ARCHIEVEN Tekst en foto's Erik van der Doe | coördinator Archieven en Collecties Metamorfoze THEMA BUITENLAND

Gekaapt, achtergebleven, nagestuurd, opgetekend

Slavernij- en plantage- geschiedenis verstopt in een Engels archief

Kaart van de Wilde Kust met de kolonies Essequebo, Demerary en in het huidige Guyana (uit: Tegenwoordige Staat van America II, CDED).

ARCHIEVENBLAD | !"!" | NUMMER # Archiefbronnen collecties TNA en KB

Sinds DEFG zijn met financiering van Metamorfoze maar liefst anderhalf miljoen scans van archivalia in het thema slavernij en slavenhandel gemaakt. In The in Kew nabij Londen blijkt de nodige Nederlandse West- Indische slavernij- en plantagegeschiedenis verstopt, die een mooie aan- vulling vormt op in Nederland aanwezige archieven en collecties.

Metamorfoze is het nationaal programma voor het behoud Nagestuurd en opgetekend van het papieren erfgoed van het ministerie van OCW en is Er is meer onverwacht en onbekend materiaal boven water ondergebracht bij de Koninklijke Bibliotheek. Door mid- gekomen. In TNA zit ook in het archief Colonial Office (CO) del van een thematische benadering wordt gebouwd aan Hollandse en Zeeuwse slavernij- en plantagegeschiedenis een samenhangende, geconserveerde en gedigitaliseerde verstopt. P De oude koloniën in West-Indië eind achttiende, collectie Nederland. Het thema slavernij en slavenhandel begin negentiende eeuw waren om en om Nederlands en is ingegeven door de actualiteit en de maatschappelijke Brits eigendom. Zo was Sint-Eustatius even Brits in LZ[L, belangstelling. In JKLM was het LNK jaar geleden dat L[KL-L[KJ en van L[LK tot L[LN. Essequebo, Demerary, Neder land de slavernij in Suriname en op de Antillen heeft Berbice waren Brits gebied van LZ\a tot L[KJ; in L[KM afgeschaft en in JKLP was het twee eeuwen geleden dat de werd het terugveroverd en formeel overgedragen aan trans-Atlantische slavenhandel werd verboden. Groot-Brittannië in L[LP. Suriname was Brits van LZ\\ tot L[KJ en van L[KP tot L[La. Enige cijfers illustreren het Gekaapt en achtergebleven beeld dat kan worden geschetst van de omvang en samen- Inmiddels zijn elf projecten in dit thema nagenoeg stelling van de plantagesamenleving. afgerond en is een twaalfde afsluitend project in voor- bereiding. Hieronder bevinden zich de archieven van de Sint-Eustatius, FRSF West-Indische Compagnie (in het ) en Er zijn gegevens over de bevolking van Sint-Eustatius. van het slavenhandelaarsbedrijf Middelburgse Commercie Hierin is een registratie van de bewoners van het eiland Com pagnie (Zeeuws Archief), beide in JKLL geplaatst op na de verovering door admiraal George Bridges Rodney en het UNESCO-lijst Memory of the World . Andere archieven major-general John Vaughan in januari LZ[L. Het bestaan van grote historische waarde zijn die van de Sociëteit van van het kapers- en vrijbuitersnest Sint-Eustatius, niet voor Berbice, de Sociëteit van Suriname en het archief van niets ook wel de Golden Rock genoemd, zat de Engelsen het bestuur van de Neder landse Bezittingen op de