,097 0,087 –0,371** 1,000 p = 0,000 p = 0,000 p = 0,213 p = 0,004 p = 0,160 p = 0,187 p = 0,000 p = –

Analiza korelacji słabo z pobudzeniem energetycznym na poziomie 0,219; p = 0,12. Ujemna i przeciętna korelacja zachodzi nato- Tabela 6 miast pomiędzy zadowoleniem z siebie a pobudzeniem na- Motywacja zadaniowa pozytywnie, choć słabo ko- pięciowym (–0,0352; p = 0,000) (por. tabela 6). Pobudze- reluje z: tonem hedonicznym 0,211; p = 0,015, z pobu- nie energetyczne okazało się negatywnie skorelowane z po- dzeniem energetycznym 0,274; p = 0,002, z zadowoleniem budzeniem napięciowym (0,371; p = 0,000, por. tabela 6). z siebie na średnim poziomie 0,392; p = 0,000. Z kolei ne- Ton hedoniczny nie korelował z żadnym wskaźnikiem na- gatywna korelacja na umiarkowanym poziomie –0,316; stroju na poziomie istotnym statystycznie. p = 0,000 zachodzi pomiędzy motywacją zadaniową a po- budzeniem napięciowym (por. tabela 6). Motywacja osobi- Tabela 7 sta pozytywnie, choć słabo koreluje z zadowoleniem z sie- Motywacja zadaniowa dodatnio i umiarkowanie ko- bie na poziomie 0,244; p = 0,006, co nie jest zgodne z po- reluje z tonem hedonicznym na poziomie 0,362; p = 0,009, stawioną hipotezą. jak również z zadowoleniem z siebie na poziomie 0,416; p Interesującym rezultatem badania jest dodatnia wy- = 0,001, oraz ujemnie z pobudzeniem napięciowym na po- soka korelacja motywacji zadaniowej z motywacją osobi- ziomie –0,310; p = 0,011. Motywacja osobista pozytywnie stą na poziome 0,505, p = 0,000 (por. tabela 4), co może i umiarkowanie koreluje z BSQ ciało (0,367; p = 0,003) świadczyć o ich wzajemnym powiązaniu wbrew założe- natomiast negatywnie z BSQ sytuacje społeczne (–0,392; niom głoszącym ich odrębność, czy też przeciwstawność. p = 0,002). Występuje również wysoka korelacja dodat- Wskaźnik BSQ ciało (tab. 4) pozytywnie, lecz słabo nia między motywacją osobistą a zadaniową na poziomie koreluje z pobudzeniem napięciowym 0,255; p = 0,004, oraz 0,609, p = 0,000 (por. tabela 7). pozytywnie i bardzo mocno z BSQ skoncentrowanym na sy- Wskaźnik BSQ ciało koreluje ujemnie z motywacją tuacjach społecznych, w których dana osoba może się zna- osobistą na średnim poziomie 0,367; p = 0,003, nato- leźć (BSQ syt. społ.), a poziom tej korelacji wynosi 0,841; miast dodatnio i bardzo mocno z BSQ sytuacje społeczne p = 0,000 (por. tabela 6). Ale BSQ sytuacje społeczne nie ko- (0,845; p = 0,000), co wynika z wzajemnych powiązań reluje z pobudzeniem napięciowym na istotnym poziomie. obu składowych BSQ. Wskaźnik BSQ sytuacje społeczne Zadowolenie z siebie pozytywnie koreluje z: motywa- również koreluje ujemnie z motywacją osobistą na umiar- cją osobistą na przeciętnym poziomie 0,392 ; p = 0,000, kowanym poziomie 0,392; p = 0,002 (por. tabela 5). motywacją zadaniową na poziomie 0,244; p = 0,006, to- Zadowolenie z własnego ciała koreluje dodatnio nem hedonicznym na poziomie 0,366; p = 0,000, oraz z tonem hedonicznym (0,362; p = 0,004) oraz pobudzeniem

72 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Związki między typem motywacji, niezadowoleniem z własnego ciała a nastrojem u kobiet w trakcie aktywności fi zycznej

Tabela 7. Zestawienie korelacji wszystkich zmiennych dla grupy 54 kobiet trenujących Indoor Cycling (pogrubieniem za- znaczono różnice istotne statystycznie), *p < 0.05, **p < 0.01.

Zmienna Zadow. Mot. zad. Mot. os. BSQ – Co BSQ – Ss Ton hed. P. energ. P. nap. Zadowolenie 1,000 0,416** 0,193 0,080 0,001 0,362** 0,319** –0,285* p = – p = 001 p = 0,081 p = 0,282 p = 0,497 p = 0,004 p = 0,009 p = 0,018 Mot. zadaniowa 0,416** 1,000 0,609** –0,109 –0,132 0,259* –0,008 –0,310* p = 0,001 p = – p = 0,000 p = 0,217 p = 0,171 p = 0,029 p = 0,478 p = 0,011 Mot. osobista 0,193 0,609** 1,000 0,367** –0,392** 0,102 –0,012 –0,027 p = 0,081 p = 0,000 p = – p = 0,003 p = 0,002 p = 0,232 p = 0,466 p = 0,424 BSQ – Ciało 0,080 –0,109 –0,367** 1,000 0,845** 0,098 –0,189 0,222 p = 0,282 p = 0,217 p = 0,003 p = – p = 0,000 p = 0,240 p = 0,085 p = 0,053 BSQ – Syt. Społ. 0,001 –0,132 –0,392** 0,845** 1,000 –0,007 –0,194 0,149 p = 0,497 p = 0,171 p = 0,002 p = 0,000 p = – p = 0,481 p = 0,079 p = 0,141 Ton hedoniczny 0,362** 0,259* 0,102 0,098 –0,007 1,000 0,141 0,000 p = 0,004 p = 0,029 p = 0,232 p = 0,240 p = 0,481 p = – p = 0,155 p = 0,499 Pob. energetyczne 0,319** –0,008 –0,012 –0,189 –0,194 0,141 1,000 –0,519** p = 0,009 p = 0,478 p = 0,466 p = 0,085 p = 0,079 p = 0,155 p = – p = 0,000 Pob. napięciowe –0,285* –0,310* –0,027 0,222 0,149 0,000 –0,519** 1,000 p = 0,018 p = 0,011 p = 0,424 p = 0,053 p = 0,141 p = 0,499 p = 0,000 p = –

Tabela 8. Zestawienie korelacji wszystkich zmiennych dla grupy 53 kobiet uprawiających Pilates (pogrubieniem zazna- czono różnice istotne statystycznie), *p < 0.05, **p < 0.01.

Zado- BSQ BSQ Ton P. P. napię- Zmienna M. Task M. Ego wolenie ciało syt. społ Hed. energ. ciowe Zadowolenie 1,000 0,343** 0,281* 0,005 0,013 0,353** 0,092 –0,397** p = – p = 0,006 p = 0,021 p = 0,485 p = 0,464 p = 0,005 p = 0,257 p = 0,002 Mot. zadaniowa 0,343** 1,000 0,394** 0,102 0,285* 0,159 0,457** –0,274* p = 0,006 p = – p = 0,002 p = 0,234 p = 0,019 p = 0,128 p = 0,000 p = 0,024 Mot. osobista 0,281* 0,394** 1,000 0,086 0,078 –0,003 0,221 –0,106 p = 0,021 p = 0,002 p = – p = 0,271 p = 0,288 p = 0,492 p = 0,056 p = 0,225 BSQ ciało 0,005 0,102 0,086 1,000 0,837** 0,091 –0,079 0,293* p = 0,485 p = 0,234 p = 0,271 p = – p = 0,000 p = 0,258 p = 0,287 p = 0,017 BSQ syt. społ. 0,013 0,285* 0,078 0,837** 1,000 –0,036 0,026 0,043 p = 0,464 p = 0,019 p = 0,288 p = 0,000 p = – p = 0,398 p = 0,428 p = 0,381 Ton hedoniczny 0,353** 0,159 –0,003 0,091 –0,036 1,000 –0,016 0,185 p = 0,005 p = 0,128 p = 0,492 p = 0,258 p = 0,398 p = – p = 0,455 p = 0,092 Pobudzenie 0,092 0,457** 0,221 –0,079 0,026 –0,016 1,000 –0,189 energetyczne p = 0,257 p = 0,000 p = 0,056 p = 0,287 p = 0,428 p = 0,455 p = – p = 0,088 Pobudzenie –0,397** –0,274* –0,106 0,293* 0,043 0,185 –0,189 1,000 napięciowe p = 0,002 p = 0,024 p = 0,225 p = 0,017 p = 0,381 p = 0,092 p = 0,088 p = –

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 73 Aleksandra Tokarz, Anna Krupa, Ewelina Osmenda energetycznym (0,319; p = 0,009), natomiast ujemnie z po- Nie potwierdziła się hipoteza druga dotycząca związ- budzeniem napięciowym (–0,285, p = 0,004, por. tabela 7). ków motywacji osobistej z poszczególnymi wskaźnikami Umiarkowana korelacja ujemna zachodzi również nastroju, nawet kierunki poszczególnych korelacji oka- pomiędzy pobudzeniem energetycznym a pobudzeniem na- zały się odwrotne od przewidywanych, co można tłuma- pięciowym (–0,519; p = 0,000). czyć tym, że spośród wszystkich badanych kobiet niewie- le charakteryzowało się wysokim poziomem motywacji Tabela 8 osobistej. Te z nich natomiast, które podczas zajęć spor- Motywacja zadaniowa koreluje dodatnio i przecięt- towych skłonne były do porównywania siebie z innymi nie z pobudzeniem energetycznym (0,457; p = 0,000) oraz uczestniczkami zajęć, wypadały w tych porównaniach z zadowoleniem (0,343; p = 0,006), natomiast ujemnie korzystnie, stąd pozytywna korelacja między motywacją z pobudzeniem napięciowym (–0,274; p = 0,024, por. ta- osobistą a zadowoleniem z siebie. bela 8), co jest zgodne z hipotezami. Pomiędzy motywacją Współczynnik BSQ ciało dodatnio korelował z po- osobistą a zadowoleniem z siebie zachodzi słaba korelacja budzeniem napięciowym co jest częściowo zgodne z hi- dodatnia na poziomie 0,281; p = 0,021. potezą 3, ale ponieważ współczynnik BSQ sytuacje spo- Wskaźnik BSQ ciało pozytywnie, lecz słabo koreluje łeczne nie korelował z pobudzeniem napięciowym na z pobudzeniem napięciowym (0,293; p = 0,017), natomiast poziomie istotnym statystycznie, hipotezy tej nie moż- bardzo mocno i dodatnio ze wskaźnikiem BSQ sytuacje na w całości uznać za potwierdzoną. Dwie składowe te- społeczne (0,837; p = 0,000). Dodatnia, lecz słaba kore- stu BSQ (BSQ ciało i BSQ sytuacje społeczne) korelują ze lacja zachodzi również pomiędzy BSQ sytuacje społeczne sobą na bardzo wysokim poziomie (0,841; p = 0,000). a motywacją zadaniową (0,285; p = 0,019, por. tabela 6). Pomiędzy współczynnikiem niezadowolenie z własnego Zadowolenie z siebie pozytywnie i umiarkowanie ko- ciała a innym zmiennymi istotne korelacje nie wystąpiły. reluje z tonem hedonicznym (0,353, p = 0,005) z motywa- Uzyskane wyniki są też prawdopodobnie skutkiem cją zadaniową (0,343; p = 0,006) oraz z motywacją oso- wykorzystania w badaniu kwestionariusza, który pomi- bistą (0,281; p = 0,021, por. tabela 6). Ujemna korelacja ja wszystkie charakterystyki ciała specyfi czne dla sportu zachodzi natomiast między zadowoleniem z siebie a pobu- i aktywności fi zycznej, a mierzy wyłącznie percepcję wy- dzeniem napięciowym (0,397; p = 0,002).Wskaźniki na- glądu własnego ciała. Ta zmienna bowiem wydawała się stroju nie korelowały ze sobą na poziomie istotnym sta- nam ważniejsza w przypadku badania kobiet niż właści- tystycznie (por. tabela 8). wości wydolnościowe ciała. Analizując wyniki uzyskane w tym kwestionariuszu, Dyskusja można zauważyć duże zróżnicowanie w udzielanych od- powiedziach. Przy wynikach testu UMACL nie widać już W przeprowadzonym badaniu potwierdziła się większość tej różnorodności, a wręcz można powiedzieć, że więk- hipotez szczegółowych dotyczących związków motywacji szość ankietowanych charakteryzuje się pozytywnym lub zadaniowej z poszczególnymi zmiennymi. bardzo pozytywnym nastrojem. Stąd nasuwa się wnio- Hipoteza I potwierdziła się, przewidywano, że moty- sek, że chociaż głównym celem ćwiczących kobiet jest wacja zadaniowa (Task) będzie skorelowana ze wskaźni- schudnięcie i wymodelowanie sylwetki, to jednak korzy- kami nastroju – pozytywnie: z tonem hedonicznym, po- ści osiągane dzięki ćwiczeniom w zakresie innych aspek- budzeniem energetycznym i zadowoleniem z siebie, oraz tów ciała oraz w zakresie samopoczucia psychofi zycznego negatywnie z pobudzeniem napięciowym. są silniejsze od negatywnych efektów, jakie może powo- Osoby charakteryzujące się motywacją zadaniową dować niezadowolenie z wyglądu. Kobiety uczestniczące są w swojej aktywności fi zycznej skoncentrowane na po- w rekreacyjnej aktywności fi zycznej są zatem z siebie za- prawie własnych umiejętności, czerpią satysfakcję z każ- dowolone i w dobrym nastroju, nawet gdy negatywnie dych zajęć, dzięki którym mogą te umiejętności rozwijać oceniają swoje ciało. i przybliżać się do postawionego sobie celu. Ten typ mo- W niniejszym badaniu pominięto również indeks tywacji zatem jest powiązany z odczuciem satysfakcji i za- masy ciała BMI (ang. Body Mass Index), będący wskaź- dowoleniem nie tylko podczas osiągania wyznaczonych nikiem rzeczywistej nadwagi, stąd też niemożliwe było sobie celów, ale również podczas pracy nad nimi, co skut- prześledzenie różnic w nastroju i w ocenie własnego ciała kuje niższym poziomem odczuwanego napięcia i niepo- u kobiet z nadwagą i u kobiet o normalnej wadze ciała. koju. Może to także wskazywać na ogólny optymizm i za- Niezadowolenie z własnego ciała będzie skorelowane po- dowolenie z życia osób badanych, zwłaszcza że średnie zytywnie z motywacją osobistą i pobudzeniem napięcio- wyniki w „pozytywnych” zmiennych nastrojowych były wym, a negatywnie – z tonem hedonistycznym. zdecydowanie wyższe niż średni wynik dla zmiennej po- Motywacja zadaniowa okazała się pozytywnie skore- budzenie napięciowe. Kobiety, które właśnie zakończyły lowana z motywacją osobistą. Wynik ten jest niezgod- zajęcia sportowe, są więc raczej zadowolone i są w pozy- ny z postulowanym przez badaczy modelem obu typów tywnym nastroju. motywacji jako niezależnych od siebie wymiarów [Chi,

