Liegen Tegen Beatrix

LIEGEN TEGEN BEATRIX

Willem Oltmans

Foto’s omslag: voor Story, Lex van Lieshout

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopie of andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Uitgeverij Papieren Tijger, postbus 2599, 4800 CN Breda pen. Men brabbelt nu al tweeduizend jaar over deze her- Liegen tegen Beatrix senspinsels. Zo vertelde de Britse psychiater Ron Laing me eens, een filosoof te kennen die was gepromoveerd op de vraag hoe Jezus uit de maagd Maria was geboren. I Intussen komen op tekentafels in ruimtevaartlabora- toria modellen voor nieuwe luchtschepen gereed. Bij De magische ping-pong-match tussen waar en onwaar Lock heed-Martin werd voor acht miljard dollar de Ven- is te traceren tot het begin der tijden, toen Egyptische fa- ture Star-ruimteraket ontworpen. Deze zal in 1999 het rao’s meenden de stemmen der goden te beluisteren bij uni versum in worden geschoten. het nemen van vorstelijke besluiten. Hedendaagse astronauten hebben qualitate qua een re- Beatrix voert gewoon uit wat Wim Kok en Hans van alistischer kijk op het Rijk der Hemelen dan farao’s. We- Mierlo haar vragen te doen, zoals een staatsbezoek in In- tenschappers in het algemeen zullen een helderder kijk donesië afleggen en een beschamend blauwtje lopen bij hebben op de wereld zoals deze is, dan keizers, koningen, een fascistische coup-generaal, die ook in 1996 nog altijd generalissimo’s, pausen, bisschoppen, of de pastoor of do- met scherp op demonstranten laat schieten. minee van de kerk om de hoek. De drie koninginnen die In de tussenliggende duizenden jaren sinds Seti I en de natie gedurende de twintigste eeuw zijn voorgegaan, Ramses II is er ook het nodige in het management van ons zijn in ieder geval behept gebleven met het heilige vuur, koninkrijkje veranderd, al zeggen de Oranjes aan de voor- het koningstheater tegen iedere prijs te willen blijven op- avond van de 21ste eeuw nog steeds dat zij het bestijgen voeren, en zijn met de Gouden Koets de straat op blijven van de troon beschouwen als een door God opgedragen gaan. taak. Breinen van kinderen worden, van de geboorte tot het Nietzsche stelde een eeuw geleden opnieuw de ham- zesde jaar, overspoeld met achterhaalde onzin. Geen vraag hoeveel waarheid de menselijke geest kon verdra- mens wordt als orangist geboren. Men wordt orangist ge- gen. Zelf zou hij er in ieder geval aan onderdoor gaan. De maakt. Geen mens wordt als protestant of islamiet gebo- Zuidafrikaanse psychiater David Cooper stelde dat de ren. Het kind is weerloos tegen het coderen van diens bo- Duit se filosoof zijn verstand kwijtraakte omdat hij nie- venkamer door ouders en omgeving. mand meer kende die zijn denkwereld kon volgen.1 Daarbij wordt ook de bovenkamer van het konings- Leven lijkt een koorddans tussen Wahrheit und Dich- kind geconfronteerd met de brandende vraag waar de fan- tung. Augustinus waarschuwde reeds, dat geloven voor tasie ophoudt en de werkelijkheid begint. Hoe lost een waar aannemen was, wat men niet bewijzen kon. Een kind deze kwestie op als het zelf nolens volens deel uit- evenwichtig bestaan schijnt alleen mogelijk middels het maakt van een nationaal, algemeen aanvaard sprookje? handhaven van een mentaal equilibrium tussen de wereld Voor een prins of prinses is het zoeken naar een eigen zoals deze is, en hoe men sinds mensenheugenis de wereld identiteit een dubbel zo gecompliceerde opgave. Met één heeft geïnterpreteerd. been zal de Koninklijke Hoogheid moeten aanhaken op Een psychisch evenwicht wordt mede efficiënt ge- de werkelijke wereld, en met het andere zit het gevangen handhaafd door illusie en fantasie een zekere ruimte te in wat Wilhelmina noemde “de kooi”, of het sprookje van verlenen. In de Sovjet-Unie is hardnekkig geprobeerd om het koninklijk paleis. achterhaalde geloofssystemen te deprogrammeren en te De pedagogische begeleiding van vorstenkinderen is demystificeren. Voorlopig is het marxistisch-leninistische van vitaal belang voor een geslaagde voortzetting van de experiment om het volk hun opium te ontnemen, mislukt. koningsfabel. In haar memoires Eenzaam maar niet alleen Nietzsche beschouwde hen die vluchten in a fool’s pa- verhaalt de grootmoeder van Beatrix hoe zij als jong radise als lafaards. Het ontbrak hen aan moed om de wer- meisje raad en troost vond bij haar verzorgster, freule Van kelijke wereld onder ogen te zien en deze te aanvaarden de Poll. Het kind diende zodanig te worden gehersen- zoals zij was. Waarheid komt overeen met objectieve reali- spoeld, dat zij het als normaal zou beschouwen op haar teit. Kennis is alleen dan kennis wanneer zij de wereld achttiende jaar de troon te bestijgen. Andere kinderen le- weerspiegelt zoals deze werkelijk is. De paus in Rome zen over de Markies van Carabas in het verhaal van de ge- springt anders om met feiten dan bijvoorbeeld de fysicus laarsde kat, uit vertellingen van Moeder de Gans. John von Neumann, die in 1932 een Quantum Bible De kleine Wilhelmina moest duidelijk worden ge- schreef waarin hij de grondbeginselen van de quantum- maakt dat zij warempel zélf het sprookje was. Dichtung mechanica vastlegde. werd voor haar Wahrheit. De heilige vader houdt onverstoord vast aan de oor- Hoe dit bij Juliana is gegaan is althans niet door haar- spronkelijke legende die leert dat Christus uit het graf is zelf in memoires bekend gemaakt. Haar twee voornaam- opgestaan. Paulus schreef al in de eerste brief aan de Co- ste hersenspoelsters waren de gouvernantes Oosterlee en rinthiërs dat het geloof haar fundament zou verliezen in- Van der Reijden. Ik heb haar eens geschreven om het dien men van de wederopstanding van Jezus zou afstap- voorbeeld van haar moeder te volgen, en toekomstige ge-

2 3 neraties haar eigen verhaal na te laten. Zij antwoordde met enige graagte verklaarde gereed te zijn de zware taak hier geen plannen toe te hebben, en voor zover bekend van zijn moeder over te nemen indien daartoe geroepen. bestaat er geen dagboek van deze voormalige koningin. De koningsprogrammering van deze jongeman moet zich Op 23 april 1982 kwam oud-minister dr. Sicco Mans- tussen 1980 en 1990 hebben voltrokken. Hoe is dit in he- holt bij mij thuis lunchen om een lobby te bepreken ge- melsnaam in zijn werk gegaan? Wie heeft er kans gezien richt op ontspanning met de toenmalige USSR te berei- aan het einde van deze eeuw een gezonde jonge knul zo ken. Ik bracht hem in een taxi terug naar het Centraal Sta- gek te krijgen, dat hij zich wil lenen voor de klus, een leven tion. Beatrix en Claus waren net op staatsbezoek bij de lang als Koning Willem IV op te gaan treden? Rea gans in Washington geweest. De Koningin had aldaar Als kind schijnt zijn moeder zich aanvankelijk verzet te succesvol 30 vragen van journalisten beantwoord. Waarop hebben tegen de aanvaarding van de “goddelijke” op- Mansholt opmerkte: “Ik heb eens tegen Juliana gezegd dracht en het laten omhangen met de hermelijnen mantel. dat ik republikein was. Waarop zij antwoordde: ‘als ik geen Ook verafschuwde zij de blinde adoratie van mensen die koningin was zou ik ook republikein zijn’.” Waarmee vol- haar bejubelden omdat zij de dochter van de majesteit doende wordt gezegd over Juliana’s visie op het koning - was. Schaamteloze opdringerigheid van de paparazzi er- schap. gerde haar groen en geel. De belangrijkste vertrouwelinge in het leven van Bea - Als meisje liep zij eens op een groepje fotografen af en trix is mejuffrouw Gertrude Büringh Boekhoudt geweest, zei: “Zo zie ik er van voren uit”, draaide zich om, en ver- dochter van een vooraanstaand psychiater uit Groningen. volgde: “Zo zie ik er van achteren uit.” Dan was het de Aanvankelijk kreeg HKH bijles van haar. Maar haar lerares taak van mejuffrouw Boekhoudt de prinses met engelen- zou over de jaren haar godmother worden. Een periode be- geduld te assisteren met het geestelijk verwerken van dit trok zij zelfs een kamer op Soestdijk. Later zou mejuf- soort onvermijdelijke realiteiten in haar leven van ko- frouw Boekhoudt de bijzondere klas op het Baarns ly- ningsschijn. ceum leiden, die voor de kroonprinses en een aantal an- Alleen Miss B.B. heeft het diepste geheim gekend van dere meisjes werd ingesteld. hoe Beatrix het uiteindelijk heeft klaargespeeld de aan- Door toevallige omstandigheden heb ik hier, zij het vankelijk kinderlijke negatieve maar authentieke houding van gepaste afstand, een en ander van meegemaakt. Ge- ten aanzien van het koningschap tot een volwassen posi- durende de eerste oorlogsjaren, vijftien jaar vóór de prin- tieve attitude om te vormen. Nadat de prinses eenmaal ses bij haar kwam, werd ik door mijn ouders onder haar had besloten haar sprookjeslot te aanvaarden heeft zij zich hoede geplaatst. met haar hele wezen aan haar opdracht gewijd, dikwijls Ook ik maakte aanvankelijk mijn huiswerk bij haar zelfs ten koste van haar persoonlijk geluk of onmiddellijke thuis, aan de Steynlaan in Baarn. Geleidelijk aan groeide, omgeving. Beatrix zag kans zich de rol van koningin eigen gedurende de veertig jaar dat ik haar heb gekend, een te maken zoals een andere vrouw zangeres of kinderarts hechte vriendschap. In die periode ving ik van tijd tot tijd wordt. een glimp op van wat er zich in relatie tot de kroonprinses Ik ben ervan overtuigd, na mejuffrouw Boekhoudt afspeelde. Te allen tijde nam zij uiterste terughoudend- sinds mijn jonge jaren als vriendin te hebben gekend, dat heid en discretie ten aanzien van de Oranjes in acht. Ik dit ook mijn leven zeer beslissend heeft beïnvloed. Het feit heb me hierbij aangesloten, ook door me bijvoorbeeld be- dat deze dame, soms om de andere dag, een aantal jaren perkingen op te leggen bij het weergeven van gesprekken beschikbaar was, is van onschatbare waarde geweest. Al- in mijn dagboek. Behalve dat ik haar in 1973 eens noemde leen evolueerde mijn opvatting ten aanzien van het ko- in een interview met Bibeb voor Vrij Nederland, waar ik ningshuis in tegenovergestelde richting, namelijk naar het danig voor op mijn duvel heb gehad, heb ik over deze con- standpunt van de monarchie als een achterhaald sprookje, tacten gezwegen tot na haar heengaan. dat uit de tijd is. Zoals freule Van de Poll eminente invloed heeft gehad Kant meende, dat de mens die er vrijelijk op los liegt op de vorming van de no nonsense-persoonlijkheid van zijn waardigheid vergooit, zelfs permanent vernietigt. Dat Wilhelmina – zij werd eens omschreven als “de enige is voor mij een der waardevolste lessen van Miss B.B. ge- waarachtige man” in het oorlogskabinet in Londen – zo weest. Niemand is ooit helemaal eerlijk. Daarvoor zitten heeft Miss B.B., zoals Beatrix haar noemde, een onuitwis- de mensen te gefragmenteerd in elkaar. Maar de ervaring baar stempel gedrukt op de handel en wandel van de hui- om tijdens mijn Baarnse lyceumjaren een rots in de bran- dige koningin. ding te hebben, waar ik volmaakt mezelf kon zijn en mijn Het zou een studie waard zijn om na te gaan hoe het denken naar waarheid kon uitspreken, is een vorm van proces zich in de breinen van Wilhelmina, Juliana en Bea - Skinneriaanse2 positive reinforcement geweest, die een blij- trix heeft voltrokken om zich te verzoenen met de notie, vend stempel op mijn leven zou drukken. koningin te moeten worden en ook te willen zijn. Beatrix moet dezelfde ervaring hebben gehad. Mejuf- Om niet te spreken van Willem-Alexander, die, nau- frouw Boekhoudt was een exponent van het Kantiaans welijks een kwarteeuw oud, tijdens een televisie-interview denken over het belang van eerlijk zijn. We hebben beiden