Kust niet lekker. Vanuit hier werden onder meer opstandelingen van Guinea. Zelfs het in Guyana achtergebleven archief in Noord-Amerika bevoorraad. De Engelsen wilden graag (eveneens wereld erfgoed) is naar Nederland gekomen om weten wie er nu eigenlijk allemaal op het eiland zaten. te worden geconserveerd en gedigitaliseerd en is intussen De twee leren banden (CO ML[/Z-[) hebben als rugetiket (per vrachtschip) alweer terug in Georgetown. Het door ‘Military West Indies LZZ\’ (het jaartal is verwarrend). N tropische omstandig heden zwaar aangetaste archief In de ene is correspondentie ingebonden, voornamelijk (inktvraat, termieten) omvat ruim twintig meter uniek betreffende militaire aangelegenheden, niet alleen inzake bestuurs- en rechterlijk archief van de koloniën Essequebo, Sint- Eustatius maar ook over Saint Lucia, Saint Kitts, Saint Demerary en Berbice uit de periode LZMN-L[L\. Christopher, Antigua en Barbados. In de andere band Vooral de in de zogenoemde Prize Papers (archief High bevindt zich de instructie aan Rodney en Vaughan voor de Court of Admiralty) in Londen teruggevonden archivalia inventarisatie van het eiland: bewoners, slaven, huizen, vee uit Elmina spreken tot de verbeelding.L In L[KM werd tien (de zogeheten ‘Rodney Roll’): ‘An Alphabetical Liest of all jaar archief van de Nederlandse slavenforten in West-Afrika Burghers resident in the Island of St Eustatius.’ Dit is een verscheept naar Nederland. Hoewel het aan boord ging bij alfa betisch overzicht op achternaam van alle inwoners op de bevriende Engelse kapitein van het Londense slaven- het eiland ten tijde van de verovering door Rodney, met schip Diamond, kwam het niet aan in Den Haag. Het schip vervolgens vermelding van vrouw, aantal zonen, aantal bleek door de Franse Bellona te zijn gekaapt en vervolgens dochters, ‘mansslaven, dito vrouwen, dito jongens en dito teruggekaapt door HMS Goliath. Uiteindelijk belandde alles meisjes’. Deze lijst was de netversie en bestemd voor ver- in The National Archives (TNA) in plaats van in het Neder- zending naar Engeland: ‘This book to be sent to Engeland.’ landse Nationaal Archief.J De omvang van de bevolking van Sint-Eustatius was Onlangs is gebleken dat in het met het archief meegestuur- verrassend gering in verhouding tot de grote handels- de pakket brieven ook kralen en gouden ringen zaten, een stroom en bedroeg volgens de telling M.J\N zielen, bijzondere bijvangst. Nederlandse glaskralen speelden een waaronder L.aML slaven. De vrije bevolking was van ver- belangrijke rol in de slavenhandel. En stofgoud uit de Goud- schillende herkomst: behalve Nederlanders ook Fransen, kust (het huidige Ghana) was gewilde retourvracht. Maar Amerikanen, Spanjaarden, Grieken, Turken en zelfs vooral de kralen zijn uitzonderlijk, niet alleen omdat ze mooi Engelsen. Binnen een jaar namen de Fransen het gebied en onbeschadigd zijn, ook leveren de brieven informatie op over en de inventaris van Rodney verdween in een lade, over kralenhandelaren in Nederland. M maar bleef wel bewaard. »