74 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Związki między typem motywacji, niezadowoleniem z własnego ciała a nastrojem u kobiet w trakcie aktywności fi zycznej

Duda 1995; Duda, Whitehead 1998; Roberts, Treasure, Podsumowując, można stwierdzić, że przedstawione Kavussanu 1996, Cumming, Hall 2004, Petherick, Mar- badanie dostarcza informacji na temat motywacji i nastroju kland 2008]. Model ten zakłada, że oba wymiary mo- kobiet uczestniczących w zajęciach typu fi tness oraz wska- tywacyjne nie są ze sobą skorelowane. Otrzymano wy- zuje ciekawe kierunki dalszych badań w tej dziedzinie. nik wskazujący na zależność zupełnie inną, co może być związane ze specyfi ką badanej aktywności, może tak- że wskazywać na specyfi czne (i warte dalszego badania) Bibliografi a aspekty polimotywacyjności ludzkiego zachowania. Interesujący okazał się wynik porównania dwóch Backhouse S.H., Ekkekakis P., Biddle S.J.H., Fosket. A., Wil- grup zróżnicowanych ze względu na stosowaną metodę liams. C. [2007] Exercise makes people feel better but treningową. Osoby trenujące Indoor Cycling charaktery- people are inactive: Paradox or artifact. Journal of Sport & zują się średnio wyższym poziomem motywacji zadanio- Exercise Psychology, 29, 498–517. wej, jak również średnio wyższym pobudzeniem energe- Biddle S.J.H., Mutrie N. [2002] Psychology of Physical Activity: tycznym od osób uprawiających Pilates. Wynikać to może Determinants, Well-Being and Interventions, London and New York: Routledge. ze specyfi ki poszczególnych dyscyplin. Indoor Cycling jest Boyd M.P., Weinmann C., Yin Z. [2002] Th e relationship of jedną z najbardziej dynamicznych form fi tness, wymaga physical self-perceptions and goal orientations to intrin- dużego zaangażowania i wewnętrznej motywacji. Inten- sic motivation for exercise. Journal of Sport Behaviour, 25, sywność tych zajęć niejako nie daje możliwości porów- 1–19. nywania siebie z innymi, gdyż cała uwaga osoby ćwiczą- Boyd M.P., Yin Z. [1996] Cognitive-aff ective sources of sport cej poświęcona jest wykonywanej czynności. Ponadto in- enjoyment in adolescent sport participants. Adolescence, tensywność aktywności fi zycznej wpływa na pobudzenie 31, 283–295. energetyczne występujące po zakończeniu ćwiczeń. Wiąże Brunstein J.C., Schultheiss O.C., Grässmann R. [1998] Per- się to m.in. z uwalnianiem hormonów – głównie endor- sonal goals and emotional well-being: Th e moderating role of motive dispositions. Journal of Personality and So- fi n, mających duży wpływ na ogólne samopoczucie i stan cial Psychology, 75(2), 494–508. emocjonalny człowieka. Hormony te uwalniane są do Brzezińska A. [1973] Struktura obrazu własnej osoby i jego układu krwionośnego w momencie przejścia organizmu wpływ na zachowanie. Kwartalnik Pedagogiczny, 3, 87–97. z oddychania tlenowego na beztlenowe, czyli w momen- Chi L., Duda J.L. [1995] Multi-group factor confi rmatory fac- cie kiedy powstaje dług tlenowy. Ćwiczenia Pilates wy- tor analysis of the Task and Ego Orientation in Sport Qu- konywane są wyłącznie na poziomie aerobowym, dlate- estionnaire. Research Quarterly for Exercise and Sport, 66, go uwalnianie endorfi n będzie tu zdecydowanie mniejsze. 91–98. Przeprowadzone badanie i jego wyniki wskazują na Cumming J., Hall C. [2004] Th e Relationship Between Goal kilka interesujących zjawisk, które należałoby poddać Orientation and Self-Effi cacy for Exercise. Journal of Ap- plied Social Psychology, 34, 747–763. dalszym badaniom i analizie. Korelacja motywacji za- Deci E.L., Ryan R.M. [1985] Intrinsic motivation and self-de- daniowej i osobistej podważa dotychczasowe założenia termination in human behavior, New York: Plenum. o odrębności lub nawet przeciwstawności tych wymia- Diener E., Wolsic B., Fujita F. [1995] Physical attractiveness rów, a także ich postulowaną przydatność do badania and subjective well-being. Journal of Personality and Social konkretnego typu aktywności fi zycznej, jakim jest udział Psychology, 69, 120–129. kobiet w zorganizowanych zajęciach w klubie fi tness. Na- Duda J.L., Nicholls J.G. [1992] Dimensions of achievement leżałoby również dokładniej zbadać czynniki motywacyj- motivation in schoolwork and sport, Journal of Education- ne, wpływające na udział kobiet w tego typu zajęciach. al Psychology, 84, 1–10. Duda J.L., Whitehead J. [1998] Measurement of goal perspec- Z przeprowadzonego badania wynika, że nastawienie na tives in the physical domain. Advances in sport and exercise polepszenie własnych umiejętności, sprawności fi zycz- psychology measurement, Duda J.L. (red.), Morgantown, nej i wykonania ćwiczeń stanowi czynnik zdecydowanie West Virginia: Fitness Information Technology, 21–48. bardziej istotny niż współzawodnictwo czy wykazanie się Gaines S.A. [2012] Skill-Based vs. Fitness-Based Activity Classes: wyższym poziomem umiejętności (kompetencji). An Examination of Students Motivational Orientations and Warto również wziąć pod uwagę postulowaną przez Perceptions of Motivational Climate, Teksas: Tahperd. Susan Backhouse i współpracowników [2007] koniecz- Galiant A. [1971] Współczesna cywilizacja a zdrowie człowieka, ność pomiaru nastroju w trakcie trwania sesji ćwiczeń Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich. fi zycznych, aby otrzymać obraz rzeczywistego samo- Gasiul H. [2002] Teorie emocji i motywacji. Rozważania psycho- logiczne, Warszawa: Wydawnictwo UKSW. poczucia osób ćwiczących w trakcie wykonywania ćwi- Gauvin L., Rejeski W.J. [1993] Th e Exercise-Induced Feeling czeń fi zycznych. Jest to o tyle istotne, że nastrój może się Inventory: development and initial validation. Journal of znacznie zmieniać już w kilka minut po zakończeniu se- Sport & Exercise Psychology, 15, 403–423. sji ćwiczeń i ma wtedy tendencję do bycia pozytywnym, Goryńska, E. [2005]. Trójwymiarowy model nastroju – bada- niezależnie od intensywności ćwiczeń i afektu odczuwa- nia przymiotnikową skalą nastroju (UMACL). Studia Psy- nego podczas zajęć. chologiczne, 43, 2, 35–46.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 75 Aleksandra Tokarz, Anna Krupa, Ewelina Osmenda

Gracz J., Sankowski T. [2000] Psychologia sportu, Poznań: Wy- Siekańska M. (red.), Kraków: Studia i monografi e AWF, dawnictwo AWF. 54, 196–207. Hall H.K., Kerr A.W. [1997] Motivational antecedents of pre- Petherick C.M., Markland D. [2008] Th e Development of competitive anxiety in youth sport. Th e Sport Psychologist, a Goal Orientation in Exercise Measure (GOEM), Me- 11, 24–42. asurement in Physical Education and Exercise Science, 12, Jagacinski C.M., Nicholls J.G. [1984] Conceptions of abili- 55–71. ty and related aff ects in task involvement and ego invo- Rheinberg F. [2006], Psychologia motywacji, Żychowicz J. (prze- lvement. Journal of Educational Psychology, 76, 909–919. kład), Kraków: WAM. Jagacinski C.M., Nicholls, J.G. [1987]. Competence and af- Roberts G.C., Treasure D.C., Kavussanu M. [1996] Orthogo- fect in task involvement and ego involvement: the impact nality of achievement goals and its relationship to beliefs of social comparison information. Journal of Educational about success and satisfaction in sport. Th e Sport Psycholo- Psychology, 79, 107–114. gist, 10, 398–408. Kilpatrick M.W., Bartholomew J.B., Riemer H.A., Todd J.S. Schlackmans [1986] Women’s fi tness and exercise classes, vol. 1: [2003] Development of the Goal Orientation for Exercise Summary and conclusions, London: Schlackmans. Scale (GOES): Modifi cation of the Task and Ego Orien- Silberstein L.R., Striegel-Moore R.H., Timko C., Rodin J. tation in Sport Questionnaire (TEOSQ). Th e Journal of [1988] Behavioural and psychological implications of Sport Behavior, 26, 121–136. body dissatisfaction: Do men and women diff er?. Sex Ro- Kocowski T. [1987] Geneza i funkcje procesów motywacyj- les, 19, 219–232. nych człowieka. Przegląd Psychologiczny, 1, 81–115. Skaalvik E.M. [1997] Self-enhancing and self-defeating ego Kościelak R., Maroszek K. [1998] Poczucie umiejscowienia orientation: relation with task and avoidance orientation, kon troli i samoocena a wynik sportowy.Osobowość a za- achievement, self-perception and anxiety. Journal of Edu- chowanie celowe sportowców, T. Rychta (red.), Warszawa: cational Psychology, 89, 1, 71–81. COS, 145–56. Skaalvik E., Valas H., Sletta O. [1994]. Task involvement Krupa A. [2011] Związki między typem motywacji, niezadowo- and self-presentation concerns: relations with academic leniem z własnego ciała i nastrojem u kobiet w trakcie ak- achievement, academic self-concepts, and self-esteem. tywności fi zycznej. Nieopublikowana praca magisterska na- Scandinavian Journal of Educational Research, 38, 231– pisana pod kierunkiem A. Tokarz, Kraków: AWF im. B. –243. Czecha. Swain A.B.J., Harwood C.G. [1996] Antecedents of state goals Kuk A., Guszkowska M. [2008] Zmiany nastroju u studentek in age group swimmers: An interactionist perspective. Jo- o zróżnicowanym poziomie aktywności ruchowej. Psycho- urnal of Sports Sciences, 14, 111–124. logiczne konteksty aktywności fi zycznej człowieka, M. Kraw- Tokarz A., Kaleńska-Rodzaj J. [2011] Orientacje motywacyj- czyński (red.), Gdańsk: Ateneum, 93–109. ne jako wyjaśnienie specyfi ki motywu. Pamięć. Osobowość. Kulas H. [1986] Samoocena młodzieży, Warszawa: WSiP. Osoba. Księga jubileuszowa poświęcona Profesor Annie Gał- Lipowski M., Buliński L., Makarowski R. [2008] Aktywność dowej, A. Tokarz (red.), Kraków: Wydawnictwo Uniwer- ruchowa odchudzających się kobiet. Psychologiczne kontek- sytetu Jagiellońskiego, 281–295. sty aktywności fi zycznej człowieka, M. Krawczyński (red.), Treasure D.C., Roberts G.C. [1994] Cognitive and aff ective Gdańsk: Ateneum, 11–126. concomitants of task and ego goal orientations during the Mathews G., Chamberlain A.G., Jones D.M. [2005] UMACL middle school years. Journal of Sport and Exercise Psycho- – Przymiotnikowa Skala Nastroju, adaptacja: E. Goryńska, logy, 16, 15–28. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych. Treasure D.C., Duda J.L., Hall H.K., Roberts G.C., Ames C., Nicholls J. [1984] Achievement motivation: Conceptions of Maehr M.L. [2001] Clarifying misconceptions and misre- ability, subjective experience, task choice, and performan- presentations in achievement goal research in sport: A re- ce. Psychological Review, 91, 328–346. sponse to Harwood, Hardy and Swain. Journal of Sport Ntoumanis N., Biddle S. [1999] A review of motivational cli- and Exercise Psychology, 23, 317–329. mate in physical activity. Journal of Sports Sciences, 17, Wilczyńska D., Krawczyński M. [2008] Samoocena ciała oraz 643–645. wybrane cechy osobowości u kobiet uprawiających i nie- Oatley K., Jenkins J.M. [2005] Zrozumieć emocje, Warszawa: uprawiających sport. Psychologiczne konteksty aktywności PWN. fi zycznej człowieka, M. Krawczyński (red.), Gdańsk: Ate- Ostrowska B. [2009] Obraz siebie i obraz własnego ciała u osób neum, 157–170. uprawiających sportowy taniec towarzyski. Praktyczna psy- Zając E. [2008] Związki między typem motywacji, niezadowole- chologia sportu. Wykorzystanie koncepcji psychologicznych niem z własnego ciała i nastrojem u kobiet w trakcie aktyw- w sporcie, Blecharz J., Siekańska M. (red.), Kraków: Studia ności fi zycznej – nieopublikowana praca magisterska napi- i monografi e AWF, 54, 208–216. sana pod kierunkiem A. Tokarz, Kraków: Instytut Psycho- Owczarek A. [2009] Obraz siebie i samoocena sportowców wy- logii. Uniwersytet Jagielloński. soko kwalifi kowanych. Praktyczna psychologia sportu. Wy- korzystanie koncepcji psychologicznych w sporcie, Blecharz J.,

76 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Wspomnienie Profesor dr hab. Zofi i Żukowskiej (1932–2013) Memory of Prof. Zofi a Żukowska (1932–2013)

Jerzy Nowocień Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

listopada 2013 roku odeszła na zawsze profe- sor dr hab. Zofi a Żukowska. Przez 60 lat pra- 21 cowała na stanowisku nauczyciela akademic- kiego w warszawskiej Akademii Wychowania Fizycznego. Profesor Zofi a Żukowska urodziła się 29 maja 1932 roku w Rzadkiej Woli. Po ukończeniu szkoły podstawo- wej i średniej podjęła studia wyższe w Akademii Wycho- wania Fizycznego w Warszawie. Ukończyła je w 1952 r., uzyskując uprawnienia nauczyciela wychowania fi zyczne- go. W 1954 r. ukończyła studia pedagogiczne na Uni- wersytecie Warszawskim, uzyskując tytuł zawodowy ma- gistra pedagogiki. W 1963 r. uzyskała stopień naukowy doktora nauk humanistycznych na Uniwersytecie War- szawskim, a w 1979 r. – stopień naukowy doktora habili- towanego nauk kultury fi zycznej. 10 lat później otrzyma- ła tytuł profesora nauk kultury fi zycznej (1989). W latach 1952–2002 pracowała nieprzerwanie w Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie, naj- profesor przebywała na licznych uniwersytetach: m.in. pierw w Katedrze, a następnie Zakładzie Pedagogiki, w Ołomuńcu, Pensylvania State Uniwersity, Salzburgu, przechodząc wszystkie szczeble hierarchii w zawodzie na- Erlangen-Nürnberg, w Kiel i Kolonii. uczyciela akademickiego – od asystenta do profesora. Problematyka badawcza Profesor Zofi i Żukowskiej W trakcie działalności akademickiej zajmowała róż- była wielowątkowa. Do najważniejszych zagadnień nale- ne stanowiska, pełniła liczne funkcje, także o charakterze ży zaliczyć pedeutologię. Prowadziła rozległe badania na- społecznym. Kierowała Zakładem Pedagogiki w latach uczycieli wychowania fi zycznego, uwarunkowań ich pra- 1971–2002. W okresie 1990–1996 była dyrektorem In- cy dydaktyczno-wychowawczej, zainteresowań zawodo- stytutu Nauk Humanistycznych. Od 1996 r. do 2002 r. wych, kompetencji i stylu życia. Dotyczyły one kolejno kierowała Katedrą Nauk Humanistycznych. Była dzieka- badań nad osobowością nauczyciela wychowania fi zycz- nem Wydziału Wychowania Fizycznego w latach 1981– nego i trenera, następnie obejmowały badania nad losa- 1984, członkiem Rady Wydziału (od 1970), członkiem mi absolwentów uczelni wychowania fi zycznego, zakoń- Senatu (od 1981), przewodniczyła Radzie ds. Młodzieży czone modelem normatywnym tego absolwenta; w kolej- (1976–89). W latach 1992–2001 pracowała na Wydzia- nych badaniach weryfi kowano empirycznie ten model, le Nauk o Wychowaniu Uniwersytetu Łódzkiego na sta- szukając czynników warunkujących efektywność jego nowisku profesora zwyczajnego. W Szkole Wyższej im. pracy. Prowadziła badania nad efektywnością pracy na- Pawła Włodkowica w Płocku na Wydziale Pedagogicz- uczyciela wychowania fi zycznego, trenera i magistra reha- nym kierowała Katedrą Wychowania Fizycznego i Zdro- bilitacji. Opracowała standardy kompetencji nauczyciela wotnego (2001–2006). Od 2006 r. pracowała na Wy- wychowania fi zycznego i trenera. dziale Wychowania Fizycznego i Sportu w Białej Podla- Profesor Zofi a Żukowska kierowała badaniami nad skiej na stanowisku profesora zwyczajnego. Jako visiting osobotwórczymi i wychowawczymi walorami sportu, nad

