P a Ń Stwowy Instytut Geologiczny Objaśnienia Do

PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz PILZNO (1002)

Warszawa, 2007 Autorzy: KATARZYNA KRÓL*, JANUSZ OLSZAK*, JACEK BAJOREK**, KRYSTYNA BUJAKOWSKA***, ANNA BLIŹNIAK****, PAWEŁ KWECKO****, HANNA TOMASSI-MORAWIEC****

Główny koordynator MGśP: MAŁGORZATA SIKORSKA – MAYKOWSKA**** Redaktor regionalny: BARBARA RADWANEK – BĄK**** Redaktor regionalny planszy B: DARIUSZ GRABOWSKI**** Redaktor tekstu: SYLWIA TARWID – MACIEJOWSKA***

* Akademia Górniczo – Hutnicza im. St. Staszica, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

** Przedsiębiorstwo Geologiczne SA, ul. Kijowska 14, 30-079 Kraków

*** Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa

**** Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN

Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2007 Spis treści I. Wstę p (K. Król)...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (K. Król) ...... 4 III. Budowa geologiczna (K. Król, J. Bajorek) ...... 6 IV. ZłoŜa kopalin (K. Król) ...... 11 1. Gaz ziemny...... 11 2. Kopaliny okruchowe ...... 11 3. Kopaliny ilaste...... 18 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (K. Król) ...... 20 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (J. Bajorek)...... 23 VII. Warunki wodne (K. Król)...... 25 1. Wody powierzchniowe...... 25 2. Wody podziemne...... 26 VIII. Geochemia środowiska ...... 29 1. Gleby (A. Bliźniuk, P. Kwecko)...... 29 2. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 31 IX. Składowanie odpadów (K. Bujakowska)...... 33 X. Warunki podłoŜa budowlanego (K. Król, J. Olszak)...... 38 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (J. Olszak, K. Król) ...... 39 XII. Zabytki kultury (J. Olszak)...... 43 XIII. Podsumowanie (K. Król, J. Olszak)...... 45 XIV. Literatura ...... 47

I. Wstęp

Arkusz Pilzno mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opracowany w Katedrze Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej Wydziału Geolo- gii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie (plansza A) oraz w Przedsiębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA w Warsza- wie i Państwowym Instytucie Geologicznym (plansza B). Powstał on w ramach programu „Mapa geośrodowiskowa Polski w skali 1:50 000” realizowanego przez Państwowy Instytut Geologiczny, a finansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Mapę wykonano zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (Instrukcja, 2005). Opracowanie sporządzono na podkładzie topograficz- nym w skali 1:50 000 w układzie 1942. Powstało ono w wyniku aktualizacji arkusza Pilzno Mapy geologiczno - gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (Bajorek, 2000). Mapa geośrodowiskowa Polski jest kartograficznym odwzorowaniem występowania kopalin oraz gospodarki złoŜami, na tle wybranych składników środowiska przyrodniczego oraz zabytków kultury objętych ochroną prawną. Uwzględnia takŜe wybrane elementy hydro- grafii, hydrogeologii i geologii inŜynierskiej. Składa się ona z dwóch plansz: plansza A za- wiera zaktualizowane treści Mapy geologiczno – gospodarczej Polski, a plansza B nowe tre- ści dotyczące geochemii środowiska zapisane w warstwie informacyjnej „Ochrona powierzchni Ziemi”, a takŜe w nowych warstwach informacyjnych: składowanie odpadów i sys- tem NATURA 2000. Mapa przeznaczona jest głównie do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych działań gospodarczych. SłuŜyć ma instytucjom samorządu terytorialnego i administracji państwowej w podejmowaniu decyzji dotyczących gospodarki zasobami środowiska przyrodniczego oraz planowania przestrzennego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji posta- nowień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Przedstawio- ne na mapie informacje mogą być wykorzystane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju województwa, w opracowaniach ekofizjograficznych, a takŜe przy wyko- nywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz pla- nów gospodarki odpadami. MoŜe teŜ być takŜe przydatna w kształtowaniu proekologicznych postaw lokalnych społeczności oraz w edukacji na wszystkich szczeblach nauczania. Arkusz Pilzno MGśP powstał w wyniku szczegółowej analizy materiałów archiwalnych i publikowanych, rekonesansu terenowego oraz kwerendy w: Centralnym Archiwum Geolo- gicznym PIG w Warszawie, Podkarpackim Urzędzie Wojewódzkim, Podkarpackim Urzędzie

3 Marszałkowskim, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Rzeszowie, Staro- stwach Powiatowych w Dębicy, StrzyŜowie, Jaśle, Ropczycach i Tarnowie, jak równieŜ w urzędach miasta i gminy w Dębicy, Pilznie, Ryglicach, Ropczycach oraz w urzędach gmin w Brzostku, Jodłowej, Brzysce, Frysztaku, Kołaczycach i Szerzynach. Dane archiwalne zosta- ły zaktualizowane w trakcie prac terenowych. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geośrodowiskowej Polski (MGśP) i jest zintegrowana z Systemem Informacji Przestrzennej (GIS). UmoŜliwia to wykorzystywanie tylko wybranych grup informacji, w zaleŜności od potrzeb. Dane dotyczące złóŜ kopalin pochodzą z dokumentacji geologicznych oraz z „Bilansu zasobów” (Przeniosło, Malon, 2006). Stan zagospodarowania złóŜ został zweryfikowany w terenie. Szczegółowe dane o złoŜach zostały zamieszczone w kartach informacyjnych dla komputerowej bazy danych o złoŜach.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Pilzno zawarty jest między współrzędnymi geograficznymi: 21o15’00’’ a 21o30’00’’ długości geograficznej wschodniej oraz 49o50’00’’ a 50o00’00’’ szerokości geograficznej północnej. Administracyjnie niemal w całości znajduje się on w województwie podkarpackim, jedynie niewielki jego fragment w części zachodniej naleŜy do województwa małopolskiego, powiatu tarnowskiego (gmina Ryglice). Obszar arkusza obejmuje tereny gmin Pilzno, Dębica, Brzostek, Jodłowa naleŜące do powiatu dębickiego, gmin Brzyska, Kołaczyce i Szerzyny z powiatu jasielskiego, gminy Frysztak powiatu strzyŜowskiego oraz gminy Ropczyce nale- Ŝącej do powiatu ropczycko-sędziszowskiego. Według fizjograficznej regionalizacji Polski Kondrackiego (2000), omawiany obszar naleŜy w całości do podprowincji Zewnętrzne Karpaty Zachodnie, makroregionu Pogórza Środkowo-beskidzkie i leŜy na granicy dwóch mezoregionów - Pogórza CięŜkowickiego na zachodzie i Pogórza StrzyŜowskiego na wschodzie. Granica między tymi jednostkami biegnie przez środek obszaru arkusza, wzdłuŜ doliny Wisłoki z południa-południowego wschodu na północ-północny zachód (Fig. 1). Omawiany obszar charakteryzuje się bardzo zróŜnicowanym ukształtowaniem terenu. Dominują typowe dla pogórza łagodne wzniesienia wierzchowiny wyrównanej na wysokości 360 – 420 m n.p.m., o płaskich grzbietach o przebiegu najczęściej wschód - zachód (północny wschód – południowy zachód), rozcięte płaskodennymi dolinami o głębokości do około 150 m. Zbocza wyŜszych wzniesień rozcięte są niewielkimi wąskimi dolinkami o stromych zbo-

4 czach, często nachyleniu > 10%. NajwyŜszym wzniesieniem na terenie arkusza jest Kamie- niec (454,4 m n.p.m.) połoŜony w obrębie Pogórza StrzyŜowskiego w północno wschodniej części obszaru. Wzniesienia w obrębie Pogórza CięŜkowickiego są nieco niŜsze, najwyŜsze z nich Rysowany Kamień osiąga wysokość 419, 2 m n.p.m.

Fig. 1. PołoŜenie arkusza Pilzno na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2000)

Rozdzielająca oba pogórza rzeka Wisłoka płynie szeroką doliną z południa-południo- wego wschodu na północ-północny zachód. Dno doliny w części południowej połoŜone jest na wysokości 207 m n.p.m. i jest szerokie na około 1,5 km, w środkowej części w rejonie Kamienicy Dolnej szerokość doliny zwęŜa się do około 200 m, a następnie w okolicach Pil- zna ponownie rozszerza się do ponad dwóch kilometrów. Dno jest płaskie, moŜna zaobser- wować w nim dwa poziomy tarasów rzecznych: niŜszy zalewowy połoŜony około 2 – 3 m powyŜej poziomu koryta i wyŜszy nadzalewowy o wysokości około 6-8 m. NajniŜszy punkt

5 na terenie arkusza połoŜony jest na wysokości 187 m n.p.m. w korycie Wisłoki w północno- zachodniej części obszaru. Całkowita deniwelacja na terenie arkusza wynosi 267,4 m. Klimatycznie obszar arkusza Pilzno naleŜy do rejonu podgórskiego, do dzielnicy pod- karpackiej (Wiszniewski, 1973). Klimat w tym rejonie posiada charakter przejściowy między nizinnym a górskim. Średnia sumaryczna ilość opadów wynosi w części zachodniej 700 – 750 mm, a w części wschodniej 750-800 mm. PrzewaŜają wiatry południowo-zachodnie. Średnia temperatura roczna waha się od 7,8ºC do 8,1ºC, okres wegetatywny trwa 210-220 dni, ilość dni z pokrywą śnieŜną wynosi od 80 do 90, a dni z przymrozkami od 100 do 150. Gospodarczo jest to rejon rolniczy. PrzewaŜają tu gleby brunatne rozwinięte na utworach fliszowych, gleby pseudobielicowe występujące na osadach lessopodobnych, a w dolinie Wisłoki mady. Są to gleby średnio urodzajne, o przewadze klas IIIa, IIIb, IVa i IVb. Wśród nich zdarzają się płaty klasy II, a na erodowanych stokach wzniesień, na piaszczystych wychodniach fliszowych gleby klasy V. Pod względem uŜytkowania rolniczego gleby te naleŜą do kompleksu pszennego dobrego, pszennego dobrego śródgórskiego i podgórskiego, Ŝytnie- go słabego i kompleksu zboŜowego górskiego. Większe wzniesienia o stromych stokach po- krywają lasy, które zajmują około 25 % powierzchni terenu. Centrum administracyjnym obszaru arkusza jest miasto Pilzno. Przemysł jest słabo rozwinięty. Jest to przede wszystkim przemysł wydobywczy eksploatujący złoŜa kruszywa naturalnego w dolinie Wisłoki i złoŜe gazu ziemnego. Sieć komunikacyjna dróg jest dobrze rozwinięta. Przez Pilzno przechodzi droga E22 Kraków – Tarnów – Rzeszów - Przemyśl. DuŜe znaczenie ma droga regionalna Pilzno - Jasło z po-łączeniem Brzostek - Frysztak. Z drogą regionalną mniejsze miejscowości połączone są drogami o utwardzonej nawierzchni. Na omawianym terenie brak jest linii kolejowej. NajbliŜsze stacje znajdują się w Dębicy i Jaśle.

III. Budowa geologiczna

Budowa geologiczna obszaru objętego arkuszem Pilzno przedstawiona jest na arkuszu Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 Jasło (Rączkowski i in., 1992; Nescieruk i in., 1996). Na załączonej figurze 2 przedstawiono schematycznie połoŜenie obszaru arkusza na tle jednostek tektonicznych Karpat (śytko i in., 1989), a na fig. 3 zgeneralizowaną litostratygra- fię osadów w strefie przypowierzchniowej (Marks i in., 2006).

6 Omawiany obszar połoŜony jest w większości na terenie zewnętrznych Karpat fliszowych, tylko niewielka północno-zachodnia część naleŜy do zapadliska przedkarpackiego (fig. 2). Flisz Karpat zewnętrznych nasunięty jest na autochtoniczne osady miocenu znane z wierceń. Utwory miocenu przy brzegu nasunięcia karpackiego są sfałdowane razem z fli- szem, zalegają teŜ na utworach fliszowych. Na powierzchni miocen reprezentowany jest przez osady od badenu dolnego do górnego (Nowak, 1967). Utwory badenu dolnego wykształcone są jako iły, mułki, piaski, Ŝwiry z wkładkami węgla brunatnego (Nescieruk i in., 1996). W rejonie Grudnej Dolnej miąŜszość tych osadów przekracza 120 m. W rejonie tym występują teŜ iły, iłołupki piaszczyste, mułowce, piaskowce i zlepieńce zaliczane do warstw skawińskich. Baden środkowy reprezentują warstwy chodenickie. Są to piaszczyste iły i mułowce z ławicami piasków i Ŝwirów składających się z materiału fliszowego, spotyka się teŜ cienkie wkładki wapnisto-margliste. MiąŜszość tych warstw wynosi kilka metrów. Baden górny reprezentowany jest przez warstwy grabowieckie wykształcone jako piaszczyste lub pylaste iły z przewarstwieniami mułowcowymi i wapnistymi. Maksymalna ich miąŜszość znana z otworów wiertnicznych wynosi 330 m. Na omawianym obszarze warstwy grabowieckie występują na powierzchni w rejonie Gołęczyny i na południowy zachód od Pilzna, a pod niewielkim nadkładem czwartorzędu w rejonie Jaworza Dolnego i pod piaszczysto-Ŝwirowymi osadami w dolinie Wisłoki na północ od miejscowości Bielowy. Utwory fliszowe Karpat zewnętrznych na obszarze arkusza Pilzno naleŜą do czterech jednostek tektonicznych (fig. 2). Północną część omawianego obszaru zajmuje jednostka skolska, nasunięta częściowo na utwory miocenu. Na płaszczowinę skolską nasunięte są ko- lejno płaszczowiny podśląska i śląska. W południowej części, na płaszczowinie śląskiej wy- stępuje płat utworów płaszczowiny magurskiej, oddzielony erozyjnie od tej jednostki. Utwory jednostki skolskiej budują północną i północno-wschodnią część omawianego obszaru. Najstarszymi utworami tej jednostki na terenie arkusza są, zaliczane do kredy, czarne lub ciemnoszare łupki wierzowskie występujące w formie niewielkiego płata na północny wschód od Mokrzca oraz łupki spaskie odsłaniające się w północno wschodniej części obszaru, na południe od Niedźwiady (fig. 3). Utwory kredowe wykształcone jako twarde margle krzemionkowe z łupkami, szare margle mułowcowe odsłaniają się takŜe w wąskim pasie po- między Gębiczyną a Głobikową. Północną część jednostki skolskiej pomiędzy Mokrzcem, Braciejową i Jaworzem Górnym budują warstwy inoceramowe. Dolna część warstw inoceramowych to piaskowce i łupki z poziomem piaskowców gruboławicowych. Górne warstwy inoceramowe to łupki stalowopopielate przekładane cienkoławicowymi piaskowcami wapni-

7 stymi, naleŜące częściowo juŜ do paleocenu. Utwory paleogeńskie odsłaniają się w połu- dniowej części jednostki skolskiej, w centralnej części arkusza w rejonie miejscowości Siedli- ska Bogusz. Są to zielonoszare łupki z przerostami cienkoławicowych piaskowców określane jako warstwy hieroglifowe, warstwy menilitowe złoŜone z brunatnych i czarnych łupków skrzemionkowanych z rogowcami i cienkoławicowymi piaskowcami glaukonitowymi. Naj- młodszym ogniwem jednostki skolskiej są warstwy krośnieńskie wykształcone w postaci cienkoławicowych, płytowych i skorupowych, wapnistych piaskowców drobno-ziarnistych z miką, przekładanych szarymi, wapnistymi łupkami. Na obszarze arkusza w tej jednostce odsłaniają się wyłącznie warstwy krośnieńskie górne, których najwyŜsza część naleŜy juŜ do dolnego miocenu.