4 5 als jonge mensen over een vertrouwelinge beschikt bij wie ling reeds had gewaarschuwd, vroeg ik Miss B.B. of de wij het ons konden permitteren volledig onszelf te zijn, Koningin wist dat zij zeer verzwakt was. Met de voor haar volledig wáár te zijn. typerende bescheidenheid antwoordde zij: “Het Hof weet Mejuffrouw Boekhoudt was ongetrouwd en heeft dat het niet goed gaat.” Het was de laatste keer dat ik haar nooit kinderen gehad. Misschien is het de onbedoelde in- ontmoette en omhelsde. vloed van haar vader geweest, die haar tot een talentvolle De volgende dag belde zij met zwakke stem op, en pedagoge had gemaakt. Wij werden haar geadopteerde lie- sprak mij, op 57-jarige leeftijd, net als vroeger nog altijd velingen, ook al was het op die wijze contact hebben met aan met “Wimpje”. “Je was nog niet weg of de koerier jon geren voor haar onontgonnen terrein. Wij moeten voor kwam uit Afrika met een schaal met bloemetjes, die Bea- haar een even bijzondere ervaring in haar leven zijn ge- trix voor me bijeen had gezocht. Er was een schattig briefje weest als zij dit voor ons was, als een verre reis naar een bij.” onbekend land. Vierentwintig uur later is deze onvergetelijke dame Eerlijk zijn en eerlijkheid terugverlangen is een over- overleden. Naast haar sterfbed lagen meer dan tachtig heersend component in de karakterstructuur van de Ko- brieven van Beatrix, met de opdracht deze te vernietigen. ningin. Mejuffrouw Boekhoudt zei me eens, toen ik de Dat was jammer. Ik denk dat ze bewaard hadden moeten vijftig jaar al was gepasseerd, dat Beatrix en ik in dit op- worden, of aan de Koningin hadden moeten worden gere- zicht hetzelfde waren. Ik dacht dan steeds: “Dat is het re- tourneerd. sultaat van uw kruisbestuiving.” Koningin Beatrix merkte bij thuiskomst uit Afrika te- Sinds haar jeugd in “de kooi” bouwde prinses Beatrix gen haar omgeving op, dat het overlijden van Miss B.B. een aversie op jegens neerbuigende hovelingen en Madu- de definitieve afsluiting van haar jeugd betekende. rodamse notabelen, die zonder aanwijsbare redenen pro- Mejuffrouw Boekhoudt heeft ook voor mij heel veel beerden aan te pappen.3 Wanneer een zelfde gast op een be tekend. Toch is de dood van mijn eigen moeder, in 1974, receptie voor een tweede maal een hand kwam geven, dan het belangrijkste keerpunt geweest in de lange pelgrims- toonde zij meer dan openlijk haar ontstemdheid. tocht van jeugd naar ouderdom. Velen die haar oppervlakkig ontmoetten beoordelen haar als hooghartig. “Wat ze helemaal niet is,” zei mejuffrouw Boekhoudt dikwijls, “het is een afweermechanisme tegen geveinsde en opdringerige belangstelling. Men kent II Trix niet en dat is heel jammer.” Zij kreeg er tranen bij in de ogen. In 1946 liet ik me op Nijenrode inschrijven voor een Ik weet dat Beatrix haar tweede moeder ook ná de kro- opleiding tot diplomaat. Oud-gezant Willem Ridder van ning nadrukkelijk heeft gevraagd kritisch te blijven en de Rappard, lid van de Raad van Toezicht, moedigde me majesteit haar mening niet te onthouden, ook al was zij hiertoe aan. Na eveneens twee jaar aan de Yale University staatshoofd geworden. Ik herinner me dat ik, na het uit- colleges over internationale betrekkingen te hebben ge- spreken van Beatrix’ eerste troonrede, tegen onze vriendin volgd, was ik tot de slotsom gekomen dat een functie als opmerkte: “Koningin Juliana zal bij de televisiebeelden diplomaat voor mij geen optie was. wel een traantje hebben gelaten.” “Anders ik wel” zei ze. In Washington en op het hoofdkwartier van de Ver- Op 3 september 1982 is mejuffrouw Boekhoudt op 89- enigde Naties had ik een aantal diplomaten van verschil- jarige leeftijd in haar flat in “Amaliagaarde” te Baarn over- lende landen leren kennen en aan het werk gezien. Ik wist leden. Enkele dagen tevoren was ik van een reis naar in 1950 al dat een leven lang ambtenaartje spelen op di- Cuba teruggekeerd. Ik ontdekte dat haar toestand snel plomatieke vestigingen in den vreemde, niets voor mij achteruit ging. Ik telefoneerde met Gijs van der Wiel, di- was. Bovendien zouden door de moderne communicatie- recteur van de rijksvoorlichtingsdienst. De Koningin was middelen ambassades worden gereduceerd tot veredelde met Claus en de kinderen ergens in Afrika. Ik vroeg hem postkantoren. Ik wilde in mijn leven creatief bezig zijn, ei- om haar spoorslags te waarschuwen, wat hij heeft gedaan. gen initiatieven kunnen ontwikkelen, zonder op toestem- Een saillant detail is misschien dat Gijs me vroeg: ming vanuit Den Haag te moeten wachten, waar men “Wie is mejuffrouw Büringh Boekhoudt?” Dit bewees hoe doorgaans toch niets weet over actuele situaties in verre bescheiden, hoe zichzelf wegdenkend Miss B.B. in de continenten. Ik wilde in mijn leven zo vrij mogelijk zijn. achtergrond van Beatrix’ leven had geopereerd. Eigenlijk Mijn kamergenoot op Nijenrode, Henk Hofland, zou zoals freule Van de Poll dit bij de jonge Wilhelmina had me in 1953 naar de redactie-buitenland van het Algemeen gedaan. Twee dagen later heb ik, tijdens een lunch in Handelsblad in Amsterdam halen. Zo werd ik, godzijdank, Krasnapolsky, de heer Van der Wiel uitvoerig ingelicht geen diplomaat maar journalist. over de betekenis van deze dame in het leven van de Ko- Drie jaar later kwam ik in Rome, waar ik werkte voor ningin. De Telegraaf, in aanvaring met de Staat der Nederlanden, Natuurlijk zonder haar te vertellen dat ik haar lieve- en ben dit tot 1996 gebleven. Van 10 tot 17 juni 1956 ben

6 7 ik namelijk met president Sukarno van Indonesië in Italië steen leggen voor een nieuw diplomatiek postkantoor. op reis gegaan. Het was een eerlijke en normale zaak nu de Het leek me aardig die plechtigheid bij te wonen. Ik werd man binnen handbereik was ook te luisteren naar wat hij geweerd. Pas in 1991 zou ik, dankzij de hulp van Beatrix, te zeggen had. De Telegraaf had mij dit verboden, en mi- een dozijn geheime telegrammen tussen minister Luns en nister Luns en de heren van de Haagse “apenrots”4 dach- ambassadeur dr. J.H. van Roijen in Washington in han- ten er net zo over. Met Sukarno praten stond in 1956 ge- den krijgen, die handelden over onderhandse methoden lijk aan landverraad. Eerst werd ervoor gezorgd dat ik door mij ook daar van HKH weg te houden. Later las ik in de De Telegraaf werd ontslagen, en toen ik voor de Nieuwe Haagse Post6 hoe een medewerker van Luns, Jhr. Johan de Rotterdamse Courant, het Algemeen Handelsblad en Het Va- Ranitz, benadrukte hoe uitstekend zijn minister in delege- derland naar Indonesië was gereisd (1956 – 1957), werd de ren was geweest. “Hij bemoeide zich niet of nauwelijks Binnenlandse Veiligheidsdienst misbruikt om me bij mijn met details”, aldus directeur-generaal De Ranitz. Ik was hoofdredacties als “staatsgevaarlijk” af te schilderen, om- voor Luns blijkbaar geen detail. dat ik waarschuwde dat we Nieuw-Guinea aan Sukarno In 1964 probeerde ik het opnieuw in Mexico, waar ko- zouden moeten afstaan. Opnieuw werd ik door drie voor- ningin Juliana, prins Bernhard en prinses Beatrix op staats- aanstaande kranten ontslagen. bezoek waren.7 Tijdens een rondgang langs de ruïnes te Ik dacht “barst”, en emigreerde op 10 juni 1958 naar Mitla voerde ik een gesprek met Beatrix. Zij vertelde mij de VS. Ik nam aan, daar buiten bereik van Haagse tenta- dat Miss B.B. voor haar een tweede moeder was, en zeer kels te zijn. Mis! De loopjongens van Luns in Amerika veel voor haar betekende.8 Ook na 1964 ben ik haar nog zonden detectives achter me aan en seinden de CIA tegen wel eens hier of daar tegengekomen, zoals bij een Club van mij in. Toen ik nog één accreditatie over had, voor Vrij Rome-vergadering in het toenmalige West-Berlijn. Wat Nederland, werd Luns door zijn ambassadeur bij de UNO me echter niet bekend was, was dat de instructies van de gevraagd of hij niet kon zorgen dat ik ook door dit blad Staat waren, dat leden van het Koninklijk Huis geen con- zou worden ontslagen. De Haagse terreur werd in het tact met me mochten hebben. diepste geheim gecontinueerd. Per codetelegrammen, Wat me over de jaren duidelijk is geworden, is dat de want niemand mocht erachter komen hoe de Staat haar Oranjes in sommige opzichten de gevangenen zijn van idi- misdadige gedrag orkestreerde. oten in Den Haag. Koningin Wilhelmina beklaagde zich Argeloos arriveerde ik op 27 januari 1958 op Curaçao hierover in haar boek Eenzaam maar niet alleen. Al op jeug- om een reportage te maken over een bezoek van prinses dige leeftijd moet zij druk in de weer zijn geweest om loop- Beatrix. Mr. S.J. baron van Tuyll van Serookskerken, in holes te vinden in het ministeriële cordon sanitaire rond het die dagen rechterhand van Luns, had de gouverneur een paleis. geheim telegram gezonden met de boodschap, dat ik van “Degenen, die de kooi-sfeer wensten te handhaven,” de prinses weggehouden moest worden. Ik keerde onver- schreef zij in haar memoires, “gaven ons alleen berichten richter zake naar New York terug. Ik leed voor de zoveel- door waarvan zij meenden dat wij ze kennen moesten. De ste maal schade door toedoen van de Staat. andere, hoe belangrijk ook, werden ons onthouden.”9 Dat In 1961 was snel handelen geboden, wilde Nederland was dus ook een vorm van oneerlijk zijn. niet voor een derde maal met Indonesië in een oorlog ver- Juliana besloot zo ver mogelijk af te gaan zitten van de wikkeld raken. De eenvoudige journalistieke regel niet al- kleinburgerlijke konkelaars in de residentie, en bewoonde leen op informatie van Den Haag af te gaan maar het oor paleis Soestdijk. Het va et vient in het lommerrijke Baarn ook in Jakarta te luisteren leggen, had het voor mij be- zou minder in de gaten lopen. Zo richtte prins Bernhard drieglijke spel van Luns & co in de kwestie Nieuw-Guinea een exclusieve eigen club op, met het doel kaartjes te ver- aan het daglicht gebracht. Luns loog bovendien dat Was- kopen voor een bezoek aan het koninklijk paar. De op- hington Nederland steunde inzake vasthouden aan die brengst zou bestemd zijn voor een nobel doel. Het was een ene kolonie in Azië. dame in Houston, Texas, die mij hierover inlichtte toen ik De Staat had de mediawereld via vuilspuiterij en pure aldaar een lezing kwam geven. Met enige trots vertelde zij, character assasination hermetisch voor me afgesloten. Er voor een bedrag met vier nullen in het bezit te zijn geko- zat daarom niets anders op dan de pet van journalist tijde- men van een Soestdijk-kaartje. “I am to meet a real queen!” lijk te vervangen door de hoge hoed van een diplomaat. riep zij uit. Op 5 april 1961 bezocht ik de veiligheidsadviseur van Benno zur Lippe-Biesterfeld heeft in zijn jonge jaren president John F. Kennedy, en legde de kaarten van wat op kasteel Reckenwalde in Oost-Pruisen niet over een Miss er tussen Jakarta en Den Haag speelde op tafel. Op 15 au- B.B. beschikt, die tijdig bepaalde grondbeginselen van gustus 1962 werd Nieuw-Guinea via een vreedzame Ame- waarheid spreken of behoorlijk gedrag meeprogrammeer - rikaanse bemiddeling aan Sukarno overgedragen. Luns & de. Ondanks vele onuitwisbare diensten het koninkrijk be - co stonden in hun hemd. Uit wraak werd ik voor het leven wezen, zou een vitaal gemis aan integriteit de prins op kri- tot persona non grata verklaard.5 tieke momenten in zijn leven zonder mankeren in de pe- In 1963 zou prinses Beatrix in Washington de eerste narie helpen. Nadat zijn dochter in 1995 schandelijk door

8 9 Suharto was gekleineerd, reisde Bernhard in 1996, als bij- germate thuis is in het metier van journalisten, weet dat zondere gast van deze ploert, naar Indonesië. In de pers een aantal hunner zich schaamteloos laat inzetten door re- verschenen foto’s waarop te zien was hoe de prins de dic- geringen en geheime diensten. tator, ten afscheid, hartelijk omhelsde en zoende. ZKH Beatrix werd in het absurde verhaal neergezet als heeft zich in diens leven wel meer met onacceptabel gezel- “links”, wat zij in de verste verte niet is, en Claus was “een schap ingelaten. rode sergeant”, die aldus door prins Bernhard zou zijn Koningin Beatrix kreeg een gezonde scheut genen van omschreven. haar grootmoeder mee. Net als Wilhelmina zit ook zij op- Ik moest intussen gelden aanspreken die mijn ouders gescheept met een waar ratjetoe van ambtelijk gespuis, so- me nalieten als steuntje voor de oude dag, om acht jaar listische veiligheidsagenten, en andere vogels van dikwijls lang in het gerechtshof te Dallas, Texas, te kunnen proce- onherkenbaar pluimage.10 Ook zij raakte zich er in een deren tegen Time. De Telegraaf zorgde ervoor ongrijpbaar vroeg stadium van bewust dat oneerlijke en twijfelachtige te zijn. De krant verwees naar het feit dat dit verzonnen en figuren proberen een rookgordijn rond “de kooi” op te voorgekookte verhaal, door hun eigen medewerker Ro- trekken. bert Kroon in Time gepresenteerd, alleen maar uit het Oranje-specialist Harry van Wijnen heeft gemeld, dat Ame rikaanse weekblad werd overgenomen. de huidige majesteit op werkpaleis Noordeinde een “scha - In 1981 was ik 25 jaar in oorlog met het ministerie van duwregering” voorzat. Wat minder pregnant uit de verf Buitenlandse Zaken en de Nederlandse Staat. De rode kwam was waarom dit absoluut noodzakelijk was. Beatrix kaart van Luns had niets van zijn ondermijnende invloed kende de ervaringen van haar moeder en grootmoeder. Zij op mijn leven verloren. Incidenten op ambassades overal wist wat haar te wachten stond. Want de majesteit infor- ter wereld waar ik kwam stapelden zich verder op. Keer matie onthouden is, net als liegen, een vorm van onbe- op keer, jaar in jaar uit, moest ik de vereniging voor jour- trouwbaar gedrag. En dat is wat er steeds weer gebeurt. nalisten, de NVJ, vragen in te springen, en bewindslieden Luns loog dermate hardnekkig tegen koningin Juliana, het dwin gen om tekst en uitleg voor het wangedrag van de Ne - kabinet en het parlement over Indonesië, Sukarno en derlandse diplomatie te geven. Onder dreiging van een Nieuw-Guinea, dat het zelfs ambassadeur dr. J.H. van kort geding door mr. H.M. Voetelink van het kantoor Roijen te gortig werd. Hij ging naar Soestdijk en biechtte Nau ta van Haersolte, besloot minister Chris van der op dat zijn minister een oplichter was. Beatrix zou Van Klauw in 1981 opnieuw een instructie de wereld rond te Roijen later belonen met het peetoomschap van een harer sturen dat ik behandeld diende te worden “als alle journa- kinderen. listen”. Eenmaal zelf in de “regeer-business”11 terechtgeko- De inkt was nog niet droog of ik botste in New-Delhi men, verwachtte Beatrix dus niet anders dan dat ook zij voor de zoveelste maal op de kwaadaardige wraakzucht met lieden te maken zou krijgen die haar halve waarhe- van het Haagse overheidsapparaat. Als adviseur van mi- den en leugens zouden proberen te verkopen. Als voorzit- nister Jan de Koning van Ontwikkelingssamenwerking ster van de Raad van Bestuur van Holland Incorporated bracht prins Claus namelijk een bezoek aan India. Ik was eiste zij terecht inzage in de boeken. Ook Wilhelmina pro- aanwezig in opdracht van de Gemeenschappelijke Pers beerde bressen te slaan in de muur van leugens rond haar Dienst GPD. Voor mij was dit land enigermate bekend ter- paleis. Juliana geloofde in “Verbeter de wereld en begin rein. Mevrouw Indira Gandhi ontving mij zeer hartelijk en bij u zelve”. Zij stapte liever op haar fietsje als de tuinslang vertrouwde me toe, niet te weten of zij prins Claus diende op Soestdijk verlengd moest worden, en probeerde dan te laten ontvangen als echtgenoot van het Nederlandse op de prijs bij de kwekerij in Soest af te dingen. Voor haar staatshoofd, of als hoge ambtenaar van Buitenlandse Za- was de politieke kermis in de residentie niet te overzien, ken.12 laat staan te verbeteren. Als in 1958 op Curaçao, en in 1963 te Washington, Haar dochter had echter geen zin om half werk af te le- toen ik van Beatrix werd weggehouden, verhinderden Van veren. Zij formeerde op Noordeinde een management- der Klauws dienstkloppers in de Indiase hoofdstad, dat ik team van strikt betrouwbaar en deskundig talent. Zij paste rond prins Claus normaal mijn journalistieke werk zou ervoor om discutabele lieden zelfs maar een kans te geven kunnen doen. Ambassadeur H. Leopold, die me vier haar in het ootje te nemen. maanden eerder nog zakelijk had verwelkomd voor een De wegen van Beatrix en mij bleven elkaar kruisen om gesprek van enkele uren in diens werkkamer op de ambas - de hemel mag weten welke redenen. In 1976 verscheen als sade, weigerde me uit te nodigen voor een receptie ter ere donderslag bij heldere hemel een artikel in het Ameri- van prins Claus. Hij deed zelfs alsof hij me niet kende. kaanse weekblad Time, getiteld “Pink House of Orange”. Bij thuiskomst eiste ik van de Staat een schadevergoe- Hierin werd geschreven dat ik, in samenspel met de KGB, ding. Op 18 december 1981 getuigde prins Claus voor de bezig zou zijn koningin Juliana van de troon te wurmen Haagse rechtbank om zijn visie op het gebeurde te geven. ten behoeve van Beatrix. Formeel was deze onzin geschre- Omdat ik in het gelijk werd gesteld ging de tegenpartij in ven door Robert Kroon van De Telegraaf, maar wie eni- hoger beroep. Na gekonkel achter de schermen won de