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 77 Jerzy Nowocień zespołami sportowymi, klubami sportowymi jako środo- zdrowotnej i edukacji olimpijskiej oraz wartościach wiskiem wychowawczym, nad pedagogicznymi i osobo- zasady fair play w sporcie, w wychowaniu dzieci i mło- wościowymi czynnikami warunkującymi sukces spor- dzieży oraz w życiu społecznym. W tym obszarze pro- towy. W tym obszarze wyodrębniła sport kobiet. W tej wadziła badania ogólnopolskie i międzynarodowe. dziedzinie badań i naukowych publikacji miała pozycję Specjalizacją naukową Profesor Zofi i Żukowskiej pierwszoplanową. Kompleksowo ujmowała tę trudną była przede wszystkim pedagogika kultury fi zycznej. problematykę, była autorką licznych nowatorskich prac Ta subdyscyplina naukowa funkcjonuje na pograniczu poświęconych sferze sportu kobiet. nauk o wychowaniu i nauk o kulturze fi zycznej. Profe- W obrębie pedagogiki humanistycznej upo- sor Zofi a Żukowska, dzięki wykształceniu w zakresie wy- wszechniała wychowawcze wartości sportu. Wykaza- chowania fi zycznego oraz studiom uniwersyteckim w za- ła, że sport, systematyczne jego uprawianie nadaje życiu kresie pedagogiki, skutecznie scalała wszelkie problemy ludzkiemu sens i sprzyja samorealizacji człowieka zagu- wokół pedagogiki kultury fi zycznej, sportu i wychowa- bionego w odhumanizowanej i coraz bardziej materia- nia zdrowotnego. Mając doświadczenie w sporcie wyczy- lizującej się cywilizacji przełomu XX i XXI wieku. We- nowym, praktyce szkolnej pedagogiki oraz w kształceniu ryfi kację tak założonych wartości sportu w kategoriach i doskonaleniu zawodowym nauczycieli wychowania fi - wychowawczych kontynuowała w badaniach nad wy- zycznego i trenerów sportowych zdobyła uznanie nauko- kryciem związków i zależności między kulturą fi zyczną we w kraju i na świecie. a subkulturą młodzieżową. Badania obejmowały środo- Profesor Zofi a Żukowska pozostawiła w dorobku na- wisko młodzieży szkolnej, studenckiej i robotniczej, a po- ukowym blisko 400 prac naukowych, popularnonauko- nadto grupę sportowców wysoko kwalifi kowanych. wych, metodycznych i innych. Najważniejsze obejmują: Badania Profesor Zofi i Żukowskiej obejmowa- 52 monografi e, studia, rozprawy, 115 artykułów i komu- ły szerokie obszary kultury fi zycznej: szkolne wycho- nikatów naukowych, 6 podręczników i skryptów, 4 prace wanie fi zyczne, sport, zarówno ten wyczynowy – wyso- metodyczne, 22 popularnonaukowe. ko kwalifi kowany, jak też ten powszechny, określany dziś Profesor Zofi a Żukowska skupiała wokół siebie liczne mianem sportu dla wszystkich, a także rekreację. Profesor grono studentów, doktorantów, początkujących nauczy- Zofi a Żukowska prowadziła szeroką pedagogizację w ob- cieli akademickich. Organizowała ważne forum wymia- rębie wszelkich form aktywności fi zycznej. ny myśli między młodymi adeptami nauki i doświadczo- Ważnym przedmiotem dociekań naukowo-badaw- nymi profesorami. Tworzyła szkołę mistrza. Gromadziła czych Profesor Zofi i Żukowskiej była problematyka wy- wokół problematyki pedagogiki kultury fi zycznej, wy- chowania przez ruch, przez kulturę fi zyczną i do kultury chowania fi zycznego, zdrowotnego, olimpizmu i fair play fi zycznej. młodych uczonych, trenerów i nauczycieli. Wypromo- Poszukiwała najlepszych metod kształcenia kadr wała 36 doktorów nauk wychowania fi zycznego i nauk w kulturze fi zycznej. Prowadziła badania nad optymal- o kulturze fi zycznej. nym modelem kandydata na studia, analizowała systemy Była aktywną członkinią licznych stowarzyszeń i or- studiów stacjonarnych i zaocznych w Polsce i na świecie, ganizacji naukowych: Polskiego Towarzystwa Naukowe- zgłębiała problematykę praktyk pedagogicznych, kształ- go Kultury Fizycznej – w latach 1977–1981 była wice- cenia podyplomowego specjalistów, rozmiary i przyczyny przewodniczącą Zarządu Głównego; Komitetu Nauk niepowodzeń na studiach, wypracowała stosowane meto- Pedagogicznych PAN 1996–99; Polskiego Towarzystwa dy i techniki nauczania. Prowadziła badania nad struk- Pedagogicznego od 1994; przewodnicząca KR Oddzia- turą formalną i nieformalną społeczności akademickiej łu Warszawskiego od 2001; Włocławskiego Towarzystwa i nad efektywnością kształcenia ze szczególnym uwzględ- Naukowego członek założyciel – 1984; Akademickiego nieniem systemów dydaktyczno-wychowawczych funk- Towarzystwa Andragogicznego – członek założyciel – cjonujących na uczelniach wychowania fi zycznego i uni- 1994; Polskiego Stowarzyszenia Nauk Animacji Rekre- wersytetach. acji i Turystki, członek założyciel – 1999; ISCPES – czło- Skonstruowała kodeks deontologiczny trenera, bada- nek rzeczywisty, przedstawiciel Polski – 1984–90; CIFP ła efektywność pracy wychowawczej z młodzieżą uzdol- – członek indywidualny – 1995; EAPEK, członek założy- nioną sportowo. Poszukiwała korelacji między rozwojem ciel – 2001. Członek założyciel Europejskiego Stowarzy- fi zycznym, sprawnością fi zyczną i sprawnością umysło- szenia Fair Play (EFPM) – od 1994, organizator Europej- wą młodzieży – rysując optymalny model rozwoju ucznia skiego Kongresu Fair Play w Warszawie (1996), członek w związku z czynnikami psycho-socjo-pedagogicznymi indywidualny Międzynarodowego Komitetu Fair Play warunkującymi efektywność pracy nauczyciela i trenera, przy UNESCO (IFPC), radna Stołecznej Rady Narodo- ze szczególnym uwzględnieniem jego przygotowania pe- wej (1982–88), przewodnicząca Komisji Minimów Pro- dagogicznego. gramowych uczelni wychowania fi zycznego (1997–99). Zainteresowania badawcze prof. Z. Żukowskiej Profesor Zofi a Żukowska była aktywna w orga- skoncentrowane były też na problematyce edukacji nizacjach, instytucjach i związkach sportowych. Była

78 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Wspomnienie Profesor dr hab. Zofi i Żukowskiej (1932–2013) w Zarządzie Głównym Towarzystwa Wiedzy Powszech- chu olimpijskiego (1974, 1981), Honorowy Wawrzyn nej w latach 1965–1975. Była członkinią Rady Kultu- Olimpijski PKOl (1995), Złota Odznaka Honorowa ry Fizycznej przy GKKFiT. Funkcjonowała jako lektor „Zasłużony Popularyzator Wiedzy – TWP” (1970), Zło- Polskiego Towarzystwa Naukowego Kultury Fizycznej. ta Odznaka „Zasłużony Działacz TKKF” (1970), Zło- Pełniła funkcję sekretarza Zespołu Kultury Fizycznej te Odznaki Honorowe: Polskiego Związku Kajakowe- Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego. Była w Zarządzie go (1980) i Polskiego Związku Lekkiej Atletyki (1979), PKOl, Polskiej Akademii Olimpijskiej, Komisji Kultury Medal 100-lecia Sportu Polskiego, Honorowe Plakietki i Wychowania PKOl. Przewodniczyła Klubowi Fair Play AWF (1977 i 2002), Trofeum UNESCO Fair Play im. P. PKOl. Była członkinią Zespołu Ekspertów ds. Reformy de Coubertina (1995), Medal pamiątkowy w 400-lecie Oświaty przy Premierze RP w latach 1995–96. Członkini UP w Ołomuńcu (1973), Medal 10-lecia Europejskie- Zarządu Polskiego Związku Kajakowego (1976–1986). go Stowarzyszenia Fair Play (2004), Krzyż Komandor- Współzałożycielka Polskiego Stowarzyszenia Sportu Ko- ski Litwy za zasługi w promocji wartości fair play w wy- biet; współorganizatorka wielu konferencji ogólnopol- chowaniu młodzieży (2005), Statuetkę MKOl „Sport skich na temat sportu kobiet, edukacji olimpijskiej i wy- and Promotion of Olympism” (2007), Medal Pierre’a de chowania zdrowotnego. Coubertina Międzynarodowego Komitetu Olimpijskie- Za pracę naukowo-dydaktyczną i działalność spo- go (2009), Dama Orderu Ecce Homo roku 2009, Medal łeczną była wielokrotnie nagradzana i wyróżniana or- Prezydenta RP za 50-letnie pożycie małżeńskie (2004). derami, medalami i odznakami. Otrzymała nagrody re- Odeszła od nas Osoba o dużym autorytecie nauko- sortowe ministra I, II i III stopnia, Złoty Krzyż Zasłu- wym i moralnym. Profesor Żukowska pozostanie w na- gi (1973), Krzyż Kawalerski (1983), Ofi cerski (1992) szej pamięci jako Człowiek szlachetny i godny, potrafi ą- i Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2005), Me- cy troszczyć się o wspólne dobro i godne życie każdego. dal Komisji Edukacji Narodowej (1980), Złota Odznaka Uroczystości pogrzebowe odbyły się 29 listopada Honorowa za Zasługi dla Warszawy (1986, 2002), Złota 2013 r. na Cmentarzu Powązkowskim Wojskowym. Mo- Odznaka Zasłużony Działacz Kultury Fizycznej (1977), giła Profesor Zofi i Żukowskiej znajduje się w Alei Zasłu- Medal i Honorowa Odznaka za zasługi dla polskiego ru- żonych.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 79 SPRAWOZDANIA  REPORTS

Sprawozdanie z IX Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej nt. „Sport w kulturze zdrowia, czasu wolnego i edukacji olimpijskiej” (Warszawa, 21–22 listopada 2013) Report on the 9th National Conference on “Sport in Culture of Health, Leisure and Olympic Education” (Warsaw 21–22 of November 2013)

Marcin Czechowski Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

150. rocznicę urodzin Pierre’a de Couber- ci profesor Zofi i Żukowskiej, niezwykle zasłużonej dzia- tina (1863–1937) odbyła się Ogólnopolska łaczki ruchu olimpijskiego, przewodniczącej Klubu Fair WKonferencja Naukowa nt. „Sport w kultu- Play PKOl. Hołd zmarłej wyrażono symboliczną minu- rze zdrowia, czasu wolnego i edukacji olimpijskiej”. Wy- tą ciszy. darzenie stanowi IX spotkanie naukowe organizowane Dwudniowe obrady zostały uroczyście zainauguro- w cyklu „Społeczno-edukacyjne oblicza współczesnego wane w sali konferencyjnej Centrum Olimpijskiego im. sportu i olimpizmu”. Jana Pawła II przy udziale około 150 osób reprezentują- Organizatorem konferencji była Katedra Teorii Wy- cych wiele środowisk naukowych oraz instytucji i organi- chowania Fizycznego i Pedagogiki Akademii Wychowa- zacji działających w dziedzinie kultury fi zycznej. Uczest- nia Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie przy niczyli m.in. członkowie władz PKOl i AWF w War- współpracy Polskiego Komitetu Olimpijskiego, Polskiej szawie. Ministerstwo Sportu i Turystyki reprezentował Akademii Olimpijskiej, Fundacji „Centrum Edukacji zastępca dyrektora Departamentu Sportu dla Wszystkich Olimpijskiej”, Ministerstwa Sportu i Turystyki oraz Za- Wojciech Kudlik i radca ministra Tadeusz Rożej, a Za- rządu Dzielnicy Warszawa-Bielany. Patronat nad Konfe- rząd Dzielnicy Bielany – zastępca burmistrza dr Piotr rencją sprawowali: prezes PKOl Andrzej Kraśnicki, pre- Rudzki. Drugiego dnia obrady przeniesiono do Akade- zes PAOl prof. dr hab. Józef Lipiec, rektor AWF dr hab. mii Wychowania Fizycznego w Warszawie, poszerzając prof. AWF Andrzej Mastalerz. w ten sposób grono uczestników o kolejnych studentów Pracami Komitetu Organizacyjnego Konferencji kie- i pracowników tej uczelni. rowała doc. dr Elżbieta Olszewska, funkcję sekretarza Wprowadzenia do konferencji dokonał przewodni- pełniła mgr Anna Godlewska, członkami byli: dr Mar- czący Komitetu Naukowego Konferencji, dziekan Wy- cin Czechowski, dr Jolanta Derbich, dr Hanna Nałęcz, działu Wychowania Fizycznego dr hab. prof. AWF Jerzy mgr Justyna Post. Nowocień, który podkreślił, że celem obrad jest groma- Nad merytorycznym przebiegiem obrad czuwał Ko- dzenie wiedzy, niezbędnej do określenia relacji między mitet Naukowy w składzie: dr hab. prof. AWF Jerzy No- sportem – kulturą – zdrowiem – czasem wolnym – olim- wocień – przewodniczący, doc. dr Krzysztof Zuchora – pizmem – edukacją w polskiej rzeczywistości kulturowo- sekretarz, prof. dr hab. Kazimierz Denek, dr hab. prof. -społecznej na początku drugiej dekady XXI wieku. AWF Ewa Kozdroń, doc. dr Kajetan Hądzelek, prof. dr Prezes Polskiego Komitetu Olimpijskiego Andrzej hab. Krzysztof Klukowski, prof. dr hab. Andrzej Ko- Kraśnicki uroczyście otworzył konferencję, wskazując na smol, prof. dr hab. Józef Lipiec, prof. dr hab. Tadeusz doniosłość i aktualny charakter podjętej problematyki Maszczak, prof. dr hab. Dmytro Poliszczuk, prof. dr hab. oraz życzył uczestnikom owocnych obrad. Henryk Sozański, prof. dr hab. Mirosław Ponczek. Główną inspiracją i myślą przewodnią konferencji Niespełna godzinę przed rozpoczęciem konferen- było dzieło barona Pierre’a de Coubertina, twórcy ide- cji jej uczestników dobiegła smutna wiadomość o śmier- owych podstawy neoolimpizmu, wybitnego pedagoga,