Fig. 2. PołoŜenie arkusza Pilzno na tle jednostek tektonicznych Karpat (śytko i in., 1989)

Płaszczowina podśląska na powierzchni występuje wąskim, nieciągłym pasem przy brzegu płaszczowiny śląskiej. Na omawianym obszarze odsłania się w dwóch rejonach: w za-

8 chodniej części w rejonie miejscowości Słotowa i we wschodniej pomiędzy miejscowościami Siedlisko Bogusz i Kamienicą Górną. NaleŜą do niej warstwy gezowe i pstre margle węglo- wieckie, słabo odsłaniające się na północ od Brzostka.

Fig. 3. PołoŜenie arkusza Pilzno na tle Mapy geologicznej Polski wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.) (2006)

Jednostka śląska buduje południową i południowo zachodnią część obszaru arkusza Pil- zno. Składa się z utworów od dolnej kredy do paleogenu. Do kredy dolnej naleŜą: łupki wierzowskie, piaskowce grodziskie i dolna część piaskowców warstw lgockich. Ciągną się one wąskim pasem z zachodu na wschód przez środek omawianego obszaru od Słotowej poprzez

9 Kamienicę Dolną, Gorzejową po Wolę Brzostecką. W tym samym pasie występują takŜe niewielkie odsłonięcia wyŜszej części warstw lgockich, rogowców mikuszowickich i warstw gezowych, zaliczanych do przełomu kredy dolnej i górnej. Utwory kredy górnej to piaskowce godulskie, budujące jądro antykliny Brzanka – Liwocz w zachodniej części arkusza i warstwy istebniańskie dolne, wykształcone jako grubo- i średnioławicowe piaskowce, w wyŜszej czę- ści naleŜące juŜ do paleogenu występujące we wschodniej części obszaru na wschód od Brzostka. Górne warstwy istebniańskie są to piaskowce i łupki naleŜące do paleogenu, budu- jące skrzydła antykliny Brzanka – Liwocz. Na tych utworach zalegają łupki pstre i warstwy hieroglifowe i margle globigerynowe. Na marglach globigerynowych w płaszczowinie ślą- skiej zalega kompleks czarnych i brunatnych łupków warstw menilitowych. Wydzielenia te tworzą niewielkie odsłonięcia w rejonie Skurowej i między Kamienicą Górną a Wolą Brzo- stecką. Najmłodszym ogniwem jednostki śląskiej na omawianym obszarze są warstwy kro- śnieńskie dolne reprezentowane przez: średnio- i cienkoławicowe piaskowce drobnoziarniste, mikowe, wapniste oraz szare łupki margliste. Występują one szerokim pasem między Jodło- wą a Januszkowicami. Jednostka magurska na omawianym obszarze reprezentowana jest w rejonie Bukowej przez fragment niewielkiego płatu warstw z Duląbki. Są to oliwkowozielone i szare łupki oraz twarde beŜowe i brunatne margle. Wymienione wyŜej utwory fliszowe są sfałdowane, złuskowacone i pocięte uskokami poprzecznymi. Zerodowaną powierzchnię Karpat pokrywają utwory czwartorzędowe. Najstarszymi utworami czwartorzędu na obszarze omawianego arkusza mapy są naleŜące do zlodowaceń południowopolskich piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe występujące na północny zachód od Pilzna. Są to piaski, Ŝwiry i głazy przewaŜnie eratyczne, tkwiące w glinach piaszczystych i piaskach, ich miąŜszość dochodzi do 20 m. Występują teŜ rezydua glin zwałowych i innych utworów lodowcowych. Do zlodowaceń środkowopolskich naleŜą mułki, gliny i Ŝwiry rzeczne, odsłaniają się w tarasach Wisłoki po wschodniej stronie doliny na 15-20 m cokole skalnym. Są to Ŝwiry i głazy o średnicach najczęściej do 10 cm, maksymalnie 25 cm, silnie zapiaszczone i zaglinione. Zlodowacenia północnopolskie reprezentują lessy piaszczyste i gliny o róŜnej genezie pokrywające duŜą część omawianego obszaru. Do tych zlodowaceń naleŜą teŜ mułki, gliny, piaski i Ŝwiry rzeczne, występujące w tarasach Wisłoki w rejonie Pilzna i Brzostka oraz piaski deluwialne. Piaski deluwialne występują w obniŜeniu między Brzostkiem a Frysztakiem,

10 w dnach kotlinek Opacionki i Gogołowa. Są to najczęściej piaski lekko zapylone z okruchami piaskowców. MiąŜszość tej serii dochodzi do 14 m. Na utworach fliszowych i czwartorzędowych w wyniku grawitacyjnego przemieszcza- nia się skał na zboczach doliny Wisłoki i Gogołówki powstały koluwia osuwiskowe. Najmłodszymi osadami są holoceńskie mułki, piaski i Ŝwiry rzeczne budujące niskie ta- rasy Wisłoki. Wysokość tarasów nad współczesnym korytem rzeki wynosi do 6-8 m.

IV. ZłoŜa kopalin

Na obszarze arkusza Pilzno kryteria kopalin uŜytecznych spełniają piaski, Ŝwiry i gliny czwartorzędowe, trzeciorzędowe iły i łupki ilaste, oraz gaz ziemny. Obecnie na omawianym terenie udokumentowanych jest 25 złóŜ kopalin (tabela 1) (Przeniosło, Malon, 2006), w tym jedno złoŜe gazu ziemnego, który jest kopaliną podstawową i 24 złoŜa kopalin pospolitych: 21 złóŜ kopalin okruchowych i 3 złoŜa kopalin ilastych ceramiki budowlanej.

1. Gaz ziemny

ZłoŜe gazu ziemnego „Pilzno Południe” znajduje się w utworach miocenu auto- chtonicznego, w szczytowej części struktury antyklinalnej obciętej poprzecznie powierzchnią nasunięcia karpackiego, ekranującą złoŜe od południa (Baran, 1986). ZłoŜe występuje w in- terwale głębokości 1370 – 1742 m. Gaz ziemny występuje w 6 poziomach piaskowcowych o miąŜszości od 3 do 20 m, izolowanych iłowcami. Porowatość efektywna skały zbiornikowej wynosi 20-25 %, a przepuszczalność od kilkuset do 1500 mD. Jest to gaz wysokometanowy 3 o zawartości CH4-99,065 %, C2H6-0,139 %, H2S-0,000 % i cieple spalania 39,61 MJ/Nm (Karnkowski, 1993).

2. Kopaliny okruchowe

ZłoŜa kruszyw piaszczysto – Ŝwirowych i piaszczystych na terenie arkusza Pilzno nale- Ŝą do 3 kompleksów litologicznych osadów czwartorzędowych, róŜniących się miejscem wy- stępowania i jakością surowca. Są to: Ŝwiry i piaski rzeczne niskiego, holoceńskiego tarasu Wisłoki, piaski i Ŝwiry rzeczne zlodowaceń środkowopolskich występujące w wyŜszych tarasach we wschodnim brzegu doliny Wisłoki, często pod glinami lessopodobnymi oraz piaski deluwialne występujące w obniŜeniu między Brzostkiem a Frysztakiem, w dnach kotlinek Opacionki i Gogołowa.

11 Tabela 1 ZłoŜa kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Wiek geologiczne Stan Wydobycie Nr Kategoria Zastosowanie Klasyfikacja kompleksu bilansowe zagospodarowania (tys.t., mln m3*, Przyczyny złoŜa Rodzaj rozpoznania kopaliny złóŜ Nazwa złoŜa litologiczno (tys. t, mln m3*, złoŜa tys. m3**) konfliktowości na kopaliny surowcowe- tys. m3**) złoŜa mapie go Klasy Klasy wg stanu na 31.12.2005 (Przeniosło, Malon, 2006) 1-4 A-C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Mokrzec pŜ Q 768 B+C1 N - Sb, Sd 4 A 2 Pilzno - Południe G Ng 1772,89* C G 68,24* E 2 A 3 Piaski - Gołęczyna p Q 24 C1 G 1 Sb, Sd 4 A 4 Strzegocice Zalew pŜ Q 13969 C1 G 549 Sb, Sd 4 A 5 Gołęczyna pŜ Q 1374 C1 G Sb, Sd 4 A 6 Jaworze Gałuszka pŜ Q 140 C1 G 75 Sb, Sd 4 A 7 Jaworze Popiela p Q 1 C1 Z Sb, Sd 4 A 12 12 Pilzno- Jaworze Dol- 8 i(ic) Ng 1970** C N Scb 4 A ne 2 10 Jaworze Paciora pŜ Q 52 C1 G 30 Sb, Sd 4 A 11 Dęborzyn - Wisłoka pŜ Q 7076 C1+C2 G 193 Sb, Sd 4 A 12 Przeczyca I-II pŜ Q 1019 C1* N Sb, Sd 4 A

13 Brzostek g(gc) Q 35** C1* Z Scb 4 A 14 Gogołów III p Q 4 C1* Z Sb, Sd 4 B K 15 Gogołów dz. 620 p Q 55 C1 G 7 Sb, Sd 4 B K 17 Gogołów p Q 201 C1 G 13 Sb, Sd 4 B K 18 Brzyska - BłaŜkowa pŜ Q 1667 C1* G 95 Sb, Sd 4 A 19 Mokrzec 1 p Q 54 C1 G 2 Sb, Sd 4 A 20 Strzegocice Zalew 2 pŜ Q 187 C1 N Sb, Sd 4 A 21 Jaworze Zawodzie II pŜ Q 17 C1 G 34 Sb, Sd 4 A 22 Jaworze Zawodzie pŜ Q 76 C1 G Sb, Sd 4 A 23 Jaworze Karolina pŜ Q 218 C1 N Sb, Sd 4 A 24 Brzostek 1 i(ic) Pg 3** C1 G Scb 4 A

25 Gogołów I* p Q 84 C1 G Sb, Sd 4 A

26 BłaŜkowa* pŜ Q 1203 C1 N Sb, Sd 4 A 27 Kłodawa** Ŝ Q 24114 C2 G Sb, Sd 4 B K

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Strzegocice p, pŜ Q – – ZWB – – – – – Strzegocice g(gc) Q – – ZWB – – – – – Strzegocice – Stawy pŜ Q – – ZWB – – – – – Rybne Jaworze- Klucznik p Q – – ZWB – – – – – Gogołów dz. 600/3 p Q – – ZWB – – – – – Gogołów dz. 600/4 p Q – – ZWB – – – – – Gogołów II p Q – – ZWB – – – – – Gogołów 2002 p Q – – ZWB – – – – –

Rubryka 2: * - złoŜe nie figuruje w „Bilansie..”, zasoby podano wg dokumentacji; ** - Rubryka 3: G – gaz ziemny, p – piaski, pŜ – piaski i Ŝwiry, Ŝ – Ŝwiry, i(ic)- iły i łupki ilaste ceramiki budowlanej, g(gc) – gliny ceramiki budowlanej Rubryka 4: Pg – paleogen, Ng – neogen, Q – czwartorzęd Rubryka 7: G – złoŜe zagospodarowane, N – złoŜe niezagospodarowane, Z - złoŜe zaniechane, ZWB – złoŜe wykreślone z bilansu zasobów (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: E – surowce energetyczne, Sd – budownictwo drogowe, Sb- surowce budowlane, Scb – surowce ceramiki budowlanej 13 13 Rubryka 10: 2 – rzadkie w skali całego kraju, 4 – złoŜe powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11: A – złoŜe małokonfliktowe, B – złoŜe konfliktowe Rubryka 12: K – ochrona krajobrazu

Na niskim, holoceńskim tarasie Wisłoki obecnie udokumentowanych jest 12 złóŜ kruszywa piaszczysto - Ŝwirowego. Większość z nich zlokalizowana jest na południowy wschód od Pilzna, między miejscowościami: Pilzno, Mokrzec, Jaworze Dolne i Bielowy. Największym złoŜem kopalin okruchowych na omawianym terenie jest złoŜe „Strzego- cice Zalew”. Dokumentacja geologiczna złoŜa opracowana w 1983 r. (Czarnik, 1983) jest zbiorczą dokumentacją kruszywa naturalnego w obrębie projektowanego zbiornika wodnego na Wisłoce w rejonie Pilzna. Obejmuje ona cały obszar dawnego złoŜa „Strzegocice Cegiel- nia”, południową część złoŜa „Mokrzec” i wschodnią część dawnego złoŜa „Strzegocice”. ZłoŜe „Strzegocice Zalew” obejmuje 3 pola na obu brzegach Wisłoki o łącznej powierzchni 272,56 ha. ZłoŜe „Mokrzec” udokumentowane po raz pierwszy w 1964 (Dembowska, 1964), po- dzielone zostało granicą projektowanego zbiornika wodnego na dwie części. Część południo- wa złoŜa w obrębie projektowanego zbiornika, weszła w skład zbiorczej dokumentacji geologicznej złoŜa kruszywa naturalnego „Strzegocice Zalew” (Czarnik, 1983), a część północna o powierzchni 5,75 ha, pozostała dalej jako złoŜe „Mokrzec” (Melerowicz, Molenda, 1984). ZłoŜe leŜy na prawobrzeŜnym tarasie Wisłoki, obejmuje część dawnego zawodnionego wyrobiska. Bezpośrednio na wschód od złoŜa „Strzegocice Zalew” udokumentowane zostało złoŜe kruszywa piaszczysto – Ŝwirowego „Gołęczyna” (Czarnik, 1998) o powierzchni 12,48 ha. ZłoŜe połoŜone jest na wschodnim brzegu Wisłoki, w granicach złoŜa znajduje się dawny basen eksploatacyjny. W bezpośrednim sąsiedztwie złoŜa „Gołęczyna” udokumentowano takŜe niewielkie (1,65 ha) złoŜe piasku ze Ŝwirem „Strzegocice-Zalew 2” (Filar, Puszkar, 2005), połoŜone na prawym brzegu Wisłoki w obrębie złoŜa „Strzegocice-Zalew”. W pobliŜu południowej granicy złoŜa „Strzegocice Zalew”, na lewym brzegu Wisłoki przy małym dawnym wyrobisku udokumentowane zostały 3 niewielkie (pow. 0,9 – 1,7 ha) złoŜa kruszywa piaszczysto – Ŝwirowego „Jaworze Paciora” (Bardel, 1998a), „Jaworze– Zawodzie” (Bardel, 2001), „Jaworze–Zawodzie II” (Bardel, 2002) oraz „Jaworze–Karolina” (Bardel, Piskadło, 2003). Około 2 km na południe od złoŜa „Jaworze-Zawodzie”, w zakolu Wisłoki koło miej- scowości Jaworze Górne udokumentowane zostało złoŜe piaszczysto – Ŝwirowe „Dęborzyn Wisłoka” (Nowak, 1995) o powierzchni 59,39 ha. Dalej na południe na lewym brzegu Wisłoki połoŜone jest złoŜe kruszywa piaszczysto – Ŝwirowego „Przeczyca I - II”. ZłoŜe obejmuje dwa pola o łącznej powierzchni 26,9 ha. Zaso-