ARCHIEVENBLAD | !"!" | NUMMER # 7 | Slavernij- en plantagegeschiedenis verstopt in een Engels archief

Nadat Groot-Brittannië in L[LP het beheer van de Neder- landse koloniën had overgenomen, verzocht het om over- dracht van de eerder in het gebied gevormde archieven. Het was vooral het getreuzel en getraineer van de Zeeuwen op het kantoor van de voormalige WIC in Middelburg dat ervoor zorgde dat slechts een deel van het WIC-archief naar Engeland ging, en dat pas na tussenkomst van de minister van Buitenlandse Zaken. Als gebaar van goede wil zouden nog twee mooie kaarten meegestuurd worden (die van » geen belang werden geacht omdat er veel betere waren). Bij Koninklijk Besluit werd de officiële overdracht van de archivalia geregeld.Z Een volgend verzoek om stukken over Berbice kon door het Sociëteitsbestuur in Amsterdam niet worden genegeerd. Van tijdrekken was geen sprake meer, zij het dat ook nu niet alles werd nagestuurd.

Essequebo, Demerary, FRSF-FSED Maar er zit meer in Colonial Office, onlangs in kaart gebracht voor het afsluitende project in voorbereiding. Het is achter- gebleven in Guyana na het vertrek van de Nederlanders, aangevuld met nieuwe administratie van wat te doen met de zojuist verworven kolonie. Ook hier hebben de Engelsen ge- probeerd te achterhalen wie er allemaal woonden. Dat levert informatie op over omvang en samenstelling van de bevolking. Zo zijn er vier leren banden correspondentie en andere stukken voornamelijk betreffende Essequebo en Demerary (CO LLL/L-P). Aardig is dat het door de Engelsen apart is ingebonden en het voorplat is voorzien van een stem- pel van een kroontje en daaronder de letters ‘C D’ (dat zal Brief van J.A. de Marrée uit Elmina met een monster staan voor ‘Colonial Department’). Ze omvatten brieven en kralen aan de firma Rijfsnijder te Amsterdam, CNOP andere stukken (in het Nederlands en in het Engels), zoals (HCA/TTE/UC). lijsten van geconfisqueerde goederen, waarde van goederen, aanwezige munitie, eigendomsoverdrachten, gedetailleerde inventarissen inclusief aantallen slaven en hun namen. Er » Essequebo, Demerary, Berbice, FVSF-FRWX zijn overzichten van aantallen schepen naar Nederland, Er is ook een substantiële hoeveelheid Nederlands archief- Noord-Amerika, Engeland en opbrengsten van suiker, rum materiaal over de zogenoemde Wilde Kust in wat tegenwoor- en melasse. Om bij de bevolkingssamenstelling te blijven, dig Guyana is. Die behoort, zoals dat heet, naar zijn aard te ter illustratie welke gegevens er te vinden zijn: de aantallen berusten in het Nationaal Archief in Den Haag. Het is al in de slaven in bijvoorbeeld LZ\[ zijn voor Essequebo LP.NaZ en jaren zestig beschreven door mevrouw Meilink-Roelo fz. a Het voor Demerary MZ.PML. gaat daarbij om twee onderdelen. Ten eerste een serie ingeko- men stukken uit Essequebo en Demerary bij de kamer Zeeland Berbice, FRWW-FSFY van de WIC uit de periode La[a-LZ\J (NK banden, CO Er is nog een serie van negen leren banden met ingebonden LLa/L[-aZ). De kamer Zeeland was de eerstverantwoordelijke correspondentie en andere stukken betreffende Berbice (CO voor deze gebieden. Ten tweede een deel van het archief van de LLL/ZM-[L). Deze bevat onder andere lijsten met aantallen Sociëteit van Berbice uit de periode La[L-LZ\N (a\ banden, slaven, hun namen, fysieke staat, beroepen en werkzaam- CO LLa/a[-LMa), bestaande uit series bestuursarchief, zoals heden; overzichten van opbrengsten op de plantages (suiker, notulen en rekesten, plakkaten en bekendmakingen, land- rum, melasse); inventarissen van plantages; extracten gunningen en hypotheken, financiële administratie, besluiten van het Hof van Politie en Justitie; gedrukte plakkaten, van het Hof van Justitie en notarieel archief. Opvallend is een proclamaties en verordeningen. Er is ook een prachtige kaartboek van Berbice (dat ook niet in kopie in Nederland be- manuscriptkaart van de rivier de Berbice met de grens van waard is gebleven) door landmeter C.F.T. Cederkreutz, die het de Demerary en de kust van Suriname, waarop vermeld de gehele gebied na D.W.C. Hattinga vanaf LZaa nogmaals heeft namen van de plantage-eigenaren.[ Ter vergelijking: het opgemeten (CO LLa/ZZ). Het omvat ruim honderd handgete- aantal slaven in LZ\[ in Berbice bedraagt LP.Z\J. kende kaarten in kleur. Hij tekende niet louter ‘zakelijk’, maar ook artistiek met allerlei verfraaiende details, zoals een zwaan Suriname, FSFF op de Lutherse kerk en trompe l’oeils van omkrullende randen Ook het vermelden waard zijn dertien leren banden (zon- aan een kaart. Soms zijn bijschriften zowaar op rijm. der stempel ditmaal) omvattende de volkstelling Suriname