80 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Sprawozdanie z IX Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej nt. „Sport w kulturze zdrowia, czasu wolnego i edukacji olimpijskiej” działacza oświatowego i sportowego, inicjatora nowożyt- W konferencji udział wzięli przedstawiciele wielu in- nych igrzysk olimpijskich, autora wielu prac o problema- stytucji naukowych i organizacji społecznych upowszech- tyce wychowawczej i kulturotwórczej roli sportu. Pierre niających wartości kultury czasu wolnego, kultury zdro- de Coubertin, jako reformator francuskiego systemu wy- wotnej i fi zycznej, w tym sportu i olimpizmu. Wśród re- chowania, zabiegał w swych działaniach o przywrócenie prezentowanych szkół wyższych znalazły się: Uniwersytet renesansowej myśli pedagogicznej – refl eksji humani- Jagielloński, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Po- stycznej w wychowaniu. Olimpizm jako stan ducha wy- znaniu, Gnieźnieńska Szkoła Wyższa „Milenium”, Uni- wiódł z dwoistości kultu: kultu wysiłku i kultu harmonii. wersytet Szczeciński, Społeczna Akademia Nauk w Ło- Człowiek – twierdził – to nie tylko ciało i dusza, ale rów- dzi, Uniwersytet Łódzki, Akademia Wychowania Fizycz- nież mięśnie i rozum, charakter i sumienie. Podkreślając nego im. Bronisława Czecha w Krakowie, Wyższa Szkoła jedność physis i psyche sprzeciwiał się sprowadzaniu wy- Turystyki i Języków Obcych w Warszawie, Wyższa Szkoła chowania fi zycznego do kategorii czysto fi zjologicznych, Społeczno-Przyrodnicza im. Wincentego Pola w Lubli- katalogowaniu osiągnięć umysłu ludzkiego i klasyfi kowa- nie, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, nia ich w obce kategorie, opowiadał się za wychowywa- Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lubli- niem w odpowiedzialności za siebie i innych. nie, Uniwersytet Zielonogórski, Uniwersytet Rzeszowski, Podkreślał zgodność wychowania olimpijskiego z na- Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukucz- turą ludzką. Argumentował, że ani skłonność do wysiłku, ki w Katowicach, Uniwersytet Medyczny w Białymsto- ani przyzwyczajenie do eurytmii nie rozwiną się w człowie- ku, Śląskie Techniczne Zakłady Naukowe w Katowicach, ku spontanicznie. Konieczny jest tu intencjonalnie zorga- Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, nizowany proces edukacyjny, w którym przez praktykę – Politechnika Opolska, Akademia Wychowania Fizyczne- trening – kształci się sumienie i charakter człowieka. go Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Coubertin wskazał na ścisłe związki sportu ze zdro- Dwudniowe obrady przyniosły 47 prac oraz stanowi- wiem, sztuką, kulturą i czasem wolnym. Dążył do wpro- ły szerokie forum merytorycznych dyskusji. Problematy- wadzenia elementów wychowania fi zycznego i zdrowot- ka konferencji obejmowała cztery obszary: sport w kul- nego do programów edukacyjnych. Upowszechniał wy- turze zdrowia i czasu wolnego; sport w kulturze, wycho- chowawcze wartości sportu, wskazywał i argumentował waniu obywatelskim i społecznym; szkoła współczesna jego możliwości integracyjne w powstawaniu zbiorowo- szansą wspierania rozwoju wielostronnego dzieci i mło- ści i społeczeństw, nowych wspólnot. Był gorącym zwo- dzieży; edukacja olimpijska w promocji i upowszechnia- lennikiem pokojowego współistnienia narodów i państw. niu sportu dla wszystkich. Wskazywał na potrzeby rozwoju postaw społecznych Uczestnicy konferencji wskazywali, że czas wolny, i obywatelskich. Widział świat globalny. Dziś można zdrowie, kultura, sport i edukacja odnoszą się do osoby wskazać wiele przykładów potwierdzających słuszność ludzkiej, która integruje je przez swoją tożsamość i indy- jego poglądów – Wspólnota Europejska stanowi jed- widualny system wartości. Z tego względu konieczne jest no z najdonioślejszych osiągnięć w zakresie pokojowej w praktyce społecznej przyjmowanie perspektywy pod- współpracy państw i narodów. miotu, w przeciwnym razie powstanie ryzyko utracenia Rok 2013 Komisja Europejska ogłosiła „Europej- tkwiących w tych zjawiskach i procesach wartości. skim Rokiem Obywateli”. To był kolejny motyw i myśl Stwierdzono, że wieloraka aktywność w czasie wol- przewodnia konferencji. Obywatelstwo Unii obchodzi nym jest ważnym czynnikiem rozwoju człowieka. Dzięki 20. rocznicę istnienia. Obywatelstwo Unii Europejskiej niej osiągnie on, rozwinie i utrzyma możliwie jak najdłu- – podkreślił przewodniczący J. Nowocień – nie zastępu- żej wysoki poziom kompetencji motorycznych, intelek- je obywatelstwa krajowego, lecz jest jego uzupełnieniem. tualnych, emocjonalnych i społecznych. Szczególnie po- Obywatelstwo Unii rozszerza zdecydowanie prawa oby- zytywne znaczenie dla zdrowia ma aktywność fi zyczna. watelskie, w tym dostęp do edukacji sportu i opieki zdro- Dlatego należy dążyć do jej zwiększenia poprzez promo- wotnej. cję, zwłaszcza sportu dla wszystkich, we wszystkich śro- Współczesna cywilizacja wymaga upowszechnie- dowiskach, aby dbałość o zdrowie stała się nieodłącznym nia i rozwoju kultury zdrowia. W tym obszarze bardzo elementem prozdrowotnego stylu życia w każdym wieku. przydatny jest sport, uprawiany przez ludzi w różnym Wskazano także, że skuteczność wychowania fi zycz- wieku i w różnym czasie, również w czasie wolnym od nego dzieci i młodzieży zależy od udziału w nim ich ro- pracy lub nauki szkolnej. Dlatego szczególnie wiele inwe- dziców. Największego znaczenia nabiera to w przypad- stuje się w sport dla wszystkich – sport powszechny. Roz- ku szkolnego wychowania fi zycznego najmłodszych. wijanie kultury zdrowia oraz wspieranie rozwoju sportu Niezbędna jest zatem aktywizacja środowiska rodzinne- dla wszystkich wymaga odpowiedniego podejścia i sys- go, której efektem będzie wzrost zrozumienia przez ro- tematycznych działań edukacyjnych, najkorzystniejsze dziców związków między zdrowiem ich dziecka a wycho- w tym zakresie jest bez wątpienia upowszechnianie edu- waniem fi zycznym i aktywnością fi zyczną. Szkoła i inne kacji olimpijskiej oraz edukacji zdrowotnej. instytucje wychowujące powinny nieustannie wychodzić

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 81 Marcin Czechowski naprzeciw wyzwaniom wynikającym ze zmieniających się wszystkich jego płaszczyznach, jest także istotnym wyra- warunków i organizacji życia. Trzeba zatem reformować zem demokracji, dlatego należy chronić go przed zagro- zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne na miarę wyzwań XXI żeniami i dewiacjami społecznymi. Sport służy wycho- wieku. Należy przy tym skrupulatnie przestrzegać stan- waniu tylko wówczas, gdy akceptuje godność zawodnika dardów i zasad społecznych, co wyraża się w dążeniu do i określone pryncypia aksjologiczne, ujmowany w duchu wolności w kształceniu i w wychowywaniu, realizowaniu autentycznego humanizmu jest zawsze wychowaniem ku etycznej odpowiedzialność nauczyciela, poszerzaniu ob- wartościom. Sport wyzwala i wzmacnia liczne funkcje szarów partnerskiej współpracy z animatorami kultury społeczne i obywatelskie, ponieważ ma duży potencjał wspierającymi edukację szkolną. w dziedzinie współdziałania społecznego w ramach spor- W celu podnoszenia jakości edukacji zdrowotnej tu i przez sport, przyczynia się do włączenia społecznego, i sportowej, realizowanych w szkołach oraz innych insty- wzmacniania spójność społeczną i przyczynia się do roz- tucjach, trzeba inwestować w rozwój tych kompetencji woju nowych wspólnot. u wychowawców, które zapewnią skuteczną aktywizację Efektem konferencji jest wydana drukiem monogra- uczniów i stymulowanie ich rozwoju społecznego oraz fi a pt. Sport w kulturze zdrowia, czasu wolnego i eduka- kształtowanie wiedzy i umiejętności życiowych. cji olimpijskiej. Redakcję naukową książki wykonali: Je- Sport współczesny stał się dziedziną gospodarki, po- rzy Nowocień (przewodniczący Komitetu Naukowego dobnie szkoła stała się towarem na rynku usług eduka- Konferencji) i Krzysztof Zuchora (sekretarz Komitetu). cyjnych. Z powyższego wynika kluczowe zadanie szko- Recenzentami monografi i byli: prof. dr hab. Henryk So- ły i nauczycieli wychowania fi zycznego, które polega na zański z AWF Warszawa i dr hab. prof. AWF Poznań Ro- przygotowaniu dla uczniów i ich rodziców ciekawej ofer- bert Szeklicki. ty programowej, służącej wspieraniu ucznia w samodziel- Monografi ę sfi nansowano ze środków Ministerstwa nym i świadomym wysiłku zmierzającym do dobrej jako- Sportu i Turystyki. ści życia w sferze duchowej, fi zycznej, psychicznej i spo- Książka ma charakter interdyscyplinarny, stanowi łecznej. Wiąże się to z potrzebą opracowania realnych zbiór refl eksji wielu autorów na temat sportu jako zja- mechanizmów oceny jakości pracy szkoły, które dopro- wiska społecznego i wytworu kulturowego. Ukazano wadziłyby do zminimalizowania różnic między funkcja- sport w życiu społecznym i obywatelskim. Monografi a mi założonymi i rzeczywistymi sportu szkolnego. wzbogaca dorobek naukowy i upowszechnia wyniki ba- W toku obrad szczególnie podkreślono to, że sport dań empirycznych w zakresie społeczno-edukacyjnych stanowi bezcenną wartość, pozwala na realizację aspiracji, i zdrowotnych wartości sportu, kultury zdrowia i cza- rozwój osobowości, uzyskanie i utrzymanie zdrowia na su wolnego.

82 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 II Seminarium Naukowe „Tradycja i współ czes ność ruchu olimpijskiego” Akademia Wychowania Fizycznego im. B. Czecha w Krakowie, 28 maja 2014 r. II Scientifi c Seminar „Olympic Movement – Tradition and Present Day” University of Physical Education in Kraków, 28th of May 2014

Magdalena Mika Akademia Wychowania Fizycznego im. B. Czecha w Krakowie

maja 2014 w auli Akademii Wychowania Fi- z 1956 r. Barbara Ślizowska-Konopka oraz brązowa me- zycznego im Bronisława Czecha w Krakowie dalistka Igrzysk Olimpijskich w Vancouver 2010 i srebr- 28 odbyło się II Seminarium Naukowe „Trady- na Igrzysk Olimpijskich w Soczi 2014 – Natalia Czer- cja i współczesność ruchu olimpijskiego”. Organizatora- wonka. Do grona olimpijczyków bez wątpienia należą mi byli: Instytut Nauk Społecznych AWF w Krakowie, również: prof. Szymon Krasicki – wielokrotny uczestnik czasopismo Studies in Sport Humanities, a także Samo- (8 razy) Igrzysk Olimpijskich w różnych rolach, zarówno rząd Studencki AWF w Krakowie. Pierwsza część semi- jako trener, jak i komentator sportowy, a także dyrektor narium odbyła się w auli AWF w Krakowie. Wykład pt. Instytutu Nauk Społecznych AWF w Krakowie, wybitny Nowoczesny olimpizm jest natury pedagogicznej: o ry- psycholog prof. Jan Blecharz, który jako psycholog ekipy walizacji, pokoju i wojnie wygłosił zaproszony przez or- brał udział w Igrzyskach Olimpijskich w Albertville 1992 ganizatorów gość, doc. dr Krzysztof Zuchora: poeta, ese- i Salt Lake City 2002. ista, pedagog, autor wielu książek poświęconych ruchowi Poza olimpijczykami w seminarium wzięli udział olimpijskiemu, sportowi i kulturze fi zycznej, z których pracownicy naukowi, administracyjni i studenci AWF uczą się kolejne pokolenia studentów. Od wielu lat w Krakowie. współpracuje z Polskim Komitetem Olimpijskim. Wśród Pierwszą część spotkania rozpoczęła prof. Halina wielu jego wyróżnień są dwa „Wawrzyny Olimpijskie” Zdebska krótkim wprowadzeniem do tematyki olimpij- PKOl: Złoty Wawrzyn (1996) otrzymał za Dalekie i bli- skiej. Przywitała też przybyłego gościa doc. dr. Krzysz- skie krajobrazy sportu, srebrny (2005) – za tom wierszy tofa Zuchorę i przybliżyła jego sylwetkę. Następnie głos W zatoce serca. Ponadto wielokrotnie był wybierany przez zabrał JM Rektor AWF w Krakowie, prof. dr hab. An- studentów AWF w Warszawie za najlepszego wykładowcę drzej Klimek, który w imieniu władz uczelni jeszcze raz tejże uczelni. Druga część pt. Poetyckie opisywanie sportu przywitał gościa. Ponadto uroczyście podziękował orga- z udziałem doc. dr. Zuchory miała miejsce kilka godzin nizatorom spotkania, podkreślając zarazem rolę tematy- po części pierwszej w Sali Senackiej. ki olimpiskiej w kształceniu studentów. Po wystąpieniu Warto podkreślić, że seminarium odbyło się na uczel- JM Rektora głos mógł zabrać doc. dr Krzysztof Zuchora. ni już drugi rok z rzędu i miało charakter otwarty. Jego Mottem wykładu Nowoczesny olimpizm jest natury głównym celem była promocja szeroko pojętej tematyki pedagogicznej: o rywalizacji, pokoju i wojnie stały się na- olimpijskiej wśród studentów i pracowników naukowych stępujące słowa Pierre’a de Coubertina: Olimpizm poszy- Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Semi- bował po niebie jak błyszczący sterowiec, reforma edukacji narium spotkało się z dużą życzliwością ze strony władz toruje sobie drogę jak kret. Coubertin uważał, że olimpizm uczelni. Honorowy patronat objął JM Rektor prof. dr w obecnym świecie może pełnić bardzo ważną rolę w za- hab. Andrzej Klimek, który swoją obecnością zaszczycił chowaniu pokoju oraz posłuży jako narzędzie wykonaw- zgromadzonych. cze w reformie wychowawczej. Do auli AWF w Krakowie zawitali olimpijczycy: Cały wykład został podzielony na kilka wątków. brązowa medalistka Igrzysk Olimpijskich w Melbourne W pierwszym z nich (Olimpizm burzy przeszkody między