14 by złoŜa zostały zatwierdzone w oparciu o „Sprawozdanie z badań...” (Filipek, Przybycień, 1979), nie w pełni spełniające wymogi dokumentacji geologicznej. W pobliŜu południowej granicy obszaru arkusza na zachodnim brzegu Wisłoki znajduje się złoŜe piasku ze Ŝwirem „Brzyska BłaŜkowa” (Urbańska, 1991) o powierzchni 37,68 ha. Bezpośrednio na południe od tego złoŜa udokumentowano mniejsze (pow. 16,34 ha) złoŜe piasku ze Ŝwirem „BłaŜkowa” (Kamińska, Kierat, 2006). Na południe od złoŜa „BłaŜ- kowa” połoŜone jest duŜe (364 ha) złoŜe Ŝwiru z piaskiem „Kłodawa”, którego tylko najbar- dziej północny, nieeksploatowany fragment o powierzchni około 37 ha znajduje się w obrębie arkusza Pilzno. Wszystkie wymienione wyŜej złoŜa w dolinie Wisłoki charakteryzują się podobnymi parametrami górniczo-geologicznymi i jakościowymi (tabela 2). Kopaliną główną są piaski ze Ŝwirem, brak jest kopalin towarzyszących i współwystępujących. Tabela 2 Podstawowe parametry holoceńskich złóŜ kruszywa piaszczysto Ŝwirowego Zawartość pyłów MiąŜszość złoŜa Grubość nadkładu Zawartość frakcji < 2mm mineralnych od - do od - do od - do ZłoŜe od - do średnia średnia średnia średnia (m) (m) (%) (%) 1,9 - 13,5 0,0 - 6,0 21,8 - 61,3 0,2 - 6,9 Strzegocice Zalew 6,75 1,42 41,3 1,99 3,8 – 9,4 0,7 – 1,4 Strzegocice Zalew 2 51,5 8,1 7,53 0,96 7 – 7,8 1,6 – 3,1 28,0 - 56,0 0,6 - 1,2 Mokrzec 7,5 2,5 45,0 0,9 4 - 8,9 0,7 - 3,8 2,63 - 80,0 1,2 - 9,8 Gołęczyna 6,14 2,31 41,68 3,13 1,9 -10,2 0,3 - 4,4 23,9 – 55,7 1,4 - 2,6 Dęborzyn Wisłoka 7,2 1,4 36,4 2,3 3,5 – 6,8 1,2 – 2,8 Jaworze Karolina 52,2 1,7 5,2 2,0 6,6 - 7,7 2,3 - 3,4 Jaworze Paciora 23,0 - 58,0 0,5 - 2,0 7,2 2,8 5,7 – 6,6 1,3 – 2,8 41,63 – 74,94 0,5 – 3,48 Jaworze Zawodzie 6,22 2,07 51,43 1,64 5 – 6,3 0,5 – 2,5 51 – 60 1,4 – 1,6 Jaworze Zawodzie II 5,6 0,7 55 1,5 3,2 – 6,6 0,4 – 0,8 Przeczyca I - II 36,85 2,53 5,25 0,5 3,4 - 6,8 0.2 - 3,8 24,2 - 36,5 1,3 - 4,6 Brzyska - BłaŜkowa 5,2 1,89 31,0 2,72 3,2- 7,2 0,7 – 4 28,6 – 78,2 1,1 – 6,7 BłaŜkowa 5,41 2,3 54,1 3,9

15 ZłoŜa mają formę pokładową. W nadkładzie poza glebą występują gliny pylaste lub piaszczyste, mułki i piaski pylaste. W spągu złóŜ połoŜonych w północnej części obszaru: „Mokrzec”, „Strzegocice Zalew”, „Gołęczyna”, „Dęborzyn Wisłoka” i „Jaworze Paciora” występują iły trzeciorzędowe, natomiast w podłoŜu złóŜ „Przeczyca I - II”, ”Brzyska BłaŜko- wa” i „BłaŜkowa” połoŜonych w części południowej występuje zwietrzelina fliszu. Ponadto w podłoŜu spotyka się piaski gliniaste i mułki. Wszystkie wymienione złoŜa są zawodnione. Zwierciadło wody występuje na głębokości od 2,1 do 6,5 m poniŜej po-wierzchni terenu. Zło- Ŝa te charakteryzują się dobrymi parametrami jakościowymi. Głównym składnikiem kruszywa są ziarna kwarcu, których zawartość waha się od 70 do 95 % i wynosi średnio 85,17 % (Czarnik, 1983). Pozostała część to we frakcji do 4 mm okruchy skał osadowych, a powyŜej 4 mm okruchy skał osadowych i średnio 1,45 % okruchów skał magmowych. Nie zawierają zanieczyszczeń obcych, zanieczyszczenia organiczne występują sporadycznie i tylko w ilo- ściach śladowych. Pyły mineralne i związki siarki występują teŜ w niewielkich ilościach. W obrębie złóŜ spotykane są stosunkowo często czarne dęby. Podstawowe parametry tych złóŜ podaje tabela 2. Surowiec z tych złóŜ moŜe być wykorzystany do budownictwa i drogownictwa, a przez przesianie do produkcji mieszanki grubej 0-31,5 i Ŝwirów sortowanych 2-8, 4-16 klasy II. Piasek moŜe być stosowany do zapraw i wypraw w budownictwie. Piaski i Ŝwiry rzeczne zlodowaceń środkowopolskich występują w wyŜszych tarasach na wschodnim brzegu doliny Wisłoki, na wysokości 30-40 m nad dnem doliny. Udokumen- towane zostały tu w formie dokumentacji uproszczonych 4 złoŜa: „Piaski Gołęczyna” (Bar- del, 1995a), „Jaworze Gałuszka” (Bardel, 1998b), „Jaworze Popiela” (Bardel, 1995b) i „Mokrzec –1” (Surmacz, 2005). Zasoby złoŜa „Jaworze Popiela” zostały juŜ wyeksploatowane, nie są jednak rozliczone i wykreślone z bilansu. Obszar tego złoŜa mieści się całkowi- cie w granicach udokumentowanego później złoŜa „Jaworze Gałuszka” o powierzchni 7,35 ha. Są to złoŜa małe (pow. 0,79 – 7,35 ha), zalegające powyŜej poziomu wód gruntowych. Kopaliną są piaski róŜnoziarniste z domieszką Ŝwiru lub piaski drobnoziarniste. Nadkład sta- nowią gleba, gliny oraz piaski i Ŝwiry zaglinione. W podłoŜu serii złoŜowej występują gliny, piaski i łupki. W rejonie tym pod glinami zalegają iły mioceńskie. Podstawowe parametry tych złóŜ podaje tabela 3.

16 Tabela 3 Podstawowe parametry złóŜ kruszywa piaszczysto - Ŝwirowego z okresu zlodowaceń środkowopolskich

Zawartość pyłów MiąŜszość złoŜa Grubość nadkładu Zawartość frakcji <2mm mineralnych od - do od - do od - do ZłoŜe od - do średnia średnia średnia średnia (m) (m) (%) (%) 3,1 – 6,6 0,2- 0,4 Mokrzec 1 4,74 0,32 100 8,7 6,0 - 6,0 0,0 - 0,3 97,3- 99,1 Piaski Gołęczyna 6,0 0,1 98,2 0,9 2,2 - 7,15 0,0 - 0,6 46,0 - 98,8 1,0 - 36,0 Jaworze Gałuszka 4,29 0,32 2,6 - 3,5 0,1 - 0,4 Jaworze Popiela 3,05 0,3 78,2 2,5

Piaski mogą być wykorzystane w budownictwie jako kruszywo drobne do betonów, zapraw i wypraw oraz w drogownictwie na podsypki drogowe, a przy selektywnej eksploatacji jako piasek gatunek II. Trzecim kompleksem litologiczno-surowcowym dla kruszywa okruchowego są piaski deluwialne, które występują w obniŜeniu między Brzostkiem a Frysztakiem, w dnach kotlinek Opacionki i Gogołowa. W rejonie tym dokumentowano małe złoŜa, a po ich wyeksploatowaniu dokumentowano przylegające do nich kolejne działki naleŜące najczęściej do tego samego właściciela. Obecnie są tu udokumentowane 4 złoŜa piasku: „Gogołów III” (Czudec, Czudec, 1993), „Gogołów działka 620” (Kamiński, Surmacz, 1998), „Gogołów” (Czarnik, 1995) i „Gogołów I” (Czarnik, 2006). Są to złoŜa małe o powierzchni 0,3 – 1,02 ha, tylko powierzchnia złoŜa „Gogołów” jest większa od 2 ha. W granicach obszaru objętego arkuszem Pilzno leŜy tylko zachodnia część złóŜ „Gogo- łów” i „Gogołów I”. Wymienione złoŜa dokumentowane są do około 0,5 m powyŜej poziomu wód gruntowych, z wyjątkiem złoŜa „Gogołów”, gdzie przewidywana jest eksploatacja do głębokości 2 m spod wody. Nadkładem jest gleba i piaski pylaste. W podłoŜu występują piaski drobno- i średnioziarniste zawodnione, a głębiej piaskowce i łupki. Piaski mogą być wykorzystywane w budownictwie do zapraw budowlanych i tynków oraz jako piasek gatunek II. Podstawowe parametry tych złóŜ podaje tabela 4.

17 Tabela 4 Podstawowe parametry złóŜ piasków deluwialnych

Zawartość pyłów MiąŜszość złoŜa Grubość nadkładu Zawartość frakcji <2mm mineralnych od - do od - do od - do ZłoŜe od - do średnia średnia średnia średnia (m) (m) (%) (%) 3,5 - 6,5 0,4 - 0,5 Gogołów III 5,5 95,7 3,0 3,5 - 6,5 0,3 - 0,5 94,24 - 98,21 1,79 - 5,26 Gogołów dz. 620 5,9 0,4 95,21 3,59 2,5 – 10,15 0 – 1,25 85 - 100 Gogołów 1 5,38 0,63 99,8 4 5,6 - 8,2 0,3 - 1,3 4,4 - 7,2 93,6 - 96,1 Gogołów 7,41 0,87 5,61

3. Kopaliny ilaste

Na obszarze objętym arkuszem Pilzno udokumentowane są 3 złoŜa surowców ilastych ceramiki budowlanej „Pilzno Jaworze Dolne”, „Brzostek” i „Brzostek 1”. ZłoŜe iłów mioceńskich „Pilzno Jaworze Dolne” udokumentowane zostało (Poręba,

1972) w kategorii C2 w 1972 r. Kopaliną główną są iły mioceńskie przydatne do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej. ZłoŜe ma powierzchnię 6,55 ha, jego miąŜszość wynosi od 18,5 do 41,0 m, średnio 28,9 m. W złoŜu występują przerosty cienkoławicowych piaskowców i zbitych łupków wapnistych o grubości od 0,0 do 1,4 m, średnio 0,5 m. Nadkład o grubości od 2,5 do 6,0 m, średnio 4,7 m składa się z: gleby, piasków, piasków z okruchami piaskow- ców i iłów zapiaszczonych. Zasoby złoŜa wynoszą 1 970 tysięcy m3. Iły charakteryzują się zawartością marglu w ziarnach φ>0,5 mm od 0,0 do 10,36 %, zawartością ziaren powyŜej 2,0 mm w ilościach nieszkodliwych, skurczliwością suszenia od 4,6 do 10,6 %, średnio 9,0 %. Nasiąkliwość tworzywa ceramicznego po wypaleniu w temperaturze optymalnej 950oC wynosi od 11,01 do 17,42 %, wytrzymałość na ściskanie po wypaleniu w temperaturze 950oC wynosi od 90 do 443 kG/cm2, średnio 217 kG/cm2, wypalone próbki są mrozoodporne. Surowiec jest mało- i średnio wraŜliwy na suszenie. Iły stanowią surowiec zupełny do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej z wyjątkiem dachówkowych i klinkierowych. ZłoŜe „Brzostek” jest udokumentowane kartą rejestracyjną (Rajczykowska, Bartabus, 1981) sporządzoną w 1982 r. Kopaliną główną jest glina czwartorzędowa. Powierzchnia udokumentowanego złoŜa wynosi 0,7 ha, jego miąŜszość od 9,5 do 10,0 m, średnio 9,6 m. ZłoŜe zalega bezpośrednio pod glebą o grubości do 0,5 m. Glina charakteryzuje się niską skurczli- wością wysychania, wartością wody zarobowej 17,40 %, natomiast tworzywo ceramiczne

18 nasiąkliwością po wypaleniu w temperaturze 950oC 17,1 %, wytrzymałością po wypaleniu 5,5 MPa i mrozoodpornością 20 cykli. Surowiec nadaje się do produkcji cegły pełnej niŜ- szych klas.

ZłoŜe „Brzostek 1” udokumentowano w kategorii C1 w 2002 roku (Surmacz-Rachwał, 2002). Kopaliną główną według dokumentacji są paleogeńskie łupki menilitowe. Powierzch- nia udokumentowanego złoŜa wynosi 0,16 ha, miąŜszość złoŜa 5 – 10 m (średnio 7,5m). Zło- Ŝe występuje bezpośrednio w spągu złoŜa gliny „Brzostek”. Występujące w złoŜu łupki ilaste charakteryzują się niską skurczliwością suszenia (7,5%) i nadają się do wyrobu cegły pełnej. Pozo-stałe parametry jakościowe kopaliny nie zostały określone. Zgodnie z „Zasadami dokumentowania złóŜ kopalin stałych” (Zasady, 1999) ze wzglę- du na ochronę złoŜa, złoŜe gazu ziemnego „Pilzno Południe” zostało zaliczone do kategorii 2 jako złoŜe rzadkie w skali całego kraju, a z punktu widzenia ochrony środowiska do klasy A jako złoŜe małokonfliktowe, ze względu na eksploatację otworową i małe prawdopodobień- stwo zanieczyszczenia środowiska. ZłoŜa kopalin okruchowych holoceńskich tarasów Wisłoki („Strzegocice Zalew”, „Strzegocice Zalew 2”, „Gołęczyna”, „Mokrzec”, „Dęborzyn Wisłoka”, „Jaworze Paciora”, „Jaworze Zawodzie”, „Jaworze Zawodzie II”, „Jaworze Karolina”, „Przeczyca I-II”, „Brzyska BłaŜkowa”, „BłaŜkowa”) i zlodowaceń środkowopolskich („Piaski Gołęczyna”, „Mokrzec 1”, „Jaworze Gałuszka”, „Jaworze Popiela”) z punktu widzenia ochrony złóŜ zaklasyfikowano do klasy 4 jako złoŜa powszechne, łatwo dostępne, a z punktu widzenia ochrony środowiska zaliczono je do klasy A jako złoŜa małokonfliktowe. Jedynie złoŜe Ŝwiru „Kłodawa” ze wzglę- du na duŜy obszar, silne przeobraŜenie krajobrazu i występowanie gleb chronionych zaliczone jest do złóŜ konfliktowych. ZłoŜa piasków deluwialnych („Gogołów”, „Gogołów I”, „Gogołów III” i „Gogołów dz. 620”) z punktu widzenia ochrony złóŜ zaklasyfikowano do klasy 4 jako złoŜa powszechne. Z uwagi na ochronę środowiska złoŜa te, połoŜone na terenie Czarnorzecko-StrzyŜowskiego Parku Krajobrazowego zaklasyfikowano do klasy B jako złoŜa konfliktowe, jednak ze wzglę- du na ich niewielkie rozmiary wpływ na przekształcenie krajobrazu nie jest duŜy. ZłoŜa kopalin ilastych (Pilzno – Jaworze Dolne, Brzostek, Brzostek 1) naleŜą do złóŜ powszechnych, łatwo dostępnych i z punktu ochrony złóŜ zaliczone zostały do klasy 4. Z punktu widzenia ochrony środowiska złoŜa te zakwalifikowano do klasy „A” jako złoŜa małokonfliktowe.