10 11 landsadvocaat in tweede instantie. Vervolgens trok de NVJ III haar steun aan mijn proces in. Hierdoor werd het gevecht vroegtijdig afgebroken. Daarop presenteerden de keurige heren van het minis- Omdat er maar geen einde kwam aan de pesterijen van terie van Buitenlandse Zaken mij een fikse rekening die ik de Staat, ging ik in 1986 in Zuid-Afrika werken. Ingrij- hen wegens het verliezen van de procedure diende te beta- pende veranderingen waren op til. Mijn toenmalige len. Ik ben zo vrij geweest, deze schandelijke nota niet te vriend, generaal Hein de Villefort du Toit, was met intro- voldoen. Achterbaks als ze zijn hebben ze het niet in hun ducties behulpzaam. In 1990 was ik de enige journalist hoofd durven halen hierover een incassoprocedure te be- die, enkele dagen voor de vrijlating van Nelson Mandela, ginnen. Ik maakte de reis naar India voor niets en leed als op “Tuynhuys” in Kaapstad een gesprek onder vier ogen freelance-journalist andermaal aanzienlijke persoonlijke kon hebben met president F.W. de Klerk. Ook hij moe- schade. De GPD betaalde me slechts 180 gulden voor het digde me aan als media-adviseur in het nieuwe Zuid- zenden van telegrammen dat het werken me opnieuw Afrika te komen werken. werd verhinderd. Op 30 april 1990 verhuisde ik met mijn hele hebben en In 1983, toen prins Claus al een aantal maanden in houden naar de overwegend zwarte wijk Hillbrow in Jo- verscheidene psychiatrische ziekenhuizen in behandeling hannesburg. Maar volkomen onverwacht sloten alle deu- was, hing er een nieuw, onvoorstelbaar drama boven zijn ren zich voor me. Zelfs generaal Du Toit werd onbereik- hoofd. De Telegraaf en koningshuis-verslaggeefster Josje baar. Persoonlijke vrienden als de van Ketwich Verschuurs Hagers zaten ZKH al ruim een jaar achter zijn broek in in Kaapstad schreven een onverklaarbaar briefje me niet verband met diens vermeende homoseksualiteit. De ge- meer te willen ontvangen. Het was een toestand die me ruchtenstroom zwelde aan. Gijs van der Wiel en diens op- aan de bezettingstijd uit de Tweede Wereldoorlog deed volger Hans van der Voet van de RVD zaten met de han- denken. den in het haar. Wat kon er zijn gebeurd? Uit welke duistere, voor mij Er werd gevreesd voor herhaling van de truc uit 1956, onzichtbare hoek, kwam de sabotage ditmaal? Afspraken waarbij het Greet Hofmans-schandaal rond Soestdijk om als mediaconsulent te gaan werken werden niet geho- eerst in het Duitse Der Spiegel werd gelanceerd, omdat va- noreerd. Het financiële fundament viel op mijn 65ste jaar derlandse media te kleinhartig waren hun eigen verant- onder me weg. Mijn laatste privé-fondsen raakten op. woordelijkheid te nemen. Sterverslaggever van Der Spiegel Ten einde raad wendde ik mij tot de andere lieveling van Erich Wiedemann logeerde in het Amstel Hotel om de rel Miss B.B. voor te bereiden. Het zou een omslagverhaal worden over Ik vroeg haar, in haar hoedanigheid van voorzitster prins Hendrik, prins Bernhard, en prins Claus. Wiede- van de Raad van State, te helpen bevorderen, dat aan de mann stond ook bij mij op de stoep, en debiteerde vol- hand van de Wet Openbaarheid van Bestuur, mijn dos- doende van de zijde van De Telegraaf gesouffleerde ver- siers aangaande de mijn leven ondermijnende overheids- zinsels over prins Claus om in het geweer te komen. daden boven water zouden komen. Ik besloot dit verzoek Ik belegde op 24 augustus 1983 een persconferentie in met de woorden: “Indien u het niet voor mij wilt doen, Nieuwspoort, welke door een zestigtal journalisten uit wilt u het misschien voor de steun en toeverlaat uit onze binnen- en buitenland werd bijgewoond.13 Iemand moest jeugd doen.” de verantwoordelijkheid nemen de tijdbom boven de In een recordtempo kwam een aantal maanden later hoofden van deze familie onschadelijk te maken. Ik voelde de zaakgelastigde te Pretoria, Hans Sondaal14, in Hill brow me na de afgelopen dertig jaar voldoende ter zake geïnfor - op bezoek. Hij bracht enkele honderden, tot dusverre ge- meerd om met enig gezag van de toren te blazen. heime, stukken uit de archieven van Buitenlandse Zaken Soms regelde ik rechtstreeks met Beatrix bezoekjes mee.15 Het was meer dan schokkende lectuur.16 van Miss B.B. aan Drakesteyn. Eén prinsje kreeg dan een Na alles wat me de voorgaande 35 jaar als journalist brandweerauto; een ander moest eerst zijn fluitles afma- en burger van dit land was overkomen, overdonderde mij ken voor hij beneden mocht komen. Soms wandelde me- toch nog de vunzigheid waartoe de zogenaamde keurige juffrouw Boekhoudt alleen met prins Claus in de paleis- mijnheren uit de burelen rond het Binnenhof in staat ble- tuin. Flarden van zo’n gesprek sijpelden dan wel eens naar ken te zijn geweest. Ik werd in staatsdocumenten, op ge- mij door. Op dat kritieke moment voelde en wist ik dat ik zag van ministers en ambassadeurs, afgeschilderd als zo hen te hulp moest komen. ongeveer de onbetrouwbaarste raddraaier en homoseksu- Ik sprak, zonder aantekeningen, een uur tegen de pers. eel die het koninkrijk deze eeuw had voortgebracht. Deze Er verscheen nergens één letter van wat ik zei, maar het “informatie” circuleerde bovendien in het geheim over de ontstekingsmechanisme van een meedogenloze roddel- hele wereld, ook bij gezagsdragers van andere landen. bom bleek wel in ongerede te zijn geraakt. Der Spiegel De afgelopen maanden hebben de eerste bij deze on- heeft de snode plannen laten varen. behoorlijke zaken betrokken ministers en ambassadeurs zich in de Haagse rechtszaal moeten verantwoorden voor

12 13 de onder hun verantwoordelijkheid toegebrachte schade het riet gestuurd. Vervolgens is het weer komkommertijd aan mijn leven. Ze draafden op in maatkostuums, in de re - en gaat iedereen opgewekt met vakantie. vers voorzien van grootkruisen voor het koninkrijk bewe- Na het mislukte proces uit 1981, waarbij ook prins zen diensten. In werkelijkheid was het een armzalige pa- Claus was betrokken, zat er in 1991 niets anders op dan rade van bij mij medelijden opwekkende figuren, die er van uit Zuid-Afrika een procedure tegen de Staat te begin- geen probleem van maakten hun oplichterspraktijken on- nen, om nu tot het bittere einde voor eens en voor altijd der ede voort te zetten. aan het geklier vanuit Den Haag een rigoureus einde te De Wet Openbaarheid van Bestuur is bedoeld om de maken. De tegenpartij, ook niet van gisteren, ondernam burger bescherming te bieden tegen wandaden van de een voor mij ruïneuze tegenzet. Na zes jaar ongestoord in overheid. In de praktijk betekent deze wet, dat juristen in Zuid-Afrika te hebben verbleven werd mijn verblijfsver- overheidsdienst bepalen wat de door de Staat gedupeerde gunning, zonder opgaaf van redenen, van de ene op de an - burger wel of niet onder ogen krijgt. Op het ministerie van dere dag door Pretoria opgezegd. Buitenlandse Zaken is mr. P.G.L. van Velzen het baasje Op mijn verzoek liet generaal S.J.J. Smit, hoofd van de dat minister Van Mierlo moet beschermen. Dat wil zeg- misdaadbestrijding van de Zuidafrikaanse politie, door de gen: Van Velzen schat in welke bewijsstukken mij niet kun- kolonels Basson en Rudfin van de Crime Division in Hill - nen worden gegeven, omdat ik anders binnen de kortste brow een onderzoek instellen. Het antwoord van de gene- keren het juridische gevecht tegen de Staat zou winnen. raal was dat Zuid-Afrika geen enkele reden had mij het Na ontvangst van de eerste bewijzen dat de Staat land uit te zetten, “want u hebt zelfs geen verkeersovertre- schuldig was hoopte ik alsnog op een wonder, dat het getij ding begaan”.19 tegen mij in Zuid-Afrika ten gunste zou keren, en ik zou De Nederlandse ambassadeur P.A. van Buren beant- kunnen blijven waar ik was. Ik schreef minister Hans van woordde geen enkel verzoek om hulp en wenste mij ook den Broek dan ook, dat, in het bezit gekomen van geniet te ontvangen. Hij liet alles aan André Roijackers over, noemde bewijzen, het niet meer dan redelijk zou zijn dat die inmiddels door een noodlottig ongeval in Zuid-Afrika ik voor 35 jaar gecoördineerde Haagse broodnijd gecom- om het leven is gekomen. penseerd werd en vroeg of er geen gesprek mogelijk zou Op 2 augustus 1992 werd ik op bevel van Piet Colijn, zijn om een voor beide partijen aanvaardbare regeling te directeur-generaal van het ministerie van Binnenlandse vinden. Zaken te Pretoria, gearresteerd en op een vliegtuig gezet, Het gezegde luidt dat hij, die niet bereid is tot een met achterlating van mijn gehele bezit. Op mijn 67ste jaar compromis, een kwezel is; hij die niet tot een compromis stond ik in Amsterdam letterlijk op straat. Met kunsten in staat is, mesjogge moet zijn; en hij die geen compromis vliegwerk en de hulp van een van mijn beste vrienden, kon aandurft een onderkruiper is. Van den Broek piekerde ik op 15 oktober 1992 een studio van zes bij zes meter in de niet over een regeling. Het antwoord was: procedeer Jordaan betrekken. Ik leef sedertdien van een minimum - maar, “want er is geenszins sprake van, dat de Staat sedert uitkering. Dat is de prijs die men in Den Haag betaalt 1957 jegens u onrechtmatig zou hebben gehandeld”.17 voor streven naar eerlijke en integere journalistiek. De bewindsman zette de leugen zelfs op papier. Hij Oscar Wilde schreef eens, dat journalisten zich al te wist op dat moment dat mij, na een verzoek daartoe tot de dikwijls onder vier ogen verontschuldigen voor wat zij eer- Koningin, ruimschoots geheim codemateriaal ter hand der publiekelijk hadden verkondigd. Voor de integere was gesteld dat glashard aantoonde met wat voor schoften journalist bestaat geen discrepantie tussen wat binnens- ik al die jaren via zijn ministerie te maken had gehad. Na- kamers wordt gefluisterd of bij Theo van Gogh voor de tuurlijk wist hij wel degelijk dat de Staat vuile handen had, beeldbuis wordt gezegd. Publiceren of mond opendoen, maar pour besoin de la cause schreef hij doodgemoedereerd dus informatie doorgeven of een mening presenteren, kan dat zijn naam Haas was. Zijn adviseurs hadden hem erop alleen integer zijn wanneer de interne en externe scripten gewezen dat mijn geld op was, dat ik op straat zou komen kloppen. te staan, dus een procedure zou verder geen problemen De Haagse bureaucratie en politiek opereren met een opleveren. Hoeveel ander kwaad deze van den Broek op dijk conflicterende scenario’s, rond het leidmotief “tegen zijn kerfstok had was me in 1991 nog niet bekend.18 iedere prijs de kool en de geit sparen om aan de bak te blij- Het corrupte denken en de arrogantie van rijksambte- ven”. Er wordt permanent met feiten en de waarheid ge- naren kent na een halve eeuw van vrede en rust geen gren- jongleerd alsof het zo hoort. Er wordt gelogen dat ze bar - zen. De heren denken langzamerhand alles voor het zeg- sten: onder elkaar, jegens derden, en last but not least tegen gen te hebben, en menen zich jegens niemand meer be- de majesteit, die de eigengereide Haag se bende moet voor- hoeven te verantwoorden, inbegrepen Hare Majesteit. zitten. Om van het parlement maar niet te spreken. Kamerleden Neem Van den Broek. Tegen mij loog hij zoals het in zitten vrijwel zonder uitzondering permanent voor aap. zijn brief gedrukt stond. Maar na uit Zuid-Afrika te zijn Zij worden bij het beantwoorden van hun vragen strijk- gesmeten kwam ik geheel andere schofterij op het spoor, en-zet door maffiosi in de bureaucratie met een kluitje in begaan onder zijn verantwoordelijkheid. In de jaren tach-