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 83 Magdalena Mika ludźmi) autor w sposób poetycki przedstawił sylwetkę Seminarium zostało zorganizowanie wzorowo. Obec- barona Pierre’a de Coubertina i w równie piękny sposób ność i wysłuchanie wykładu umożliwiło jego uczestni- przybliżył słuchaczom, czym jest olimpizm. W drugiej kom przybliżenie tematyki związanej z olimpizmem, części (Jak uczynić życie w czasie pokoju wartościowym ruchem olimpijskim i ideą olimpijską, a także tematy- i godnym człowieka) ukazane zostały wartości moralne ki wojny i pokoju, która towarzyszy nam wszak od zara- i egzystencjonalne życia w pokoju. Trzecia część Szkoła nia dziejów. Warto zaznaczyć, że wszyscy obecni na wy- olimpijskiego wychowania poruszyła tematykę olimpizmu kładzie mogli w sposób dosłowny dotknąć olimpizmu, jako otwartej doktryny wpływającej na kształt współ- a konkretnie – srebrnego medalu z Soczi olimpijki Nata- czesnego świata i stosunków międzyludzkich; doktryny, lii Czerwonki. Wystąpienie wybitnego znawcy tematyki która coraz częściej zagrożona jest przez różne zjawiska, olimpijskiej i wysoka frekwencja obecnych w auli zain- takie jak hazard czy zakłady. Autor podkreślił, że nale- teresowanych II Seminarium Naukowym po raz kolejny ży walczyć z wszelkimi zagrożeniami, jakie zagrażają idei udowodniło sens organizacji tego typu spotkań w śro- olimpijskiej. W czwartej części zatytułowanej Olimpizm dowisku akademickim AWF w Krakowie. Mamy na- a wychowanie dla pokoleń zaznaczony został związek spor- dzieję, że za rok o tej samej porze będziemy mieli szansę tu ze sztuką wojenną i służbą wojskową. Piąty wątek to uczestnictwa w kolejnym Seminarium Naukowym z cy- Etyka przyjaźni a edukacja olimpijska. W tej części wy- klu „Tradycja i współczesność ruchu olimpijskiego”, po- kładu usłyszeliśmy wiele na temat etyki w sporcie i poza nieważ zainteresowanie tą tematyką z roku na rok wzra- nim. Zaznaczone zostało to, że sport musi zachowywać sta tak wśród studentów, jak i pracowników naukowych. swój szlachetny i doniosły charakter i nie należy zapo- Ten wzrost zainteresowania ma związek z czasami, minać o nieodłącznych elementach sportu olimpijskie- w jakich żyjemy i do czego na co dzień tęsknimy. W do- go z takimi jego wartościami jak: prawda, dobro, piękno, bie zagrożeń współczesnego świata, kryzysu autorytetów równość, braterstwo, szacunek. Wartości te bez wątpienia gubimy się w tym, jakie należałoby podejmować w życiu stanowią podstawę wychowania. Ostatnia, szósta część decyzje, aby były: dobre, prawdziwe, piękne, szlachetne; (Drogi kulturowe nobilitacji sportu) zakończyła wystąpie- abyśmy nimi przyczyniali się do pokojowego budowa- nie doc. dr. Krzysztofa Zuchory. nia świata, równocześnie szanując ludzką godność. Pod- Po niezwykle ciekawym wykładzie nadszedł czas na świadomie wiemy, że swoje wybory moralne powinniśmy pytania. W auli rozwinęła się bardzo ciekawa dyskusja opierać o wartości trwałe, niezmienne (w czasie) i uni- na tematy związane z olimpizmem, a zaproszony gość wersalne (uważane za nadrzędne niezależnie od czasów, z ogromną wiedzą, zaangażowaniem i wysoką kulturą regionu czy kultury), a nośnikiem takich wartości nieza- osobistą odpowiadał na każdą z poruszonych kwestii. przeczalnie jest olimpizm.

Uczestnicy seminarium, od lewej: prof. Jan Blecharz, prof. Halina Zdebska-Biziewska, doc. dr Krzysztof Zuchora, JM Rektor AWF prof. Andrzej Klimek, prof. Szymon Krasicki oraz olimpijczycy: Grzegorz Guzik, Barbara Ślizowska-Konopka, Joanna Zając, Natalia Czerwonka, fot. Andrzej Kotek

84 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Psychologiczna Konferencja Naukowa „Rola czynników psychicznych w rozwoju kariery sportowej”, Kraków 2014 The Psychological Conference „The Role of Psychological Factors in the Development of Sports Career”

Joanna Basiaga-Pasternak Zakład Psychologii Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu Akademia Wychowania Fizycznego im. B. Czecha w Krakowie

maja 2014 roku w Akademii Wychowania ści. W swoim wystąpieniu przytoczyła wyniki badań wła- Fizycznego w Krakowie odbyła się konferen- snych oraz wspólnych m.in. z prof. Janem Blecharzem. 30cja „Rola czynników psychicznych w rozwoju Kolejny wykład zatytułowany Interakcyjny model kariery sportowej”. Konferencja była spotkaniem nauko- efektywności działania w sportowej aktywności wyczynowej, wym specjalistów w dziedzinie psychologii sportu. Od- rekreacyjnej i edukacyjnej wygłosił nestor polskiej psycho- była się pod auspicjami Akademickiego Związku Spor- logii sportu, prof. dr hab. Jacek Gracz z Akademii Wy- towego. Miejscem obrad były obiekty Akademii Wycho- chowania Fizycznego w Poznaniu. Tę samą uczelnię re- wania Fizycznego w Krakowie, gospodarzem zaś Zakład prezentował kolejny wykładowca, dr Maciej Tomczak Psychologii AWF Kraków. Uczestniczyło ponad 100 osób. z wystąpieniem Czynności zawodnika jako mediatory mię- Wystąpienia miały formę wykładów, warsztatów, re- dzy właściwościami psychicznymi a efektywnością działa- feratów oraz sesji plakatowej. Obrady rozpoczął prof. nia sportowego. Przedobiadową część zakończył prof. dr dr hab. Jan Blecharz z Zakładu Psychologii AWF Kra- hab. Marcin Krawczyński z Wyższej Szkoły „Edukacja ków, który powitał gości oraz przypomniał rolę i zna- w Sporcie” w Warszawie oraz Ateneum – Szkoły Wyższej czenie psychologii we współczesnym sporcie. Ofi cjalne- w Gdańsku. W wykładzie Zakończenie kariery sportowej. go otwarcia konferencji dokonał natomiast prof. dr hab. Psychologiczne właściwości zawodników na najwyższym po- Edward Mleczko – prorektor ds. nauki AWF Kraków. ziomie sportowym a ich szanse na rynku pracy w sposób Wśród zaproszonych gości znaleźli się przedstawiciele interesujący ukazał model reorientacji zawodowej w za- Uniwersytetu Jagiellońskiego, w tym prof. dr hab. Mał- wodach krótkoterminowych, do których należy także za- gorzata Kossowska, prodziekan Wydziału Filozofi cznego wód sportowca, oraz czynniki, które mogą ułatwić przy- UJ ds. ogólnych. stosowanie się zawodników do życia po zakończeniu ka- Wykład otwierający konferencję wygłosiła profesor riery sportowej. Aleksandra Łuszczyńska reprezentująca Szkołę Wyższą Kolejną część konferencji stanowiły warsztaty. Pierw- Psychologii Społecznej, Wydział Zamiejscowy we Wro- szy z nich, zatytułowany Motywacja w rozwoju kariery cławiu oraz University of Colorado at Colorado Springs, sportowej – etapy przejściowe i punkty przełomowe wygło- CO w Stanach Zjednoczonych. Nosił on tytuł Własna siła dr hab. Małgorzata Siekańska z Zakładu Psychologii skuteczność i jej rola w kontekście kariery sportowej i zo- AWF w Krakowie. Posługując się praktycznymi przykła- stał entuzjastycznie przyjęty przez uczestników. Profesor dami, dr hab. Małgorzata Siekańska omówiła trudne mo- Aleksandra Łuszczyńska wyjaśniła, czym jest własna sku- menty, z jakimi muszą zmierzyć się sportowcy w różnych teczność i jaka jest jej rola dla zawodników i dla trene- okresach kariery zawodniczej. ra. Wyjaśniła także, jaka jest rola przekonań o własnej Drugi warsztat (Praktyczne aspekty współpracy psycho- skuteczności w różnych aspektach i etapach kariery spor- logicznej z profesjonalnymi sportowcami) poprowadził mgr towej oraz omówiła podstawowe techniki psychologicz- Dariusz Nowicki, mający ogromne doświadczenie prak- ne służące wzmacnianiu przekonań o własnej skuteczno- tyczne we współpracy z czołowymi sportowcami polski-

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 85 Joanna Basiaga-Pasternak

Uczestnicy konferencji, od lewej: prof. dr hab. Małgorzata Kossow- ska (dyrektor Instytutu Psychologii UJ), dr hab. Małgorzata Siekańska (AWF w Krakowie), dr hab. Hali- na Zdebska-Biziewska prof. nadzw. (wicedyrektor ds. nauki Instytutu Nauk Społecznych AWF w Kra- kowie), prof. dr hab. Aleksandra Łuszczyńska (SWPS we Wrocła- wiu), fot. Andrzej Kotek

Przewodniczący Komitetu Naukowego dr hab. Jan Blecharz prof. nadzw. i prof. dr hab. Edward Mleczko, prorektor ds. nauki AWF Kraków mi. Zaproponował wiele ciekawych ćwiczeń praktycz- ki Wojtowicz, Joanny Basiagi-Pasternak, Grażyny Ko- nych ilustrujących m.in. zależności pomiędzy sposobem siby i Agnieszki Bogacz-Walancik z AWF w Krakowie; myślenia a emocjami. Jego warsztat został dodatkowo Trening poznawczy w sporcie Justyny Sarzyńskiej ze Szko- urozmaicony interesującymi materiałami fi lmowymi. ły Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie i jako Po zajęciach warsztatowych rozpoczęła się sesja ple- ostatni Przygotowanie psychologiczne w opiniach sportow- narna. Przewodniczyła jej prof. dr hab. Aleksandra To- ców uczestniczących w Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie karz z Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskie- w 2008 roku przygotowany przez zespół w składzie Jo- go. Przedstawiono pięć referatów: Różnice międzypłciowe anna Rosińska (AWFiS w Gdańsku), Tomasz Półgrab- we wpływie placebo podawanego pod pozorem kofeiny na ski (Ministerstwo Sportu i Turystyki RP w Warszawie), wytrzymałość u sportowców Małgorzaty Wolnej i Przemy- Marcin Krawczyński. Po każdym wystąpieniu był czas na sława Bąbla z Instytutu Psychologii UJ; Spójność grupowa krótką dyskusję i pytania od uczestników. i pozytywna komunikacja w zespole piłkarskim a jego po- Równolegle z obradami odbywała się sesja plakato- ziom sportowy Marcina Sobczyka, Joanny Janas, Adama wa, na której zaprezentowano 12 prac. Komisja w skła- Sobolewskiego i Dariusza Parzelskiego ze Szkoły Wyż- dzie: prof. dr hab. Halina Zdebska, prof. dr hab. Jan Ble- szej Psychologii Społecznej w Warszawie; Związki pomię- charz, dr hab. Małgorzata Siekańska oraz dr Agnieszka dzy osobowością i systemem wartości u zawodniczek polskiej Wojtowicz, wyłoniła trzy najlepsze prace. Wśród nagro- kadry narodowej w hokeju na trawie autorstwa Agniesz- dzonych znalazły się: Polska wersja Skali Przywództwa

86 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Psychologiczna Konferencja Naukowa „Rola czynników psychicznych w rozwoju kariery sportowej”, Kraków 2014 w Sporcie – kwestionariusz do badania zachowań trenera Sport Humanities, wydawanego przez Akademię Wycho- autorstwa Zuzanny Wałach-Biśty z Uniwersytetu Śląskie- wania Fizycznego w Krakowie. go; Presja i sposoby radzenia sobie z nią w sporcie przygo- Uroczystego zakończenia konferencji „Rola czynni- towany przez Łukasza Bilskiego z Instytutu Psychologii ków psychicznych w rozwoju kariery sportowej” dokonał UJ oraz Schematy „ja i świat” a style radzenia sobie ze stre- prof. dr hab. Jan Blecharz. Warto podkreślić, że konfe- sem u młodzieży uprawiającej sport autorstwa Joanny Ba- rencja, choć jednodniowa, odznaczała się bardzo wyso- siagi-Pasternak z Zakładu Psychologii AWF w Krakowie. kim poziomem naukowym i skupiła zarówno najwybit- 10 prac przedstawionych podczas konferencji, najwyżej niejszych przedstawicieli polskiej psychologii sportu, jak ocenionych przez Komitet Naukowy, zostanie opubli- i młodych adeptów, którzy w zawodzie psychologa spor- kowanych w specjalnym numerze czasopisma Studies in tu stawiają dopiero pierwsze kroki.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 87 Autorytet akademicki Academic Authority