19 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Przemysł wydobywczy na terenie arkusza Pilzno związany jest z występowaniem złóŜ gazu ziemnego i kruszywa piaszczysto-Ŝwirowego. Występujące tu surowce ilaste ceramiki budowlanej mają podrzędne znaczenie. Gaz ziemny eksploatowany jest ze złoŜa „Pilzno Południe” przez Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA w Warszawie Oddział Sanocki Zakład Górnictwa i Gazu w San- oku. UŜytkownik posiada koncesję, waŜną do 2018 roku, na eksploatację gazu na powierzchni 487 ha pokrywającą się z obszarem i terenem górniczym. Organem nadzoru górniczego jest Dyrektor Okręgowego Urzędu Górniczego w Krośnie. ZłoŜe „Pilzno Południe” eksploatowane jest od 1993 r. Obecnie kopalnia posiada 5 otworów eksploatacyjnych. Gaz bez przeróbki, oddawany jest do sieci gazowniczej. Wydobycie gazu w 2005 r. wynosiło 68,24 mln m3. Na terenie arkusza Pilzno aktualnie eksploatowanych jest 12 złóŜ kruszywa piaszczysto – Ŝwirowego: „Strzegocice Zalew”, „Jaworze-Paciora”, „Jaworze-Zawodzie”, „Jaworze- Zawodzie II”, „Dęborzyn Wisłoka”, „Brzyska BłaŜkowa”, „Piaski Gołęczyna”, „Jaworze Ga- łuszka”, „Mokrzec 1”, „Gogołów działka 620”, „Gogołów”. Na obszarze niskiego tarasu Wisłoki eksploatowane są złoŜa „Strzegocice Zalew”, „Dę- borzyn Wisłoka”, ”Brzyska BłaŜkowa”. Największym z tych złóŜ jest złoŜe „Strzegocice Zalew”, obejmujące cały obszar projektowanego zbiornika wodnego. Eksploatacja prowadzona jest na podstawie koncesji wydanej przez Wojewodę Tarnowskiego, waŜnej do końca 2010 r. Ustanowiony został obszar gór- niczy o pow. 322,16 ha i teren górniczy o powierzchni 423,61 ha. ZłoŜe eksploatowane jest spod wody, metodą basenową przy uŜyciu koparek z osprzętem linowym. Uszlachetnianie kopaliny prowadzą 3 Zakłady Eksploatacji Kruszywa: „Mokrzec” na prawym brzegu Wisłoki oraz „Strzegocice I” i ”Strzegocice II” na lewym brzegu. Z wydobytej kopaliny po przesie- waniu, sortowaniu i płukaniu uzyskuje się Ŝwir 2-8 mm, Ŝwir 4-16 mm, mieszankę grubą 0- 31,5 mm i piaski 0-2 mm. Produkty te, oraz kruszywo naturalne ze złoŜa wykorzystywane są dla potrzeb budownictwa i drogownictwa. Straty przeróbcze są rzędu 10 % produkcji. Brak jest stałych hałd, odpady uŜywane są do bieŜącej rekultywacji. Powierzchnię basenu eksplo- atacyjnego trudno aktualnie oszacować, poniewaŜ stanowi ona część powstającego zbiornika retencyjnego „Pilzno”, którego piętrzenie juŜ rozpoczęto. W 2005 roku wydobyto 549 tys. t kruszywa. ZłoŜe „Dęborzyn Wisłoka” połoŜone jest w zakolu Wisłoki, uŜytkownik posiada konce- sję na eksploatację kruszywa waŜną do końca 2030 r., wydaną przez Wojewodę Tarnowskie-

20 go. Ustanowiono obszar górniczy o powierzchni 66,12 ha i teren górniczy o powierzchni 87,62 ha. UŜytkownik złoŜa został zobowiązany do zachowania filara ochronnego od koryta rzeki, prowadzenia odczytów wahań zwierciadła wody w wyrobisku nie rzadziej niŜ co 1 miesiąc, oraz do pomiaru 2 razy do roku połoŜenia zwierciadła wody w studniach gospodarczych na terenie górniczym. ZłoŜe eksploatowane jest częściowo spod wody za pomocą koparek linowych. Kruszywo ze złoŜa jest sortowane i kruszone. Uzyskiwana jest pospółka i mieszanka piaskowa dla celów budowlanych i drogowych. Przewiduje się wykorzystanie basenu wodnego powstałego po wyeksploatowaniu jako stawy rybne , do celów rekreacyjno- wędkarskich. Produkcja kruszywa w 2005 roku wyniosła 193 tys. t. Powierzchnia wyrobisk wynosi w chwili obecnej ok. 10 ha. ZłoŜe kruszywa naturalnego „Brzyska BłaŜkowa” eksploatowane jest na podstawie koncesji wydanej przez Wojewodę Krośnieńskiego, waŜnej do 2010 r. Ustanowiony obszar górniczy ma powierzchnię 24,82 ha, a teren górniczy – 31,96 ha. Eksploatacja prowadzona jest częściowo spod wody na lewym brzegu Wisłoki. Wyrobisko ma powierzchnię ok. 5 ha. Stare wyrobisko w północnej części złoŜa jest częściowo zrekultywowane w kierunku wod- nym. Kruszywo ze złoŜa jest przesiewane, sortowane i płukane. Po przeróbce otrzymuje się Ŝwir 2-8 mm, Ŝwir 4-16 mm, mieszankę grubą 0-31,5 mm i piaski 0-2 mm. Produkty te, oraz kruszywo naturalne ze złoŜa wykorzystywane są dla potrzeb budownictwa i drogownictwa. Straty przeróbcze są rzędu 10-15 % produkcji. Odpady w całości wykorzystywane są do rekultywacji i nie ma stałych hałd. Przewidywany jest rolno-wodny kierunek rekultywacji. Na niskim tarasie Wisłoki, w sąsiedztwie złoŜa „Strzegocice Zalew” są eksploatowane 3 niewielkie złoŜa „Jaworze-Paciora”, „Jaworze Zawodzie” i „Jaworze Zawodzie II”. Ich uŜyt- kownik uzyskał koncesje na eksploatację pod warunkiem zachowania filara ochronnego od koryta rzeki, uzyskania pozwolenia wodnoprawnego na tworzenie z wyrobiska pogórniczego zbiornika wodnego i do prowadzenia eksploatacji tak, aby nie powodować obniŜenia poziomu wody w okolicznych studniach. Ustanowione zostały teŜ tereny i obszary górnicze o powierzchniach odpowiednio: teren górniczy – 1,88 ha, 1,03 ha i 1,53 ha; obszar górniczy – 1,96, 1,35 i 1,53 ha. Eksploatacja prowadzona jest częściowo spod wody przy uŜyciu koparek podsiębiernych. ZłoŜe „Jaworze Zawodzie” eksploatowane jest okresowo. Przygotowane do eksploatacji jest takŜe złoŜe „Gołęczyna” połoŜone na prawym brzegu Wisłoki w bezpośrednim sąsiedztwie złoŜa „Strzegocice Zalew”. UŜytkownik uzyskał w 2005 roku koncesję wydaną przez Wojewodę Podkarpackiego, waŜną do 2010 roku. Ustanowiono równieŜ teren i obszar górniczy o powierzchni 5,68 ha pokrywające się z obszarem koncesyjnym.

21 Piaski i Ŝwiry rzeczne zlodowaceń środkowopolskich występujące w wyŜszych tarasach Wisłoki eksploatowane są w 3 złoŜach: „Piaski Gołęczyna”, „Jaworze Gałuszka” i „Mokrzec 1”. KaŜde z tych złóŜ posiada aktualne dokumenty wymagane do eksploatacji. ZłoŜa zalegają powyŜej poziomu wód gruntowych, stąd przewidziano rolny lub leśny kierunek rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych. Wydobycie prowadzone jest systemem ścianowym. Brak jest odpadów przeróbczych, kopalina wykorzystywana jest w stanie naturalnym. Nadkład jest wykorzystywany do rekultywacji. UŜytkownik złoŜa „Piaski Gołęczyna” otrzymał koncesję na eksploatację piasku, waŜną do końca 2007 r., ustanowiono teŜ obszar górniczy i teren górniczy o powierzchni 2 ha, po- krywający się z obszarem koncesyjnym. Właściwym organem koncesyjnym jest Starosta Po- wiatu Dębica. Wydobycie piasku w 2005 r. wynosiło 1 tys. t. ZłoŜe „Jaworze Gałuszka” eksploatowane jest od 1999 r. na podstawie koncesji waŜnej do końca 2008 r., wydanej przez Wojewodę Tarnowskiego. Obszar górniczy pokrywa się z obszarem koncesyjnym i jego powierzchnia wynosi 7,35 ha, teren górniczy jest nieco więk- szy (7,84 ha). W 2005 r. wydobyto 75 tys.t piasku i Ŝwiru. ZłoŜe „Mokrzec 1” eksploatowane jest na podstawie koncesji wydanej w 2005 r. przez Starostę powiatu dębickiego i waŜnej do 2015r. Obszar i teren górniczy pokrywa się z granicą złoŜa, którego powierzchnia wynosi 0,86 ha. W pierwszym roku eksploatacji wydobyto 2 tys. t piasku Do omawianej grupy złóŜ naleŜy małe złoŜe „Jaworze Popiela”. Koncesja na jego eks- ploatację wydana w 1996 r. przez Wojewodę Tarnowskiego, wygasła w 2002 r. ZłoŜe zostało prawie w całości wyeksploatowane w 1998 r. bez rozliczenia zasobów. Obszar górniczy tego złoŜa został zniesiony. Cały obszar złoŜa „Jaworze Popiela” mieści się w granicach większe- go złoŜa „Jaworze Gałuszka” udokumentowanego w 1998 r., które jest obecnie eksploatowane na podstawie koncesji. Obecnie eksploatowane są 2 złoŜa piasków deluwialnych: „Gogołów działka 620” i „Gogołów”. ZłoŜa te połoŜone są na terenie Czarnorzecko-StrzyŜowskiego Parku Krajobra- zowego. UŜytkownik złoŜa „Gogołów działka 620” posiada koncesję na eksploatację wydaną przez Starostę powiatu strzyŜowskiego w 1999 r. i waŜną do 2009r. Powierzchnia ustanowio- nego terenu górniczego wynosi 0,88 ha, a obszaru górniczego 0,99 ha. ZłoŜe jest eksploatowane do głębokości 0,5 m powyŜej poziomu wód gruntowych. W 2005 r. wydobyto 7 tys. t piasku, który wykorzystywany był bez przeróbki. Po wyeksploatowaniu złoŜa przewidziane jest zalesienie wyrobiska.

22 ZłoŜe „Gogołów” składa się z 2 pól, dla których ustanowiono oddzielne obszary i tereny górnicze (o powierzchni odpowiednio 1,65 ha i 2,15 ha). Wojewoda Rzeszowski wydał, waŜną do 2020 r. koncesję na eksploatację. Wschodnia część pola 2 leŜy juŜ poza granicą obszaru arkusza Pilzno”. Eksploatacja w 2005 r. wynosiła 13 tys. t piasku, który wykorzystywany jest w stanie surowym. Przewidziana jest eksploatacja do głębokości 2 m poniŜej lustra wody i zagospodarowania powstałego basenu do celów rekreacyjno-wędkarskich. WaŜną do roku 2022 koncesję na eksploatację oraz wyznaczone tereny i obszary górni- cze o powierzchni 0,9 ha ma równieŜ uŜytkownik złoŜa „Gogołów I”. ZłoŜe to składa się z dwóch pól, będących przedłuŜeniem złoŜa „Gogołów” ku północy i wschodowi. Eksploata- cja tego złoŜa nie została jeszcze rozpoczęta ZłoŜa glin do produkcji cegły pełnej „Brzostek” i „Brzostek 1” nie są aktualnie eksploatowane. Po przejęciu cegielni przez Przedsiębiorstwo Handlowo - Usługowe „EMAR” SC Jerzy Przybięda, Tadeusz Nowak, nowy uŜytkownik ma zamiar wznowić wydobycie ze złoŜa „Brzostek 1”, na co uzyskał juŜ koncesję. Ustanowiono takŜe teren i obszar górniczy o powierzchni odpowiednio 0,17 i 0,57 ha. Na obszarze arkusza nie stwierdzono niekoncesjonowanej eksploatacji na większą ska- lę. Dawne wyrobiska są zrekultywowane, bądź zostały zarośnięte.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Na terenie arkusza Pilzno znaczenie surowcowe mają tylko czwartorzędowe kruszywa piaszczysto - Ŝwirowe oraz trzeciorzędowe iły jako surowiec dla przemysłu ceramiki budowlanej. Gliny czwartorzędowe nie mają większego znaczenia, mogą być wykorzystane tylko do produkcji cegły pełnej niŜszych klas. Perspektywy udokumentowania nowych złóŜ kopalin okruchowych są związane z osadami rzecznymi niskiego, holoceńskiego tarasu Wisłoki i z utworami wyŜszego tarasu naleŜą- cego do zlodowaceń środkowopolskich. Taras holoceński wznosi się na wysokość od 6 do 8 m nad współczesne koryto rzeki, składa się z mułków, piasków i Ŝwirów i występuje wzdłuŜ całego koryta Wisłoki. Istnieje moŜ- liwość udokumentowania dalszych złóŜ, jednak ze względu na ograniczenia związane z szeroko- ścią doliny i zagospodarowaniem powierzchni nie będą to złoŜa porównywalne ze złoŜem „Strzegocice Zalew”, lecz znacznie mniejsze. Teren ten połoŜony jest w obrębie projektowanego Obszaru Chronionego Krajobrazu Pogórza StrzyŜowskiego, a na tarasach występują gleby chronione.