14 15 tig had het koninkrijk zich ook nog op het terrein van de was de rol die Hendrik baron Bentinck van Schoonheten, terreur-business begeven. Het ministerie van Buiten- tweede man op de ambassade in Pretoria, had gespeeld in landse Zaken verschafte de terrorist Klaas de Jonge vier de perikelen rond De Jonge. Buitenlandse Zaken werd ge- paspoorten, om in het geheim communistische wapens en noodzaakt een afgedankt gebouw, waar de terrorist zich in kleefmijnen, bestemd voor het ANC, de Republiek Zuid- bevond, enkele jaren reilend en zeilend te houden,21 om- Afrika binnen te rijden.20 dat de man alsnog gearresteerd zou worden indien hij zijn De Israëlische MOSSAD en de Zuidafrikaanse inlich- neus op straat zou durven vertonen. tingendienst wisten exact wat De Jonge deed. Nadat zijn De koninklijke marechaussee zond twee bewakers gangen bekend geworden waren werd hij gearresteerd, naar Pretoria om een rapport te schrijven over wat er zich maar hij vluchtte de ambassade te Pretoria in. Hier werd rond De Jonge afspeelde. Van Zuidafrikaanse zijde was hij prompt weer uitgehaald. Den Haag schreeuwde moord doorgegeven dat de Nederlander het lege ambassadege- en brand, dat Zuid-Afrika de status van het bijkantoor in bouw gebruikte als een verkapt hoofdkwartier van het toen Pretoria had geschonden. Je moet het lef maar hebben, na nog verboden ANC. Aldus beschikte de zwarte verzetsbe- het als regering mogelijk gemaakt te hebben dat een franc weging over een diplomatieke commandopost, waar men tireur op officiële papieren explosieven binnen kon bren- met faciliteiten van de ambassade contacten met de bui- gen om blanke boeren bij sportvelden op te blazen. tenwereld kon hebben. De rol van de heer Bentinck in Den Haag eiste dat De Jonge zou worden terugge- deze werd door de koninklijke marechaussee als buitenge- bracht. Zou Pretoria de man namelijk voor de rechter woon laakbaar geïnterpreteerd. hebben gebracht, dan zou Nederland de geschiedenis in Het bewuste rapport, dat ook in 1996 nog steeds ge- zijn gegaan als een natie welke actieve en materiële steun heim is,22 was behoorlijk bezwarend voor Buitenlandse verleende aan internationaal terrorisme, met gewapende Zaken, zodat Van den Broek zich genoodzaakt zag hulp uit Oost-Europa en de Sovjet-Unie. De Jonge ont- schoonmaak op de ambassade in Pretoria te houden. De ving trouwens zijn opleiding tot terrorist in de toenmalige heer Bentinck verhuisde naar Parijs, diens secretaresse communistische DDR. verdween naar een winkel op Schiphol, en een andere Bovendien ontdekten Haagse juristen, dat door in Hollandse koerierster, logée van de secretaresse van de vreemde-overheidsdienst te treden, De Jonge geen Ne- heer Bentinck, vertrok eveneens met onbekende bestem- derlander meer was. Er diende snel gehandeld te worden, ming. opdat Pretoria niet zou ontdekken dat Zuid-Afrika hele- Waar men zich blijkbaar in kringen van de koninklijke maal niet verplicht was de man naar de ambassade terug marechaussee uitzonderlijk aan ergerde, was dat de heer te brengen. Van den Broek bij het vertrek van privé-secretaris Quarles Het was letterlijk een kwestie van uren. De majesteit uitgerekend de heer Bentinck voordroeg deze post op pa- moest als de gesmeerde bliksem een decreet tekenen waar- leis Noordeinde als rechterhand van de majesteit te gaan bij Klaas weer tot Nederlander werd gebombardeerd, an- bekleden. Diens verdere diplomatieke carrière lag im- ders was het hek van de dam en het internationale aan- mers, na het debâcle in Pretoria, in handen van Buiten- zien van het koninkrijk voor onbepaalde tijd ernstig ge- landse Zaken. Voor de minister was het handig om een schaad. Normaliter zou Beatrix die handtekening in geen van hem afhankelijk bondgenoot een eindje verder op de duizend jaar hebben mogen zetten. Haar signatuur sanc- gang te hebben zitten, op oorafstand van Beatrix. tioneerde immers indirect een koninklijke goedkeuring Op 15 december 1992 heb ik de affaire Klaas de Jonge, voor wapensmokkel ten behoeve van terreur in een andere Bentinck van Schoonheten en Hans van den Broek op een lidstaat van de Verenigde Naties. Premier Ruud Lubbers rij gezet en in een omslagverhaal voor de Media Krant23 en minister Hans Van den Broek legden haar het decreet samengevat. Een week eerder zond ik de tekst ter kennis ter tekening voor, dus uiteindelijk namen zij de ministe- neming aan de Koningin. riële verantwoordelijkheid. Eveneens op 15 december maakte premier Lubbers in Voorlopig zal het wel het geheim van Huis ten Bosch het parlement bekend dat de heer Van den Broek een blijven of de Koningin de waarheid wist en alle achter- open gevallen post in Brussel zou gaan bekleden. Niemand gronden kende, of in welke mate er mogelijk ook tegen in Den Haag begreep wat er gebeurd kon zijn. Skivakan- haar werd gelogen. Boudewijn is eens 48 uur afgetreden ties waren reeds geboekt. De kerstman kwam eraan. als koning toen hij het verdomde een handtekening te zet- Wat misschien wel iets zegt is dat de heer Van den ten terwijl zijn ministers erom vroegen. Beatrix voelt blijk- Broek die ochtend om 11.00 uur de kortst durende af- baar niets voor dit genre juridische kunstgrepen. Zij te- scheidsvisite heeft afgestoken uit de regeerperiode van kende. deze majesteit op Huis ten Bosch. Wat moet men nog Genoemde gegevens bereikten mij via informanten meer weten? van de koninklijke marechaussee, het politionele apparaat dat het Koninklijk Huis beschermt. Wat men in deze kring als een uitzonderlijk kwalijke affaire beschouwde,

16 17 IV Want ze verroeren, na aldus honds te zijn behandeld door een minister van Buitenlandse Zaken, geen vin. Niet alleen het regime neemt een loopje met de volksvertegen- Eerst wilde ik uitzoeken wie mij die fatale loer in Zuid- woordiging, de dames en heren die voor de natie moeten Afrika had gedraaid. Wanneer de staatspresident je ont- opkomen nemen ook een loopje met zichzelf. vangt heb je normaliter geen problemen in een land. Na veel gezeur mijnerzijds waren de heren Jurgens en Ik had bijvoorbeeld de bewijzen dat Buitenlandse Za- Stoffelen alsnog bereid nadere stappen te ondernemen. ken geprobeerd heeft me het leven in de VS zuur te ma- Als voorzitter van de kamercommissie voor de inlichtin- ken. Maar na een hele dag vrijwillig met twee psychiaters gendiensten begaf Piet zich naar de directeur van de Bin- van de CIA te hebben gesproken, zou ik verder ongestoord nenlandse Veiligheidsdienst (BVD), dr. Arthur Docters ingezetene van de VS zijn van 1958 tot 1992.24 van Leeuwen. Deze Haagse onderkoning zegde toe een Indonesië zat sedert 1966 ook dicht voor mij. De on derzoekje te zullen instellen. Haagse persona non grata-verklaring was ook expliciet in Op 17 september 1992 verzekerde de heer Stoffelen dit opzicht. Het gehele corps diplomatique van Nederland me bij een kopje koffie in het kamergebouw, dat er bij de had opdracht bij navraag van derden (lees: buitenlandse BVD geen dossiers waren over Oltmans. “Hij liegt” was regeringen) uitdrukkelijk voor mij, “als schurk”, te waar- mijn antwoord, waar Stoffelen zichtbaar van schrok. Hij schuwen. vervolgde: “Ik ken hem. We tutoyeren elkaar. Hij besode- Dit is aanvankelijk ook in Pretoria gebeurd. Nog voor mietert mij niet.” “Bazen van spionagediensten besode- ik voet op Zuidafrikaanse bodem had gezet liet ambassa- mieteren uit hoofde van hun beroep, en Docters doet dit deur Hugo Carsten, op dat moment de baas van baron blijkbaar ook tegen u, zelfs op de post die u bekleedt”, Bentinck, zich ontvallen dat ik niet alleen gevaarlijk was, antwoordde ik. Ik wist na die ontmoeting in 1992 dat ik maar bovendien communist. Zo’n figuur heet nota bene zowel de heer Stoffelen als Docters van Leeuwen onder “Hare Majesteits ambassadeur”. Ik dacht dan: Beatrix ede diende te laten horen, wat in 1996 ook is gebeurd, met moest eens weten wat dit soort seigneuren in haar naam alle gevolgen van dien. aan kattekwaad uitspookt. Intussen draaide de procedure tegen de Staat sedert Ik heb, toen ik door de rector van een Technikon25, 1991 verder, onder leiding van een advocaat van Pieter Rinus Wijnbeek, werd gewaarschuwd voor de lasterlijke Lakeman, mr. H.W.E. Vermeer. Opnieuw dankzij Klin- uitspraken van de ambassadeur, voor de zoveelste maal kenberg kreeg ik steun van de NVJ en van de algemeen se- de NVJ ingeseind. En dankzij krachtige druk van de toen- cretaris van die vereniging, Hans Verploeg.26 De NVJ be- malige vice-voorzitter Wim Klinkenberg – die binnen die rekende dat mijn schade in 1990, op mijn 65ste jaar, rond club het nauwkeurigst over Haagse schuinsmarcheerderij de 2,8 miljoen bedroeg. Lakeman kwam uit op 6,1 mil- was ingelicht – ging er een zoveelste protestbrief naar Bui- joen. Rechter-commissaris Punt concludeerde eind 1993 tenlandse Zaken, op dat moment bestuurd door Hans van dat bewezen was dat de Staat tussen 1956 en 1964 on- den Broek, zelf komplotteur in duistere zaken. Buiten- rechtmatig had gehandeld. Hij vroeg mij aan te tonen dat landse Zaken wist natuurlijk van de prins geen kwaad. er ook na 1964 sprake was geweest van overheidssabotage De heer Carsten is in dit verband door rechter-com- bij de uitoefening van mijn beroep. Deze uitspraak plaatste missaris B.C. Punt in Den Haag over de zaak gehoord. mij in de positie om 1: meer documentatie te achterhalen Ook deze diplomaat in ruste pleegde zeven jaar later zonen 2: getuigen onder ede op te roepen. der blikken of blozen meineed. Soms vraag ik mij af of Sedert ik in 1991 het proces tegen de Staat begon kon oud-ministers en oud-ambassadeurs die zich jarenlang niemand meer documenten vinden. De rechterhand van “Hare Majesteits ambassadeur” mochten noemen, op de de ministers Van den Broek, Kooijmans en Van Mierlo, lange weg naar de top geen greintje zelfrespect hebben de heer Van Velzen, loog er vrolijk op los door te beweren overgehouden. Zouden zij zich niet generen voor hun dat er vrijwel niets meer was. Na het openen van verschil- hoogste opdrachtgeefster, die buitengewoon exact is geïn- lende gerechtelijke procedures in 1995-1996 bleek er ach- formeerd door Miss B.B., ergo weet dat ik in de verste ver- teraf nog wel iets te zijn, maar het ministerie deelde tussen ten niet de schurk ben waar de Staat der Nederlanden mij neus en lippen mee, dat 264 documenten niet konden de afgelopen veertig jaar voor heeft uitgemaakt? worden gegeven. Dan reken je op een minister van Bui- Kamerleden professor Erik Jurgens (PvdA), Piet tenlandse Zaken van D66, die een paar jaar geleden in de Stoffelen (PvdA), en Gerrit-Jan Wolffensperger (D66), trein naar Arnhem tegen me zei dat mijn zaak opgelost stelden schriftelijk vragen aan Van den Broek om erachter diende te worden. Niets ervan. te komen waarom ik uit Zuid-Afrika was verwijderd. Zij Eind 1993 wendde ik me ten einde raad opnieuw tot werden, als te doen gebruikelijk, op beschamende wijze de Koningin. Arendo Joustra en Erik van Venetië schre- en zonder enige steekhoudende informatie of ter zake ven namelijk dat de premier iedere maandagmiddag een doende antwoorden het bos in gestuurd. Parlementariërs gesprek op Huis ten Bosch had.27 Ook vernam ik dat schijnen dit als normaal en acceptabel te beschouwen. staatshoofd en premier het dermate uitstekend met elkaar

18 19 konden vinden dat Lubbers, nadat een bordje voor het di- Lubbers, Kok en Kooijmans kwamen dan ook niet met ner was bijgezet, soms zelfs pas tegen middernacht het pa- Klaas de Jonge in Kaapstad aanzetten, maar met mij. Als leis verliet. Ik vroeg Hare Majesteit dan ook, en zag dit als deus ex machina van Haagse schoftenstreken in mijn oor- een laatste redmiddel, om Lubbers ertoe te bewegen zich log met Buitenlandse Zaken wist de premier dat hij vis à met mijn affaire te bemoeien. Althans om er please een vis Zuid-Afrika geen buil aan mij zou vallen, want mijn lei balletje over op te gooien. ten aanzien van dat land was brandschoon. De eerste en laatste brief van een Nederlandse premier Twee jaar later, in december 1994, was ik in Pretoria kreeg ik in 1958, toen Willem Drees me schreef, me niet te op de thee bij de minister van Binnenlandse Zaken, Zulu- kunnen ontvangen nadat ik mijn reis met Sukarno had ge- Chief Mangosuthu Buthelezi. De regering van president maakt. Begin 1994 nam ik de proef op de som en richtte Nelson Mandela had voorlopig directeur-generaal Piet een briefje tot Lubbers. Elf jaar lang had hij als premier Colijn gehandhaafd om de nieuwe regering te helpen in- nooit één brief beantwoord, en me al die tijd straal gene- wijden. Hij was de man die mij had laten arresteren en geerd; ditmaal echter kwam er een eerste vriendelijk sig- uitwijzen. Minister Buthelezi riep hem binnen. Over mijn naal. De interventie van Hare Majesteit verrichte een won- debâcle uit 1992 zei hij slechts: “Ik kan u verzekeren, me - der, alsof Jonas de walvis had ingeslikt en niet omge- neer Oltmans, u werd gehaat in Den Haag, niet hier.” keerd.28 Omdat premier Lubbers acht weken na Zuid-Afrika De erkenning van de premier, op mijn 69ste jaar, dat een afscheidsvisite in Indonesië ging brengen, vroeg ik ik werkelijk bestond en een briefje waardig was, bete- hem of ik opnieuw mee mocht en of hij blokkadebreker kende in mijn procedure tegen de Staat een ware door- wilde zijn, aangezien ik uit dat land – insgelijks op verzoek braak. De maand daarop, eind februari 1994, zouden van Den Haag – 28 jaar was geweerd. Lubbers vond het Lubbers, Kok, en minister Kooijmans van Buitenlandse prima. Zaken het officiële bezoek aan Zuid-Afrika brengen dat in Ambassadeur J.H.R.D. van Roijen werd in Jakarta op- 1992 onder druk van het parlement was afgezegd.29 Ik gedragen naar Indonesische instanties te gaan en mijn schreef de premier of ik diens reis als journalist mocht rode kaart aldaar te verwijderen.30 Hij was de zoon van de meemaken. man in Washington die in de jaren vijftig en zestig in de VS Eigenlijk brak mijn klomp toen ik door Hans van der een heksenjacht jegens mij had geleid. Zoonlief gaf een af- Voet van de RVD werd opgebeld met de mededeling dat scheidsdiner waarvoor iedereen werd uitgenodigd, be- het okee was. Zelfs Elsevier was verbaasd en berichtte: halve ik. Hierop maakte ik maar weer eens bonje. Twee “Oltmans op reis met Lubbers”. In meer dan veertig jaar uur voor de ontvangst werd alsnog een uitnodiging ge- journalistiek bedrijven was dit dan ook de allereerste keer. bracht. Zou de haat over mijn vriendschap met Sukarno en mijn Bij toeval wandelde ik die avond van 6 april 1994 de gelijk in de kwestie-Nieuw-Guinea dan eindelijk voorbij ambassade binnen samen met Emile Bode van De Tele- zijn? Allerminst, zoals zal blijken. graaf. Ria Lubbers, het echtpaar Kooijmans en de Van Waarom wijzigde Lubbers, als premier van het ko- Roijens ontvingen de gasten.31 Mevrouw Lubbers ver- ninkrijk, van koers? Had hij na het gesprek op Huis ten telde in 1996 in de Haagse rechtszaal naar waarheid, hoe Bosch ontdekt dat er inderdaad “onregelmatigheden” aan plotseling Hare Majesteits ambassadeur voor haar langs de hand waren, en dat Buitenlandse Zaken zich nog steeds schoot en “de grijze duif” (waar ik mee werd bedoeld) aan - als een beest jegens mij gedroeg, ook met de vanuit Den vloog – om mij dus weg te jagen – en hoe zij zich voor Van Haag bewerkstelligde uitwijzing uit Zuid-Afrika? Roijen had gegeneerd, de zaak had gesust. Ik was geble- Eigenlijk leverde Lubbers met deze ridderlijke daad ven. het bewijs dat hij had ontdekt dat ik in 1992 op verzoek De leugens die ambassadeur Van Roijen voor de van Den Haag (onder zijn neus als premier) in Johannes- Haagse rechter verkondigde laat ik maar onbesproken. burg op een vliegtuig richting Jordaan was gezet. Een kat in het nauw maakt rare sprongen. Ook Emile Nu kwam ik op 28 februari samen met Lubbers, Kok Bode bevestigde onder ede dat ik geen vlieg kwaad had en Kooijmans, de trap van de KLM-jumbo af in Kaapstad, gedaan en dat de rel door Van Roijen werd veroorzaakt.32 waar wij door de heer en mevrouw De Klerk hartelijk wer- Buitengewoon opmerkelijk was het plotselinge geheu- den begroet. Ik maakte een koninklijke rentree dankzij genverlies onder ede van oud-minister Kooijmans, nu Beatrix en dankzij Lubbers. Wat eveneens onomstotelijk hoogleraar te Leiden. De man had nota bene vlak naast werd bewezen was, dat Den Haag iets goed te maken had. Ria gestaan maar herinnerde zich niet dat er een incident Lubbers zou het immers niet in zijn hoofd hebben ge- was geweest. Exact zoals ik in Persona non Grata33 heb be- haald bij een officieel bezoek zijn gastheren openlijk te schreven, werd ik die dag in Jakarta razend door het ge- bruuskeren, door een ongewenste Nederlander die, als ik drag van ambassadeur Van Roijen. Vlak voor Ria en het mij werkelijk jegens Zuid-Afrika zou hebben misdragen echtpaar Kooijmans, heb ik, wijzend op Van Rooijen en en om die reden was gearresteerd en eruit gesmeten, twee ten overstaan van een honderdtal gasten, luide uitgeroe- jaar later glashard mee terug naar dat land te nemen? pen: “Kunt u die idioot nu niet stoppen? Is 38 jaar treiteren niet eindelijk genoeg geweest?”