8 ARCHIEVENBLAD | !"!" | NUMMER # slaven. Ook de namen van de slaven werden genoteerd, hun beroepen, werkzaamheden en andere bijzonderheden. In band nr. LZ bevindt zich een brief, d.d. MK maart L[LJ, van Pinson Bonham, interim-gouverneur van Suriname, met gegevens over de samenstelling van de bevolking naar geloof op dat moment. Hij had navraag gedaan bij diverse kerkelijke leiders (gereformeerd, luthers, rooms- katholiek, De registratie van de bevolking op Sint-Eustatius in CDNC anglicaans, de Duitse en Portugese Joodse gemeenschap en (CO PCN/N). de Moravische broederschappen). Hoewel er geen registra- ties waren bijgehouden, konden zij goed aangeven hoe groot volgens de proclamatie van LZ oktober L[LL (CO JZ[/ hun gemeente was en hoeveel ‘colored people’ zij telden. LN-JZ). Deze bestaat uit drie series ingebonden ‘returns’, De totalen bedroegen volgens Bonham: teruggekomen ingevulde en al dan niet met een kruisje • white inhabitants with their families: J.KJ\; getekende censusformulieren (er zijn zowel voorgedrukte als • their slaves of all descriptions: Z.LLN; geschreven formulieren, Nederlands- en Engelstalige, wat • the free colored & black with their families: M.KZN; de overgangssituatie toont). Ten eerste de registratie van de • their slaves: J.N\\; slaven per plantage (twee banden, A-L en M-Z), met voor in • total number of slaves of plantation or residence: PJ.JJM; de eerste band een alfabetische lijst van alle plantages (meer • total number of souls: NZ.KPL. dan NKK) met naam van de administrateur en het aantal Als Suriname in L[La weer onder Nederlands bestuur slaven. Ten tweede de blanke bevolking volgens naamlijst komt, is de hele operatie achterhaald en wordt de volks- (vijf banden), met voor in de eerste band een lijst op nummer telling keurig opgeborgen in het archief van het ministerie van alle blanke inwoners (nrs. L-\[L) met hun families en van Koloniën in Londen. aantallen slaven. En ten derde de vrije zwarte en gekleurde bevolking volgens naamlijst (zes banden), met voor in de Conclusie eerste band een lijst op nummer van alle vrije zwarte en ge- Kortom, bijzondere bronnen voor West-Indische slavernij- kleurde inwoners (nrs. L-LMNL) met hun families en aantallen en plantagegeschiedenis, verstopt in een Engels archief. »

Kaartboek van Berbice, vanaf CDEE opgemeten door landmeter C.T.F. Cederkreutz (CO CCE/DD).

ARCHIEVENBLAD | !"!" | NUMMER # 9 | Slavernij- en plantagegeschiedenis verstopt in een Engels archief

Stempel ‘CD’ op de ingebonden archivalia uit Essequebo, Demerary en Berbice (CO CCC).

grote tentoonstelling over slavernij in het Rijksmuseum is vanwege de coronacrisis vooralsnog verplaatst naar voorjaar Ingebonden correspondentie uit Essequebo en Demerary JKJL. En ook het daaraan gekoppelde symposium in het (CO CCC). Rijksmuseum, met de presentatie van de resultaten van digitalisering via Metamorfoze, is verzet naar voorjaar JKJL. Wat overeind blijft, is dat een hele wereld aan belangrijke » Ze geven een goed beeld van de samenleving en de omvang bronnen over Nederlandse slavernij- en plantagegeschiede- van de vrijen en onvrijen in de verschillende koloniën. Dit nis beschikbaar komt voor onderzoek. | niet of nauwelijks gebruikt materiaal over de plantage- economie in West-Indië vraagt om nader onderzoek. ;<=>; Beschikbaarstelling van de scans uit TNA, alsook die Erik van der Doe, ‘Papieren erfgoed Nederlandse slavernij en van de andere archieven en collecties binnen het thema slavenhandel behouden. Een verkenning van Metamorfoze met slavernij en slavenhandel, gebeurt via de website van het een nieuwe aanpak’, in: Archievenblad B/D (FG H), p. J-FG. Nationaal Archief. De dit najaar geplande opening van de F Erik van der Doe, ‘‘Per ’t schip de Dijamant over de West-Indien’. Gekaapt archief slavenforten teruggevonden in The National Archives’, in: Archievenblad FG/D (FG J), p. J-FG. R Erik van der Doe, ‘Small hidden treasures in the Prize Papers: Een van de banden met formulieren van de volkstelling Beads and gold rings from West-Africa’, in: Magna. The Magazine Suriname CNCC (CO ]DN/CD). of the Friends of The National; Archives RG/F (FG U), p. HF-V . H Eerdere versies van dit verhaal zijn gepresenteerd tijdens het symposium bij het afscheid van Jan van de Voort in Museum Vlaardingen (FF mei FG U) en op de Open Archievendag van het Zeeuws Archief (F november FG U). V CO R B/D-B. De conceptversie (met doorhalingen en verbeteringen) van de ‘Rodney Roll’ bevindt zich in HCA HF/ VG. J M.A.P. Meilink-Roelofz, ‘Archivalia betreffende de voormalige Nederlandse koloniën Essequebo, Demerary en Berbice in het Public Record Office te Londen’, in: Nieuwe West-Indische Gids, jrg. H ( UJ - UJF) , p. FD- HG. D KB no V , FG juni B B, Staatsblad JRV. B CO MPG /UJB, afkomstig uit CO / DR.

:; ARCHIEVENBLAD | !"!" | NUMMER #