23 Osady tarasu zlodowaceń środkowopolskich występują na prawym brzegu Wisłoki, od Jaworza Dolnego do Gołęczyny. Są one bardziej piaszczyste niŜ osady tarasu holoceńskiego, Ŝwiry występują sporadycznie. Obszar ten leŜy na terenie projektowanego Obszaru Chronio- nego Krajobrazu Pogórza StrzyŜowskiego i jest przewaŜnie zalesiony. Na omawianym terenie surowcem do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej są iły trzeciorzędowe występujące w północnej części omawianego obszaru. Przedmiotem badań surowcowych były iły występujące w miejscowościach Pilzno i Grudna Dolna. W rejonie Grudnej Dolnej osady miocenu tworzą oddzielny płat (Nowak, 1967) leŜący na osadach fliszowych. Jego miąŜszość jest zmienna w zaleŜności od morfologii podłoŜa i terenu. Na obszarze tym istnieje moŜliwość udokumentowania złóŜ kopalin ilastych ceramiki budowlanej. Na mapie kopalin w rejonie Grudnej Dolnej naniesiono obszar perspektywiczny wystę- powania iłów mioceńskich i w jego obrębie obszar prognostyczny. Przyjmując obszar wystę- powania kopaliny na obszarze 12 ha, zasoby prognostyczne wynoszą 2 800 tys. m3 (tabela 5). W 1987 r. dla określenia rozprzestrzenienia utworów ilastych i ich przydatności dla ceramiki budowlanej, w sąsiedztwie soczewki węgla brunatnego odwiercono 3 otwory o głębokości od 26 do 30 m (Przewłocka, 1988). Nawiercono w nich czwartorzędowe gliny zwietrzelinowe o miąŜszości 2,0-5,7 m oraz iły i mułki mioceńskie. Nawiercone utwory ilaste spełniają wymagania jakościowe zawarte w kryteriach bilansowości dla surowców ceramiki budowlanej. Zawartość domieszek gruboziarnistych powyŜej 2 mm wynosi od 0,2% do 21,54 5%, średnio 1,3%, zawartość marglu ziarnistego od 0,01 do 1,37 %, średnio 0,3 %, nasiąkliwość po wypaleniu w temperaturze optymalnej 1050oC od 12,99 do 17,61 %, a wytrzymałość po wypaleniu w temperaturze 1050oC od 7,7 do 21,7 MPa. Surowiec moŜe być przydatny do produkcji: cegły budowlanej pełnej, cegły kratówki, dziurawki, nakryw kablowych, pustaków do ścian działowych, pustaków wentylacyjnych, pustaków do przewodów dymowych, pustaków stro- powych Ackermana i rurek drenarskich. Do złoŜa wliczono teŜ gliny czwartorzędowe, stąd jakość surowca jest zróŜnicowana. MiąŜszość złoŜa wynosi od 17,2 do 29,7 m, średnio 25,2 m, a grubość nadkładu od 0,3 do 0,8 m, średnio 0,47 m. W rejonie Grudnej Dolnej w obrębie wspomnianego wyŜej płata utworów miocenu było eksploatowane do 1958 roku złoŜe węgla brunatnego. Z uwagi jednak na jego znikome zasoby i rozmiary złoŜe to nie ma znaczenia praktycznego, stąd nie zaznaczono go jako obszar perspektywiczny dla występowania węgli brunatnych. Na obszarze arkusza „Pilzno” w rejonie połoŜonym na północny zachód od miasta, odwiercono (Mirocka, Manterys, 1969) w siatce 200 x 200 m 12 otworów o głębokości od 8,0

24 do 30 m. W 4 otworach pod nadkładem od 2,0 do 6,0 m nawiercono iły mioceńskie o miąŜ- szości od 23,0 do 25,5 m, przydatne do produkcji wyrobów ceramicznych grubościennych. Iły na badanym obszarze występują w formie wąskiego wyniesienia o kierunku północny zachód- południowy wschód i ze względu na małe zasoby wyniki badań uznano za negatywne i zakończono orzeczeniem. Tabela 5 Wykaz obszarów prognostycznych

1 ść

) 3 ść

Parametry jakościowe (m) (m) (ha) Numer Numer Rodzaj Zasoby obszaru Grubo (tys. m kopaliny kopaliny na mapie nadkładu kompleksu od do (m) - litologiczno- Powierzchnia Powierzchnia rednia gruborednia Zastosowanie surowcowego surowcowego w w kategorii D Ś Wiek kompleksu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Kopalina Skurczliwość suszenia: 4,5 - 10,1% Zawartość marglu w ziarnach Ф >0,5 mm: 0,01-1,37, średnio 0,3 % Zawartość domieszek gruboziarnistych: 0,02 - 21,54, średnio 1,12 % Zawartość siarczanów rozpuszczalnych w 16,7 - i(ic), Ng, I 12 wodzie: 0,5 % 0,47 29,7 2 800 Scb g(gc) Q Tworzywo ceramiczne 21,3 Temperatura wypalania - 1000o C: Nasiąkliwość: 13,40 -18,20% Wytrzymałość na ściskanie: 7,5 - 21,5 MPa Temperatura wypalania - 1050o C: Nasiąkliwość: 12,99 - 17,61 % Wytrzymałość na ściskanie: 7,7 - 21,7 MPa

Rubryka 3 - i(ic) – iły ceramiki budowlanej, g(gc) - gliny ceramiki budowlanej Rubryka 4 - Ng – neogen, Q - czwartorzęd Rubryka 9 - Scb - kopaliny ilaste ceramiki budowlanej

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Prawie cały obszar objęty arkuszem Pilzno naleŜy do bezpośredniej zlewni Wisłoki, prawobrzeŜnego dopływu Wisły. PrzewaŜająca jego część jest odwadniana przez sieć poto- ków uchodzących wprost do Wisłoki, z których największe to lewobrzeŜne Dębówka, Jo- dłówka, Wolanka i Dulcza oraz prawobrzeŜne Gogołówka i Kamienica. Tylko północno- wschodnia część obszaru jest odwadniana przez potoki Niedźwiadka i Malanka, będące do- pływami rzeki Wielopolki uchodzącej do Wisłoki na północ od omawianego terenu. Wisłoka na obszarze arkusza Pilzno ma charakter rzeki podgórskiej, cechującej się niezbyt duŜymi i powolnymi zmianami przepływów z przewagą wezbrań wiosennych (Suchy, 2007). Na omawianym obszarze płynie ona z południa na północny wschód szeroką doliną

25 o płaskim dnie, jest częściowo uregulowana, brak jest większych rozlewisk i terenów podmo- kłych. Na południowy wschód od Pilzna w rejonie miejscowości Strzegocice powstaje zbiornik wodny o charakterze retencyjno – rekreacyjnym, obejmujący baseny poeksploatacyjne złoŜa kruszywa naturalnego „Strzegocice Zalew”. Występują teŜ mniejsze zbiorniki wodne po eksploatacji kruszywa naturalnego spod wody. Na obszarze arkusza badania czystości wód powierzchniowych prowadzone są w ramach sieci krajowej monitoringu na rzece Wisłoce w punktach pomiarowo-kontrolnych Ła- buzie na 68,0 km i Przeczyca na 82,3 km. Według badań wykonanych w 2005 (Suchy, 2007) Wisłoka na omawianym terenie prowadzi pod względem klasyfikacji ogólnej wody klasy III o jakości zadawalającej (Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska z dn. 11.02.2004 – Dz.U. nr 32 poz.284). Pod względem fizykochemicznym wody Wisłoki na całym omawianym obszarze mają podwyŜszoną zawartość związków azotu. Czynnikiem degradującym są równieŜ wskaźniki mikrobiologiczne. Zanieczyszczenia wód powierzchniowych związane są z lokalizacją skupisk ludności wzdłuŜ rzek, stosowaniem nawoŜenia i środków ochrony ro- ślin, wzmoŜonym transportem drogowym i stosowaniem środków do utrzymania przejezdno- ści dróg. Zgodnie z typologią rzek opracowaną przez Instytut Rybactwa Śródlądowego pod ką- tem warunków środowiskowych dla występowania ryb, Wisłoka na obszarze arkusza Pilzno zaliczana jest w południowej części do krainy lipienia, a w północnej do krainy brzany. Wy- magania jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem Ŝycia ryb łoso- siowatych i karpiowatych w warunkach naturalnych zostały określone w rozporządzeniu Mi- nistra Środowiska z dn. 4.10.2002. Według tego rozporządzenia wody Wisłoki na omawianym obszarze są określone jako nieprzydatne dla bytowania ryb ze względu na przekroczenie norm zawartości azotynów.

2. Wody podziemne

Zgodnie z podziałem na regiony hydrogeologiczne Polski obszar arkusza Pilzno zalicza się niemal w całości do regionu karpackiego, subregionu zewnętrznokarpackiego, jedynie jego niewielki fragment na północny zachód od Pilzna naleŜy do regionu przedkarpackiego, subregionu wielicko – przemyskiego (Chowaniec i in., 1989) Na Mapie obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce (Kleczkowski, 1990) w dolinie Wisłoki na południe od Pilzna wydzielono zbiornik nr 433 - Dolina rzeki Wisłoki (fig. 4), wymagający najwyŜszej ochrony (ONO) i wokół niego obszar wysokiej ochrony (OWO). Obszar najwyŜszej ochrony (ONO) ograniczony jest do dna doliny

26 Wisłoki, natomiast obszar wysokiej ochrony obejmuje takŜe jej zbocza i przyległą część wierzchowiny. Dla zbiornika tego nie opracowano dokumentacji hydrogeologicznej. Bezpo- średnio na północ od granic arkusza znajduje się, posiadający dokumentację hydrogeolo- giczną (Górka, 1996), zbiornik wód podziemnych nr 425 Dębica - Stalowa Wola - Rzeszów o zasobach dyspozycyjnych 140 tys. m3/d. Obszar wysokiej ochrony tego zbiornika występuje w północnej części arkusza w obrębie doliny Wisłoki. Na obszarze arkusza Pilzno występują dwa poziomy wodonośne (Chowaniec, Witek, 1998): - poziom czwartorzędowy w dolinie Wisłoki i jej większych dopływów - poziom fliszowy - kredowy, trzeciorzędowo-kredowy i trzeciorzędowy związany z warstwami inoceramowymi, istebniańskimi i krośnieńskimi Karpat Czwartorzędowy poziom wodonośny związany jest z holoceńskimi osadami doliny Wi- słoki i jej dopływów. Wody występują w ośrodku porowym. Warstwą wodonośną są piaski ze Ŝwirem i otoczakami, miejscami zalegające pod warstwą piasków i Ŝwirów zaglinionych. MiąŜszość utworów czwartorzędowych w dolinie Wisłoki dochodzi do 10 m, miąŜszość warstwy zaglinionej do około 3 m. Zwierciadło wody jest na ogół swobodne, rzadziej pod niewielkim napięciem. Zasilanie poziomu wodonośnego odbywa się przez bezpośrednią infiltra- cję opadów atmosferycznych i wód powierzchniowych, co powoduje, Ŝe są w bardzo wysokim stopniu naraŜone na zanieczyszczenia antropogeniczne. Wody czwartorzędowe ujmowane są studniami kopanymi i wierconymi. Wydajność studni wierconych wynosi od 1,0 do 48,0 m3/h. NajwyŜszą wydajność, 48,0 m3/h przy depresji 3,9 m ma jedna z 4 studni ujęcia wody dla wodociągu w Pilźnie, ujmująca wodę z głębo- kości od 2,5 do 8,6 m. Pozostałe studnie mają wydajność 12,5, 28,0 i 16,3 m3/h. Całkowita wydajność tego ujęcia wynosi 104,8 m3/h. Ujęcie to ma wyznaczoną strefę ochrony pośred- niej. Pozostałe ujęcia tego poziomu mają wydajność rzędu kilku , kilkunastu m3/h. Fliszowy poziom wodonośny występuje w piaskowcach grubo- i średnioławicowych przekładanych łupkami. Związany jest z przypowierzchniową strefą występowania spękanych piaskowców. Zasilanie tego poziomu następuje przez infiltrację opadów atmosferycznych przez pokrywę zwietrzelinową lub bezpośrednio na wychodniach, rzadziej z wód czwartorzę- dowych. Strefa wymiany wód sięga do głębokości około 80 m. Studnie wiercone wykorzystujące fliszowy poziom wodonośny mają małą wydajność. Do studni o większej wydajności naleŜy

27 tu ujęcie wód trzeciorzędowych w Januszkowicach o wydajności 3,6 m3/h przy depresji 24,0 m.

Fig. 4. PołoŜenie arkusza Pilzno na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, w skali 1:500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990)

Fliszowy poziom wodonośny jest bardzo zróŜnicowany. Sąsiednie struktury hydrogeologiczne często znacznie róŜnią się zawodnieniem. Odwadniany jest przez źródła, z których te o większej wydajności, zlokalizowane w pobliŜu zabudowań, wykorzystywane są do za- opatrzenia ludności w wodę. Wody poziomu czwartorzędowego i poziomów fliszowych na omawianym obszarze (Chowaniec, Witek, 1998) nie róŜnią się miedzy sobą stopniem mineralizacji i składem jono- wym. Mineralizacja ogólna wód wynosi od 167,0 mg/dm3 do 1940,0 mg/dm3, zawartość siar- czanów od 0,05 do 379,3 mg/dm3, zawartość Ŝelaza od 0 do 22,0 mg/dm3, a manganu od 0 do

28 1,9 mg/dm3. Zawartość związków azotowych jest zmienna, uzaleŜniona od działalności ludz- kiej. podwyŜszone zawartości azotanów występują w rejonach gęstej zabudowy.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stęŜeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359). Dopuszczalne wartości pierwiastków dla poszczególnych grup uŜytko- wania, ich zakresy oraz przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 1002 – Pilzno, umieszczono w tabeli 6. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi o zawartości prze- ciętnych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była grupa metali, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc pierwiastki słabo związane i łatwo ługowane z gleb. Gleby mineralizo- wano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudze- niem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z uŜyciem spektrome- tru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach ana- litycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

29 Tabela 6 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Wartość prze- Wartość przeciętnych tości w glebach ciętnych (me- (median) w glebach na arkuszu 1002- dian) w gle- obszarów niezabu- Wartości dopuszczalne stęŜeń w glebie Pilzno bach na arku- dowanych Polski 4) lub ziemi (Rozporządzenie Ministra szu 1002- Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) Pilzno

Metale N=7 N=7 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Głębokość (m p.p.t.) Głębokość (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-6 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 20-75 46 27 Cr Chrom 50 150 500 7-15 7 4 Zn Cynk 100 300 1000 31-76 62 29 Cd Kadm 1 4 15 <1 <1 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 4-8 5 2 Cu Miedź 30 150 600 5-14 10 4 Ni Nikiel 35 100 300 5-18 11 3 Pb Ołów 50 100 600 13-28 18 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-0,08 0,07 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 1002-Pilzno w po- 1) grupa A szczególnych grupach uŜytkowania a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład ob- As Arsen 7 szaru poddanego ochronie na podstawie przepisów Ba Bar 7 ustawy Prawo wodne, Cr Chrom 7 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 7 o ochronie przyrody; jeŜeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 7 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 7 groŜenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Miedź 7 szarów tych stęŜenia zachowują standardy wynika- Ni Nikiel 7 jące ze stanu faktycznego, Pb Ołów 7 2) grupa B - grunty zaliczone do uŜytków rolnych Hg Rtęć 7 z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewio- sza 1002-Pilzno do poszczególnych grup uŜytkowania ne, nieuŜytki, a takŜe grunty zabudowane i zurbani- (ilość próbek) zowane z wyłączeniem terenów przemysłowych, uŜytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3)grupa C - tereny przemysłowe, uŜytki kopalne, tereny komunikacyjne, 7 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilość próbek

Prezentacja wyników Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna prób-

30 ka - jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizację miejsc opróbowania (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasyfi- kowanych do grupy A (zgodnie z Rozporządzeniem Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r.).

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stęŜeń dopusz- czalnych metali określonych w Rozporządzeniu Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r., jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 6). Przeciętne zawartości arsenu oraz kadmu w badanych glebach arkusza są na ogół niŜsze lub równe w stosunku do wartości przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. WyŜsze wartości median wykazują bar, chrom, cynk, kobalt, miedź, nikiel, ołów i rtęć. Pod względem zawartości metali, wszystkie spośród badanych próbek spełniają warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na wielofunk- cyjne uŜytkowanie gruntów. Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umoŜliwiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stęŜenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuŜ profili o przebiegu N-S, prze- cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwyŜszonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy).