20 21 De brave Kooijmans, voorvechter voor de Rechten prompt weer teruggedraaid. Hij moet gedacht hebben dat van de Mens overal en elders, behalve voor de mijne, her- wij thuis met gouden messen en vorken aan tafel zaten. innerde zich twee jaar later van wat werkelijk was gebeurd Er werd een geraffineerd smerig spel bedacht om te ver- geen ene moer. Het was een mise en scène geweest die een hinderen dat ik als journalist met Beatrix mee zou gaan. minister niet alle dagen overkomt. Kooijmans geheugen Officieel, zelfs tot driemaal toe, vroeg Buitenlandse Za- was echter pleite toen het er op aan kwam. De Staat mag ken schriftelijk aan ambassadeur J.B.S. Kadarisman in de zaak tegen mij niet verliezen, dus het kantoor dat Hans Den Haag mij een visum voor de koninklijke reis te ver - van Mierlo gebruikt om me tegen te houden, Pels Rijcken strekken. Maar langs slinkse wegen werd in Jakarta be- & Drooglever Fortuijn, ensceneert met de grootste zorg- werkstelligd dat dit niet zou gebeuren. Het was een va- vuldigheid wat dienaren des konings zich herinneren en riant op wat me in 1992 in Zuid-Afrika was overkomen. wat zij inmiddels “onderweg” maar liever moeten zijn ver- Alleen gebruikten Kok en Van Mierlo nu de redenering geten. En dan is er nog P.G.L. van Velzen, het driftige dat men de Pinochet van Indonesië niet voor het hoofd baasje dat voor Van Mierlo zelf dit soort praktijken arran- wilde stoten. geert, regelrecht vanuit de apenrots. Hij is ook steeds na- Het is toch op zijn minst opmerkelijk dat de Indonesi- drukkelijk van de partij in de rechtszaal. sche minister van Buitenlandse Zaken, Ali Alatas, tijdens Soms is Van Velzen vergezeld van “versterking”, zoals een vertrouwelijk gesprek met minister Van Mierlo op 22 onlangs door ambassadeur Jo van der Valk. De man kwam januari 1996 in Den Haag – één jaar nadat ik van de in de wandelgangen van het Haagse gerechtsgebouw zoge- Haagse bonzen niet mee mocht naar Jakarta – de vraag naamd een praatje maken, en vroeg me langs de neus weg: heeft gesteld: “Is veertig jaar pesten van Willem Oltmans “Hoe financiert u dit proces, met drie advocaten tegen het voor diens vriendschap met Sukarno en diens rol in het ge - ministerie, mijnheer Oltmans?” Sedertdien werd de druk schil over Nieuw-Guinea nu niet genoeg geweest?” Op 20 van uit Den Haag op de NVJ om mij te laten vallen, met januari ontmoette ik de Indonesische bewindsman in de kracht opgevoerd. residentie van ambassadeur Kadarisman in Wassenaar en Ondertussen verdween Lubbers in 1994 van het poli- op 30 januari 1996 bevestige deze in een gesprek onder vier tieke toneel. Met Wim Kok was een andere cattle of fish in ogen, dat zijn minister inderdaad een démarche bij Van het Torentje gearriveerd. De psycholoog Jaap van Ginne- Mierlo had ondernomen om een streep onder mijn Su- ken zette hem niet voor niets neer in een hoofdstuk geti- karno-verleden te zetten. Het was Multatuli die een eeuw teld “De Onzekere”.34 Over zijn Nijenrode-tijd zei Kok geleden al waarschuwde dat Nederlanders meer van de bijvoorbeeld dat hij al met mes en vork at voor hij op het regent van Lebak zouden kunnen leren, dan omgekeerd. kasteel arriveerde. Hij had er zich dikwijls gekwetst ge- Lubbers wist dat hij me mee terug naar Zuid-Afrika voeld “door het gemak waarmee mensen uit elitaire mi- kon nemen, omdat ik onschuldig was. Kok wist deksels lieus spraken over arbeiders als een noodzakelijk kwaad”. goed dat ik meer over Indonesië en Suharto wist dan hij, Ik kwam zelf vanuit een ander milieu dan Wim Kok en dat de huidige president van Indonesië niet alleen een naar Nijenrode. Aan mijn ouderlijke dinertafel werd der- coup-generaal was en hoogverraad pleegde, maar dat hij gelijke onzin niet gedebiteerd, en evenmin dacht mejuf- tot de belangrijkste oorlogsmisdadigers van deze eeuw in frouw Büringh Boekhoudt in dergelijke termen. Van Gin- Azië moet worden gerekend. Kok en Van Mierlo lieten neken benadrukt, hoe Koks “gevoelens van spijt en mo- me thuis om een wit voetje te halen bij de Mladic in het rele schuld aan zijn oorspronkelijke afkomst in interviews kwadraat van Indonesië, die zijn macht bestendigde door dikwijls terugkomt”.35 Alfred Adler signaleerde reeds in het afslachten van honderdduizenden Indonesiërs, en se- dergelijke uitlatingen – grotendeels onbewuste – geïnten- dertdien een fascistische politiestaat runt, compleet met siveerde gevoelens van minderwaardigheid. concentratiekampen en vliegende moordbrigades. Op reis in Zuid-Afrika heb ik ze beiden meegemaakt. De ploertenstreken van deze Suharto zijn medio 1996 Lubbers en Kok zijn in meer dan een opzicht tegenpolen. andermaal duidelijk geworden. Via een “slimme zet” za- Lubbers had geen enkel probleem met een interventie van gen zijn minister van Binnenlandse Zaken en corrupte ja- de Koningin om een zeer onbehoorlijke en oneerlijke zaak knikkende broers kans om een volkomen onwettig con- na veertig jaar te helpen rechttrekken. Kok echter staat op gresje in Medan te organiseren, om de voorzitster van de zijn piëdestalletje. Hij duldt geen koninklijke interventies democratische oppositiepartij PDI, Megawati Sukarno,37 ten behoeve van “een bevoorrechte uit een ander milieu”. te laten afzetten. Megawati werd in de ogen van Suharto De eerste test kwam algauw. Kok en Van Mierlo advi- te populair. seerden Hare Majesteit in 1995 een staatsbezoek aan In- Aanhangers organiseerden zich door het hele land, en donesië te brengen. Ik bracht van januari tot april in Ja- verklaarden zich solidair met haar. Omdat er eerst een in- karta door, voorzag ernstige problemen, en schreef de bro - ternationale ASEAN-conferentie in Jakarta werd gehou- chure Bon Voyage, Majesteit!, met als teneur: ga niet, u den, waar zowel de Amerikaanse minister van Buiten- raakt in de soep.36 landse Zaken Warren Christopher als de heer Van Mierlo De klok die Lubbers vooruit had gezet werd door Kok bij aanwezig waren, werd met boerenslimheid38 gewacht

22 23 tot de buitenlandse gasten waren vertrokken. Vervolgens door de Canadezen aan het einde van de Tweede Wereld- werd, met een overmacht van militairen en politie, het oorlog. Dit was, als gevolg van de Haagse rode kaart, in de hoofdkwartier van de PDI onder de voet gelopen en kort 42 jaar dat ik journalist was nooit eerder voorgekomen. en klein geslagen. Nu kunnen de marionetten van Suhar - Wat een proces tegen de Staat allemaal niet tot verras- to aldaar de scepter gaan zwaaien. sende gevolgen kan hebben. Intussen werden bij massale rellen enkele honderden In de villa te Ottawa, waar prinses Juliana gedurende demonstranten gearresteerd, van wie niets meer is verno- de oorlogsjaren met haar kinderen had gewoond, gaf HKH men. Het waren de bloedigste straatgevechten in 25 jaar. een persconferentie (zie foto omslag). De prinses was ken- Zeven demonstranten zouden zijn vermoord. Suharto is nelijk enigermate nerveus. Daarom ging ik tegenover haar bezig zijn greep op de situatie te verliezen. Daarom ook is zitten, en de ontmoeting met de journalisten verliep in een het jammer dat Beatrix hem halsoverkop nog een bezoek uitstekende sfeer. heeft gebracht, omdat Den Haag zich liet verleiden zoge- Na afloop vroeg Margriet aan de begeleidster van de naamde zakelijke belangen te laten prevaleren over poli- RVD, Jessa van Vonderen: “Waarom mochten wij toch tieke overwegingen als: Hoe corrupt, hoe misdadig, hoe niet van Willem Oltmans houden?” fascistisch wordt het Indonesische volk onderdrukt? Dit was een opmerkelijke uitspraak omdat daarmee Tot overmaat van ramp deelden Suharto’s bloedhon- werd aangetoond dat de Lunsiaanse rode kaart zich blijk- den, de generaals Hamid en Susilo Sudarman, aan de we- baar eveneens uitstrekte tot leden van het Koninklijk Huis. reld mee dat de president deze maatregelen had genomen Ik vermoedde dit al vele jaren, om gegronde redenen, omdat Megawati en de PDI solidair zouden zijn met het maar nu was ik hier dus zeker van. Wanneer prins Bern- on dergrondse communisme in Indonesië. Misschien kon hard in 1978 op een receptie in Hotel Torarica te Parama- Suharto in 1965 het Indonesische volk om de tuin leiden ribo op me afstevent, een hand geeft en zegt: “We moeten door Bungkarno af te schilderen als handlanger van Mos- eens praten”, en het gebeurt nooit, dan valt dit op. kou en Peking. Toen trapte men erin. Die vlieger gaat in Het is om deze reden dat mijn advocaten er enig be- 1996 niet meer op. Eindelijk loopt deze mijnheer op zijn lang aan hechten HKH prinses Margriet hieromtrent enige laatste benen. Hij speelt paniekvoetbal om te proberen, vragen te stellen. Aanvankelijk zegde de advocaat van het onverbiddelijke lot van andere dictators als in Zuid- Hans van Mierlo toe, het horen van de prinses in deze te Korea en de Filippijnen te ontlopen. Het is te laat. Het In - zullen regelen, maar om een of andere reden is er een kink donesische volk heeft meer dan genoeg van deze verrader. in de kabel gekomen. Indonesië is in de zomer van 1996 een levensgevaarlijk Aan het team van Buitenlandse Zaken, bestaande uit kruitvat geworden. Ieder moment kan de onvrede en in- D. den Hertog en P.G.L. van Velzen, werd Jhr. mr. J.L. nerlijke woede van het volk resulteren in een niet meer te de Wijkerslooth, evenals Den Hertog behorend tot het stuiten, bloedige omwenteling. kantoor Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn, toegevoegd Ik was er in 1995 inderdaad tegen dat Beatrix deze als advocaat voor de prinses in het bijzonder. man een staatsbezoek zou brengen. Zij is dan ook in een Op 20 juni 1996 speelde zich een uitermate scherpe mijnenveld terechtgekomen (aldus Van Mierlo), en werd woordenwisseling af over het doen horen van Margriet in Indonesië “verpletterend vernederd” (NRC Handels- tussen mijn advocaten mr. H.W. E. Vermeer, mr. Ellen blad).39 In de ogen van Kok en Van Mierlo had ik een Pas man, en de heren Den Hertog en De Wijkerslooth.40 doodzonde begaan door dit vóór vertrek van de majesteit Ooggetuige-journalist Ronald Frisart meldde in het op papier te zetten, ook al was het wáár. Haarlems Dagblad dat de advocaten elkaar “stevig de oren De straf: thuisblijven. Had ik gelogen, zou ik zijn mee- wasten en hardhandig de degens kruisten vlak voor rech- gegaan. ter-commissaris B.C. Punt”. De venijnigheid van de he- Van vrijheid van drukpers en vrijheid van meningsui- ren van minister Van Mierlo was ook voor mij verbazing- ting begrijpen Kok en Van Mierlo kennelijk geen mieter. wekkend. De Wijkerslooth had blijkbaar besloten me- Noch van je koningin voor aap laten zetten door een om- vrouw Pasman te intimideren. Onbekend met dit soort hooggevallen sergeant uit een Aziatisch land dat op sprin- laakbare en onelegante advocatentrucjes, constateerde ik gen staat. op een gegeven moment dat De Wijkerslooth mevrouw Pasman strak fixeerde, met een gezicht als een oorwurm waar de dreiging vanaf droop. In die mate had zelfs Den Hertog zich nog niet eerder verlaagd aldus te handelen, V en dan jegens een vrouw. Toen ik ontdekte wat er gebeurde, want ik zat naast Eveneens in 1995 reisde ik, in opdracht van Evert San- Ellen Pasman, tikte ik eerst ostentatief tegen mijn voor- tegoeds van het weekblad Story, met prinses Margriet en hoofd, wat een eerste milde schrikreactie bij de zoge- de heer Pieter van Vollenhoven mee naar Canada. Zij naamde lands advocaat produceerde. Daarna merkte me- woonden feesten bij ter herinnering aan onze bevrijding vrouw Pasman tegen de rechter-commissaris in haar uit-