Jerzy Nowocień

ok 2014 jest jubileuszowy dla warszawskiej Aka- demii Wychowania Fizycznego. Powstała ona R jako Centralny Instytut Wychowania Fizycznego na Bielanach w Warszawie, zajęcia dydaktyczne zainau- gurowano 29 listopada 1929 roku. Obchodzi więc 85-le- cie powstania. Akademia Wychowania Fizycznego Józe- fa Piłsudskiego jest uczelnią o długiej historii i bogatych tradycjach. Hasło roku jubileuszowego wybrane w dro- dze konkursu wśród studentów, absolwentów i pracow- ników warszawskiej akademii (Różne pokolenia, ta sama pasja) wyraźnie podkreśla ciągłość, tradycję i przywiąza- nie środowiska akademickiego do wspólnej przeszłości, ale ukazuje też nadzieję na przyszłość. Wszelkie jubileusze instytucji lub osób obchodzo- ne są przede wszystkim w intencji uhonorowania trady- cji, dorobku i wartości kreatywnych. Służą także waż- nym racjom społecznym. Przybliżają licznym kręgom prof. Ryszard Przewęda, Doktor Honoris Causa, osób: pracownikom, współpracownikom, studentom, fot. Mariola Godlewska przyjaciołom, wielu pokoleniom – dokonania, sukcesy, ale także trudności. Ludzie uświadamiają sobie wówczas Podczas uroczystego – otwartego posiedzenia Sena- relacje i związek z instytucją. Zwykle pamiętają o zobo- tu Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskie- wiązaniach, przypominają sobie o wartościach oraz zacią- go w Warszawie 28 listopada 2014 roku, odbywanego gniętym długu wdzięczności. w ramach Jubileuszu 85-lecia uczelni, medal „Za zasługi Jubileusze mają nade wszystko wartość społeczno- dla Akademii” otrzymał prof. dr hab. Ryszard Przewęda. -wychowawczą. Zbliżają ludzi, łączą pokolenia wokół W imieniu Senatu medal wręczył rektor Akademii wartości i autorytetów uznawanych i cenionych. Wychowania Fizycznego w Warszawie dr hab. Andrzej Tradycją akademicką jest to, że uczelnia, a także Mastalerz prof. AWF w towarzystwie przewodniczącego uczniowie, współpracownicy, przyjaciele dedykują swym Kapituły Medalu prof. dr. hab. Andrzeja Wita. mistrzom, ludziom wybitnym, uczonym księgi pamiąt- Laudację wygłosił dziekan Wydziału Wychowania kowe ukazujące ich dorobek lub inne symboliczne wy- Fizycznego dr hab. Jerzy Nowocień prof. AWF. różnienia i akty uznania. Warszawska Akademia Wychowania Fizycznego Jó- zefa Piłsudskiego, hołdując tradycji i dobrym obyczajom JERZY NOWOCIEŃ akademickim, ustanowiła dla zasłużonych pracowników, którzy wnieśli wkład w działalność i rozwój uczelni w za- Laudatio kresie badań naukowych, działalności dydaktycznej, spor- tu akademickiego oraz organizacji i zarządzania uczelnią – Wielce Szanowny Panie Profesorze, Magnifi cencjo Rektorze, szczególne wyróżnienie: Medal „Za zasługi dla Akademii Wysoki Senacie, Panie i Panowie! Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warsza- W imieniu Senatu naszej Akademii z nieskrywanym wie”. Jest to najwyższe wyróżnienie, jakie przyznaje war- wzruszeniem i głęboką atencją przyjąłem zaszczytny obo- szawska AWF najbardziej zasłużonym pracownikom. wiązek przedstawienia dorobku naukowo-badawczego

88 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Autorytet akademicki i dydaktyczno-wychowawczego Pana Prof. dr. hab. Ry- wał możliwości godzenia nauki szkolnej z uprawianiem szarda Przewędy w związku z nadaniem przez Senat Aka- sportu, w tym tego na najwyższym poziomie – wyczy- demii Wychowania Fizycznego w Warszawie Panu Pro- nowego. Wypracował metody oceny procesów wzrastania fesorowi medalu „Za Zasługi dla Akademii Wychowania i dojrzewania oraz ocenę sprawności fi zycznej i wydolno- Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie” (na wnio- ści organizmu. Procesy wzrastania, sprawność fi zyczną, sek Kapituły Medalu). wydolność organizmu, czyli pozytywne zdrowie człowie- Jest to okazja szczególna, aby dać publiczny wyraz ka, kojarzył z wartościami ogólnowychowawczymi. Na- uznania, wielkiego szacunku, a także wdzięczności dla dał sprawności fi zycznej wartość społeczną i pedagogicz- Osoby, która wniosła ogromny wkład w rozwój i funkcjo- ną. Eksponował jej znaczenie prozdrowotne, podkreślał, nowanie warszawskiej Akademii Wychowania Fizycznego. że aktywność fi zyczna rozwijająca kondycję fi zyczną służy Całe bogate życie zawodowe Profesora Ryszarda zdrowiu, natomiast trening sportowy, zwłaszcza ten wy- Przewędy było ściśle związane z warszawską Akademią czynowy, na najwyższym poziomie, bywa czasem prowa- Wychowania Fizycznego. dzony wbrew zdrowiu, a nawet kosztem zdrowia. Pod- Profesor Ryszard Przewęda urodził się w 1926 roku. kreślając prozdrowotny charakter sprawności fi zycznej, Studiował w Akademii Wychowania Fizycznego w War- która – zdaniem Profesora – wyraża ogólną zaradność szawie w latach 1947–1951. W 1952 roku uzyskał tytuł człowieka, a nie tylko perfekcjonizm ruchowy, chciał zawodowy magistra wychowania fi zycznego. W warszaw- uczynić z niej szeroką ofertę dla wszystkich osób. Zarów- skiej AWF rozpoczął pracę zawodową bezpośrednio po no tych rokujących mistrzostwo sportowe, jak też tych ukończeniu studiów. Jako nauczyciel akademicki prze- przeciętnych i słabych. szedł wszystkie stanowiska od asystenta, przez adiunkta, Profesor Ryszard Przewęda podkreślał dobitnie, iż dla docenta do tytułu naukowego profesora nauk o kulturze podnoszenia sprawności wykorzystujemy ćwiczenia edu- fi zycznej. Rozpoczął pracę naukowo-dydaktyczną w Za- kacyjne, nauczanie i wychowanie. Wykazywał przy tym, kładzie Teorii Wychowania Fizycznego, w którym nie- że efekty treningu kondycyjnego są nietrwałe. Oznacza przerwanie pracował ponad 50 lat. to, że po przerwaniu aktywności fi zycznej wytrzymałość W 1961 roku uzyskał stopień naukowy doktora czy siła stopniowo obniżają się, nawet do poziomu wyj- nauk wychowania fi zycznego, a w 1986 stopień doktora ściowego. Natomiast najbardziej trwałe, bo całożyciowe habilitowanego. W 1989 roku otrzymał tytuł naukowy mogą być konsekwencje wychowania wyrażające się w po- profesora nauk o kulturze fi zycznej. stawach człowieka i przyjętym przez niego systemie war- Był kierownikiem zakładu, dyrektorem instytutu, tości. Dlatego to Profesor z całą mocą namawiał w swych kierownikiem katedry, prodziekanem, dziekanem Wy- pracach, aby myśląc o podnoszeniu sprawności fi zycznej działu Wychowania Fizycznego, prorektorem ds. nauki. jako przejawie pozytywnego zdrowia populacji i kształ- Profesor Ryszard Przewęda należy do grona wybit- towaniu zdrowego stylu życia społeczeństwa, przykładać nych uczonych w środowisku nauk o kulturze fi zycznej. większą wagę do wychowania osoby niż do ćwiczenia cia- Dwie kadencje pełnił funkcję przewodniczącego Komi- ła. Przekonywał, że nie można usprawnić dziecka na całe tetu Nauk o Kulturze Fizycznej Polskiej Akademii Nauk. życie, ale można je nauczyć i wychować do całożyciowej Przez 19 lat był związany z najstarszym międzynarodo- troski o swoją sprawność i o swoje zdrowie. Dążył do bez- wym stowarzyszeniem, jakim jest Światowa Federacja kolizyjnego kojarzenia przyrodniczych obszarów wycho- Edukacji Fizycznej CFIEP. Reprezentował tam polskie wania fi zycznego z humanistycznymi trendami pedago- środowisko nauk o kulturze fi zycznej, był członkiem za- gicznymi. To m.in. dzięki jego badaniom wdrażano sport rządu, a także członkiem honorowym. Upowszechniał dzieci i młodzieży do polskiego systemu oświaty i wy- imię warszawskiej AWF w licznych krajach całego świata. chowania. Wpływał na upowszechnianie kultury fi zycz- Uczestniczył aktywnie w międzynarodowym ruchu na- nej będąc wiceprzewodniczącym Rady Upowszechniania ukowym, nawiązywał ważne i szerokie kontakty. Odgry- Kultury Fizycznej GKKFiT, a także przewodniczącym wał rolę kompetentnego łącznika nauki polskiej z nauką Komisji Sportu Młodzieżowego w PKOl. europejską i ogólnoświatową. Profesor Ryszard Przewęda, jako orędownik i wier- Działalność naukowa Profesora Ryszarda Przewędy ny uczeń profesora Zygmunta Gilewicza, jest kontynu- koncentrowała się głównie na badaniu rozwoju osobni- atorem jego dzieła. Należy do zwolenników harmonijne- czego człowieka ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju go łączenia teorii wychowania fi zycznego z teorią sportu. somatycznego i motorycznego oraz możliwości jego sty- Doceniając w pełni kształcące i wychowawcze wartości mulowania przez aktywność fi zyczną. Wyniki jego badań sportu w procesie edukacji, wskazywał podstawy wcze- empirycznych prowadziły do rozwiązania problemów snej specjalizacji sportowej. Te dyskusyjne i kontrower- dotyczących przemian w postawie ciała, a także możliwo- syjne wówczas (w latach 1975–1982) problemy ob- ści jej korekty w procesie rozwoju człowieka na wszyst- jął obserwacją i pogłębioną analizą. Wyniki zaprezento- kich etapach ontogenezy. Podkreślał znaczenie profi lak- wał opisując Klasy sportowe w polskich szkołach (1978) tyki, zwłaszcza w fazie dzieciństwa i młodości. Poszuki- i Współpracę klubów sportowych ze szkołami (1982).

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 89 Jerzy Nowocień

Szczególne znaczenie w dorobku naukowym Pro- wyższych szkołach pedagogicznych i uniwersytetach. Re- fesora zajmują badania zmian pokoleniowych polskiej cenzował liczne monografi e habilitacyjne oraz kilkakrot- młodzieży w rozwoju somatycznym i sprawności fi zycz- nie dorobek i wnioski w sprawie o nadanie tytułu nauko- nej. Upowszechnił pojęcie kondycji fi zycznej, traktując wego profesora. ją jako wyraz zdrowia pozytywnego. Wprowadzenie sys- W tym momencie nie mogę pominąć osobistych tematycznych badań, powtarzanych regularnie co 10 lat, kontaktów naukowych z Panem Profesorem. Był recen- pozwoliło ustalić zakres wpływu środowiska społecznego zentem mojej rozprawy doktorskiej, kilku projektów ba- na kondycję fi zyczną młodych pokoleń Polaków w za- dawczych i książek pod moją redakcją. Zawsze ujmowa- leżności od stopnia urbanizacji. Wyniki badań pozwalają ły mnie uwagi, refl eksje i propozycje Pana Profesora wo- obserwować i oceniać w kolejnych dziesięcioleciach po- bec moich opracowań. Przyjmowałem je z całą powagą, ziom kondycji dzieci i młodzieży w wieku 7–19 lat. Pod- uwzględniałem rozważnie i zawsze na dobre to wychodzi- sumowując 50-letnie badania populacyjne nad pokole- ło. Traktowałem je jako pożyteczne doskonalenie warsz- niowymi zmianami kondycji fi zycznej polskiej młodzie- tatu badawczego. Z tej racji proszę mi pozwolić, Dro- ży, Profesor na przełomie wieków XX i XXI odniósł je gi Profesorze, abym również nadal mógł się czuć Pana do motoryczności ludzkiej i jej przemian w populacjach uczniem. egzystujących w krajach o wysokim poziomie cywiliza- Odpowiedzialność, dobra organizacja zajęć dydak- cyjnym. Przemiany pokoleniowe kondycji fi zycznej pol- tycznych i umiejętność współpracy ze studentami zapisa- skiej młodzieży w drugiej połowie XX wieku przedstawił ły w historii naszej uczelni Profesora Ryszarda Przewędę (we współpracy z J. Doboszem) w książce Kondycja fi - jako bardzo dobrego wykładowcę, a także doradcę stu- zyczna polskiej młodzieży [2000]. Wyniki badań prezen- dentów i współpracowników. tował również na licznych kongresach i konferencjach Pełnił na uczelni liczne funkcje: prezesa klubu AZS- światowych, m.in. w Pradze, New Delhi, Mexico City, -AWF, opiekuna koła naukowego i domu studenckiego. Izraelu, Prešov, Bratysławie i Petersburgu. Jako członek Przewodniczył komisjom senackim i wydziałowym, kie- Światowej Rady Nauk o Wychowaniu Fizycznym i Spo- rował pracami wydawniczymi. W procesie pedagogicz- rcie był powoływany przez UNESCO do zespołów eks- nym potrafi ł zjednywać w dialogu wspólnoty akademic- perckich. Był członkiem międzynarodowej Komisji Eks- kie, organizował przyjazny klimat wychowawczy. pertów przygotowujących koncepcję i założenia progra- Profesor Ryszard Przewęda wpisał się w historię i tra- mowe pierwszej światowej konferencji ministrów oświaty dycję warszawskiej AWF jako uczony, nauczyciel akade- i ministrów sportu (Paryż 1975). Brał udział jako ekspert micki, który potrafi ł harmonijnie zintegrować twórczość UNESCO w Kongresie w Nabeul w Tunezji (1992) na naukową z pracą dydaktyczną, organizacyjną i społeczny- temat modelowych rozwiązań kultury fi zycznej w krajach mi działaniami. Te umiejętności sprawiły, że Profesor stał afrykańskich, wyzwolonych z zależności kolonialnej. się autentycznym wzorem wychowawczym nauczyciela Prace Profesora Ryszarda Przewędy charakteryzują: akademickiego, pedagoga, rzecznika humanizmu. rzeczowość, rzetelność, wartości odkrywcze, oryginalność Profesor Ryszard Przewęda jest człowiekiem o uzna- oraz użyteczność praktyczną. Wzbogacił wiedzę w obsza- nym autorytecie intelektualnym i moralnym. Jest dok- rze nauk o kulturze fi zycznej, w zdecydowany sposób torem honoris causa Akademii Wychowania Fizycznego przyczynił się do umocnienia ich tożsamości poznawczej. w Krakowie (2002). W latach 2009–2012 był przewod- Opublikował około 300 prac naukowych, w tym po- niczącym Kapituły Medalu „Za Zasługi dla Uczelni”. nad 40 – w językach obcych. Prace Profesora mają donio- słe znaczenie dla teorii i praktyki wychowania fi zycznego, Szanowny i Drogi Panie Profesorze! ale także dla pediatrii, antropologii, geriatrii i dydaktyki Trwająca stale Pana praca na rzecz warszawskiej Akade- akademickiej. mii Wychowania Fizycznego i ciągła troska o jej dobre Dorobek naukowy, dydaktyczny i wychowawczy Pro- imię sprawiły, że dla wielu pokoleń adeptów nauk o kul- fesora Ryszarda Przewędy jest bardzo bogaty. Prowadził turze fi zycznej funkcjonuje Pan jako wzór osobowy, god- w warszawskiej AWF wszystkie formy zajęć dydaktycz- ny naśladowania przez studentów, współpracowników, nych: wykłady, ćwiczenia, seminaria magisterskie i dok- podwładnych i przełożonych. torskie na studiach stacjonarnych, doktorskich i pody- Żywię głębokie przekonanie, że współpraca z Panem plomowych. Wypromował 20 doktorów nauk o kulturze Profesorem była dla naszego środowiska akademickiego fi zycznej, w tym 5 prac zagranicznych nauczycieli akade- honorem, zaszczytem i radością. Dzięki Pana umiejętno- mickich z uniwersytetów w Atenach, Sarajewie, Bagda- ściom i zdolnościom zjednywania ludzi wokół zagadnień dzie i Trypolisie. Był promotorem ponad 260 prac ma- ważnych i wartościowych dane było nam, młodszemu po- gisterskich. Wykształcił kilkadziesiąt kolejnych roczników koleniu, poznanie świata wartości edukacyjnych, peda- studentów studiów stacjonarnych i niestacjonarnych. gogicznych oraz tych najważniejszych wartości ludzkich. Jest wysoce cenionym recenzentem rozpraw doktor- Wyróżnienie Pana Profesora medalem „Za zasługi skich na macierzystej uczelni oraz w innych akademiach, dla Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskie-