31 1002W PROFIL ZACHODNI 1002E PROFIL WSCHODNI Fig. 5. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Pilzno Pilzno arkusza obszarze na promieniotwórczymi pierwiastkami gleb Zanieczyszczenia 5. Fig.

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma (na osi rz osi (na

5537561 5531473 ę dnych – opis siatki kilometrowej arkusza) arkusza) kilometrowej siatki opis – dnych 5532633 5530725 m m 5530645 5529828

5528575 5527303

5525525 5526098

0 10 20 30 40 50 60 70 0 10 20 30 40 50 60 70 80 nGy/h nGy/h

32 32

StęŜenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego StęŜenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5537561 5531473

5532633 5530725 m m 5530645 5529828

5528575 5527303

5525525 5526098

0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5

kBq/m2 kBq/m2

Prezentacja wyników Z uwagi na to, Ŝe gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest moŜliwy, gdyŜ te dwie krawędzie są zbieŜne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywa- no informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuŜ zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuŜ profilu zachodniego wahają się w przedziale od około 35 do około 60 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 50 nGy/h i jest wyŜsza od średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. WzdłuŜ profilu wschodniego wartości promieniowania gamma mieszczą się w zakresie od około 35 do około 75 nGy/h, przy przeciętnej wartości wynoszącej około 60 nGy/h. W obydwu profilach zarejestrowane dawki promieniowania są mało zróŜnicowane: w profilu zachodnim przewaŜają wartości około 50 nGy/h, a w profilu wschodnim - 60- 70 nGy/h. W profilu zachodnim najniŜszą radioaktywnością (około 35 nGy/h) cechują się piaski i Ŝwiry wodnolodowcowe, występujące wzdłuŜ północnego krańca profilu, a w profilu wschodnim - piaskowce i łupki warstw istebniańskich dolnych (około 40 nGy/h). StęŜenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuŜ obu profili są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wahają się w przedziale od około 0,3 do około 3,7 kBq/m2 wzdłuŜ profilu zachodniego, a wzdłuŜ profilu wschodniego - od około 0,1 do około 3,1 kBq/m2.

IX. Składowanie odpadów

Przy określaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzględ- niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” oraz w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. W nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do wyŜej wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru

33 opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczności z moŜliwością późniejszych weryfi- kacji i uszczegółowień na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawiązaniu do powyŜszych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wyłączone całkowicie z moŜliwości lokalizacji wszystkich typów składowisk ze względu na wymagania ochrony hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki inŜy- niersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obrębie składowisk odpadów, ze względu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, są one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3) tereny nieposiadające naturalnej warstwy izolacyjnej, na których moŜliwa jest jednak lo- kalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoŜa a takŜe ścian bocznych potencjalnych składowisk są uzaleŜnione od typu składowanych odpadów (tabela 7). Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróŜnienie w obrębie POLS: - warunków izolacyjności podłoŜa zgodnych z wymaganiami przyjętymi w tabeli 7; - zmiennych właściwości izolacyjnych podłoŜa (warstwa izolacyjna znajduje się pod przy- kryciem osadami piaszczystymi o miąŜszości do 2,5 m; miąŜszość lub jednorodność warstwy izolacyjnej jest zmienna). Tabela 7 Kryteria izolacyjnych właściwości gruntów

Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów MiąŜszość Współczynnik filtracji k Rodzaj gruntów [m] [m/s]

N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 . 10-9 iły, iłołupki K – odpady inne niŜ niebezpieczne i obojętne 1 – 5 ≤ 1 . 10-9

O – odpady obojętne ≥ 1 ≤ 1 . 10-7 gliny

Omawiane wyŜej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Jednocześnie na dołączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizację wierceń, których profile geologiczne dokumentują obecność warstwy izolacyjnej do głębokości 10 m. Otwory zlokalizowane poza obszarami

34 wyłączeń bezwzględnych, których profile wnoszą istotne informacje dotyczące wykształcenia warstwy izolacyjnej, zlokalizowano równieŜ na MGśP - plansza B. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopień zagroŜenia głównego uŜytkowego poziomu wodonośnego przeniesiony z arkusza Pilzno Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Chowaniec, Witek, 1998). Stopień zagroŜenia wód podziemnych wyznaczono w pięciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcją nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporności poziomu wodonośnego na zanieczyszczenia), ale takŜe czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Stopień ten jest parametrem zmiennym i syntetyzującym róŜne naturalne i antropogeniczne uwarun- kowania. Dlatego teŜ obszarów o róŜnym stopniu zagroŜenia nie naleŜy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o do- brej izolacyjności (POLS) mogą współwystępować z obszarami o róŜnym zagroŜeniu jakości wód podziemnych. Na obszarze objętym arkuszem Pilzno bezwzględnemu wyłączeniu z lokalizowania składowisk odpadów podlegają: - zwarta zabudowa Pilzna (siedziby Urzędu Miasta i Gminy) oraz Brzostka i Jodłowej – siedzib Urzędów Gmin, - strefa ochrony pośredniej ujęcia wody „Pilzno”, - obszary leśne o powierzchni powyŜej 100 hektarów, - rezerwaty przyrody: „Kamera” i „Dęborzyn”, - strefy (do 250 m) wokół akwenów, - tereny z pokrywami lessowymi i lessami piaszczystymi, - obszary zagroŜone ruchami masowymi (osuwiska) oraz obszary istniejących osuwisk, - obszary o spadkach terenu powyŜej 100, - obszary podmokłe, bagienne i źródliskowe, - tereny zagroŜone powodziami, - powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoceńskich w obrębie dolin rzek: Wisłoki, Jodłówki, Wolanki, Dulczy, Kamienicy, Kamionki, Dębrnej i mniejszych cie- ków. Obszary bezwzględnie wyłączone z moŜliwości składowania odpadów zajmują ponad 98% powierzchni terenu objętego arkuszem. Ze względu na wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoŜa i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpośrednio na

35 powierzchni występują grunty spoiste spełniające kryteria przepuszczalności lub grunty spoiste, których strop znajduje się nie głębiej, niŜ 2,5 m p.p.t. Pod składowanie odpadów obojętnych i komunalnych wyznaczono niewielki po- wierzchniowo obszar w granicach administracyjnych miasta Pilzno (Przymiarki – południowo zachodnie peryferie). W miejscu tym na powierzchni terenu odsłaniają się neogeńskie iły z wkładkami mułowców (warstwy grabowieckie). Jest to ogniwo zróŜnicowane litologicznie w profilu pionowym. Tworzą je piaszczyste lub pylaste iły z przewarstwieniami mułowcowymi i wapnistymi. Drugi obszar predysponowany do składowania odpadów wytypowano w rejonie Grud- nej w gminie Brzostek, gdzie na powierzchni terenu występują czwartorzędowe gliny zwietrzelinowe o miąŜszości 2,0-5,7 m, pod którymi zalegają iły i mułki mioceńskie. MiąŜszość warstw gliniasto-ilastych wynosi od 17,2 do 29,7 m, średnio 25,2 m, grubość nadkładu 0,3- 0,8 m. Ze względu na niejednorodne wykształcenie litologiczne osadów oraz brak szczegóło- wego rozpoznania geologicznego terenu objętego arkuszem (dotychczas nie wykonano szcze- gółowej mapy geologicznej w skali 1:50 000) decyzje o budowie składowisk odpadów w tym rejonie muszą poprzedzić dodatkowe badania geologiczne, hydrogeologiczne i geologiczno- inŜynierskie. Składowiska odpadów komunalnych znajdują się w Woli Brzosteckiej w gminie Brzo- stek (Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Brzostku) i w Strzegocicach w gminie Pilzno (Miejski Zakład Komunalny Pilzno). Są one monitorowane, mają wykonany prze- gląd ekologiczny i zatwierdzoną instrukcję eksploatacji. Na omawianym terenie obiekty typu składowiska odpadów powinny być lokalizowane w razie bezwzględnej konieczności. Składowiska odpadów stanowią duŜe zagroŜenie dla wód poziomów uŜytkowych ze względu na ich niepełną izolację od powierzchni, sposób zasilania oraz spływ wód w kierunku dolin rzecznych. PrzewaŜająca część terenu odwadniana jest przez sieć potoków uchodzą- cych wprost do Wisłoki. Są to tereny zagroŜone powodziami w przypadku duŜych opadów atmosferycznych. Dochodzi wtedy do gwałtownego podniesienia poziomu wód lokalnych strumieni. Na całym analizowanym terenie występują mozaikowo obszary czynnych i nieczynnych osuwisk oraz tereny zagroŜone osuwiskami, szczególnie na stokach wcięć erozyjnych.

36 Istotną sprawą, oprócz złych warunków geologicznych i hydrogeologicznych jest to, Ŝe prawie cały teren objęty arkuszem znajduje się w granicach obszarów przyrodniczych prawnie chronionych.

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych: Wyrobiska złóŜ kruszyw naturalnych, glin i iłów eksploatowanych na terenie objętym arkuszem znajdują się na obszarach bezwzględnie wyłączonych z moŜliwości składowania odpadów. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróŜnio- nych typów odpadów naleŜy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie badań geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje się w formie dokumentacji geologiczno–inŜynierskiej i hydrogeologicznej, dołączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale równieŜ na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uciąŜliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowi- ska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych, odnoszących się do tego typu in- westycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmują za- sięgi występowania w podłoŜu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowiących do- brą naturalną izolację dla połoŜonych głębiej poziomów wodonośnych. Pod ewentualne składowanie odpadów wyznaczono obszar wychodni neogeńskich iłów z wkładkami mułowców i piaskowców znajdujący się w granicach administracyjnych Pilzna, na jego południowo zachodnich peryferiach oraz obszar w rejonie Grudnej, gdzie na powierzchni terenu występują gliny zwietrzelinowe, pod którymi zalegają neogeńskie iły i mułki zastoiskowe. Pakiet gliniasto-ilasty ma od 17,2 do 29,7 m miąŜszości. Konieczne będzie dodatkowe rozpoznanie geologiczne ze względu na moŜliwość niejednorodnego wykształcenia litologicznego osadów.

37 X. Warunki podłoŜa budowlanego

Przy ocenie warunków geologiczno-inŜynierskich na obszarze arkusza Pilzno pominięte zostały obszary: złóŜ kopalin, dawnych wyrobisk, gruntów ornych klas I – IVa, lasów, zieleni urządzonej, rezerwatów, parków krajobrazowych, terenów międzywala, a takŜe tereny zwartej zabudowy miejskiej Pilzna i Brzostka. Z powyŜszych względów ocenie warunków podłoŜa budowlanego na terenie arkusza Pilzno podlegała tylko niewielka część jego powierzchni. Zgodnie z Instrukcją (2005) ocena warunków podłoŜa budowlanego powinna uwzględniać wymienione ograniczenia i opierać się na podstawowych właściwościach geotechnicznych grun- tów, jak równieŜ na analizie ukształtowania terenu, połoŜenia zwierciadła wód gruntowych, za- groŜeń powodziowych i geodynamicznych. Zarazem powinna ona pozwolić na wydzielenie ob- szarów o warunkach korzystnych dla budownictwa i niekorzystnych, utrudniających budownictwo. Warunkiem zaklasyfikowania do obszarów o korzystnych warunkach budowlanych by- ło występowanie gruntów spoistych: zwartych, półzwartych i twardoplastycznych, lub grun- tów sypkich średniozagęszczonych, na których nie występują zjawiska geodynamiczne, a głębokość zwierciadła wody przekracza 2 m p.p.t. Obszary korzystne pod zabudowę cechuje bardzo mały spadek terenu i oddalenie od rozcięć erozyjnych. Tereny te występują zarówno na podłoŜu lessów i glin lessopodobnych (okolice Brzostka) oraz osadów fliszowych (Kamie- nica Dolna). Ponadto obszary o korzystnych warunkach budowlanych znajdują się w okolicy Jaworza Dolnego, Gołęczyny, Pilzna, Parkosza oraz Jodłowej. Często są to miejsca przyległe to terenów juŜ zabudowanych. Do obszarów o niekorzystnych warunkach budowlanych zaliczono obszary w dolinie Wisłoki zagroŜone powodzią, a takŜe głęboko wcięte doliny drobnych cieków powierzchniowych. NaleŜą do nich takŜe obszary o nachyleniu powyŜej 20 %, czynne i nieczynne osuwiska (Rejestr, 1970; Stach, 1970) oraz tereny zagroŜone osuwiskami. Występują one mozaikowo na obszarze całego arkusza, szczególnie na zboczach wcięć erozyjnych oraz na bardziej stromych stokach. Największe osuwiska lub obszary objęte osuwaniem gruntu znajdują się w centralnej i południowej części arkusza i rozwijają się na podłoŜu zbudowanym z łupków i cienkoławicowych piaskowców zaliczanych do warstw krośnieńskich dolnych serii śląskiej. W północnej części omawianego obszaru osuwiska występują najczęściej na podłoŜu warstw inoceramowych serii skolskiej. DuŜe nagromadzenie osuwisk występuje teŜ w rejonie Buko- wej w południowej części omawianego terenu. Związane są one z występowaniem w podłoŜu warstw z Duląbki w obrębie płata płaszczowiny magurskiej. Zazwyczaj są to osuwiska małe

38 (do paruset metrów kw.) oraz płytkie: zwietrzelinowe lub obejmujące, powszechne tu i miąŜ- sze, lessy i gliny lessopodobne. Niska stabilność utworów powierzchniowych na obszarze arkusza powoduje, Ŝe osuwiska stanowią znaczny problem dla infrastruktury technicznej i gospodarczej. Zatem na terenach potencjalnie naraŜonych na występowanie zjawisk geodynamicznych bezwzględnie powinny być wykonane badania geologiczno-inŜynierskie przed pod- jęciem decyzji o zabudowie.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Teren objęty arkuszem Pilzno cechuje się wysokimi walorami przyrodniczymi i krajobra- zowymi, co znajduje wyraz w licznych formach ochrony prawnej. Na obszarze arkusza znajdują się 2 parki krajobrazowe, 3 obszary chronionego krajobrazu, rezerwat i 20 pomników przyrody. Pod względem geobotanicznym omawiany teren naleŜy do Pogórza Karpat Zachodnich, jego północna część naleŜy do Pogórza Lessowego, a część południowa do Pogórza Fliszo- wego. Ponad 50% powierzchni arkusza zajmują gleby chronione wysokich klas bonitacyjnych. W części północnej na utworach lessopodobnych przewaŜają gleby pseudobielicowe, w części południowej gleby brunatne rozwinięte na fliszu, a w dolinie Wisłoki mady. Gleby klasy V występują na wychodniach piaskowców, które przewaŜnie są zalesione. Lasy zajmują około 25 % powierzchni terenu. Większe kompleksy leśne znajdują się w okolicy miejscowości: Gołęczyna, Braciejowa, Głobikowa, Siedliska-Bogusz, Gogołów i w południowo-zachodniej części obszaru arkusza w paśmie Brzanki. W paśmie Brzanki do- minują bory mieszane miejscami przechodzące w kwaśne buczyny. Warstwę drzew buduje buk i jodła, w poszyciu występuje jarzębina, a w runie borówka. W północno-wschodniej części omawianego obszaru przewaŜa buczyna karpacka. W drzewostanie dominuje buk, wy- stępuje teŜ jodła i jawor, poszycie jest skąpe. Na niewielkich powierzchniach występuje teŜ łęg jesionowy i grąd niski. Na terenie arkusza Pilzno znajdują się fragmenty 2 parków krajobrazowych. Południo- wo-zachodnia część omawianego obszaru leŜy w granicach Parku Krajobrazowego Pasma Brzanki utworzonego rozporządzeniem Wojewody Tarnowskiego z 1995. Park obejmuje roz- ciągnięte równoleŜnikowo pasmo wzgórz Brzanka – Liwocz, cechujące się płaskimi wierz- chowinami i stromymi zboczami dolin z płatami osuwisk. Ponad połowę powierzchni parku zajmują lasy z dominującą Ŝyzną buczyną karpacką. We wschodniej części obszaru arkusza leŜy niewielka, zachodnia część Czarnorzecko-StrzyŜowskiego Parku Krajobrazowego utworzonego w 1993 r. rozporządzeniami wojewodów krośnieńskiego, rzeszowskiego i tarnow-