24 25 eenzetting op, dat “in mijn verhouding met advocaat den Torentje, “het is helaas niet anders dan dat in de catechis- Hertog...”, waarop zij de zin niet af kon maken, omdat de mus van Buitenlandse Zaken staat: ‘Weert Willem Olt- heer de Wijkerslooth hardop in de rechtszaal opmerkte: mans.’ Daar moet u mee leven, want daar breng je na “U moet niet denken dat u een verhouding met de heer veertig jaar geen verandering meer in.” Ruim een jaar la- Den Hertog heeft.” Ik kon mijn oren nauwelijks geloven, ter, en onder ede, beweerde hij dit niet zo pregnant te maar was genoodzaakt Ellen Pasman in bescherming te hebben gezegd. Lubbers loog dus ook. Dit terwijl hij de nemen en riep eveneens in de rechtszaal tot deze mijnheer enige politicus van het hoogste niveau is geweest die me uit: “U gedraagt zich als een proleet!” daadwerkelijk te hulp heeft willen komen.41 Bertrand Russell heeft er al eens op gewezen dat het er Van Max van der Stoel had ik over de jaren een hele in het leven niet zozeer om gaat of men goede of slechte dijk aperte leugens verzameld via verschillende kenners manieren heeft, dan wel om op de eerste plaats dezelfde van zaken, van oud-ambassadeur Piet Schaepman tot en manieren voor eenieder in acht te nemen. Ik schreef dus met de Sovjet-ambassadeur in Den Haag, Aleksandr Ro- aan de Koningin niet te begrijpen dat prinses Margriet manov. zich liet vertegenwoordigen door een mijnheer van het In 1974 had ik zelf een buitengewoon onaangename kantoor Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn, “die zich ervaring met deze minister. Als discipel van Luns had hij buitengewoon proleterig gedroeg”. Daarop beklaagde De de schurft aan mij, op gezag van diens voorgangers en een Wijkerslooth zich in een brief aan mevrouw Pasman, dat berg lasterlijke verklaringen en zogenaamde bewijsstuk- ik “her en der” protesten had gezonden over hem. Het was ken. De minister bracht in Moskou een officieel bezoek. duidelijk dat mijn brief aan Beatrix hem onder de neus Ik zou met een NOS-televisieteam een reportage van de was gewreven. Hiervoor was het de hoogste tijd. ministeriële reis maken. Om te beginnen loog Buiten- Hier moet ik, voor ik aan de affaires Max van der Stoel landse Zaken dat het toestel van Max vol was en ik met de en A. Docters van Leeuwen toekom, nog een opmerking KLM diende te reizen. Sovjet-ambassadeur Romanov maken over de getuigenis onder ede van Ruud Lubbers. waarschuwde mij dat Buitenlandse Zaken me weer eens Hij verbaasde me nogal, omdat hij, ondanks mij in in de maling nam en er wel degelijk plaats was. Ik reisde 1994 voortdurend te hulp te zijn gekomen, voor de recht- dus met NOS-filmer Almar Tjepkema met een lijntoestel bank in Den Haag toch maar liever een uitgekookt dansje naar de USSR. rond de waarheid uitvoerde. Hij bevestigde dat er een Op 24 april 1974 zou de Russische minister van Bui- einde aan mijn procedure diende te komen, en dat het tijd tenlandse Zaken, Andrei Gromyko, te gast zijn bij ambas- was via bemiddeling een regeling te treffen. Zelf had hij sadeur mr. A.R. Tammenoms Bakker. Wij zouden de vier ministeries geraadpleegd, te weten zijn eigen ministe- lunch filmen. Al om 08.30 uur die dag belde voorlichter rie van Algemene Zaken, Buitenlandse Zaken, Binnen- R.G.J. Sterneberg de leider van het NOS-team, Klaas Jan landse Zaken en Financiën, om na te gaan hoe ik gehol- Hindriks, in ons hotel. Het ging natuurlijk weer om “een pen zou kunnen worden. uiterst vertrouwelijke zaak”: de ambassade wenste niet dat CDA-politicus Lubbers was voldoende geïnspireerd ik tegen het middaguur deel zou uitmaken van het NOS- om een oplossing te zoeken. Onder zijn regering zou im- team. Wel mocht ik ’s avonds aanwezig zijn op de receptie mers minister Eelco Brinkman de cineast Joris Ivens in voor iedereen, dit als doekje voor het bloeden. 1985 een genoegdoening van 700 duizend gulden schen- Hindriks sputterde tegen, maar Sterneberg hield zijn ken; een hoge onderscheiding toekennen; plus een plaats poot stijf: “U weet hoe moeilijk het ligt met mijnheer Olt- naast Beatrix tijdens een galavoorstelling, om enigermate mans...” Toen ik op het afgesproken uur bij het ambassa- goed te maken wat de Staat hem als communist had mis - degebouw arriveerde, werd ik door een zenuwachtige, daan. Zeven ton in 1985 is anderhalf miljoen in 1996. Bo- lijkbleke Hindriks buiten opgewacht. Hij smeekte me, vendien was Ivens reeds 85 jaar en hij zou nog maar zeer niet naar binnen te gaan. Binnen was het de diplomaat kort leven. R.W. Braakenburg van Backum die ik als eerste tegen het Op 11 augustus 1994 nodigde de heer Lubbers me lijf liep. Hem recht aankijkend, want ik kende hem van naar het Torentje, en zei te verwachten dat ik nog twintig eerdere reizen naar Moskou, vroeg ik: “Waar denkt u dat jaar zou leven. Tegen mij noemde hij een bedrag van hon- u mee bezig bent?” Hij antwoordde: “Sorry, we staan hier derdduizend gulden als genoegdoening, “opdat u een nieu - buiten, we hebben rechtstreeks opdracht gekregen van de we vleugel kunt kopen”. “Na veertig jaar overheidssabo- minister.”42 tage is één ton voor de postzegels”, heb ik hem geant- Voor mij was 30 mei 1996 daarom een vorm van D- woord. Bovendien schreef ik Hare Majesteit reeds, geen day-ervaring. Eindelijk zat deze mijnheer waar hij hoorde: galavoorstelling naast haar te ambiëren, noch een bijzon- voor de rechter-commissaris B.C. Punt in Den Haag, om der lintje, “want dat zou ik slechts op mijn pyjama spel- zich voor machtsmisbruik jegens mij te verantwoorden. den”. Ik vervolgde: “Wat ik wil, mevrouw, is afrekenen. Van Mierlo’s advocaten Den Hertog en Van Velzen ston- Veertig jaar treiteren is genoeg geweest.” den hem natuurlijk stevig bij, opdat vooral geen smeer- “U moet van mij aannemen,” aldus Lubbers in het lapperij van Buitenlandse Zaken door mij zou worden aangetoond, want dan zou het echt dokken zijn geblazen.

26 27 Max vertelde dat hij vóór de zitting zijn voormalige die hij beschouwt als “zijn” organisatie en waar hij de ambtenaren nog eens had gevraagd zijn geheugen op te dienst uitmaakt, de euvele moed had gehad voor de televi- frissen! Intussen kon hij de meeste vragen van mr. Ellen siecamera’s oud-minister Max van der Stoel van liegen te Pasman niet naar eer en geweten beantwoorden, want het beschuldigen. Ik heb al eens geschreven43 dat Verploeg de was allemaal 22 jaar geleden gebeurd. Hij deed het echter NVJ als een politbureau runde. Onze betrekkingen heb- voorkomen alsof mij juist op zijn uitdrukkelijke instructie ben hierdoor achttien maanden tijdens dit proces tegen de nooit een strobreed in de weg was gelegd. Staat op een laag pitje gestaan, want, zoals Verploeg me Ik had het richtingloze geklets van deze oud-minister nadien zei, ik had hem in genoemd boek 21 maal te kak- en nu minister van Staat – wie in Den Haag is uitgespeeld ken gezet.44 wordt immers bijgezet in de Raad van State? – zo geduldig Eind 1995 besloten we een nieuwe start te maken. Met mogelijk aangehoord, maar dit sollen met de waarheid van steun van Verploeg en de NVJ, en op zijn voorspraak, wer- de heer Van der Stoel werd me te veel. Ik voegde hem in den zoals hij het zelf noemde “de superspecialisten” pro- de rechtszaal voor eenieder duidelijk verstaanbaar toe, in- fessor Peter Nicolai en Ellen Pasman van het kantoor Höc - begrepen de volle perstribune, dat hij ingestudeerde leu- ker, Rueb & Doeleman te Amsterdam aangetrokken om gens zat te verkopen. deze zich reeds vijf jaar voortslepende procedure tot een Deze uitspraak, die gewoon wáár was, veroorzaakte na- snel einde te brengen. Ook de man die mijn fort vijf jaar tuurlijk een ongekend pandemonium in de Haagse rechts- lang in zijn eentje heldhaftig verdedigde, mr. H.W.E. Ver- zaal, zeker rond een zo alom gerespecteerd man als Van meer, bleef bij het team. Hij had zich in de rechtszaal er al der Stoel. Het slachtoffer zelf produceerde een woede- eerder over beklaagd dat de NVJ en Hans Verploeg hem aanval, welke eveneens een primeur voor de oud-minister meer deden denken aan een verlengstuk van de Staat en scheen te zijn. Hij werd razend, en prevelde met zijn prui- in dit geval van het ministerie van Buitenlandse Zaken, memondje dat hij eiste dat ik mijn woorden ogenblikkelijk dan aan een onafhankelijke vakbond die voor de intrin- zou terugnemen. Hij dreigde met een klacht bij de rechter sieke en fundamentele rechten van journalisten zou moe- en raaskalde maar voort, in het zicht van de televisieca- ten opkomen. mera’s. Ik heb toen nog maar geroepen: “Wie de schoen Hans Verploeg hield onverkort vast aan zijn standpunt past trekke hem aan!”, en wacht sedertdien op een klacht dat ik Van der Stoel excuses diende aan te bieden. Hij wegens smaad van deze pathetische man, die op zijn 71ste eiste dit van me zonder ooit enige moeite te hebben ge- jaar het liegen voor de Staat nog altijd niet is verleerd. daan de stukken van onze procedure te bestuderen. Hij Ik heb fairness in acht genomen, en zowel de heer Van woonde in vijf jaar tijd geen enkele zitting in Den Haag der Stoel als de advocaten van minister Van Mierlo een bij, noch deed de NVJ-juriste Inge Brakman dit. De belan- fotokopie gegeven van de pagina’s 249 tot en met 259 uit gen van de NVJ en die van de overheid lopen voldoende mijn dagboek van 1974 in Moskou, ter plekke naar werke- parallel om, als er een keuze moet worden gemaakt, een lijkheid genoteerd, om de geheugens van de heren te hel- goede verhouding met de Staat te laten prevaleren over pen opfrissen. Intussen bevestigde NOS-teamgenoot Al- de belangen van één NVJ-lid mar Tjep kema onder ede wat mij dankzij Van der Stoel en Buitenlandse Zaken in de Sovjet-Unie was overkomen. Het meest gepikeerd over mijn publiekelijke beschuldiging aan het adres van Max van der Stoel bleek echter VI mijn vakorganisatie te zijn, de NVJ. Ik ben hier zoals gezegd sedert 1960 lid van. De tent wordt gerund door Hans De klap op vuurpijl was op 30 mei 1996 de heer Doc- Verploeg, als algemeen secretaris. Het is jammer dat voor ters van Leeuwen (D66) souffleur en manipulator van de deze functie iemand uit de kunstwereld werd aangetrok- minister van Justitie, mevrouw Winnie Sorgdrager (D66), ken, want in de vijftien jaar dat ik met hem te maken heb, bijgestaan door twee juristen van mijn tegenpartij, minis- heeft hij er onafgebroken blijk van gegeven niet te willen ter Hans van Mierlo (D66). De schandelijke erfenis van begrijpen wat vrijheid van meningsuiting, wat journalis- CDA’ers Luns, Schmelzer, Van der Klauw en Van den tiek in het algemeen, feitelijk betekent. Broek – met als extraatje bij al het onrechtmatige gedoe, Van 1960 tot 1980, onder de heren Van Rantwijk, Jon- Max van der Stoel (PvdA) – lag nu dus op het bord van gerius en Schuijt, stond de NVJ steeds onverkort achter D66, welke partij eveneens verstek laat gaan. mij, en begreep exact wat er met mij in Den Haag aan de Het voorspel tot de leugens van Docters van Leeuwen hand was. Met het bewind van Verploeg kwam hier helaas lag in Zuid-Afrika. Als gezegd signaleerde ik in 1992, veer- een voor mij nogal schadelijke verandering in, omdat deze tig jaar lijdend voorwerp zijnde van de in het geheim ope- functionaris er geen been in bleek te zien met de Haagse rerende Haagse “zware jongens”, dat Docters toen ook wolven in het bos te huilen. Desnoods achter de ruggen loog tegen Piet Stoffelen. Omdat het kamerlid deze mijn- van de advocaten die mij verdedigden om. heer in die dagen nog heilig geloofde, wendde ik me tot de Hans Verploeg was razend dat ik als lid van de NVJ, Raad van State om hulp. Ik was aanwezig toen de heer