90 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Autorytet akademicki go” jest nie tylko ważnym wydarzeniem w dziejach naszej fesor poświęcał swój czas, rozwinęły się w wiele efektyw- Alma Mater, ale także podnosi jej prestiż w całym pol- nych poczynań w następnych latach i dekadach; jako skim środowisku akademickim. powtarzane badania populacyjne nad kondycją fi zyczną Ad multos annos! polskiej młodzieży są kontynuowane do dziś. Spędzałem wtedy wiele czasu z Profesorem Zygmun- WYSTĄPIENIE LAUREATA tem Gilewiczem. PROFESORA DR. HAB. RYSZARDA PRZEWĘDY Przyjeżdżał na uczelnię ze swego domu w Opypach pod Grodziskiem Mazowieckim dwa razy w tygodniu: Magnifi cencjo, Wysoki Senacie, w poniedziałki i zostawał do wtorku wieczorem oraz Czcigodna Kapituło Medalu, Panie i Panowie w czwartki i zostawał do piątku. W tych dniach przyjaz- Czuję się zaszczycony wyróżnieniem w postaci meda- du do godziny 10 wieczór, kiedy portier zamykał gmach lu AWF i nie kryję wzruszenia dzisiejszą uroczystością. uczelni, przebywaliśmy w jego gabinecie – ja przy ma- Szczególnie, że ma ona miejsce w Bielańskiej Akademii, szynie do pisania, on z książką w ręku, a była to najczę- gdzie spędziłem całe swoje dorosłe życie: tu studiowałem, ściej rosyjskojęzyczna rozprawa fi zjologiczna poświęcona tu pracowałem przez ponad pół wieku, tu mogłem roz- ludzkiej motoryczności. Efektem tych wspólnych godzin wijać swoje zainteresowania i realizować się zawodowo były tłumaczenia, czasem drobne publikacje lub materia- i naukowo. Tu też znalazłem liczne grono współpracow- ły służące dydaktyce. ników, kolegów, przyjaciół. Naszej uczelni zawdzięczam Jako przykład twórczych poszukiwań profesora Zyg- możliwość poszerzania swych znajomości i przyjaźni munta Gilewicza przytoczę wcześniejszą jego rozprawę, z interesującymi ludźmi z innych placówek naukowych opublikowaną w 1949 roku w drugim tomie Roczników w Polsce i poza Polską. Kultury Fizycznej (Annales…) pod tytułem „Radziecka Duże znaczenie dla mnie ma również fakt, że otrzy- teoria motoryczności człowieka i jej wpływ na praktykę muję medal „Za zasługi dla AWF” w tej sali, w auli no- wychowania fi zycznego i sportu”. szącej imię mojego nauczyciela i mistrza, profesora Zyg- Teraz, kiedy patrzę na lata, jakie upłynęły mi na munta Gilewicza. Z nim bowiem wiązały się pierwsze Uczelni, utwierdzam się w przekonaniu, że to nie ja mam lata mej pracy na uczelni. w życiorysie jakieś rzekome zasługi wobec Akademii Wy- Kiedy Profesor zaproponował mi asystenturę, przyją- chowania Fizycznego, ale prawdę mówiąc, ja mam wobec łem to jako dar szczęśliwego losu. I tak na 10 lat – aż do Uczelni pokaźny dług wdzięczności. Za to wszystko, co śmierci Profesora w roku 1960 – stałem się jego najbliż- mnie w Niej spotkało! Dlatego chciałbym mojej Szkole szym współpracownikiem. przede wszystkim złożyć podziękowanie. Za 65 lat mojej Pochłaniały go wtedy trzy sprawy: obecności w AWF, za wszystkie osiągnięcia, radości i klę- Po pierwsze – tworzenie i realizowanie nowatorskie- ski oraz oczywiście za otrzymany dzisiaj Medal. go programu studiów z dziedziny noszącej nieco enigma- Dziękuję Kierownictwu Uczelni i Wysokiemu Sena- tyczną nazwę „teoria wychowania fi zycznego” oraz praca towi za podjęcie uchwały o przyznaniu mi medalu „Za nad podręcznikiem pod tym tytułem. Zasługi dla AWF”. Dziękuję Członkom Kapituły Meda- Po drugie – inicjowanie empirycznych badań nad lu i jej Przewodniczącemu Panu Rektorowi Andrzejowi problemami ludzkiej motoryczności. Witowi za wytypowanie mojej kandydatury oraz pomyśl- Po trzecie – intensywne zabiegi o akademizację ne przeprowadzenie przewodu nadającego mi to zaszczyt- Uczelni i uzyskanie przez AWF praw do nadawania stop- ne odznaczenie zgodnie z obowiązującymi procedurami. nia doktora i doktora habilitowanego w zakresie wycho- Z serca dziękuję Panu Profesorowi Jerzemu Nowocienio- wania fi zycznego. wi za podjęcie się wszechstronnej oceny mojej działalno- Te trzy kwestie udało się pomyślnie zrealizować jesz- ści, za opracowanie i wygłoszenie pięknej i pochlebnej cze za życia Profesora, choć jego podręcznik Teoria wycho- dla mnie laudacji, w której znajduję wszechstronny obraz wania fi zycznego ukazał się dopiero w roku 1964 w Wy- moich powiązań z Uczelnią. Dziękuję całej Społeczności dawnictwie Sport i Turystyka, bo tyle czasu zajęło nam Akademickiej AWF, z którą związał mnie szczęśliwy los kompletowanie autorskich rękopisów i uzupełnianie bra- na długie lata. ków w tematach i treściach. A przyznany mi dziś Medal będzie mi zawsze przypo- Dyskutowane wówczas zamierzenia badań nad ludz- minał, jak wielką rolę w moim życiu odegrała warszawska ką motorycznością, jako ta druga dziedzina, której Pro- Akademia Wychowania Fizycznego.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 91 RECENZJE  REVIEWS

O wychowaniu fi zycznym w dawnych Indiach i jego fi lozofi cznych podstawach On Physical Education in Ancient India and Its Philosphical Backgrounds

Piotr Rymaczyk*, Jerzy Kosiewicz * Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie

Tytuł: Physical Education in Ancient India (From Vedic Period to Early Medieval Period) Autor: Suresh H. Deshpande Wydawca: Principal Degree College of Physical Education, H.V.P.M., Amravati 2013 Liczba stron: 430

Physical Education in Ancient India autorstwa Sure- źródeł). Dla okresu epickiego i wczesnośredniowieczne- sha H. Deshpande to monografi a opisująca historię wy- go charakterystyczny był podział hinduskiego społeczeń- chowania fi zycznego w Indiach ze szczególnym uwzględ- stwa na cztery podstawowe kasty – braminów (kapła- nieniem jego podstaw religijno-fi lozofi cznych. Autor nów), kszatrijów (wojowników, władców), wajśjów (kup- w swym dziele przedstawia dzieje opisywanej sfery życia ców, rolników, rzemieślników) i siudrów (robotników). społecznego począwszy od jej początków w czasach po- Jak można się dowiedzieć z pracy Deshpande, zgodnie wstawania literatury wedyjskiej – a więc w drugim tysiąc- z panującymi ówcześnie normami kulturowo-religijny- leciu p.n.e. – aż do 1200 r. n.e. Pierwsze wydanie wspo- mi, edukacja – w tym wychowanie fi zyczne – była uwa- mnianej pracy ukazało się w 1992 r., a w 2013 r. książka żana za dopuszczalną i pożądaną jedynie w przypadku została wznowiona nakładem Principal Degree College trzech pierwszych z owych kast, przybierając przy tym of Physical Education, H.V.P.M. Amravati. Jest to pierw- dostosowany do ich funkcji profi l. Jednakże, jak zauważa sza i jedyna monografi a przedstawiająca wskazaną w tytu- autor, w rzeczywistości z pewnymi formami wychowania le problematykę w sposób syntetyczny, całościowy, a przy fi zycznego mieliśmy do czynienia również w przypadku tym wysoce kompetentny. części siudrów. Spośród siudrów – jak i spośród ludności Autor przedstawiane przez siebie dzieje dzieli na 3 niemieszczącej się w ramach głównych kast – rekrutowali okresy – wedyjski (do 1000 r. p.n.e.), epicki (od 1000 r. się bowiem wykonawcy takich związanych ze sferą kultu- p.n.e. do 200 r. n.e.) i wczesnośredniowieczny (od 200 r. ry fi zycznej zawodów jak tancerze, akrobaci czy zapaśni- n.e. do 1200 r. n.e.) – opisując formy wychowania fi zycz- cy i nie ulega wątpliwości, że odgrywanie wspomnianych nego charakterystyczne dla każdego z nich. Uwzględnia ról zawodowych wymagało wcześniejszego przeszkolenia. przy tym, przynajmniej w przypadku dwóch ostatnich Kolejnym – po stratyfi kacji – czynnikiem społecz- spośród wymienionych okresów, stratyfi kacyjne uwarun- nym wpływającym na formy wychowania fi zycznego, kowania owego wychowania (w przypadku okresu we- który autor omawianej pracy bierze pod uwagę, są wzorce dyjskiego pominięcie tej kwestii można prawdopodob- genderowe. Deshpande wskazuje na rozmaite ogranicze- nie uznać za usprawiedliwione ze względu na relatywny nia, jakim podlegało kształcenie kobiet – związane m.in. egalitaryzm wedyjskiego społeczeństwa, jak i na skąpość z rozpowszechnieniem się zalecanego przez teksty religij-

92 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 O wychowaniu fi zycznym w dawnych Indiach i jego fi lozofi cznych podstawach ne wzorca wydawania za mąż dziewczynek już w wieku cji trzech podstawowych wartości: Bala (siła i sprawność 8–12 lat. Jednocześnie wymienia jednak przykłady wska- fi zyczna), Krida (wartości hedonistyczne) i Śarira (warto- zujące, że niekiedy kobiety mogły zdobywać wykształce- ści estetyczne). W ramach tej trójcy najistotniejszą rolę nie – w tym także w zakresie wychowania fi zycznego. miała – wedle autora – odgrywać Bala. Siła i sprawność Praca Deshpande oparta jest na bogatej literatu- były bowiem postrzegane jako niezbędna podstawa pra- rze źródłowej pochodzącej z opisywanych czasów. Jest wego działania. Stąd sile wolnej od pożądań i namiętno- to tym bardziej godne uznania, iż chodzi tu w znacznej ści przypisywano boski charakter. Autor dowodzi rów- mierze o teksty praktycznie nieznane i niedostępne za- nież, że systemy światopoglądowe starożytnych i średnio- chodnim czytelnikom – i zapewne nigdy dotąd nieanali- wiecznych Indii stwarzały podatny grunt do afi rmacji zowane pod kątem ich związków ze sferą kultury fi zycz- cielesnych przyjemności i cielesnego piękna, odwołując nej. Pionierski charakter pracy i fakt, że jej autor wkracza się w tym celu m.in. do pojawiającej się w upaniszadach na ścieżki niebadane dotąd przez przedstawicieli społecz- koncepcji braku jakościowej różnicy między przyjemno- nych nauk o sporcie, sprawia natomiast, że odwołania do ściami fi zycznymi a duchowymi. współczesnej literatury przedmiotu odgrywają w oma- Przedstawiane przed Deshpande tezy zasługują na wianej monografi i relatywnie mniejszą rolę. uwagę, gdyż podważają niektóre stereotypowe wyobraże- Zagadnieniem, które zasługuje na odrębne potrak- nia na temat kultury indyjskiej. Na uwagę zasługuje też towanie – i któremu Deshpande poświęca w swej pracy fakt, że autor, pisząc o fi lozofi cznych podstawach edukacji wiele uwagi – jest kwestia tego, co określane jest mianem w badanym okresie, odwołuje się w dużej mierze do dzieł fi lozofi cznych podstaw wychowania fi zycznego. W roz- o charakterze religijnym, takich jak wedy, czy poematów działach poświęconych wspomnianemu zagadnieniu wi- epickich, takich jak Mahabharata i Ramajana. Wskazuje dać wyraźny zamysł polemiczny. Autor przeciwstawia się to na daleko idące przemieszanie fi lozofi i i religii charak- rozpowszechnionym w pracach zachodnich uczonych terystyczne dla wszystkich fi lozofi i o wydźwięku religij- wyobrażeniom na temat indyjskiej kultury jako lekce- nym – w tym także dla tej, która konstytuowała kulturo- ważącej materialną rzeczywistość i nastawionej na bier- we podstawy wychowania fi zycznego w Indiach. ną kontemplację, dowodząc, że założenia tradycyjnych Physical Education in Ancient India z pewnością nie indyjskich systemów światopoglądowych są zgoła inne. jest pracą pozbawioną mankamentów. Tym niemniej Afi rmacja rzeczywistości duchowej ma bowiem iść w nich budząca szacunek erudycja autora, wybitnego znawcy w parze z docenieniem znaczenia rzeczywistości mate- w dziedzinie klasycznej literatury indyjskiej, sprawia, że rialnej – w tym również aksjologicznej istotności cia- stanowi ona nieocenione źródło informacji dla czytelni- ła. Wychowanie fi zyczne w starożytnych i średniowiecz- ków zainteresowanych dziejami kultury fi zycznej spoza nych Indiach było według Deshpande oparte na afi rma- zachodniego kręgu cywilizacyjnego.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 93 Gleaming Airship: Pierre de Coubertin on Sport and Olympism

Kajetan Hądzelek Polish Olympic Committee

Authors: Katarzyna Deberny, Katarzyna Płoszaj and Wiesław Firek Translation: Stephen Canty Copyright: Polish Olympic Committee, 2013/2014

he book Gleaming Airship: Pierre de Coubertin life that opens the individual up to him/herself and the on Sport and Olympism was published in 2013 future while remaining vigilant to the power of tradition. Tto mark the 150th anniversary of the birth of Pierre de Coubertin watched the world undergo constant Pierre de Coubertin (1863–1937). Th e book immediate- change and progress with a great deal of interest. He be- ly struck a chord with the public; so much so that the lieved that sport and Olympism similarly ensured prog- Polish Olympic Committee decided to have it translated ress and had a lot of good to off er the world. into English. Th e book was positively reviewed by the Th e longest chapter, Gleaming Airship, contains a se- world-renowned Prof. Norbert Müller from Germany, lection of thoughts by Coubertin that, in the opinion President of the International Pierre de Coubertin Com- of the authors, best describe Olympism and the essence mittee. It was fi rst available in Nanjing, China, where of sport. Coubertin’s refl ections are universal, and the the II Summer Youth Olympic Games were held in Au- stories of selected Olympians and some of the events gust 2014. that have taken place during the Olympics show that Gleaming Airship is a publication on Olympism writ- Olympism is not an outworn philosophy or obsolete ten with young people and coaches in mind and one that idea, but a vital force and the reason for and purpose of can be read by the whole family. Th e book was inspired human endeavor. Th e connection between sport and art, by the need to discuss Olympism in a manner that was and the history of Olympic Art Competitions, is dis- accessible and would appeal to young people, and to cussed in a separate chapter. Th e pupils of three Polish portray Pierre de Coubertin as a modern visionary and primary schools also contributed to the book by making sports executive who nevertheless remained a sensitive the eff ort to artistically interpret Ode to Sport, the poem humanist and whose refl ections inform any contempo- penned by Coubertin that serves as the Olympic motto. rary discussion on sport. Th e authors have endeavored to In the last chapter, Why does Coubertin matter?, recreate the atmosphere of the turn of the 20th century. Krzysztof Zuchora, an academic and expert on the phi- It was during this fascinating period that the Olympic losophy of Pierre de Coubertin, answers the questions Games were reborn. Th e book has the feel of being an that young people most frequently ask – What is the spir- off -the-cuff narration about Coubertin and Olympism. it of sport? Is the Olympic idea still relevant? What is Th e title of the book refers to a statement Coubertin the future of the Olympic movement? What is the role made when summing up his life and work: “Olymp- of Olympism in sport? Zuchora’s responses often trans- ism has sailed over the world like a gleaming airship, port the reader back to the world of the Greek games and the reform of education has borrowed the method of Greek philosophy, but their human dimension makes moles…”. Th e authors decided to adopt this expression his refl ections on Olympism readily accessible to young in order to show that Olympism is an exhilarating way of people. An open look at the signifi cance of the Olympic