39 skiego. Park utworzono w celu ochrony obszaru występowania cennych zbiorowisk roślin- nych, bogatej fauny oraz zabytków kultury materialnej. DuŜe znaczenie przyrodnicze parku krajobrazowego związane jest z występowaniem na jego obszarze granic zasięgu flory gór- skiej i niŜowej oraz przenikania się gatunków charakterystycznych dla Karpat zachodnich i wschodnich. Na terenie parku występuje około 700 gatunków roślin naczyniowych, w tym 40 chronionych. Zbiorowiska róŜnorodnych gatunków roślin stwarzają dobre warunki dla bytowania zwierząt. śyje tu wiele gatunków bezkręgowców i 226 gatunków kręgowców, w tym 140 podlegających ochronie prawnej. Między innymi są to traszka karpacka, bocian czarny, orlik krzykliwy, puchacz, Ŝołna, wilk i ryś. Dla zachowania naturalnego skupienia rzadkiego krzewu kłokoczki południowej utworzono w 1995 r. rezerwat florystyczny „Kamera”, połoŜony w szczytowej części wzniesienia o tej samej nazwie we wsi SmarŜowa w gminie Brzostek. Jest to rezerwat częściowy, zajmu- jący powierzchnię 38,01 ha. Rezerwat jest teŜ miejscem występowania wielu innych chronionych roślin i zwierząt, w tym ptaków drapieŜnych takich jak jastrzębia, myszołowa i krogulca. Projektowane jest utworzenie florystycznego rezerwatu przyrody „Dęborzyn” o powierzchni 138,9 ha dla ochrony kłokoczki południowej i grodziska. Przestrzennymi formami ochrony krajobrazu objęta jest większa część obszaru arkusza Pilzno. Zachodnia część obszaru po dolinę Wisłoki naleŜy do Obszaru Chronionego Krajo- brazu Pogórza CięŜkowickiego, część połoŜona na wschód do Obszaru Chronionego Krajo- brazu Pogórza StrzyŜowskiego, a niewielka część północno-zachodnia do Jastrzębsko- ZdŜarskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Wszystkie te obszary zostały ustanowione rozporządzeniem Wojewody Tarnowskiego z 1996 w celu ochrony istniejących zasobów i walorów przyrodniczych oraz kulturowych województwa tarnowskiego. Z uwagi na fakt, Ŝe rozporządzenie nr 23/96 Wojewody Tarnowskiego z dn.28.08.1996 w sprawie wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu w województwie tarnowskim nie znalazło się w obwiesz- czeniu Wojewody Podkarpackiego w sprawie wykazu aktów prawa miejscowego, obszary te formalnie straciły moc prawną. PoniewaŜ jednak funkcjonują w większości opracowań doty- czących ochrony środowiska w gminach oraz powiatach i czynione są starania o ich reakty- wację, w niniejszym opracowaniu potraktowano je jako istniejące obszary chronionego krajobrazu. Ochronie prawnej na obszarze arkusza Pilzno podlegają uznane za pomniki przyrody pojedyncze drzewa lub ich skupienia, najczęściej przy kościołach lub w parkach podworskich, a takŜe polodowcowe głazy narzutowe (tabela 8)

40 Tabela 8 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody Nr obiek- Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu tu na Miejscowość ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) mapie 1 2 3 4 5 6 Siedliska- Brzostek Fl „Dęborzyn” 1 R x Bogusz dębicki (138,9) Jodłowa Fl „Kamera” 2 R Dęborzyn 1995 dębicki (38,01) Pilzno PŜ 3 P Pilzno 1987 dębicki grupa: 2 dęby szypułkowe Pilzno PŜ 4 P Pilzno 1987 dębicki grupa: 2 dęby szypułkowe Pilzno PŜ 5 P Pilzno 1987 dębicki dąb szypułkowy Pilzno PŜ 6 P Pilzno 1996 dębicki grupa: 2 dęby szypułkowe Pilzno PŜ 7 P Parkosz 1997 dębicki sosna pospolita Pilzno PŜ 8 P Parkosz 1987 dębicki grupa: 4 dęby szypułkowe PŜ Pilzno 9 P Dobrków 1997 grupa: 15 lip drobnolistnych i dąb szypułko- dębicki wy Pilzno PŜ 10 P Dobrków 1987 dębicki dąb szypułkowy Dębica PŜ 11 P Braciejowa 1996 dębicki jesion wyniosły Dębica PŜ 12 P Stasiówka 1996 dębicki dąb szypułkowy Pilzno Pn 13 P Strzegocice 1997 dębicki G (granit) Pilzno Pn 14 P Strzegocice 1997 dębicki G (granit) Pilzno PŜ 15 P Gębiczyna 1987 dębicki kwitnący bluszcz pospolity Pilzno PŜ 16 P Gębiczyna 1996 dębicki klon pospolity PŜ Pilzno 17 P Gębiczyna 1996 grupa: klon, jawor, dębicki lipa szerokolistna Dębica PŜ 18 P Głobikowa 1996 dębicki grupa: 8 dębów szypułkowych Brzostek PŜ 19 P Głobikówka 2004 dębicki dąb szypułkowy Jodłowa PŜ 20 P Dęborzyn 1987 Dębicki dąb szypułkowy Jodłowa PŜ 21 P Jodłowa 1995 dębicki grupa: 2 lipy drobnolistne Brzostek PŜ 22 P Januszkowice 1987 dębicki dąb szypułkowy Rubryka 2 – R – rezerwat, P – pomnik przyrody; Rubryka 5 – x – rezerwat projektowany; Rubryka 6 – rodzaj rezerwatu: Fl – florystyczny; - rodzaj pomnika przyrody: PŜ – Ŝywej, Pn – nieoŜywionej. - rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy

41 Na terenie arkusza Pilzno wyznaczone zostały obszary węzłowe i biocentra o znaczeniu krajowym (Liro, 1998). Obszary te częściowo pokrywają się z istniejącymi parkami krajobra- zowymi. Są to biocentra w obszarach węzłowych o znaczeniu krajowym (fig. 6): Pogórza CięŜkowickiego i Pogórza StrzyŜowskiego, połączone korytarzem ekologicznym Pogórza CięŜkowickiego, częściowo juŜ poza terenem arkusza.

Fig. 6. PołoŜenie arkusza Pilzno na tle obszarów ECONET (Liro, 1998)

Rejon Czarnorzecko -StrzyŜowskiego Parku Krajobrazowego stanowi siedlisko przyrodnicze Pogórze StrzyŜowskie o znaczeniu europejskim. Na terenie arkusza Pilzno nie wyznaczono obszarów zaliczanych do sieci NATURA 2000. Przyrodnicze organizacje pozarządowe zaproponowały włączenie doliny Wisłoki wraz z dopływami do sieci NATURA 2000 jako chronionego obszaru siedliskowego

42 XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Pilzno historia osadnictwa na Pogórzu CięŜkowickim i StrzyŜow- skim datuje się od młodszej epoki kamienia - neolitu. W okresie tym przenikały tu znad Cisy i Dunaju plemiona prowadzące początkowo gospodarkę zbieracko-myśliwską i stopniowo w miarę ocieplania się klimatu, przechodzące do gospodarki osadniczej, rolniczo-pasterskiej. Stanowiska związane z tym okresem osadnictwa występują południowej części arkusza w rejonie: Jodłowej, Dębowej i BłaŜkowej. Wyroby ceramiczne i narzędzia kamienne z okresu kultury łuŜyckiej znaleziono między innymi w Przeczycy (Matuszczyk, 1995). W halsztackim okresie kultury łuŜyckiej budowano grody obronne na wyniesieniach terenu. Świadectwem takiego osadnictwa wielokulturowego jest grodzisko połoŜone na pograniczu wsi Przeczyca i Dęborzyn na wysokim wzniesieniu na lewym brzegu Wisłoki (Marszałek, 1993). Zajmuje ono obszar o powierzchni około 2,5 ha, zachowały się wały grodu. Teren ten był pierwotnie uŜytkowany przez ludność kultury łuŜyckiej, później przeworskiej. We wczesnym średnio- wieczu wzniesiono fortyfikacje. W okresie od IX do XI wieku był tu mały gród, a część wa- łów wybudowano między XI a XII wiekiem. Podobne wielokulturowe grodziska znajdują się w rejonie Braciejowej na wzniesieniach o nazwie Okop i Zamczysko. Oprócz tego bardzo liczne ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego występują na niemal całym obszarze arkusza. Jedynym miastem na omawianym obszarze jest Pilzno, notowane juŜ około 1105 r. Prawa miejskie Pilzno otrzymało w 1355 r., do jego rozwoju przyczyniło się połoŜenie na skrzyŜowaniu szlaków handlowych na Ruś i Węgry. Zachował się średniowieczny układ Rynku z domami z przełomu XVIII i XIX wieku, a z dawnego systemu obronnego fragmenty renesansowego barbakanu Bramy Krakowskiej z lat 1508-1524, murowana baszta z lat 1503- 1524 przebudowana w połowie XIX wieku i dwie basteje ziemne z początku XVI wieku. Cennymi zabytkami są gotycki, murowany kościół parafialny pod wezwaniem Świętego Jana Chrzciciela z 1364 r., wielokrotnie przebudowywany, klasztor Karmelitów z 1848 r. i gotycki, murowany kościół przy klasztorze fundowany przez Władysława Jagiełłę. Drugą miejscowością o zachowanym zabytkowym zespole architektonicznym jest Brzostek. Przed 1326 r. była to osada rzemieślniczo-handlowa. Prawa miejskie otrzymał w 1349 r., rozwijało się tu szewstwo i garncarstwo. Z okresu funkcjonowania miasta zacho- wał się rynek z kaplicą i klasycystyczny kościół parafialny pod wezwaniem Znalezienia KrzyŜa Świętego, odnowiony w latach 1945-47. W rynku są murowane, parterowe domy mieszczańskie z XVII i przełomu XVIII i XIX wieku i murowany, późnobarokowy murowa-

43 ny zajazd z XVIII wieku. Z XVIII wieku jest teŜ synagoga i parterowa, murowana karczma z portykiem o czterech kolumnach. W Strzegocicach zachowany jest się dwór klasycystyczny z początku XIX wieku oto- czony parkiem z przełomu XVIII i XIX wieku, z okazami starych lip i dębów. Inne zespoły dworsko-parkowe znajdują się w miejscowościach: Przeczyca, Siedliska-Bogusz, Klecie i Parkosz . Do zabytków architektury sakralnej naleŜy kościół parafialny z 1906 r. z figu- rą Matki Boskiej z XV wieku i w BłaŜkowej kapliczka przy drodze do Dębowej. Wszystkie obiekty prawnie chronione, wpisane do rejestru zabytków zestawiono w tabeli 9. Tabela 9 Obiekty prawnie chronione – wpisane do rejestru zabytków. Rok Miejscowość Gmina / Powiat Rodzaj chronionego obiektu zatwierdzenia 1 2 3 4 gródek stoŜkowaty „Zamczysko” brak danych Braciejowa Dębica/dębicki grodzisko brak danych układ urbanistyczny 1978 zespół kościoła p.w. Znalezienia KrzyŜa 1968 Brzostek Brzostek/dębicki cmentarz wojenny nr 222 z I wojny światowej 1996 dom, Rynek 39 XIX/XX w. 1978 cmentarz wojenny nr 218 z I wojny światowej z ka- Bukowa Brzostek/dębicki 1992 pliczką słupkową Dobrków Pilzno/dębicki kościół parafialny k. XVI w. z cmentarzem 1979 park dworki „Słotwinówka” 1 poł. XX w. 1985 Głobikowa Dębica/dębicki park dworski „Tomaszówka” XIX w. 1985 Głobikówka Brzostek/dębicki spichlerz k. XVIII w. 1997 Gorzejowa Brzostek/dębicki cmentarz wojenny nr 227 z I wojny światowej 1995 zespół dworski dwór 1979 Januszkowice Brzostek/dębicki 1 poł. XIX w. park cmentarz wojenny nr 217 z I wojny światowej 1992 kościół parafialny 1670-1679 r. z dzwonnicą, cmenta- 1971 Jodłowa Jodłowa/dębicki rzem i ogrodzeniem z bramkami i kaplicami kapliczka mszalna drewniana 1945 r. 1978 park dworski XVII, 2 poł. XIX w. 1986 cmentarz wojenny nr 220 z I wojny światowej z kaplicą Klecie Brzostek/dębicki 1992 z 1890 r. i ogrodzeniem z bramą cmentarz wojenny nr 221 z I wojny światowej 1995 zespół zabytkowy miasta 1354-XIX w. 1969 kościół parafialny z XIV-XIX w. 1985 z. klasztorny kościół 1403-1886 r. 1985 Pilzno Pilzno/dębicki karmelitów klasztor 1848 r. 1996 dom murowany-drewniany z 2 poł. XVIII w. 1969 dom murowano-drewniany z 1 poł. XIX w. 1978 kościół parafialny 1904-1906 r. 1985 dwór Przeczyca Brzostek/dębicki zespół dworski spichlerz 1987 2 poł. XIX w. park budynek gospodarczy

44 1 2 3 4 kościół parafialny 1909-1912 r. 1985 dwór Siedliska- zespół dworsko- oficyna tzw. stary dwór Brzostek/dębicki Bogusz parkowy XVIII- park 1978 XIX w. stajnia piwnica dwór z oficyną zespół dworsko- park parkowy XVIII- 1976 ruiny 2 piwnic XX w. aleja dojazdowa i za parkiem Strzegocice Pilzno/dębicki rządcówka załoŜenie fol- spichlerz 1976 warczne XIX w. stajnia obora Zawadka cmentarz wojenny nr 226 z I wojny światowej z ka- Brzostek/dębicki 1995 Brzostecka pliczką