28 29 Van der Does van dit college tijdens een hoorzitting met Leeuwen over diens contacten met zusterorganisaties, twee advocaten van minister Hans Dijkstal (VVD) de vloer omdat hij hier onlangs, in een televisieprogramma van aanveegde en te kennen gaf dat ze vroeger op dienden te Marcel van Dam, het nodige over had gezegd. De heren staan om hem voor het lapje te houden, zoals de BVD met van de spionagediensten plegen dan enkele telefoontjes Stoffelen en mij had proberen doen. om gezamenlijk het doelwit van hun geheime gramschap De Raad van State bepaalde dat minister Dijkstal per de das om te doen. Of dit ook in mijn geval was voorgeko- 1 november 1995 – aanstonds een jaar geleden – een be- men? “Ik weiger te antwoorden. Daaromtrent heb ik ge- slissing diende te nemen om mij inzage in mijn dossiers te heimhoudingsplicht”, aldus de heer Docters van Leeu- verlenen. Deze minister neemt gewoon een loopje met de wen een halve eeuw na de Tweede Wereldoorlog of tien Raad van State, en ik kreeg niets van enig belang. Er zijn jaar na de val van de Berlijnse muur. Diens brein is nog al- vijf procedures in behandeling om documenten van Bui- tijd ingesteld op koude-oorlogje-spelen. tenlandse Zaken en Binnenlandse Zaken (BVD) in bezit Ook over afluisterpraktijken wenste Docters niets te te krijgen. zeggen. Het is voorgekomen dat mijn vriend Peter van de Om de schijn op te houden werden mij inderdaad Wouw, sprekend met een studievriend in Tilburg die hij twee miezerige dossiertjes ter inzage gegeven, voor de helft vanuit mijn huis had opgebeld te horen kreeg: “Dit is de gevuld met kranteknipsels die ik al had. Men geneert zich BVD. Ik verzoek u dit gesprek af te breken.”45 Tussen 1968 er in de Haagse bureaucratie niet voor, wetten te overtre- en 1990 heb ik de PTT tientallen malen moeten alarmeren den of eroplos te liegen. Er wordt tegen Stoffelen en mij over afgebroken gesprekken of het helemaal defect raken gelogen, er wordt onder elkaar gelogen en er wordt tegen van mijn telefoonapparaat. Ik vertaalde deze toestanden de Koningin gelogen. Ik verdom het aan bedonderen mee al die jaren steeds in “Gestapo-toestanden”. Docters van te doen, ook al zou het bestuur van mijn vakbond NVJ Leeuwen aarzelde ook in 1996 niet om over dit onderwerp maar al te graag willen dat ik dit deed. oneerlijk te blijven. Dijkstal bedient zich op zijn departement van een hand - Op één punt bleek deze getuige uitzonderlijk spraak- langer, mr. J. van Overdam. Hij tekent zijn brieven aan mij zaam, namelijk over diens contacten met het kamerlid namens de minister, namens de directeur van de BVD en Piet Stoffelen. Hij vertelde in 1992 inderdaad een ont- in zijn persoonlijke hoedanigheid van “Projectleider in- moeting met deze PvdA’er te hebben gehad. Het kamerlid zage-verzoeken.” Hij is bij deze flessentrekkerij dus de te- wilde weten of mij onrecht was aangedaan. Docters be- genhanger van mr. P.G.L. van Velzen op het departement loofde dit te zullen uitzoeken. In werkelijkheid had Stof - van de heer Van Mierlo. Nu is Docters van Leeuwen god- felen gewoon om mijn dossiers gevraagd. Maar dit verzoek zijdank opgevolgd door de oud-bevelhebber van de zee- werd door Docters opzettelijk in een ander licht geplaatst. macht, vice-admiraal N.W.G. Buis, wat de kans vergroot Drie maanden later had de BVD-baas, aldus diens ver- dat aan het onbehoorlijk gedrag van de BVD als onderdeel klaring onder ede, het kamerlid meegedeeld dat ik geen van het ministerie van Binnenlandse Zaken een einde voorwerp van onderzoek bij de BVD was. Onder ede komt. Voorlopig echter is van het aantreden van deze offi- noemde hij Stoffelens eerder afgelegde getuigenis dan ook cier van de Koninklijke Marine inzake meer eerlijkheid je- “berustend op een misverstand”. gens de burgers nog bijzonder weinig te merken. Eén journalist belde onmiddellijk de heer Stoffelen in Wie tikt in dit land wetschenders op de vingers? Wim Ouderkerk aan de Amstel op, en las voor wat Docters van Kok? Help je het geloven. Hij is de socialist en premier Leeuwen zojuist in de Haagse rechtszaal had verklaard. die, mede door een goedgelovig electoraat, naar het To- Op 31 mei 1996 meldde Ronald Frisart dan ook in het rentje werd geholpen, ook dankzij overeenstemming tus- Haar lems Dagblad en andere kranten van de Gemeen- sen Koningin en Lubbers. Vervolgens kondigde diezelfde schappelijke Persdienst dat Stoffelen behoorlijk in diens Kok in zijn berucht geworden Joop den Uyl-lezing aan, wiek was geschoten, en uitdrukkelijk had meegedeeld dat dat het einde van het socialisme in zicht was. Kok weet er geen misverstand was. Erger nog: volgens Stoffelen had niet wat hij wil, zoals psycholoog Van Ginneken consta- een onzer meest vooraanstaande rechtsdienaren zelfs on- teerde. der ede niet naar waarheid gesproken. Op 30 mei 1996 wilde professor Peter Nicolai het mys- Ik besefte op 30 mei 1996 in de rechtszaal terdege dat terie waarom ik in 1992 uit Zuid-Afrika werd gesmeten bij Docters van Leeuwen zat te draaien. Eerder die middag zijn ondervraging van Docters van Leeuwen nog laten had ik een andere Haagse notabele, Max van der Stoel, rusten, omdat we doende zijn een aantal feiten na te trek- reeds publiekelijk van liegen beschuldigd. Een tweede in- ken, die vervolgens op juridisch verantwoorde wijze zullen cident van die orde op één dag zou te veel van het goede worden gepresenteerd. Voor mij staat als een paal boven zijn geweest, zeker voor de beschermheren van journalis- water, dat ik door toedoen van Den Haag uit Zuid-Afrika ten bij de NVJ. Voorzitter Ron Abram zei bijvoorbeeld na- ben verwijderd. Een smerige streek, die Lubbers enigszins dien tegen advocate Pasman en mij, dat de (ook per tele- heeft proberen te corrigeren. visie uitgezonden) beschuldiging jegens Max van der Wel ondervroeg advocaat Nicolai de heer Docters van Stoel bij hem en bij het bestuur van de NVJ in het ver-

30 31 keerde keelgat was geschoten. “Willem, je schijnt te ver- fen probeerden te verhinderen hun normale werk te doen. geten dat Van der Stoel in dit land groot aanzien geniet”, Het behoort tot de Madurodamse bestuurscultuur dat aldus Abram, tegenwoordig hoofdredacteur van het men elkaar dekt en behoedt voor door de mand vallen Nieuwsblad Transport te Rotterdam. vanwege onbehoorlijk en onrechtmatig overheidsoptre- Oscar Wilde vatte journalistiek eens samen als “het den. Terwijl ik juist meen te mogen rekenen op onver- doorgeven van opinies door slecht geinformeerden ten- korte en volledige steun van de NVJ, stelden voorzitter einde het lezerspubliek ongeinformeerd te houden”. Mij Abram en algemeen-secretaris Verploeg het nodige in het zal het worst zijn wie er in Den Haag liegt, al is de persoon werk om te voorkomen, dat het recht haar loop zou krij- in kwestie minister van Staat. Dit is een journalistiek gen. Terwijl professor Nicolaï met Verploeg in het NVJ- standpunt dat kennelijk niet wordt gedeeld door het be- gebouw overlegde, werd tezelfdertijd de heer Docters van stuur van de Vereniging voor Journalisten. Leeuwen op een andere etage gesignaleerd, hetgeen na Op 30 mei 1996 verschenen twee keurige Haagse pro- wat er op 30 mei in de rechtszaal was voorgevallen nauwe- minenten, Van der Stoel en Docters van Leeuwen, voor lijks een „toeval” genoemd kon worden. Bovendien eiste rechter-commissaris B. C. Punt. Beiden sjoemelden met de NVJ voor de zoveelste maal onder dreiging van intrek- de feiten en de waarheid. Zij probeerden rechter Punt en king van materiële steun, dat ik de diverse heren veront- wie het verder maar horen wilde een rad voor ogen te schuldigingen zou aanbieden (voor het spreken van de draaien. Vervolgens verwachtte de NVJ kennelijk dat ik, waarheid). als lijdend voorwerp van overheidsterreur die al veertig Mijn procedure tegen de Staat in mijn strijd om vrijheid jaar aanhoudt, mijn mond hierover zou houden. van meningsuiting beleeft haar zesde jaar, terwijl ik veertig Vele collega’s vroegen om een reactie, onder wie Ah- jaar permanente geconcentreerde staatssabotage heb on- met Olgun van Nieuwe Revu. Ik had die dag gelezen dat dergaan. Van Mierlo, die als Docters van Leeuwen en mr. J.R. Krol, kantonrechter te Utrecht, had gezegd dat diens minister Winnie Sorgdrager, tot D’66 behoort, be- Docters van Leeuwen het Openbaar Ministerie runde als schikt over ongelimiteerde fondsen, bijeengebracht door een politbureau, “via een militaire aanpak en dictaten”.46 belastingbetalers47. Dit levert een uitermate ongelijke Hieraan refererend zei ik tegen Olgun, dat Docters me strijd op, want de Staat is er in geslaagd mij op mijn 65ste eerder aan een Gestapo-chef deed denken. jaar eerst brodeloos te maken, en mij vervolgens uit Zuid- Deze uitspraak werd door de NVJ onmiddellijk, buiten Afrika te laten smijten, opdat ik niet langer via werkzaam- mij om, aangegrepen om zich opnieuw publiekelijk van heden daar over middelen zou beschikken om mij te kun- mij te distantiëren. De werkelijke reden was dus een an- nen verdedigen en terug te knokken. dere. De Nederlandse Vereniging van Journalisten wil niet Mijn laatste steun en toeverlaat in dit gevecht met de mes- dat een lid van haar organisatie “prominenten” uit Den sen op tafel is dus de NVJ, waar ik sedert 1960 trouw lid Haag van schofterij beschuldigt, ook niet als dat naar waarvan ben geweest. Van 1960 tot 1980 heeft de vakorganisa- heid gebeurt, omdat de NVJ zelf in een web van Haagse tie pal achter mij gestaan. Sedertdien is het met de intrede verbindingen zit waarbij goede betrekkingen van eminent van Hans Verploeg als algemeen-secretaris op en neer ge- belang zijn. De NVJ heeft haar eigen besognes met de gaan. Waarschijnlijk is de druk vanuit Den Haag sedert- Staat, en zoals in mijn geval overduidelijk werd aange- dien ook fors toegenomen. Algemeen-secretaris Gerard toond, prevaleren de NVJ-belangen bij de overheid boven Schuijt schreef in 1981 nog een artikel in De Journalist: het belang van een NVJ-lid dat door die overheid wordt „Vijfentwintig jaar oorlog van Oltmans tegen Buiten- geterroriseerd. Het is te belachelijk voor woorden. Eerst landse Zaken.” Op een soortgelijk stuk van de hand van speelde Docters van Leeuwen rovertje en reizigertje met Verploeg, „Veertig jaar oorlog van Oltmans tegen Buiten- de rechter-commissaris en ons, die hem hadden gedag- landse Zaken”, behoef ik helaas niet te rekenen. vaard alvorens zich te komen verantwoorden, zoals de wet Schuijt was jurist. Verploeg is dit niet. Dus mijn advocaat dit ook voor iedere andere burger in dit land voorschrijft. Mr. H.E.W. Vermeer constateerde reeds in 1993, en hij Twee maal liet hij de dagvaarding lopen alsof hij, de super zei dit in de rechtszaal tegen de rechter-commissaris, de procureur-generaal, boven de wet zou staan. Mr. B.C. indruk te hebben dat de NVJ in de zak zat van Buiten- Punt, de rechter-commissaris, had geen andere keuze dan landse Zaken. Wanneer dan H. Verploeg op 4 augustus aan te kondigen dat indien Docters van Leeuwen weer 1994 na geheime onderhandelingen een brief richt tot de verstek zou laten gaan hij alsnog door de Koninklijke Ma- advocaat van Buitenlandse Zaken, D. den Hertog, waar rechaussee zou worden opgehaald. In dat geval gaat de ondermeer in staat: „de passage over afstemming met de gedagvaarde reeds de avond voor de zitting het cachot in, NVJ niet op te nemen in Uw brief aan de advocaat van om de volgende dag op het vastgestelde uur te kunnen Oltmans, Mr. Vermeer”, dan geeft dit mij, als lid van die worden voorgeleid. NVJ, die het van die NVJ als laatste bescherming moet heb- Volgend op die gerechtelijke dreiging kwam deze mijn- ben, om het eufemistisch te zeggen: „een onzeker gevoel.” heer dan toch te elfder ure opdagen, beveiligd door „go- Wat allerminst wegneemt dat ik ook in het recente verle- rilla’s” die medewerkers van televisiestations en fotogra- den ervaringen met Hans Verploeg heb gehad die een