94 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 Gleaming Airship: Pierre de Coubertin on Sport and Olympism

Games, the heart of which is the individual, is the es- obviously China. It will be available in schools named sence of the professor’s responses. Zuchora explains the after Pierre de Coubertin all over the world in the very Olympic motto “Citius-Altius-Fortius” in a straightfor- near future. ward manner. Th is is now understood very superfi cially, As Coubertin said, “Th e future depends on you!”. but it actually expresses the moral, intellectually, men- tal and physical capabilities of the Olympian. Zuchora Katarzyna Deberny is an Olympic athlete, 5-time world also beautifully describes the Olympic symbols of “kalo- sailing champion and poet. She is a cultural studies ma- kagathia” and “sacred truce”. jor who has written many popular science publications Gleaming Airship is a very special publication. It on sport and culture. deals with a subject that appeals to scholars, yet it does so in an unscholarly manner. It opens up a lot of doors for Wiesław Firek is a member of the Youth Wing of the young readers, and inspires and encourages those who Polish Olympic Academy. He is a philosophy and PE see no merit in sporting achievement. major, and received his doctorate from the University of Th e Polish Olympic Committee went to great pains Physical Education in Kraków. Firek is involved in sport to put this book into the hands of teenage Olympians in the capacities of competitor, coach and judge. in Nanjing. Although it was Jacques Rogge (the Presi- dent of the International Olympic Committee 2001– Katarzyna Płoszaj is a member of the Youth Wing of the –2013, who initiated the Youth Olympic Games, he has Polish Olympic Academy. She graduated from the Inter- frequently invoked tradition and history, made mention national Olympic Academy in Olympia and received her of Coubertin, and referred to the fact that the Olympic doctorate from the University of Physical Education in Games are a celebration of youth. Th e book attracted the Kraków. Płoszaj has written many scholarly publications interest of many competitors from Japan, Canada, and and regularly attends academic conferences.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 95 INFORMACJE  INFORMATION

Szczegółowe zasady przygotowania artykułu do druku Instructions for Authors

1. Redakcja przyjmuje do druku oryginalne, nigdzie nie- 1. Th e editors Studies in Sport Humanities journal ac- publikowane prace (artykuły, recenzje książek, spra- cepts for publication original papers (articles, book wozdania z kongresów, konferencji, seminariów) w ję- reviews, reports of congresses, conferences, seminars) zyku polskim lub angielskim. Wszystkie teksty powin- in Polish and English. Th e papers should be prepared ny być przygotowane według poniżej opisanych zasad. in accordance with the below listed instructions. 2. Artykuł (wraz z przypisami i bibliografi ą) nie powi- 2. Papers (including footnotes and references) should nien przekraczać 20 stron (1800 znaków ze spacjami not exceed 20 pages (1,800 characters with spaces na stronę). per page). 3. Imię i nazwisko autora, poprzedzające tytuł pracy, 3. Name and surname of the author, followed by the winny być opatrzone stopniem lub tytułem nauko- title of his/her work, should be accompanied by ac- wym wraz z nazwą instytucji, którą autor reprezen- ademic degree or title along with the author affi lia- tuje. Prosimy o podanie adresu korespondencyjnego, tion. Please provide the mailing address, e-mail ad- adresu e-mail, numeru telefonu kontaktowego. dress, mobile phone number. 4. Artykuł winien być poprzedzony streszczeniem pol- 4. Th e article should be preceded by a short summary skim i angielskim (po ok. 150 wyrazów) oraz listą in Polish and English (about 150 words each) and 4–6 słów kluczowych (w jęz. polskim i angielskim). a list of 4–6 keywords (in Polish and English). 5. Pliki tekstowe należy przygotować w edytorze Word, 5. Text fi les should be prepared in MS Word, in Times New Roman, 12 punktów, z zachowaniem in- 12-point Times New Roman font, with 1.5 line terlinii 1,5 wiersza oraz 1800 znaków na stronę. spacing and 1,800 characters per page. 6. Kursywa zarezerwowana jest dla tytułów pozycji bi- 6. Th e use of italics is reserved for bibliography and for- bliografi cznych oraz wyrażeń obcojęzycznych. eign expressions. 7. Materiał ilustracyjny (tabele, wykresy, zdjęcia) wi- 7. Illustrative material (tables, graphs, photographs) nien być dołączony w osobnych plikach o rozszerze- should be provided in separate fi les with extension niu PDF, TIFF lub JPEG, z zaznaczeniem w tekście, PDF, TIFF or JPEG, with an indication in the text, w którym miejscu powinien być umieszczony (np. at which point it should be located (e.g. Table 1 tu włamać tab. 1). Fotografi e i ryciny winny być ska- placed here). Photographs and drawings should be nowane z rozdzielczością 300–600 dpi. W przypad- scanned at a resolution of 300–600 dpi. In the case ku stosowania materiału ilustracyjnego nieoryginal- of non-original artwork, originating in other publi- nego, pochodzącego z innych publikacji, należy uzy- cations, the permission to reprint must be obtained skać zgodę na przedruk. and submitted. 8. Rekomendowanym standardem jest standard APA, 8. Reference Style APA wyd. 6. Text: All citations in the text should refer to: Zasady przywoływania pracy w tekście: • Single author: the author’s name (without ini- • Jeden autor: bez wzglę du na to, ile razy przywo- tials, unless there is ambiguity) and the year of ływana jest praca, zawsze należ y podać nazwi- publication; sko autora i datę publikacji pracy, w przypadku • Two to six authors: at fi rst citation, list all au- więcej niż jednej pracy danego autora opubliko- thors’ names (“&” may separate the last two au- wanej w tym samym roku należ y dodać kolej- thors) and the year of publication; in subsequent ne litery alfabetu przy dacie (np. 2001a); zasada citations for three or more authors, use author et ta obowiązuje także w przypadku większej liczby al. in the text; autorów danej pracy. • More than six authors: at fi rst citation list the Przykłady: fi rst six authors followed by et al. and the year of Jak stwierdza Kowalski [2001]… publication. In subsequent citations use author Badania wskazują , iż … [Kowalski 2001]. et al. Citations may be made directly (or paren- • Dwóch autorów: bez wzglę du na to, ile razy thetically). Groups of references should be listed przywoływana jest praca, zawsze należy podać fi rst alphabetically, then chronologically.

96 STUDIES IN SPORT HUMANITIES nr 15  2014 INFORMACJE  INFORMATION

nazwiska obu autorów i datę publikacji pracy, List: References should be arranged fi rst alpha- w przypadku więcej niż jednej pracy tych auto- betically and then further sorted chronological- rów opublikowanej w tym samym roku należy ly if necessary. More than one reference from the dodać kolejne litery alfabetu. Nazwiska autorów same author(s) in the same year must be identifi ed można łączyć spójnikiem „i”, nawet w przypad- by the letters “a”, “b”, “c”, etc., placed after the year ku przywoływania publikacji obcoję zycznej. of publication. Przykłady: Examples: Jak sugerują Kowalski i Nowak [1999]… Reference to a journal publication: Badania wskazują , iż … [Kowalski i Nowak 1999]. Wilson V. [1997] Focus groups: a useful qualitative • 3–5 autorów: przywołanie po raz pierwszy – method for educational research? British Educational należy wymienić nazwiska wszystkich autorów, Research Journal, 23(2), 209–224. rozdzielają c je przecinkami i ew. stawiają c spoj- Reference to a book: nik „i” pomiędzy dwoma ostatnimi nazwiska- Street, R.B. [1984] Literacy in theory and practice (3rd mi. Przy kolejnych wskazaniach tej samej pracy ed.). Cambridge: Cambridge University Press. moż na zastosować okreś lenie „i współpracowni- Reference to a chapter in an edited book: Burton, cy” (w przypadku umieszczenia przywołania na- R.R. [1982] Diagnosing bugs in a simple procedure zwisk w strukturze zdania) lub „i in.” (w przy- skill. Intelligent tutoring systems, D.H. Sleeman & padku, gdy nazwiska autorów nie stanowią J.S. Brown. London: Academic Press, pp. 120–135. czę ś ci struktury zdania). Reference style Przywołanie po raz pierwszy: Text: Citations in the text should follow the refer- Jak sugerują Nowak, Kowalski i Jankiewicz encing style used by the American Psychological As- [2003]… sociation. You are referred to the Publication Manu- Badania [Nowak, Kowalski, Jankiewicz 2003] al of the American Psychological Association, Sixth wskazują , że… Edition, ISBN 978-1-4338-0561-5 Kolejne przywołania: List: references should be arranged fi rst alphabetically Badania Nowaka i współpracowników [2003] and then further sorted chronologically if necessary. wskazują , zė … Badania te [Nowak i in. 2003]… More than one reference from the same author(s) in • 6 i wię cej autorów: wymienić należ y tylko na- the same year must be identifi ed by the letters ‘a’, ‘b’, zwisko pierwszego autora, zarówno gdy pra- ‘c’, etc., placed after the year of publication. ca przywoływana jest po raz pierwszy, jak Examples: i w póź niejszych przywołaniach, natomiast po- Reference to a journal publication: zostałych autorów należy określić jako współ- Van der Geer, J., Hanraads, J.A.J. & Lupton, R.A. pracowników (w strukturze zdania) lub zastą pić [2010]. Th e art of writing a scientifi c article. Journal skrótem „i in.” (gdy nazwiska nie stanowią czę ś ci of Scientifi c Communications, 163, 51–59. struktury zdania). W literaturze cytowanej należy Reference to a book: umieścić nazwiska wszystkich autorów pracy. Strunk W., Jr. & White E.B. [2000] Th e elements of Przykłady: style (4th ed.). New York: Longman. Nowakowski i współpracownicy twierdzą , że… Reference to a chapter in an edited book: [2001]. Pierwsze badania na ten temat [Nowa- Mettam G.R. & Adams L.B. [2009] How to prepare kowski i in. 2009] sugerują … an electronic version of your article. Introduction to • Przywoływanie jednocześnie kilku prac: należy the electronic age, B.S. Jones, & R.Z. Smith (eds.). wymienić je alfabetycznie, według nazwiska New York: E-Publishing Inc., pp. 281–304. pierwszego autora. Przywołania kolejnych prac 9. Articles published in the journal Studies in Sport Hu- muszą być oddzielone średnikiem i umieszczone manities are peer-reviewed (sheet assessment) and w nawiasie. Lata wydania prac tego samego auto- both the author and reviewer remain anonymous. ra/autorów muszą być oddzielone przecinkiem. Reviewing procedures are consistent with the guide- Przykłady: lines of the Ministry of Science and Higher Educa- [Kowalski, 2001; Nowak i Kowalski, 1999], tion available at: http://www.nauka.gov.pl/fi leadmin/ [Kowalski, 1997, 1999, 2006a, 2006b; Nowak user_upload/ministerstwo/Publikacje/20110216_ i Kowalski, 1999] MNISW_broszura_210x210.pdf. 9. Artykuły zamieszczane w czasopiśmie są recenzo- 10. Th e Editorial Board reserve the right to adjustment, wane (arkusz oceny) z zachowaniem anonimowo- shortening the text, change the titles of entries. ści autora i recenzenta. Procedury recenzowania są 11. Th e author is required to make accurate adjustments zgodne z wytycznymi Ministerstwa Nauki i Szkol- resulting from the instruction of the editor, and re- nictwa Wyższego, umieszczonymi na stronie: http:// turn the paper within a specifi ed time.

nr 15  2014 STUDIES IN SPORT HUMANITIES 97 INFORMACJE  INFORMATION

www.nauka.gov.pl/fi leadmin/user_upload/minister- 12. Th e author is also required to submit a signed decla- stwo/Publikacje/20110216_MNISW_broszura_ ration (form available online from the website) that 210x210.pdf. the content of the article has not been published pre- 10. Redakcja zastrzega sobie prawo do adiustacji, skraca- viously or included in this form in other periodicals nia tekstów i zmiany tytułów nadesłanych prac. or books without permission of the Editor-in Chief 11. Autor zobowiązany jest od dokonania dokładnej ko- of the journal Studies in Sport Humanities and agree rekty wg wskazań przygotowanych przez redakcję to the ad it in this journal. In case of collective work- oraz do zwrócenia poprawionego tekstu w określo- ing the above declaration on behalf of all co-authors nym przez redakcję terminie. must be signed by fi rst author. Th is is equivalent to 12. Autor jest zobowiązany ponadto do przesłania pod- the transfer of ownership of the publisher. pisanego oświadczenia (formularz do pobrania ze 13. Th e authors do not receive a fee for publishing. Each strony internetowej), że treść artykułu nie była i nie author gets a free paperback copy of the journal będzie publikowana w tej formie w innych wy- Studies in Sport Humanities in which the article ap- dawnictwach bez zgody redakcji oraz że zgadza się peared. na ogłoszenie jej w tym czasopiśmie. Przy pracach 14. We are pleased to inform that Studies in Sport Hu- zespołowych oświadczenie w imieniu wszystkich manities journal is accessible in Index Copernicus współautorów składa główny autor. Jest to równo- Publisher Panel, where you are invited to submit pa- znaczne z przekazaniem prawa własności wydawcy. pers. You start with: www.sporthumanities.pl. For 13. Autorzy nie otrzymują honorarium za opublikowa- further instructions please refer to Guide for Authors nie pracy. Każdy autor dostaje jeden egzemplarz nu- meru Studies in Sport Humanities, w którym ukazał się jego artykuł. 14. Miło nam poinformować, że czasopismo „Studies in Sport Humanities” jest dostępne w Index Coperni- cus Publisher Panel, gdzie zapraszamy Autorów do składania swoich tekstów. Adres strony czasopisma: www.sporthumanities.pl, wszelkie instrukcje znajdu- ją się w Guide for Authors. Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie University of Physical Education in Kraków, Poland Studies TDE NSOTHMNTE 15 STUDIES IN SPORT HUMANITIES in Sport Humanities 15

ISNN 2300-6412

Kraków 2014