Teren arkusza Pilzno obejmuje teren bitwy toczonej w maju 1915 r. o przełamanie dru- giego pasa obrony wojsk rosyjskich. Pozostały z tego okresu liczne cmentarze wojenne (Fro- dyma, 1987), zaznaczone na mapie jako historyczne miejsca pamięci w miejscowościach: Klecie, Zawada Brzostecka, Gorzejowa, Skurowa, Dęborzyn, Jodłowa, Słotowa i Parkosz.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Pilzno obfituje w kopaliny: gaz ziemny, kruszywa piaszczysto - Ŝwiro- we i kopaliny ilaste ceramiki budowlanej. Gaz ziemny jest eksploatowany systemem otworo- wym ze złoŜa „Pilzno-południe”. Omawiany obszar jest jednym z głównych rejonów eksploatacji kopalin okruchowych w województwie podkarpackim. Obecnie eksploatowanych jest odkrywkowo 12 złóŜ kruszywa piaszczysto - Ŝwirowego. Trzy duŜe złoŜa połoŜone na niskim tarasie Wisłoki eksploatowane są spod wody powodując trwałe przekształcenie terenu, które sprzyja utworzeniu zbiorników wodnych. Przewidywany jest kierunek rekultywacji basenów poeksploatacyjnych do hodowli ryb, lub do rekreacji. W planie zagospodarowania gminy Pil- zno przewidziano przekształcenie terenów poeksploatacyjnych złoŜa „Strzegocice Zalew” w zbiornik retencyjny. Pozostałe złoŜa kopalin okruchowych, przewaŜnie piasku, eksploatowane są powyŜej poziomu wody i po rekultywacji w kierunku rolnym lub leśnym nie spowo- dują degradacji środowiska. W dolinie Wisłoki, w obrębie jej niskich tarasów istnieją perspektywy udokumentowania kolejnych złóŜ piasku ze Ŝwirem. W rejonie miejscowości Grudna Dolna w obrębie płata utworów miocenu wyznaczono obszar perspektywiczny i prognostyczny dla złoŜa iłów i glin ceramiki budowlanej. Głównym ciekiem powierzchniowym na omawianym obszarze jest Wisłoka, prowadzą- ca wody klasy III o jakości zadawalającej. Czynnikiem degradującym jest zanieczyszczenie

45 mikrobiologiczne i podwyŜszone zawartości związków azotu. Wody podziemne związane są z czwartorzędowym i fliszowym poziomem wodonośnym. Poziom czwartorzędowy jest głównym poziomem uŜytkowym. Zaopatrzenie ludności w wodę odbywa się głównie za po- mocą lokalnych niewielkich ujęć bądź studni. Jedynie około 20% ludności korzysta z sieci wodociągowej. Na terenie objętym arkuszem Pilzno składowiska odpadów powinny być lokalizowane tylko w razie bezwzględnej konieczności. Spadki terenu przekraczają 100, zasilanie uŜytko- wych poziomów wodonośnych odbywa się na drodze bezpośredniej infiltracji opadów atmosferycznych i wód powierzchniowych, a spływ w kierunku dolin rzecznych. Są to równieŜ tereny zagroŜone powodziami i osuwiskami. Ponadto występujące tu osady fliszowe są sfałdo- wane i pocięte uskokami poprzecznymi. Warunki podłoŜa budowlanego na terenie objętym waloryzacją są niekorzystne przede wszystkim ze względu na duŜą ilość obszarów zagroŜonych osuwiskami. Powierzchnia ob- szarów korzystnych dla budownictwa jest takŜe ograniczona przez duŜy areał lasów i gleb o wysokich klasach bonitacyjnych. Ten ostatni czynnik warunkuje typowo rolniczy charakter obszaru arkusza, czemu dodatkowo sprzyjają korzystne warunki klimatyczne oraz czyste śro- dowisko. Głównym centrum administracyjno – usługowym rejonu jest miasto Pilzno. Prze- mysł jest słabo rozwinięty i ograniczony jest do wydobywczego. Wysokie walory przyrodnicze i krajobrazowe spowodowały, Ŝe na obszarze arkusza Pil- zno ustanowiono 2 parki krajobrazowe i planuje się reaktywację 3 obszarów chronionego krajobrazu, obejmujących niemal całą powierzchnię arkusza. Działania w zakresie ochrony środowiska powinny zmierzać do szybkiej rekultywacji wyrobisk po eksploatacji kruszywa szczególnie na terenie Czarnorzecko-StrzyŜowskiego Parku Krajobrazowego oraz do ochrony przed zanieczyszczeniem zbiornika wód podziemnych doliny rzeki Wisłoki. Szanse rozwojowe tego obszaru wiązać naleŜy z rolnictwem ekologicznym oraz agrotu- rystyką. Wymaga to rozbudowy dość nikłej infrastruktury turystycznej, uregulowaniem gospodarki wodno – ściekowej, przekształceniem zbiorników poeksploatacyjnych w zbiorniki rekreacyjne bądź stawy rybne. W celu realizacji tych zamierzeń jak równieŜ lepszego wyko- rzystania funduszy Unii Europejskiej gminy związane z doliną Wisłoki załoŜyły Związek Gmin „Wisłoka”

46 XIV. Literatura

BAJOREK J., 2000 –Mapa geologiczno – gospodarcza Polski 1:50 000 arkusz Pilzno. Państw. Inst. Geol., Warszawa. BARAN U., 1986 -Dokumentacja geologiczna złoŜa gazu ziemnego „Pilzno Południe”. Zakł. Posz. Nafty i Gazu, Kraków.

BARDEL L., 1995a - Dokumentacja geologiczna uproszczona (w kat. C1) złoŜa piasku „Pia- ski-Gołęczyna”. Tarnów.

BARDEL L., 1995b - Dokumentacja geologiczna uproszczona (kat. C1) złoŜa piasku „Jawo- rze-Popiela”. Tarnów.

BARDEL L., 1998a - Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoŜa kruszywa naturalnego „Jaworze-Paciora”. Przeds. Proj. - Usług. - Produk. „GEOGRUNT” Spółka z o.o. Tarnów.

BARDEL L., 1998b - Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoŜa kruszywa naturalnego „Jaworze-Gałuszka”. Przeds. Proj. - Usług. - Produk. „GEOGRUNT” Spółka z o.o. Tarnów.

BARDEL L., 2001 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoŜa kruszywa naturalnego Jaworze Zawodzie. Przeds. Proj. - Usług. - Produk. „GEOGRUNT” Spółka z o.o. Tarnów. BARDEL L., 2002 – Dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego Jaworze Zawo-

dzie II w kat. C1. Przeds. Proj. - Usług. - Produk. „GEOGRUNT” Spółka z o.o. Tar- nów. BARDEL L., PISKADŁO R., 2003 - Dokumentacja geologiczna złoŜa Ŝwirów z piaskiem

„Jaworze - Karolina” w kat. C1. Zespół Usług Geologiczno-Technicznych „HGS- EKO”, Krosno. BOBER L., 1984 – Rejony osuwiskowe w polskich Karpatach fliszowych i ich związek z budową geologiczną regionu,. Biuletyn IG nr 340, Wyd. Geol. Warszawa. CHOWANIEC J., GIERAT – NAWROCKA D., WITEK K., 1989 – Mapa hydrogeologiczna Polski 1:200 000 arkusz Jasło. Wyd. Geol. Warszawa. CHOWANIEC J., WITEK K., 1998 - Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Pilzno (1002). Państw. Inst. Geol. Oddział Karpacki, Kraków. CHOWANIEC J., Witek K., 1998 – Objaśnienia do Mapy hydrogeologicznej Polski arkusz Pilzno, Warszawa..

47 CZARNIK E., 1983 - Dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego „Strzegocice-

Zalew” w kategorii C1 z jakością w kategorii B. Rzeszowskie Przeds. Prod. Kruszyw i Usług Geol. „KRUSZGEO” Dział Głównego Geologa, Rzeszów.

CZARNIK E., 1995 - Dokumentacja geologiczna w kategorii C1 złoŜa piasku „Gogołów” (zakres uproszczony). Rzeszów.

CZARNIK E., 1998 - Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C1 złoŜa kruszywa naturalnego „Gołęczyna”. Rzeszowskie Przeds. Prod. Kruszyw i Usług Geol. „KRU- SZGEO” Dział Górniczy i Marketingu, Rzeszów.

CZARNIK E., 2006 – Dokumentacja geologiczna złoŜa piasku Gogołów-I w kat. C1. Rze- szów CZUDEC G., CZUDEC K., 1993 - Orzeczenie geologiczno - eksploatacyjne złoŜa piasku „Gogołów III”. Zakł. Usł. Geol. i Proj. Budown. i Ochr. Środ. „GEOTECH” spółka z o.o. Rzeszów. DEMBOWSKA Z., 1964 - Dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego „Mo- krzec”. Przeds. Geol. w Krakowie. FILAR K., PUSZKAR T., 2005 – Dokumentacja geologiczna złoŜa piaskowo – Ŝwirowego

Strzegocice-Zalew 2 w kat. C1 w miejscowości Jaworze Dolne. FILIPEK J., PRZYBYCIEŃ M., 1979 - Sprawozdanie z wykonanych badań geologicznych w celu rozpoznania głębokości zalegania złoŜa kruszywa naturalnego „Przeczyca I i II”. Pracownia Geol. -Technol. Mat. Drog. Dyr. Okr. Dróg Publ., Rzeszów. FRODYMA R., 1997 - Galicyjskie cmentarze wojenne - przewodnik, Tom II. Okolice Tar- nowa. Oficyna Wyd. „Rewasz”, Pruszków. GÓRKA J., 1996 – Dokumentacja hydrogeologiczna zbiorników wód podziemnych nr 425, 426, 427. Państw. Inst. Geol., Warszawa. Instrukcja..., 2005 – Instrukcja opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50000. Państw. Inst. Geol., Warszawa. KAMIŃSKA E., KIERAT K., 2006 – Dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego

BłaŜkowa w kat. C1. Przeds. Prod. Kruszyw i Usług Geol. „KRUSZGEO”, Rzeszów KAMIŃSKI A., SURMACZ R., 1998 - Dokumentacja geologiczna w kategorii rozpoznania

C1 złoŜa kruszywa naturalnego „Gogołów-dz. 620”. Zakł. Usł. Geol. i Proj. Budown. i Ochr. Środ. „GEOTECH” s-k z o.o. Rzeszów. KAMIŃSKI A., SURMACZ R., 1999 r. Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej rozlicza- jący zasoby złoŜa kruszywa naturalnego „Gogołów III” (forma uproszczona). „GEOTECH” Zakł. Usł. Geol. i Proj. Budown. i Ochr. Środ., Rzeszów.

48 KARNKOWSKI P., 1993 - ZłoŜa gazu ziemnego i ropy naftowej w Polsce, tom 2 Karpaty i zapadlisko przedkarpackie. Tow. Geosynoptyków „Geos” AGH, Kraków. KLECZKOWSKI A. S. 1990 – Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, skala 1:500000. AGH, Kra- ków KONDRACKI J. 2000 – Geografia regionalna Polski, PWN, Warszawa. LIRO A. 1998 – Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET – POLSKA. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol. Warszawa. MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.) 2006 – Mapa geologiczna Polski 1:500000. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa MARSZAŁEK J., 1993 - Katalog grodzisk i zamków w Karpatach. Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa. MATUSZCZYK A., 1995 - Pogórze Karpackie Wielickie, RoŜnowskie i CięŜkowickie. Od- dział PTTK „Ziemi Tarnowskiej”, Tarnów. MELEROWICZ A., MOLENDA A., 1984 - Dodatek nr 1 do dokumentacji złoŜa kruszywa Naturalnego Mokrzec. Przeds. Prod. Kruszyw i Usług Geol. w Rzeszowie, Dział Główn. Geol.. Rzeszów. MIROCKA H., MANTERYS A., 1969 - Orzeczenie z badań geologicznych za iłami ceramiki budowlanej „Pilzno”. Przeds. Geol. w Krakowie. NESCIERUK P., PAUL Z., RĄCZKOWSKI W., SZYMAKOWSKA F., WÓJCIK A., 1996 - Objaśnienia do mapy geologicznej Polski 1:200 000, arkusz Jasło. Państw. Inst. Ge- ol., Warszawa. NOWAK F., 1995 - Dokumentacja geologiczna złoŜa kruszywa naturalnego „Dęborzyn-

Wisłoka” w kategorii C1 i C2. Kraków. NOWAK W. (red), 1967 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski (bez utworów czwartorzę- dowych) region Karpat i Przedgórza - wydanie tymczasowe 1:50 000, arkusz M34- 79B Pilzno. Inst. Geol. Oddz. Karpacki. Kraków. PORĘBA E., 1972 - Dokumentacja geologiczna iłów przydatnych do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej (z wyjątkiem dachowych i klinkierowych) „Pilzno-Jaworze

Dolne” w kategorii C2. Przeds. Geol. w Krakowie. PRZENIOSŁO S., MALON A. (red.) 2006 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2005. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

49 PRZEWŁOCKA M., 1988 - Sprawozdanie z badań geologiczno - zwiadowczych za surowcem ilastym, dla potrzeb ceramiki budowlanej w rejonie Grudny Dolnej. Przes. Geol. w Krakowie. RAJCZYKOWSKA M., BARTABUS M., 1981 - Karta rejestracyjna złoŜa surowców ilastych ceramiki budowlanej „Brzostek”. Przeds. Górn.-Geol. Przem. Mat. Bud. „GEOBUD” Oddział Kraków. Kraków. RĄCZKOWSKI W., WÓJCIK A., ZIMNAL Z., NESCIERUK P., PAUL Z., RYŁKO W., SZYMAKOWSKA F., śYTKO K., 1992 - Mapa geologiczna Polski 1:200 000, A- mapa utworów powierzchniowych, arkusz Jasło. Państw. Inst. Geol., Warszawa. Rejestr osuwisk powiatu Jasło. 1970, Przeds. Hydrogeol. w Krakowie. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jakości ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 paździer- nika 2002 r. , poz. 1359. STACH K., 1970 - Sprawozdanie z prac związanych z rejestracją osuwisk na terenie powiatu Dębica woj. rzeszowskie. Przeds. Geol. Fizj. i Geodez. Budown. „GEOPROJEKT”, Rzeszów. SUCHY M., 2007 - Stan środowiska w województwie podkarpackim w roku 2005. Raport Wojew. Inspekt. Ochr. Środ. w Rzeszowie, Biblioteka Monitoringu Środowiska. Rzeszów. SURMACZ – RACHWAŁ S., 2002 – Dokumentacja geologiczna złoŜa surowców ilastych

ceramiki budowlanej Brzostek 1 w kat. C1. Łańcut.

SURMACZ R., 2005 – Dokumentacja geologiczna złoŜa piasku Mokrzec 1 w kat. C1. usługi Projekt. BIPRO, Łańcut. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P. - 1993 - Mapy radioekologiczne Polski Część I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce; Mapa stęŜeń cezu w Polsce. Skala 1:750000. Wyd. PIG. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P.- 1994 - Mapy radioekologiczne Polski Część II: Mapy koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. PIG. URBAŃSKA A., 1991 - Karta rejestracyjna złoŜa kruszywa naturalnego „Brzyska- BłaŜkowa”. Rzeszowskie Przeds. Prod. Kruszyw i Usług Geol. „KRUSZGEO” Wydz. Geol., Rzeszów. WISZNIEWSKI W., 1973 – Atlas klimatyczny Polski. IMGW, PPWK Warszawa.

50 Zasady..., 1999 – Zasady dokumentowania złóŜ kopalin stałych. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. śYTKO K., ZAJĄC R., GUCIK S., 1989 – Map of tectonic elements of the Western Outer Carpathians and their foreland, 1: 500000. W: D. Poprawa, J. Nemčok (red.) – Geo- logical atlas of the Western Outer Carpathians. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.