32 33 aanwijzing waren dat hij me op dàt moment bereid was ten te vervullen, terwijl anderzijds tegen haar werd gelo- volledig en onverkort als lid te steunen. Maar die steun gen, zodat zij niet over voldoende ingrediënten van infor- verandert even dikwijls van richting als de winden boven matie beschikte om beslist „nee” te kunnen zeggen, of re- het meer van Genève. Er is geen pijl op te trekken. levante tegen-argumenten te kunnen aanvoeren. Wat er na de geruchtmakende verhoren van de heren Max Het eerder in deze brochure aangegeven voorbeeld van van der Stoel en Arthur Docters van Leeuwen op 30 mei een per koninklijk besluit weer tot Nederlander opwaar- l.l. met de NVJ is gebeurd, daar zal ik in het vervolg van deren van wapensmokkelaar Klaas de Jonge, staat niet op deze brochure op ingaan. Hier wil ik slechts volstaan met zichzelf. In 1994 werd Johannes van Damme voor het ver- de weergave van een volgend NVJ-ultimatum, dat mij op 2 meende smokkelen van 4,3 kilo Thaise heroïne in Singa- juli 1996 bereikte en wat hier achterin wordt weergege- pore ter dood veroordeeld. In die affaire is er door Buiten- ven. De drie mij begeleidende juristen gaven me dan ook landse Zaken onder leiding van professor Peter Kooij- onmiddellijk het advies hier onder geen beding op in te mans verschrikkelijk geknoeid, zoals Jos Slats haarfijn gaan, omdat wat de NVJ eiste neerkwam op een volledige heeft uitgespeld48. Ook deze keer heeft het de regering capitulatie. Zelf interpreteerde ik deze brief als een zoveel- controlerende parlement er voor spek en bonen bijgeze- ste dolksteek in mijn rug van de eigen vakorganisatie. ten. Intussen gaat het zich steeds wijder vertakkende gekonkel De Nederlander Van Damme fungeerde, zoals de docu- en gemarchandeer in Den Haag vrolijk verder en strekt mentatie die Slats opspoorde uitwees, nog in 1991 als in- het gelieg en bedrog zich ook uit tot het paleis, waar een- formant voor de Centrale Recherche Informatiedienst om zaam en niet alleen de kleindochter van Wilhelmina met Nigeriaanse fraudeurs op te sporen. Deze vitaal belang- ferme hand enige orde in de steeds verder om zich heen rijke informatie werd aan de Nederlandse ambassade te grijpende chaos en oneerlijkheid tracht te brengen. Haar Singapore doorgegeven onder instructie deze niet aan grootmoeder sprak over „de kooi”. Prins Claus beschreef derden te verstrekken! Dan heb je toch op BuZa met vols- Huis ten Bosch op zijn zeventigste verjaardag als „het gla- trekte idioten te maken? Wie doet er wat aan? Van Mierlo? zen huis.” Wilhelmina zocht een leven lang naar loop holes Ook de Haagse strafpleiter Gerard Spong zei tegen Slats in het cordon sanitaire rond de majesteit. Beatrix constru- dat het hier informatie betrof waar een advocaat „als een eerde haar eigen grondwettelijk acceptabele strategie om tijger op springt.” Zij werd door Buitenlandse Zaken wáár, half-waar, of onwaar te leren ontwarren. Zij regeert blijkbaar bewust in de strijd om het leven van Van met een krachtig geëvolueerd zevende zintuig ten aanzien Damme aan de rechtspraak in Singapore onthouden, het- van de Binnenhofse jig-saw puzzel om te proberen de ei- geen neerkomt op moord. gen straatjes schoon te houden door politieke intriganten. Toen de zaak Van Damme een hoogtepunt van uitzichts- De rol van staatshoofd vervullen betekent in de praktijk loosheid bereikte en feitelijk vast stond dat het slachtoffer een vorm van wichelroede lopen, waarbij het decoderen zou worden opgehangen, besloten Lubbers en Kooijmans van de haar opzettelijk voorgeschotelde onvolledige waar- Hare Majesteit uit de kast te halen om haar, via een ko- heid de nodige ervaring en behendigheid vereist. Voor wie ninklijk verzoek, om gratie bij de president van Singapore enig inzicht heeft in de krachten die zich in de residentie een gegarandeerd blauwtje te laten lopen. Over hoe ver- constant roeren zijn deze eerste vijftien jaar van Beatrix volgens premier Kok en minister Van Mierlo de Majesteit de Eerste vrijwel rimpelloos verlopen. in Jakarta, het buurland van Singapore, in de woorden Dit betreft op de eerst plaats de handel en wandel van de van Van Mierlo later „in een mijnenveld joegen” tijdens Nederlandse koninklijke familie zelf. Dankzij het strikte een staatsbezoek in 1995 aan president Suharto, dat heb regime van deze koningin, is het Huis van Oranje tot op ik reeds in twee brochures beschreven, één voor vertrek dit moment nog niet afgezakt tot een ordinaire soap, zoals om te waarschuwen niet te gaan, één na thuiskomst om momenteel tegen wil en dank wordt opgevoerd door de op te sommen hoe het prestige van de Nederlandse ko- Britse monarchie. Daarbij dient Beatrix bovendien met ningin in Indonesië te grabbel was gegooid. Pretoria, geheel andere factoren rekening te houden dan groot- Singapore en Jakarta werpen schaduwzijden op de regeer- mama Wilhelmina. Nu wordt er door bepaalde sectoren periode van Beatrix49. Zij liep deze beschadigingen op, van de media met telelenzen en helikopters gewerkt om omdat zij halve waarheden of onwaarheden kreeg voorge- prinsen of vriendinnen in een flagrant „delict” te betrap- schoteld. Ook al opereert de Majesteit uiteindelijk onder pen. Drie zonen van Beatrix en vier zonen van Margriet ministeriële verantwoordelijkheid, als zij informatie moet hebben feitelijk nog geen faux pas begaan. Dat is met de ontberen die haar de argumenten zou verlenen om de mi- drie zonen van Elisabeth II der Windsors een geheel ander nister van een onoorbare gang van zaken te kunnen over- verhaal geworden. Beatrix is in dit opzicht een grootmees- tuigen, dan zal zij zich in onwetendheid op ijs vol met teres. wakken begeven, zoals in Pretoria, Singapore en Jakarta is In de sector staatkunde zijn er een aantal steken gevallen, gebeurd. maar dit is het gevolg van het feit dat de majesteit ener- Bij het ter perse gaan van deze analyse ontstond een zijds min of meer gedwongen werd bepaalde staatsplich- nieuwe rel rond het bepalen van de grenzen van het ko-

34 35 ninklijke gezag. Ambassadeur Jhr. Eduard Roëll zou on- neraties op een instituut als het koningshuis. Hij tekende der druk van Beatrix uit Zuid-Afrika zijn teruggeroepen, aan dat de majesteit zich onder dekking van het geheim omdat hij na een vakantie niet met zijn echtgenote, maar van Huis ten Bosch per brief had uitgesproken tegen het met een niet nader aangeduide vriendin naar Pretoria zou homo-huwelijk en dat zij hier omtrent zou hebben ge- zijn teruggekeerd. Omdat de koningin van 30 september dreigd de Koning Boudewijn variant51 te zullen toepas- tot 4 oktober een staatsbezoek zou brengen aan Zuid- sen, omdat zij het vertikte een dergelijke wet te onderteke- Afrika zou de vorstin er de voorkeur aan hebben gegeven nen. René was overtuigd, dat ministers naar de pijpen van op dat cruciale moment een „hare majesteits ambassade koningin zouden dansen. Ik denk dat hij hier deels ge- deur” ter plekke te hebben, die de reis van het koninklijk lijk in heeft en dat daarom Beatrix en Lubbers overeen- paar en de kroonprins niet middels gezinsperikelen als die kwamen in plaats van Eelco Brinkman de heer Kok voor van de heer Roëll in opspraak zou kunnen brengen. te sorteren voor de job in het Torentje mede om redenen Beatrix bracht de mogelijke ongewenste bij-effecten van hier reeds eerder besproken. Roëll’s persoonlijke perikelen bij Van Mierlo ter sprake. Een ambassadeur speelt bij een staatsbezoek in den Het televisiegesprek van Maartje werd een typisch storm- vreemde een zeer belangrijke rol. Minister van Mierlo be- pje in een glas water volgens Henk Hofland’s stelling, dat sloot hem dan ook te vervangen door het hoofd van het we feitelijk in een bananenmonarchie wonen. De vitale departement Midden-Oosten en Afrika, H.R.R.V. Fro- vraag, wie eigenlijk de „veilige” NRC Handelsblad-mede- ger. Deze diplomaat, gehuwd met Th.O.C. barones van werker Willebrord Nieuwenhuis, het lek om Beatrix en Dorth tot Medler, met wie hij vier dochters heeft, is kind Van Mierlo samen een hak te zetten, had toevertrouwd, aan huis bij de Oranjes, omdat hij een aantal jaren als par- werd althans in deze „Buitenhof”-ronde niet aan de orde ticulier secretaris van Beatrix en Claus fungeerde. gesteld. Niemand heeft Nieuwenhuis naar zijn zegsman, Beroering alom in den lande. Opland produceerde een te- of misschien wel deep throat, gevraagd. Naar de werkelijke kening in De Volkskrant van een neerbuigende Van kern van de rel rond de heer Roëll vorst de vaderlandse Mierlo, die Beatrix op de troon gezeten aanbiedt om het journalistiek vooral niet, want daarvoor is Den Haag in hondje Fikkie (Roëll) in de kennel te stoppen. Mevrouw meer dan een opzicht te klein. Sipkens (Groen Links) stelde als een bok op een haverkist Van mij mag de majesteit bij tijd en wijle best wat in de vragen. Kok en Van Mierlo antwoordden op de bekende Hollandse melk te brokkelen hebben, vooral wanneer je Pavloviaanse wijze, wanneer het geheim van Huis ten zoals ik van jongsafaan enigermate op de hoogte bent wie Bosch in het geding is: „Het wegzenden van Roëll ge- deze dame, die minzaam van achter de ruiten van de schiedde door ons.” Dat er meer aan de knikker is ge- Gouden Koets naar haar volk wuift, in werkelijkheid is. weest, wordt reeds in groep 8 van de lagere school begre- Daarbij komt dat ik zes jaar geleden een beroep op haar pen. Maartje van Weegen haalde er Erik Jurgens, lid van deed in haar hoedanigheid van voorzitster van de Raad de PvdA (Eerste Kamer) bij, evenals oud-ambassadeur van State te helpen bewerkstelligen dat de schofterij in Maarten Mourik en journalist René Zwaap van de Groene haar naam, en in naam van koningin Juliana, jegens mij Amsterdammer voor een discussie in „Buitenhof”. uitgehaald aan de kaak kon worden gesteld. En haar be- Erik Jurgens wilde zelfs niet zeggen of hij wel of niet bemiddeling er toe heeft bijgedragen dat er enkele honder- vriend was met de koningin en rekende deze informatie den documenten boven tafel kwamen die aantoonden tot het fameuze geheim van Huis ten Bosch, terwijl ieder- hoeveel ongecontroleerde schelmenstreken ministers en een weet dat zij elkaar tutoyeren. Die onschendbaarheid ambassadeurs in naam van het koninkrijk dat zij voorzit, van Beatrix is misschien wel de eerste canard die uit de jegens mij hadden uitgehaald. Deze terreur begon in 1956 Middeleeuwen stamt en geschrapt zou moeten worden. en duurt in 1996 onverminderd voort, zoals hier aangege- De majesteit kan ook zonder permanent gemuilkorfd te ven. Zonder deze majesteit en haar elementaire gevoel zijn boven de partijen staan. Het moderniseren van de voor eerlijkheid en behoorlijk landsbestuur, was ik onher- monarchie zou hier zeer bij gebaat zijn. Het zou boven- roepelijk, zoals mijn vijanden wensten, in 1992 reeds dien aanzienlijk gecompliceerder worden om tegen de ko- kopje onder gegaan. Nu ben ik er nog, eigenlijk dankzij ningin te liegen en via geselecteerde kongsi’s ten paleize Beatrix. haar vitale informatie te onthouden. Ambassadeur Maarten Mourik verkondigde, dat een erfe- lijke monarchie hem anno 1996 in strijd leek met het (wordt vervolgd) functioneren van een volwassen democratie. Dit standpunt bepleitte ik bij de beëdiging van Beatrix in 1980 in het boekje Made in Soestdijk50. Maar nu zegt dus een harer majesteits ambassadeurs dit eindelijk bij Maartje op de buis. Eigenlijk vertolkte alleen René Zwaap, redacteur van de Groene Amsterdammer, het zicht van komende ge-

36 37 43 Zie Persona non Grata, Papieren Tijger (1994). Noten 44 Eénmaal gebeurde dit ten onrechte, namelijk Verploeg was niet naar de NVJ overgestapt na een conflict bij de Kunsten Bond. 45 Van 1968 tot 1990 beschikte ik over een drive-in-woning in Amsterdam- 1 The Language of Madness, David Cooper, Penguin Books, Allan Lane Noord. (1978). 46 Marcel Haenen in NRC Handelsblad, 28 mei 1996 2 Beyond Freedom and Dignity, B.F. Skinner, Harvard, Alfred Knopff, New 47 Wat op zichzelf een corrupte gang van zaken is: daarvoor draagt de bur- York (1971). ger geen belastinggeld af! 3 Nog nooit heb ik om een ontmoeting met Beatrix gevraagd of direct con- 48 Vrij Nederland, 7 september 1996. Intussen probeert de regering Kok tact gezocht. Wel heb ik haar heel dikwijls geschreven. diezelfde Kooijmans notabene tot rechter van het Internationale Hof in 4 Gangbare naam voor Buitenlandse Zaken in de residentie. Den Haag benoemd te krijgen. 5 Zie mijn boek, dat die titel draagt. Uitgeverij Papieren Tijger, 1994. 49 Een aantal kleinere, andere verwikkelingen laat ik buiten beschouwing. 6 Interview door Daan Dijksman, 18 oktober 1980. 50 Impulsboek, Uitgever Peter van der Velden, Amsterdam (1981), opge- 7 Ik was er in opdracht van Dagblad Zaanstreek Typhoon. dragen aan prins Willem Alexander. 8 De prinses kwam in een brief aan mij , d.d. 17 juli 1964, op ons gesprek 51 Koning Boudewijn trad 48 uur af als koning, omdat hij het oneens was over Miss B.B. in Mexico terug. met een wet betreffende het toestaan van abortus. 9 Eenzaam maar niet alleen, Uitgeverij W. ten Have, Amsterdam (1959), p. 143. 10 Tegen Mies Bouman zei de Koningin, te moeten roeien met de riemen die haar geboden werden. 11 Het begrip is afkomstig van Christian Tyler, die het introduceerde in de Financial Times van 4 mei 1996. 12 In 1974 ontmoette ik mevrouw Gandhi voor het eerst, in verband met een interview voor mijn tweede Club van Rome-boek. Zij schreef mij nadien, het prettig te vinden dat er buitenlandse journalisten waren die blijk gaven iets van India te begrijpen. 13 De bandopname van het persgesprek werd enkele dagen later op Huis ten Bosch beluisterd. 14 In 1996 Hare Majesteits ambassadeur in Boedapest. 15 Mijn dankbaarheid jegens koningin Beatrix was groot. 16 Zie ook Vogelvrij, Uitgeverij Jan Mets (1992), waarin een dertigtal van deze geheime overheidsstukken werden afgedrukt. 17 Brief van 31 maart 1991. 18 Op 19 september 1996 zal ook Hans van den Broek onder ede in Den Haag worden verhoord. 19 Alle details staan in Notities uit Apartheidsland. Uitgeverij Jan Mets (1993). 20 Informatie met fotokopieën bevestigd door het voormalige VVD-kamerlid Tom Struick van Bemmelen. 21 Deze stunt van Buitenlandse Zaken heeft de belastingbetaler ettelijke miljoenen gekost. 22 Ook Jos Slats van de Volkskrant, die om genoemd rapport vroeg, kreeg van Buitenlandse Zaken nul op het rekest. Waakhond Van Velzen weigerde het te geven. 23 Twee uur na het bekend worden van het ontslag van Van den Broek, op 15 december 1992, verscheen de Media Krant in de kiosken. 24 Wel zeiden beide psychiaters dat zij van mening waren dat ik „gevaarlijk” leefde. Liever gevaarlijk en eerlijk, dan veilig en bedrieglijk. 25 Een technische hoger beroepsopleiding in Zuid-Afrika. 26 Ik was sinds 1960 lid van de NVJ. 27 Arendo Joustra en Erik van Venetië, De geheimen van het Torentje, Pro- metheus, Amsterdam (1993). 28 Om Thomas Paine te parafraseren uit The Age of Reason. 29 Die reis was immers gebruikt als alibi om mij als zijnde staatsgevaarlijk te laten uitwijzen door Zuid-Afrika. 30 De ambassadeur bevestigde onder ede, zulks te hebben gedaan. 31 Premier Lubbers was naar Den Haag afgereisd om een kamerdebat bij te wonen. 32 De nationele ombudsman, H. Oosting, gaf officieel mij de schuld van het incident, maar wist niet dat Ria Lubbers of Emile Bode zouden getuigen. 33 Uitgeverij Papieren Tijger (1994). 34 Jaap van Ginneken, Den Haag op de Divan, uitgeverij Aramith, Haarlem (1994). 35 Wim Kok is de zoon van een timmerman uit Bergambacht, bij Rotter- dam. 36 Zie brochure Bon Voyage, Majesteit!, Papieren Tijger (1995). 37 Oud-president Sukarno’s oudste dochter. 38 Oorspronkelijk is Suharto een boerenzoon uit kampong Kemesu. 39 Zie brochure Welkom Thuis, Majesteit!, idem. 40 We gaan in deze zaak trouwens in hoger beroep. 41 Overwogen wordt de heer Lubbers opnieuw op te roepen, hopende op meer eerlijkheid, dus betere tijden. 42 Mijn aantekeningen van die ochtend in Moskou bevinden zich in mijn dagboek, in een kluis van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.

38 39 40 41 42 43 44